Саяси жүйе туралы

Кіріспе
1. Саяси жүйе ұғымы, оның типологиялары
2. Саяси жүйе құрылымы және функцияларын талдау
3. Қазақстан Республикасы саяси жүйесінің қалыптасуы
4. Қазақстан Республикасы саяси жүйесінің қазіргі таңдағы жағдайы
Қорытынды

Тақырыптың зерттелу өзектілігі: Саяси жүйе өзінің ұйымдары мен қозғалыстары арқылы саяси өкіметке әсер ететін әлеуметтік топтарды бейнелейді. Ол мүдделер саяси процесс, саяси шешімдер қабылдау және оны жүзеге асыру арқылы жүзеге асырылады. Саяси жүйенің маңызы, оны зерттеудің қажеттілігі қоғамның әлеуметтік-экономикалық және рухани өміріне байланысты. Саяси жүйе халықтың нақты өкіметі мен егемендігін жүзеге асыратын қажетті механизм болып табылады. Саяси тәжірибеде халықтық өкілдікті жеке бір саяси топтар мен лидерлер, партиялар мен қозғалыстар өзіне иемденеді.
Саяси жүйе қоғамдық жүйеден дербес болады, саясат арқылы шешілетін проблемалардың көбеюіне байланысты оның рөлі арта түседі. Бірақ артық дербестік қоғамның тұтастығына қауіп туғызады. Сондықтан қоғамды сақтау үшін бұл жүйенің дербестігі шектелуге тиісті. Оны шектеудің негізгі түрі экономика болып табылады. Экономикалық жүйедегі байланыстың жойылуы экономиканың күйреуіне соғады. Сондықтан экономикалық және саяси тұтастық болуға тиісті. Саяси жүйені шектейтін екінші фактор—идеология. Сонымен қатар саяси жүйе қоғамдық дауларды шешіп, қоғамның бірлігін сақтау үшін қоғамдық жүйенің шектелуіне түседі. Кез келген қоғамның Саяси жүйесі оның тұрақтылығына және өміршеңдігіне кепілдік жасайтын механизмнің барлығын сипаттайды. Сол механизмдер арқылы әлеуметтік қайшылықтар мен жанжал тартыстар шешіледі, әр түрлі қоғамдық топтар ұйымдар мен қозғалыстардың қызметтері реттеледі, қоғамдық қатынастар үйлестіріледі, қоғамдық дамудың құндылығы, мақсаты мен бағыттары жөнінде келісімдер жасалады. Сол механизм арқылы қоғамдық құрылыстың негізіне қарсы күштердің әрекеті тойтарылады.
Қоғамның саяси жүйесін көрсетуде мына мәселелерді ұмытпаған жөн. Ешбір қоғамда саяси жүйе таптардың және әлеуметтік топтардың мүдделерінен бөлек болған емес. Саяси жүйенің қалыптасуының өзі терең әлеуметтік себептерге, ондағы таптар мен әлеуметтік топтардың мүддесін қорғауға байланысты.
Саяси жүйе функциялары, қызметі мынада: әлеуметтік және ұлттық құрылымдар, демографиялық және экономикалық процестер, халықтың білім дәрежесі, қоғамдық сананың күйі, бүкіл рухани идеологиялық өмір, халықаралық қатынас. Саяси жүйе үйлестіру және жинақтау (интеграция) қызметін атқарады.

1. Кенжебаев М. Саясаттану негіздері (Оқу құралы)—Алматы, Санат, 1995.-128б
2. Саясаттануға кіріспе (көмекші оқу құралы). Бірінші бөлім: Саясаттанудың теориялық мәселелері—Алматы, 1994.—80б.
3. Машан М.С. Политическая система Казахстана: трансформация, адаптация, целодостижение.— Алматы: Білік, 2000-208с.
4. Ағдарбеков Т. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы «НАС» баспа компаниясы, 2003.-328б.
5. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында.—Алматы:өнер, 1996.-272б
6. Жамбылов Д. Саясаттану негіздері: Оқу құралы.—Алматы: Жеті жарғы, 1998 ж.-240б
7. Байділдинов Л.Ә. Теориялық саясаттану: Оқулық. Алматы: Изд. Центр ОФППИ «Интерлигал», 2005 ж.-264ю

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
1. Саяси жүйе ұғымы, оның типологиялары
2. Саяси жүйе құрылымы және функцияларын талдау
3. Қазақстан Республикасы саяси жүйесінің қалыптасуы
4. Қазақстан Республикасы саяси жүйесінің қазіргі таңдағы жағдайы
Қорытынды

Кіріспе.
Тақырыптың зерттелу өзектілігі: Саяси жүйе өзінің ұйымдары мен
қозғалыстары арқылы саяси өкіметке әсер ететін әлеуметтік топтарды
бейнелейді. Ол мүдделер саяси процесс, саяси шешімдер қабылдау және оны
жүзеге асыру арқылы жүзеге асырылады. Саяси жүйенің маңызы, оны зерттеудің
қажеттілігі қоғамның әлеуметтік-экономикалық және рухани өміріне
байланысты. Саяси жүйе халықтың нақты өкіметі мен егемендігін жүзеге
асыратын қажетті механизм болып табылады. Саяси тәжірибеде халықтық
өкілдікті жеке бір саяси топтар мен лидерлер, партиялар мен қозғалыстар
өзіне иемденеді.
Саяси жүйе қоғамдық жүйеден дербес болады, саясат арқылы
шешілетін проблемалардың көбеюіне байланысты оның рөлі арта түседі.
Бірақ артық дербестік қоғамның тұтастығына қауіп туғызады. Сондықтан
қоғамды сақтау үшін бұл жүйенің дербестігі шектелуге тиісті. Оны
шектеудің негізгі түрі экономика болып табылады. Экономикалық жүйедегі
байланыстың жойылуы экономиканың күйреуіне соғады. Сондықтан
экономикалық және саяси тұтастық болуға тиісті. Саяси жүйені шектейтін
екінші фактор—идеология. Сонымен қатар саяси жүйе қоғамдық дауларды шешіп,
қоғамның бірлігін сақтау үшін қоғамдық жүйенің шектелуіне түседі.
Кез келген қоғамның Саяси жүйесі оның тұрақтылығына және өміршеңдігіне
кепілдік жасайтын механизмнің барлығын сипаттайды. Сол механизмдер
арқылы әлеуметтік қайшылықтар мен жанжал тартыстар шешіледі, әр түрлі
қоғамдық топтар ұйымдар мен қозғалыстардың қызметтері реттеледі,
қоғамдық қатынастар үйлестіріледі, қоғамдық дамудың құндылығы,
мақсаты мен бағыттары жөнінде келісімдер жасалады. Сол механизм арқылы
қоғамдық құрылыстың негізіне қарсы күштердің әрекеті тойтарылады.
Қоғамның саяси жүйесін көрсетуде мына мәселелерді ұмытпаған жөн.
Ешбір қоғамда саяси жүйе таптардың және әлеуметтік топтардың
мүдделерінен бөлек болған емес. Саяси жүйенің қалыптасуының өзі терең
әлеуметтік себептерге, ондағы таптар мен әлеуметтік топтардың мүддесін
қорғауға байланысты.
Саяси жүйе функциялары, қызметі мынада: әлеуметтік және ұлттық
құрылымдар, демографиялық және экономикалық процестер, халықтың білім
дәрежесі, қоғамдық сананың күйі, бүкіл рухани идеологиялық өмір,
халықаралық қатынас. Саяси жүйе үйлестіру және жинақтау (интеграция)
қызметін атқарады.
Саяси жүйе арқылы әлеуметтік мүдделердің негізгі топтары
анықталады, әлеуметтік артықшылық тар белгіленеді, соның нәтижесінде
саясат жасалады. Қазіргі кездегі күрделі мәселе нарықтық
экономикадағы мүдделердің ара қатынасын, оған байланысты саяси
жұмыстарды анықтау болып табылады1.
Зерттелу деңгейі: Саяси жүйе ұғымы ХХ ғасырдың ортасында ғана
терең негізделіп, кең тарала бастады. Оған басты себеп—жүйе тәсілі
мен бихевиористік амал ыңғайымен түрлі саяси құбылыстарды
зерттеулердің етек алуы еді. Әрине, қазіргі кездегі саяси жүйе
қағидаларының негізінде аристотель заманынан бастау алған саясат
жөніндегі түсінік жатыр. Ол: саясатты бейне бір дербес тұтас нәрсе
деп қарау. Осы бағытты алғаш ұстанған флоренциялық Николо Макиавелли
саяси ғылымның негізін салушы болып саналады: оның пікірінше саясат
дінге де, моральғада, экономикаға да саймайды, қайта ол өзіндік саяси
мақсат, яғни мемлекеттің бірлігі мен тұтастығын көздейді.
Т.Парсонстың әлеуметтік жүйе теориясы бойынша қоғамдағы рухани,
экономикалық және Саяси жүйелер өздерінің атқаратын қызметіне қарай
ерекшеленеді. Сөйтіп, олар өз алдына жүйе болып қалыптасады. Саяси
өмір сол сияқты Д. Истонның Саяси жүйе (1953), Саяси талдаудың шегі
(1965), Саяси өмірді жүйелеп талдау (1965), атты еңбектерінде
қарастырылады. Саяси ұйымдар, жүйелер туралы қағидалар К.Маркс пен
Ф.Энгелстің, В.И.Лениннің, Г. Алмондтың, Р.Кханның және тағы басқа
ғалымдар еңбектерінде зерттеліп көрсетілген. Сонымен қазіргі кезде
саяси жүйелердің алуан түрлі концепциялары бар. Олардың бірі саяси
жүйені саясат негізінде жатқан идеялар жиынтығы десе, екінші біреулері
оны өзара қарым-қатынас жүйесі деп есептейді. Ал үшінші біреулері—саяси
жүйені белгілі бір элементтердің жиынтығы деп қарайды2.
Зерттелу нысаны— Саяси жүйе ұғымы, ҚР саяси жүйесі
Зерттеу мақсаты: Қазақстан Республикасындағы саяси жүйенің қандай
деңгейде дамып жатқанын көрсету.
Зерттеу міндеті:
— Саяси жүйе ұғымын анықтау;
— Саяси жүйенің құрылымы мен негізгі функцияларын талдау;
— КСРО, ТМД, Қазақстан Республикасы саяси жүйелерін салыстыру;
— Қазіргі ҚР саяси жүйесі
Негізгі деректер: Қазақстандық саясаттанушы ғалым Машан Меиржан
Серікұлы Политическая система Казахстана: трансформация, адаптация,
целодостижение (Алматы: Білік, 2000-208с) еңбегі негізінде ҚР саяси
жүйесі, оның ерекшеліктері; сондай-ақ ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
Ғасырлар тоғысында еңбегінен Қазақстанда саяси жүйе даму мәселелері
қарастырылды. Сонымен қатар, саяси жүйе ұғымы, оның функциялары,
құрылымын саясаттану пәніне арналған кітаптардан жазылды.
Құрылымы: Реферат кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Көлемі— бет.

Негізгі бөлім.
Саяси жүйе қоғамдық жүйенің бір бөлімі. Жүйеде анық элементтер
болады, ол элементтер бір-бірімен байланысты құрылымды түзеді,
жүйенің шеңбері бар, оған әсер ететін әрекетті кіріс дейді,
сыртқы әсер ететін әрекетті шығыс дейді, олардың арасында қатынас
орнайды. Саяси жүйе үш мәселеден тұрады. Олар: саяси жүйе тұтас
қарағанда капиталистік дүние, социалистік дүние, Қазақстан
Республикасы деген ұғым; тұтас жүйенің жеке бөлімдері партия жүйесі,
кәсіподақ жүйесі, жергілікті өкіметтің жүйесі; саяси жүйенің
элементтері саяси партия, үкімет, азамат, нақтылы саяси шешім, сайлау,
дауыс беру т.б.
Саяси жүйе—саяси өрістің бір бөлімі, билікті жүргізетін
мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік институттардың жиынтығы,
қоғамдық істерді басқару, қоғамның тұрақтылығын және белгілі
әлеуметтік тәртіпті қамтамасыз ететін таптар, әлеуметтік топтар,
ұлттар, мемлекеттердің арасындағы өзара қатынастарды реттеу.
Саяси жүйе—элементтері өзара байланысты және тұрақты бірлік
құрайтын белгілі бір құрылым. Саяси жүйе категориясы саяси қызметті
көрсетеді, қоғамның саяси өмірінің ғылыми жүйелік сипатын бейнелейді.
Саяси жүйенің құрамды бөлімдері: саяси өкімет, мемлекет, саяси
институттар, саяси ұйымдар, саяси партиялар және саяси-қоғамдық
ұйымдар, саяси емес ұйымдар, саяси қатынастар, саяси принциптер мен
нормалар, саяси сана, саяси мәдениет, тағы басқалары.
Сонымен, қоғамның саяси жүйесі дегеніміз — жалпы алғанда белгілі
бір таптаптардың, әлеуметтік топтардың, ұлттардың әрқайсысына және
бәріне тән мүдделерін жүзеге асыруға бағытталған билік жүргізуші
құрылымдар жиынтығы. Оған мемлекеттік мекемелер, саяси партиялар және
түрлі қоғамдық ұйымдар кіреді. Олар өздерінің қалыптасқан қызметінің
негізінде өзара және қоғаммен ықпалдастықта және байланыста болады.
Кез-келген таптың қоғамның мына сияқты өзіндік негізгі бөліктері
болады: экономикалық, әлеуметтік-таптық құрылымы және қондырма. Саяси
жүйе қондырманың басты бөлімі болып табылады. Қоғамның бұл айтылған
бөліктері бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста болады, біріне-бірінің
елеулі ықпалы тиеді.
Қоғамның саяси жүйесі барлық елде бірдей емес. Ол әр қоғамның
өзіндік ерекшеліктеріне қарай құрылады, өзгеріске түсіп дамиды.
Сондықтан қоғамның алуан түрлі саяси жүйесін талдап-жіктеу арқылы,
олардың ұқсастықтарына қарай типтеу жолымен толығырақ түсінуге
болады.
Саяси жүйені бір ғана мағына, тек бір ғана өлшем тұрғысынан
жіктеуді ғылыми деуге болмайды. Саяси жүйелерді әр түрлі өлшем
тұрғысынан жіктеу (типология), мысалы, мынадай:
—формация мен әлеуметтік-экономикалық құрылымыжағынан қарау (маркстік
тәсіл: құл иеленушілік, феодалдық, буржуазиялық, коммунистік
әлеуметтік саяси жүйелер);
—мемлекеттегі орныққан саяси тәртіп (режим) тұрғысынан (демократиялы,
тоталитарлы және автолитарлық);
—әдеттегі саяси жүйеден модернизацияланған жүйеге өту кезеңі
тұрғысынан;
—саяси мәдениеттер айырмашылығы тұрғысынан (Г.Алмонд англо-американдық,
континентальды-европалық, ішінара индустриалды, тоталитарлық)
—Ж. Блондэльдің Саяси жүйені жіктеу түрлері (бес категориялы: либеральды-
демократиялық, радикалды-авторитарлық немесе коммунистік, дәстүрлі,
популистік, авторитарлы-консервативті Саяси жүйелер);
—М.Вебер бойынша Саяси жүйелер дәстүрлік, харизматикалық, рационалдық
типтерге бөлінеді.
Саяси жүйе өзінің ұстанған бағытына, тұрақтылығы мен
өзгергіштігіне қарай консервативті (мысалы: Л.И.Брежнев тұсында) және
трансформацияланушы (мысалы, Н.С. Хрущев кезінде) болып бөлінеді.
Трансформацияланушы Саяси жүйелердің өзі кертартпа және прогрессивті
мағынада болуы мүмкін.
Саяси жүйелер сонымен қатар ашық және жабық; аяқталған және
аяқталмаған; орталықтандырылған және орталықтандырылмаған және т.б.
болып жіктеледі.
Енді саяси жүйенің құрылымы мен атқаратын қызметіне нақты
талдау жасап көрейік.
Саяси жүйе өзінің біртұтастығына қарамастан өзгеріп отырады.
Қамтитын аумағы да сіресіп өзгермейтін нәрсе емес, қайта түрліше
жағдайларға байланысты бірсыпыра өзгерісте болады. Мысалы, ондай
жағдай соғыс кезінде, басқыншылық саясат кезінде, саяси
тәуелсіздіктің жаңа формалары пайда болған кезеңдерде орын алады.
Дегенмен, Саяси жүйе құрылымының субъектілері біршама тұрақты.
Саяси жүйеге мемлекеттік құрылымдар, саяси партиялар кіреді. Сонымен
қатар, оған саяси емес ұйымдар да кіре алады. Мысалы, кәсіподақ
ұйымдары көп ретте саяси рөл атқарады. Сондай-ақ, аракідік болса да
саяси қызмет атқаратын ерікті ұйымдар саяси жүйе субъектісі болып
табылады.
Әрбір елдің саяси жүйесі қоршаған ортамен әлеуметтік,
экономикалық, т.б. қарым-қатынаста болады. Әрбір елдің саяси жүйесі
сонымен қатар халықаралық жүйелермен тіпті жекеленген саяси жүйелер
мен (НАТО, БҰҰ, ТМД, Еуропалық үкімет, т.б.) тығыз қарым-қатынаста
болады.
Саяси жүйенің мәнін түрліше түсінуге қарай, оның құрылымы
жөнінде де әртүрлі түсініктер бар. Саяси жүйе құрылымында саяси
мінез-құлық үлгілеріне ерекше көңіл бөлінеді. Саяси жүйені белгілі
бір жиынтық ретінде қарағанда ( Д.Истон, Р.Кхан) оның әлеуметтік саяси
топтары мен институттары (жеке адамдар, топтар, саяси партиялар)
талданып зерттеледі.
Саяси жүйеге мынадай түрліше Саяси жүйе тармақтары кіреді:
институтционалдық, нормативтік, функционалдық, коммуникативтік және
мәдени.
Функционалдық тармақ—жеке әлеуметтік саяси институттар және
топтардың орындайтын рөлі мен қызметтерінің жиынтығы.
Коммуникативтік тармақ— Саяси жүйедегі субъектілер арасындағы
түрлі қатынастардың жиынтығы.
Нормативтік тармақ — саяси жүйедегі субъектілер арасындағы өзара
байланыстардың саяси құқықтық нормалар жүйесінің жиынтығы.
Идеологиялық тармақ—саяси идеялар, теориялар, концепсиялар
жиынтығы. Бұған саяси сана және құқықтық мәдениет, саяси әлеуметтану
жатады.
Институтционалдық тармақ — түрлі әлеуметтік саяси институттан,
ұйымдардан тұрады. Бұл тармаққа мемлекеттік мекемелер, партиялар,
қоғамдық-саяси ұйымдар жатады. Олардың ең бастысы—мемлекет.
Саяси жүйенің қызметтері:
1. Белгілі бір әлеуметтік топтың немесе көпшілік халықтың билігін
қамтамасыз ету. Сол арқылы қоғамда тәртіп орнайды.
2. Саяси жүйе қоғамдық қатынастарды реттейді, жекеленген әлеуметтік
топтар немесе көпшілік халықтың мақсат-мүддесіне сәйкес адамдардың
тіршілік әрекетінің әр түрлі салаларын басқарады.
3. Саяси жүйе қоғамда жинақтаушылық, топтастырушылық қызметін атқарады.
4. Экономиканың қалыпты жұмыс істеп, прогресті дамуына қажетті саяси
жағдай жасау;
5. Қоғамды, оның мүшелерін ішкі және сыртқы бүліндіргіш әрекеттерден
қорғау.
Саяси жүйе функцияларын Г.Алмонд былайша классификациялайды:
—саяси әлеуметтендіру және саяси құрамды толықтыру (рекруттау)
—мүдделерді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.