Халықаралық деңгейде индивидтің құқығын қорғау
Кіріспе
І Тарау: «Халықаралық деңгейде индивидтің құқығын қорғау»
1.1. Қазақстан Республикасындағы индивидтің құқықтық жағдайлары.
1.2. Индивидтің құқығы мәселесіндегі мемлекеттердің халықаралық құқықтық ынтымақтастығы.
1.3. Халықаралық құқық және индивидтің құқықтары.
1.4. Индивидтің құқықтарына қатысты халықаралық заң қолдану
тәжірибесі.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
І Тарау: «Халықаралық деңгейде индивидтің құқығын қорғау»
1.1. Қазақстан Республикасындағы индивидтің құқықтық жағдайлары.
1.2. Индивидтің құқығы мәселесіндегі мемлекеттердің халықаралық құқықтық ынтымақтастығы.
1.3. Халықаралық құқық және индивидтің құқықтары.
1.4. Индивидтің құқықтарына қатысты халықаралық заң қолдану
тәжірибесі.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Қазақстан қол жеткізген ХХ ғасырдың соңындағы жеңістерді ұстап қалу үшін, азаматтық қоғамды жетілдіруге құқықтық ролі ерекше зор экономика мен мәдениетті дамытуға, қоғамдық қатынасты нығайтуға, қоғамның мүддесін, жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға құқық елеулі түрде ықпал етеді.
Қазақстан Республикасы заңдары қоғамдық қатынастарды жөнге келтіріп, реттеп, қоғам мүддесіне зиян келтіруге әрекеттерге тиым салып, олармен ымырасыз күрес жүргізуге бағытталған. Сондықтан да жеке тұлғалар Қазақстан Конституциясының, Қазақстан заңдары қағидаларын, талаптарын терең түсініп, мүлтіксіз орындайды, өздері ғана орындап қоймай заңдарды жүзеге асыруға ат салысады. Қоғамдық тәртіпті сақтауда басқа да заң бұзушылықпен күреседі.Индивидтің белсенді қатынасуы қазіргі кезде ерекше маңызға ие. Жеке тұлғалар, индивидтің борыштарына, міндеттеріне неғұрлым сапалы түрде қараса, соғұрлым мемлекет, қоғам және жеке тұлға ара-қатынасының нәтижесі жемісті болмақ.
Қазақстан Республикасында 1995 жылы 30 тамызда Референдум арқылы конституция қабылданды, ол Президенттік басқару билігін бекітті. Жаңа конституцияда «Индивид және азамат» деген ерекше бөлім бар. Ата Заңымыздың 12 бабының 1 тармағында «Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес индивидтің құқықтары мен бостандықтарытанылады және оларға кепілдік беріледі» - деп атап өтілген1.
Қазіргі кезең - ірі тарихи өзгерістер заманы. Қазақстан Республикасының халықтары тарихи дамудың жаңа серпінінде өркениетті демократиялық қоғамды бірден батыл таңдап алды.
Еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауында «Біз жаңа мемлекетті, жаңа нарықтың экономикасы мен жаңа демократияны көптеген өзге де жас мемлекеттер осы тәрізді жолды басынан кешіп те – үлгерген уақытта құру үстіндеміз2».
Қазақстан Республикасы заңдары қоғамдық қатынастарды жөнге келтіріп, реттеп, қоғам мүддесіне зиян келтіруге әрекеттерге тиым салып, олармен ымырасыз күрес жүргізуге бағытталған. Сондықтан да жеке тұлғалар Қазақстан Конституциясының, Қазақстан заңдары қағидаларын, талаптарын терең түсініп, мүлтіксіз орындайды, өздері ғана орындап қоймай заңдарды жүзеге асыруға ат салысады. Қоғамдық тәртіпті сақтауда басқа да заң бұзушылықпен күреседі.Индивидтің белсенді қатынасуы қазіргі кезде ерекше маңызға ие. Жеке тұлғалар, индивидтің борыштарына, міндеттеріне неғұрлым сапалы түрде қараса, соғұрлым мемлекет, қоғам және жеке тұлға ара-қатынасының нәтижесі жемісті болмақ.
Қазақстан Республикасында 1995 жылы 30 тамызда Референдум арқылы конституция қабылданды, ол Президенттік басқару билігін бекітті. Жаңа конституцияда «Индивид және азамат» деген ерекше бөлім бар. Ата Заңымыздың 12 бабының 1 тармағында «Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес индивидтің құқықтары мен бостандықтарытанылады және оларға кепілдік беріледі» - деп атап өтілген1.
Қазіргі кезең - ірі тарихи өзгерістер заманы. Қазақстан Республикасының халықтары тарихи дамудың жаңа серпінінде өркениетті демократиялық қоғамды бірден батыл таңдап алды.
Еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауында «Біз жаңа мемлекетті, жаңа нарықтың экономикасы мен жаңа демократияны көптеген өзге де жас мемлекеттер осы тәрізді жолды басынан кешіп те – үлгерген уақытта құру үстіндеміз2».
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 ж.
2. Сапарғалиев Ғ. «Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы» 1998 ж.
3. Қазақстан Республикасы Конституциясына түсіндірме. Алматы – 1999 ж.
4. Сапарғалиев Ғ. «Қазақстанның мемлекеті және құқығының негіздері». Алматы – 1994 ж.
5. Г.К.Искакова «Права человека в Республике Казахстан». Алматы «Білім» 1999 ж.
6. «Азаматтық білімге кіріспе». Алматы – 2001 ж. Айлиш М.Уорд.
7. Ашитов З.О. «Право суверенного Казахстана». Алматы – 1995 ж.
8. Котов А.К. «Суверенный Казахстан: Гражданин, нация, народ». Алматы – 1997 ж.
9. Назарбаев Н.А. «Первый двухпалатный парламент Казахстана новый этап в законотворчестве страны». Каз.правда. 31.01.96 ж.
10. «ҚР-ң қоғамдық бірлестіктер туралы» заңы. 02.07.1996 ж.
2. Сапарғалиев Ғ. «Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы» 1998 ж.
3. Қазақстан Республикасы Конституциясына түсіндірме. Алматы – 1999 ж.
4. Сапарғалиев Ғ. «Қазақстанның мемлекеті және құқығының негіздері». Алматы – 1994 ж.
5. Г.К.Искакова «Права человека в Республике Казахстан». Алматы «Білім» 1999 ж.
6. «Азаматтық білімге кіріспе». Алматы – 2001 ж. Айлиш М.Уорд.
7. Ашитов З.О. «Право суверенного Казахстана». Алматы – 1995 ж.
8. Котов А.К. «Суверенный Казахстан: Гражданин, нация, народ». Алматы – 1997 ж.
9. Назарбаев Н.А. «Первый двухпалатный парламент Казахстана новый этап в законотворчестве страны». Каз.правда. 31.01.96 ж.
10. «ҚР-ң қоғамдық бірлестіктер туралы» заңы. 02.07.1996 ж.
Мазмұны.
Кіріспе
І Тарау: Халықаралық деңгейде индивидтің құқығын қорғау
1.1. Қазақстан Республикасындағы индивидтің құқықтық жағдайлары.
1.2. Индивидтің құқығы мәселесіндегі мемлекеттердің халықаралық
құқықтық ынтымақтастығы.
1.3. Халықаралық құқық және индивидтің құқықтары.
1.4. Индивидтің құқықтарына қатысты халықаралық заң қолдану
тәжірибесі.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе.
Қазақстан қол жеткізген ХХ ғасырдың соңындағы жеңістерді ұстап
қалу үшін, азаматтық қоғамды жетілдіруге құқықтық ролі ерекше зор
экономика мен мәдениетті дамытуға, қоғамдық қатынасты нығайтуға, қоғамның
мүддесін, жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға құқық
елеулі түрде ықпал етеді.
Қазақстан Республикасы заңдары қоғамдық қатынастарды жөнге
келтіріп, реттеп, қоғам мүддесіне зиян келтіруге әрекеттерге тиым салып,
олармен ымырасыз күрес жүргізуге бағытталған. Сондықтан да жеке
тұлғалар Қазақстан Конституциясының, Қазақстан заңдары қағидаларын,
талаптарын терең түсініп, мүлтіксіз орындайды, өздері ғана орындап
қоймай заңдарды жүзеге асыруға ат салысады. Қоғамдық тәртіпті сақтауда
басқа да заң бұзушылықпен күреседі.Индивидтің белсенді қатынасуы
қазіргі кезде ерекше маңызға ие. Жеке тұлғалар, индивидтің
борыштарына, міндеттеріне неғұрлым сапалы түрде қараса, соғұрлым
мемлекет, қоғам және жеке тұлға ара-қатынасының нәтижесі жемісті
болмақ.
Қазақстан Республикасында 1995 жылы 30 тамызда Референдум арқылы
конституция қабылданды, ол Президенттік басқару билігін бекітті. Жаңа
конституцияда Индивид және азамат деген ерекше бөлім бар. Ата
Заңымыздың 12 бабының 1 тармағында Қазақстан Республикасында
Конституцияға сәйкес индивидтің құқықтары мен бостандықтарытанылады және
оларға кепілдік беріледі - деп атап өтілген1.
Қазіргі кезең - ірі тарихи өзгерістер заманы. Қазақстан
Республикасының халықтары тарихи дамудың жаңа серпінінде өркениетті
демократиялық қоғамды бірден батыл таңдап алды.
Еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауында
Біз жаңа мемлекетті, жаңа нарықтың экономикасы мен жаңа демократияны
көптеген өзге де жас мемлекеттер осы тәрізді жолды басынан кешіп те –
үлгерген уақытта құру үстіндеміз2.
І тарау. Халықаралық деңгейде индивидтің құқығын қорғау
1.1. Қазақстан Республикасындағы индивидтің құқықтық жағдайлары.
Қазақстан Республикасының Конституциясы Республика аумағына келген
шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ адамдардың құқықтық мәртебесін
белгілейтін негізгі принциптерді бекітті. Егер Конституцияда, заңдар мен
халықаралық шарттарда өзгедей көзделмесе, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
адамдар да азаматтар үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды
пайдаланады, міндеттілік атқарады (12 бап, 4-тармақ)1.
Қазақстан Республикасы Президентінің Шетелдік азаматтың құқықтық
жағдайлары туралы Жарлығында шетелдіктердің конституциялық мәртебесі
нақтыланады. Онда шетелдік индивидтің республикадағы мәртебесі туралы
халықаралық шарт нормаларының басымдығы орнықтырылды. Егер Қазақстан
Республикасының халықаралық шарттар мен шетелдік индивидтің құқықтық
жағдайлары туралы жарғыдағыдан өзге ереже белгісіне, халықаралық шарттағы
ереже қолданылады. Жарлық шетел азаматы және азаматтығы жоқ индивидтің
ұғымына түсінік береді. Қазақстан Республикасының азаматтары болып
табылмайтын, өзге мемлекеттің азаматы екендігі дәлелденген адамдар
Қазақстан Республикасындағы шетел азаматы деп танылады. Қазақстан
Республикасының азаматы болып табылмайтын және өзге мемлекеттің азаматы
екендігіне дәлелдемесі жоқ азаматтар азаматтығы жоқ адамдар деп танылады.
Президент Жарлығында Қазақстан Республикасындағы шетелдік индивидтің
құқықтық жағдайының принциптері берілді. Олар мыналар болып табылады:
1. Қазақстан Республикасындағы шетелдік азаматтар да Конституцияда
және заңдарда белгіленген барлық құқықтар мен бостандықтарға ие және барлық
міндеттерді атқарады. Қазақстан Респуликасы Конституциясының ІІ бөлімінде
31 бап бар. Оның 17 бабында Қазақстан Республикасы азаматтары мен шетел
азаматтарына бірдей берілген құқықтар мен бостандықтар атқарылар міндеттер
туралы айтылады. Бұл берілетін құқықтар мен бостандықтар, атқарылатын
міндеттер туралы баптар. Бұл баптарда шетелдік азамат термині
қолданылмайды, әркім, барлығы, ешкім деген сөздер пайдаланылады.
2. Шетелдік индивидтің құқықтары бостандықтары мен міндеттері
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен белгіленуі мүмкін.
Халықаралық шарттар Қазақстан Республикасы Конституциясы мен заңдарынан
туындайтын ережелер белгілеуі мүмкін. Халықаралық шарттарда Қазақстан
Республикасы заңдарында қарастырылғаннан өзге ережелер болуы мүмкін. Егер
мұндай шарттар Парламентке бекітілетін болса, ондағы
_________________
1 Бұл мәселе алғаш рет А.М.Қалиеваның Правовое положение иностранных
граждан в Республике Казахстан атты еңбегінде көтерілді. Алматы, 1994 ж.
ережелердің Қазақстан Республикасы заңдарындағы ережелерден басымдығы
болғаны.
3. Қазақстан Республикасындағы шетел азаматтарды шығу тегіне,
әлеуметтік және мүліктік жағдайларына нәсілдік және ұлттық белгісіне,
жынысына, біліміне, тіліне, дінге қатысына, руына және қызмет сипатына
қарамастан заң алдында тең. Бұл жалпы ереже алайда, Қазақстан
Республикасында танылған халықаралық шарттарда, халықаралық құқықтық
актілерде жекелеген топтарға орай нақтылануы мүмкін. Демек, атиялық
қатынастағы шетелдік индивидтің құқықтық мәртебесі қатардағы шетелдік
азаматтарға біраз өзгелеу.
4. Шетелдік азаматтар өздеріне берілген құқықтары мен бостандықтарын
Қазақстан Республикасының мүддесіне, Қазақстан азаматтарының және оның
аусағында тұратын басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарына және заңды
мүдделеріне зиян келтірмейтіндей етіп пайдаланулары тиіс. Сонымен бірге
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары шетелдік азаматтарға
олар абыройымен орындауға тиісті міндеттер жүктейді. Заңды бұзған жағдайда
шетелдік азаматтар тең құқықтық негізде заңдық жауаптылыққа тартылады. Бұл
туралы тиісті заңдарда айтылған1.
Шетелдік азаматтар: 1) Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын және
2) Қазақстан Республикасында уақытша тұратын болып екіге бөлінеді. Ішкі
істер органдары тұрақты тұруға рұқсат берген шетелдік азаматтар тұрақты
тұратындар деп есептелінеді. Қазақстан Республикасында өзге заңдық негізде
тұратындар Қазақстан Республикасына уақытша келгендер деп танылады. Олар
Қазақстан Республикасына келуге рұқсат етілген белгілі бір мерзімі өткеннен
кейін Қазақстан Республикасынан кетуі тиіс. Президенттің Шетелдік
индивидтің құқықтық жағдайлары туралы Жарлығы белгілі бір жағдайларда
шетелдік азаматтыққа Қазақстан Республикасынан кетуге рұқсат етілмеуі
мүмкін.
Кетуге: а) мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қоғамдық
тәртіпті немесе халықтың денсаулығын сақтау мүддесіне; ә) Қазақстан
азаматтарының заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында; б) егер
шетелдік азамат Қазақстан Республикасының мен тұтастығын бұзуға шақырса;
г) егер террорлық әрекеті үшін сотталса және т.б.жағдайларда рұқсат
етілмейді.
Шетел азаматы Қазақстан Респуликасының бұған өкілеттігі бар
мемлекеттік органдардың басқа мемлекетке баруға рұқсат еткендігі туралы
төлқұжатқа соққан белгісі бойынша еркін шыға алады. Шетелдік азаматтың
елінің келісімі негізінде шығуының басқа да тәртібі белгіленуі
мүмкін.
_________________________
1 Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 16
бабында былай жазылған: Қазақстан Республикасы аумағында тұратын азаматтар
мен азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан Республикасы азаматтарымен бірдей
негізде әкімшілік жауаптылыққа тартылады. Алматы, 1996 ж.
Белгілі бір жағдайларда шетелдік азаматқа Қазақстаннан шығуға рұқсат
етілмейді. Рұқсат етпеу : а) егер шетелдікті қылмыстық жауаптылыққа тартуға
негіз болса – істі жүргізу аяқталғанша; ә) егер қылмысы үшін
сотталса – жазасын өтегенге дейін; б) егер сот жүктеген міндеттемені
орындаудан.
Көрсетілген тыйымдар шетелдік индивидтің құқықтары мен
бостандықтарын шектеу болып табылмады. Олар индивидтің құқығы туралы
халықаралық актілерге қайшы келмейді1. Олар Қазақстан мемлекеті
органдарының жалпыға бірдей белгіленген заң нормаларына негізделген.
Қазақстан аумағында құқық бұзған шетелдік азаматтар, республиканың
азаматтары сияқты жалпы негізде жауаптылыққа тартылады. Сонымен бірге
шетелдік азаматтар солар үшін арнайы белгіленген келу тәртібін сақтауы
тиіс. Шетелдіктерге құжатсыз тұруға рұқсат етілмейді.
Белгілі бір жағдайда шетелдік азаматтар республика шегінен күштеп
шығарылуы мімкін. Мұндай шаралар, егер шетелдіктің әрекеті мемлекеттік
қауіпсіздік мүддесіне қайшы келсе, егер бұл халықтың денсаулығын және
имандылығын қорғауға қажет болса және т.б. жағдайларда қолданылады.
1.2. Индивидтің құқығы мәселесіндегі мемлекеттердің халықаралық құқықтық
ынтымақтастығы.
Өткен тарауларды атап көрсеткендей индивидтің құқығы мемлекет ішінде
ғана емес, халықаралық құқықпен де реттеліп отырады. Халықаралық құқық
ерекшелігі.
Әр түрлі мемлекеттер позициясы тұрғысынан құрылуында, әрине
халықаралық нормаларын жасау процесінде әр түрлі көзқарастар түйіседі.
Өйткені халықаралық экономиканың даму деңгейі мемлекеттік билік штаты,
топтық және ұлттық құрылымы салт дәстүрлері сан алуан. Осыдан байқайтынымыз
халықаралық құықтың маңызы зор.
Әр түрлі дәуірлерде индивидтің құқығы және бостандығы түсінігі,
мазмұны және ауқымды бір жақты болған емес. ХХ ғасыр басына дейін
индивидтің құқығы мемлекет ішіндегі құқықпен реттеліп келді. Орта ғасырдың
ғалымдары халықаралық индивидтің құқығы негізінен қалаушылардың бірі
Голландиялық заңгер Гуго Гроцин 1625 жыл жарыққа шыққан О праве
войны и мира еңбегінде адамға немесе азаматқа қарсы заңгердің
жағдайында әділетті соғыс туралы айтады1.
Индивидтің құқығы мен бостандығын қорғау мақсатында басқа
мемлекеттердің ісіне араласу мәселесінде XIII-XIX ғасырдағы
халықаралық зеңгерлер қолдауына ие болды. Бұл мәселе мемлекеттің
ішкі ісіне араласуды сынға алушылар да кездесті.
Бірінші дүние жүзілік соғыстан кейін ұлттар Лигасы құрылды
жалпы құқықтық жаңа белеске көтерді.
Осы кезден бастап интервенцияға халықаралық шектеу қойыла бастауы.
Ұлттар Лигасына қатысушылар арасында біршама келісім шаралар жасалды.
Мысалы құлдық пен құл шаруашылық, әйелдер мен балаларды санау мәселесінде.
Осы кезеңде діни, экономикалық және теңдік шектеулерді жою шаралары іске
асты.
Біріншіден Ұлттар ұйымы құрылуы қарсаңында бірнеше мемлекеттер
индивидтің құқығын қамтамасыз етуде алғашқы халықаралық шарттар жасалады.
Екінші дүниежүзілік соғыс барысында индивидтің құқығы мен бостандығын ретте
удегі халықаралық мемлекеттер айқын көрінді.
БҰҰ құрылуы және оның уставының бекуі индивидтің құқық мәселесіндегі
халықаралық қатынастарды жаңа деңгейге көтерді Социальное вклучение
положения о развитий и поощрении уважения к правам человека и основным
свободам для всех в число цели Органазация Обьедененных Нации обьясняет
прежде всего событиями которые произашли непосредственно перед второй
мировой войной в ходе ее1.
Бірінші Ұлттар Декларациясында (1 қаңтар 1992 жылы) оған қатысты
мемлекеттер мына тұжырымды айтты: Полная победа над врагами необходима
для защиты жизни, свободы, незовисемости и для сохранения человеческих
прав и спровидливость.
__________________
1 Гроцин Гуго О праве войны и мира. 3 Кн Ш.56, стр.562-563.
1 Общая теория прав человека. М. 1996 стр.424.
БҰҰ шеңберінде оның уставына сәйкес мемлекеттердің индивидтің құқығы
мен бостандығын сақтаудағы құжаттар мен шешімдер қабылданады.
1946 жылы БҰҰ экономикалық және әлуметтік кеңесі жиынынан индивидтің
құқығы жөніндегі комиссияны құрды. БҰҰ Ассамблеясы (желтоқсан айында)
салтанатты түрде қабылданды.
Жалпы деклорацияны қабылдау халықаралық қатынастағы маңызды кезең
болды. Индивидтің құқығы жөнінде комиссияның алуында ендігі жерде
индивидтің құқығы мен бостандығының негізгі жақтарын бекінудегі
тектілерді даярлау міндеті тұрды. Азаматтық және саяси құқықтар
туралы және экономиканың, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы
пактілерді Бас Ассамблея қабылданғанмен, ол күшіне 1976 жылы ғана
енді.
Индивидтің құқығы саласындағы конвенциялар маңызы өте зор. Оларға
1973 жылы анарженд қылмысы конвенциясы, 1984 жылы жазалаудағы
қатыгездік конвенция, 1989 жылғы балалар құқығы жөніндегі
конвенция.
Индивидтің құқығын сақтаудағы нормалар мен қағидалар мемлекет
ішінде және халықаралық дәрежеде қалыптасады. 1989 жылы Венада өткен
индивидтің құқығы жөніндегі халықаралық конвенцияда осы мәселеге
жаңаша көзқарас байлауы: Все права человека универсальны, неделимы,
взаимозависимы и взаимосвязаны, международное сообщество должно
относиться к правам человека глобально, на справедливой и равной
основе, с одинаковым подходом и вниманием. Хотя значения
национальной и религиозной специфики и различных исторических,
культурных и религиозных особенностей необходимо иметь в виду,
государства несут обязанность, независимо от политических, экономических
и культурных систем, поощрять и защищать все права человека и оснавные
свободы2.
Индивидтің құқығы мен бостандығы нормалары мен қағидалар негізінде
жаратылыс құқығы жатыр. Онда бостандық, әлеуметтік, заң алдындағы теңдік,
мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық шендігі идеялары бектілген.
Жеке тұлға халықаралық құқық субъекті БҰҰ уставында көрсетілгендей жеке
тұлға халықаралық органдармен тікелей байланыста бола алады. Бұл құбылыс
өте маңызды халықаралық органдарды өзіндік статус алған жеке тұлға қандай
да болмасын мемлекеттік азаматы болатындығына қарамастан өз құқықтарын
қорғауға мүмкіндіктері бар.
Халықаралық әдебиеттерінде жеке тұлғалар өкініштерін қағаз мәселесінде
қарама-қайшылықты көзқарастар кездесуі. Кейбір авторлар оның пайдасын жоққа
шығарса, екіншілері тиімді екенін дәлелдейді.
Жеке тұлға өкініштерін қарайтын регионалдық органдардың рөлі арта
түседі. Оған мысал ретінде индивидтің құқығы мәселесіндегі –
Европалық сотты
___________________
2 Общая теория прав человека. М., 1996 стр. 441
айтамыз. Европалық соттың президенттік құқығы жеке мемлекеттердің сот
тәжірибесіне үлкен көмегін тигізуде. Осыған орай болашақта яғни ХХI ғасырда
бірыңғай әлемдік деңгейдегі сот органын құру мәселесі өте маңызды.
XXI ғасыр халықаралық қатынаста күрделі өзгерістер жүріп жатыр. Оның
ішінде индивидтің құқығы мен бостандығын қорғаудағы жобалауы мәселені теңеу
жағы да бар. Атап айтқан адамның негзгі құқықтары мен бостандығын қорғайтын
халықаралық жүйені құру, қалыптастыру. Әрине мұндай жүйені құру құқықтың
негізі бойынша болатыны кәміл. Барлық мемлекеттерде ұйқас келетін заңдар,
құқықтық нормалар мен қағидалар әрекет етуі қажет. Құқықтық нормалар мен
қағидалардың үйлсуі әр түрлі құқық салаларында болып жатыр. Осы
жақындауының негізінде индивидтің құқығы, әсіресе азаматтың және саяси
құқықтар жатыр.
Бірыңғай құқықты кеңесті құру- алға қойған мақсат, ұзақ жолды,
қиындықты, ізденісті талап етеді. Осы процестің бастамсы XX ғасырда жатыр,
деп айта аламыз. Осы процесті дамыту үшін индивидтің құқықтарының жалпы
декларациясында бекітілген халықаралық нормалар мен қағидаларды нақтылай
түсу керек.
Қазіргі кезең – аса ірі тарихи өзгерістер заманы, Қазақстан
Республикасының халықтары тарихи дамудың жаңа серпінінде өркениетті
демократиялық қоғамды бірден батыл таңдап алды. Бұл әрекеттер Қазақстан
Республикасының қабылдаған заңдарыңда көрініс тапқан.
Жалпы тәуелсіздік жолындағы алғашқы жылдарда Қазақстан Республикасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І Тарау: Халықаралық деңгейде индивидтің құқығын қорғау
1.1. Қазақстан Республикасындағы индивидтің құқықтық жағдайлары.
1.2. Индивидтің құқығы мәселесіндегі мемлекеттердің халықаралық
құқықтық ынтымақтастығы.
1.3. Халықаралық құқық және индивидтің құқықтары.
1.4. Индивидтің құқықтарына қатысты халықаралық заң қолдану
тәжірибесі.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе.
Қазақстан қол жеткізген ХХ ғасырдың соңындағы жеңістерді ұстап
қалу үшін, азаматтық қоғамды жетілдіруге құқықтық ролі ерекше зор
экономика мен мәдениетті дамытуға, қоғамдық қатынасты нығайтуға, қоғамның
мүддесін, жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға құқық
елеулі түрде ықпал етеді.
Қазақстан Республикасы заңдары қоғамдық қатынастарды жөнге
келтіріп, реттеп, қоғам мүддесіне зиян келтіруге әрекеттерге тиым салып,
олармен ымырасыз күрес жүргізуге бағытталған. Сондықтан да жеке
тұлғалар Қазақстан Конституциясының, Қазақстан заңдары қағидаларын,
талаптарын терең түсініп, мүлтіксіз орындайды, өздері ғана орындап
қоймай заңдарды жүзеге асыруға ат салысады. Қоғамдық тәртіпті сақтауда
басқа да заң бұзушылықпен күреседі.Индивидтің белсенді қатынасуы
қазіргі кезде ерекше маңызға ие. Жеке тұлғалар, индивидтің
борыштарына, міндеттеріне неғұрлым сапалы түрде қараса, соғұрлым
мемлекет, қоғам және жеке тұлға ара-қатынасының нәтижесі жемісті
болмақ.
Қазақстан Республикасында 1995 жылы 30 тамызда Референдум арқылы
конституция қабылданды, ол Президенттік басқару билігін бекітті. Жаңа
конституцияда Индивид және азамат деген ерекше бөлім бар. Ата
Заңымыздың 12 бабының 1 тармағында Қазақстан Республикасында
Конституцияға сәйкес индивидтің құқықтары мен бостандықтарытанылады және
оларға кепілдік беріледі - деп атап өтілген1.
Қазіргі кезең - ірі тарихи өзгерістер заманы. Қазақстан
Республикасының халықтары тарихи дамудың жаңа серпінінде өркениетті
демократиялық қоғамды бірден батыл таңдап алды.
Еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауында
Біз жаңа мемлекетті, жаңа нарықтың экономикасы мен жаңа демократияны
көптеген өзге де жас мемлекеттер осы тәрізді жолды басынан кешіп те –
үлгерген уақытта құру үстіндеміз2.
І тарау. Халықаралық деңгейде индивидтің құқығын қорғау
1.1. Қазақстан Республикасындағы индивидтің құқықтық жағдайлары.
Қазақстан Республикасының Конституциясы Республика аумағына келген
шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ адамдардың құқықтық мәртебесін
белгілейтін негізгі принциптерді бекітті. Егер Конституцияда, заңдар мен
халықаралық шарттарда өзгедей көзделмесе, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
адамдар да азаматтар үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды
пайдаланады, міндеттілік атқарады (12 бап, 4-тармақ)1.
Қазақстан Республикасы Президентінің Шетелдік азаматтың құқықтық
жағдайлары туралы Жарлығында шетелдіктердің конституциялық мәртебесі
нақтыланады. Онда шетелдік индивидтің республикадағы мәртебесі туралы
халықаралық шарт нормаларының басымдығы орнықтырылды. Егер Қазақстан
Республикасының халықаралық шарттар мен шетелдік индивидтің құқықтық
жағдайлары туралы жарғыдағыдан өзге ереже белгісіне, халықаралық шарттағы
ереже қолданылады. Жарлық шетел азаматы және азаматтығы жоқ индивидтің
ұғымына түсінік береді. Қазақстан Республикасының азаматтары болып
табылмайтын, өзге мемлекеттің азаматы екендігі дәлелденген адамдар
Қазақстан Республикасындағы шетел азаматы деп танылады. Қазақстан
Республикасының азаматы болып табылмайтын және өзге мемлекеттің азаматы
екендігіне дәлелдемесі жоқ азаматтар азаматтығы жоқ адамдар деп танылады.
Президент Жарлығында Қазақстан Республикасындағы шетелдік индивидтің
құқықтық жағдайының принциптері берілді. Олар мыналар болып табылады:
1. Қазақстан Республикасындағы шетелдік азаматтар да Конституцияда
және заңдарда белгіленген барлық құқықтар мен бостандықтарға ие және барлық
міндеттерді атқарады. Қазақстан Респуликасы Конституциясының ІІ бөлімінде
31 бап бар. Оның 17 бабында Қазақстан Республикасы азаматтары мен шетел
азаматтарына бірдей берілген құқықтар мен бостандықтар атқарылар міндеттер
туралы айтылады. Бұл берілетін құқықтар мен бостандықтар, атқарылатын
міндеттер туралы баптар. Бұл баптарда шетелдік азамат термині
қолданылмайды, әркім, барлығы, ешкім деген сөздер пайдаланылады.
2. Шетелдік индивидтің құқықтары бостандықтары мен міндеттері
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен белгіленуі мүмкін.
Халықаралық шарттар Қазақстан Республикасы Конституциясы мен заңдарынан
туындайтын ережелер белгілеуі мүмкін. Халықаралық шарттарда Қазақстан
Республикасы заңдарында қарастырылғаннан өзге ережелер болуы мүмкін. Егер
мұндай шарттар Парламентке бекітілетін болса, ондағы
_________________
1 Бұл мәселе алғаш рет А.М.Қалиеваның Правовое положение иностранных
граждан в Республике Казахстан атты еңбегінде көтерілді. Алматы, 1994 ж.
ережелердің Қазақстан Республикасы заңдарындағы ережелерден басымдығы
болғаны.
3. Қазақстан Республикасындағы шетел азаматтарды шығу тегіне,
әлеуметтік және мүліктік жағдайларына нәсілдік және ұлттық белгісіне,
жынысына, біліміне, тіліне, дінге қатысына, руына және қызмет сипатына
қарамастан заң алдында тең. Бұл жалпы ереже алайда, Қазақстан
Республикасында танылған халықаралық шарттарда, халықаралық құқықтық
актілерде жекелеген топтарға орай нақтылануы мүмкін. Демек, атиялық
қатынастағы шетелдік индивидтің құқықтық мәртебесі қатардағы шетелдік
азаматтарға біраз өзгелеу.
4. Шетелдік азаматтар өздеріне берілген құқықтары мен бостандықтарын
Қазақстан Республикасының мүддесіне, Қазақстан азаматтарының және оның
аусағында тұратын басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарына және заңды
мүдделеріне зиян келтірмейтіндей етіп пайдаланулары тиіс. Сонымен бірге
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары шетелдік азаматтарға
олар абыройымен орындауға тиісті міндеттер жүктейді. Заңды бұзған жағдайда
шетелдік азаматтар тең құқықтық негізде заңдық жауаптылыққа тартылады. Бұл
туралы тиісті заңдарда айтылған1.
Шетелдік азаматтар: 1) Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын және
2) Қазақстан Республикасында уақытша тұратын болып екіге бөлінеді. Ішкі
істер органдары тұрақты тұруға рұқсат берген шетелдік азаматтар тұрақты
тұратындар деп есептелінеді. Қазақстан Республикасында өзге заңдық негізде
тұратындар Қазақстан Республикасына уақытша келгендер деп танылады. Олар
Қазақстан Республикасына келуге рұқсат етілген белгілі бір мерзімі өткеннен
кейін Қазақстан Республикасынан кетуі тиіс. Президенттің Шетелдік
индивидтің құқықтық жағдайлары туралы Жарлығы белгілі бір жағдайларда
шетелдік азаматтыққа Қазақстан Республикасынан кетуге рұқсат етілмеуі
мүмкін.
Кетуге: а) мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қоғамдық
тәртіпті немесе халықтың денсаулығын сақтау мүддесіне; ә) Қазақстан
азаматтарының заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында; б) егер
шетелдік азамат Қазақстан Республикасының мен тұтастығын бұзуға шақырса;
г) егер террорлық әрекеті үшін сотталса және т.б.жағдайларда рұқсат
етілмейді.
Шетел азаматы Қазақстан Респуликасының бұған өкілеттігі бар
мемлекеттік органдардың басқа мемлекетке баруға рұқсат еткендігі туралы
төлқұжатқа соққан белгісі бойынша еркін шыға алады. Шетелдік азаматтың
елінің келісімі негізінде шығуының басқа да тәртібі белгіленуі
мүмкін.
_________________________
1 Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 16
бабында былай жазылған: Қазақстан Республикасы аумағында тұратын азаматтар
мен азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан Республикасы азаматтарымен бірдей
негізде әкімшілік жауаптылыққа тартылады. Алматы, 1996 ж.
Белгілі бір жағдайларда шетелдік азаматқа Қазақстаннан шығуға рұқсат
етілмейді. Рұқсат етпеу : а) егер шетелдікті қылмыстық жауаптылыққа тартуға
негіз болса – істі жүргізу аяқталғанша; ә) егер қылмысы үшін
сотталса – жазасын өтегенге дейін; б) егер сот жүктеген міндеттемені
орындаудан.
Көрсетілген тыйымдар шетелдік индивидтің құқықтары мен
бостандықтарын шектеу болып табылмады. Олар индивидтің құқығы туралы
халықаралық актілерге қайшы келмейді1. Олар Қазақстан мемлекеті
органдарының жалпыға бірдей белгіленген заң нормаларына негізделген.
Қазақстан аумағында құқық бұзған шетелдік азаматтар, республиканың
азаматтары сияқты жалпы негізде жауаптылыққа тартылады. Сонымен бірге
шетелдік азаматтар солар үшін арнайы белгіленген келу тәртібін сақтауы
тиіс. Шетелдіктерге құжатсыз тұруға рұқсат етілмейді.
Белгілі бір жағдайда шетелдік азаматтар республика шегінен күштеп
шығарылуы мімкін. Мұндай шаралар, егер шетелдіктің әрекеті мемлекеттік
қауіпсіздік мүддесіне қайшы келсе, егер бұл халықтың денсаулығын және
имандылығын қорғауға қажет болса және т.б. жағдайларда қолданылады.
1.2. Индивидтің құқығы мәселесіндегі мемлекеттердің халықаралық құқықтық
ынтымақтастығы.
Өткен тарауларды атап көрсеткендей индивидтің құқығы мемлекет ішінде
ғана емес, халықаралық құқықпен де реттеліп отырады. Халықаралық құқық
ерекшелігі.
Әр түрлі мемлекеттер позициясы тұрғысынан құрылуында, әрине
халықаралық нормаларын жасау процесінде әр түрлі көзқарастар түйіседі.
Өйткені халықаралық экономиканың даму деңгейі мемлекеттік билік штаты,
топтық және ұлттық құрылымы салт дәстүрлері сан алуан. Осыдан байқайтынымыз
халықаралық құықтың маңызы зор.
Әр түрлі дәуірлерде индивидтің құқығы және бостандығы түсінігі,
мазмұны және ауқымды бір жақты болған емес. ХХ ғасыр басына дейін
индивидтің құқығы мемлекет ішіндегі құқықпен реттеліп келді. Орта ғасырдың
ғалымдары халықаралық индивидтің құқығы негізінен қалаушылардың бірі
Голландиялық заңгер Гуго Гроцин 1625 жыл жарыққа шыққан О праве
войны и мира еңбегінде адамға немесе азаматқа қарсы заңгердің
жағдайында әділетті соғыс туралы айтады1.
Индивидтің құқығы мен бостандығын қорғау мақсатында басқа
мемлекеттердің ісіне араласу мәселесінде XIII-XIX ғасырдағы
халықаралық зеңгерлер қолдауына ие болды. Бұл мәселе мемлекеттің
ішкі ісіне араласуды сынға алушылар да кездесті.
Бірінші дүние жүзілік соғыстан кейін ұлттар Лигасы құрылды
жалпы құқықтық жаңа белеске көтерді.
Осы кезден бастап интервенцияға халықаралық шектеу қойыла бастауы.
Ұлттар Лигасына қатысушылар арасында біршама келісім шаралар жасалды.
Мысалы құлдық пен құл шаруашылық, әйелдер мен балаларды санау мәселесінде.
Осы кезеңде діни, экономикалық және теңдік шектеулерді жою шаралары іске
асты.
Біріншіден Ұлттар ұйымы құрылуы қарсаңында бірнеше мемлекеттер
индивидтің құқығын қамтамасыз етуде алғашқы халықаралық шарттар жасалады.
Екінші дүниежүзілік соғыс барысында индивидтің құқығы мен бостандығын ретте
удегі халықаралық мемлекеттер айқын көрінді.
БҰҰ құрылуы және оның уставының бекуі индивидтің құқық мәселесіндегі
халықаралық қатынастарды жаңа деңгейге көтерді Социальное вклучение
положения о развитий и поощрении уважения к правам человека и основным
свободам для всех в число цели Органазация Обьедененных Нации обьясняет
прежде всего событиями которые произашли непосредственно перед второй
мировой войной в ходе ее1.
Бірінші Ұлттар Декларациясында (1 қаңтар 1992 жылы) оған қатысты
мемлекеттер мына тұжырымды айтты: Полная победа над врагами необходима
для защиты жизни, свободы, незовисемости и для сохранения человеческих
прав и спровидливость.
__________________
1 Гроцин Гуго О праве войны и мира. 3 Кн Ш.56, стр.562-563.
1 Общая теория прав человека. М. 1996 стр.424.
БҰҰ шеңберінде оның уставына сәйкес мемлекеттердің индивидтің құқығы
мен бостандығын сақтаудағы құжаттар мен шешімдер қабылданады.
1946 жылы БҰҰ экономикалық және әлуметтік кеңесі жиынынан индивидтің
құқығы жөніндегі комиссияны құрды. БҰҰ Ассамблеясы (желтоқсан айында)
салтанатты түрде қабылданды.
Жалпы деклорацияны қабылдау халықаралық қатынастағы маңызды кезең
болды. Индивидтің құқығы жөнінде комиссияның алуында ендігі жерде
индивидтің құқығы мен бостандығының негізгі жақтарын бекінудегі
тектілерді даярлау міндеті тұрды. Азаматтық және саяси құқықтар
туралы және экономиканың, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы
пактілерді Бас Ассамблея қабылданғанмен, ол күшіне 1976 жылы ғана
енді.
Индивидтің құқығы саласындағы конвенциялар маңызы өте зор. Оларға
1973 жылы анарженд қылмысы конвенциясы, 1984 жылы жазалаудағы
қатыгездік конвенция, 1989 жылғы балалар құқығы жөніндегі
конвенция.
Индивидтің құқығын сақтаудағы нормалар мен қағидалар мемлекет
ішінде және халықаралық дәрежеде қалыптасады. 1989 жылы Венада өткен
индивидтің құқығы жөніндегі халықаралық конвенцияда осы мәселеге
жаңаша көзқарас байлауы: Все права человека универсальны, неделимы,
взаимозависимы и взаимосвязаны, международное сообщество должно
относиться к правам человека глобально, на справедливой и равной
основе, с одинаковым подходом и вниманием. Хотя значения
национальной и религиозной специфики и различных исторических,
культурных и религиозных особенностей необходимо иметь в виду,
государства несут обязанность, независимо от политических, экономических
и культурных систем, поощрять и защищать все права человека и оснавные
свободы2.
Индивидтің құқығы мен бостандығы нормалары мен қағидалар негізінде
жаратылыс құқығы жатыр. Онда бостандық, әлеуметтік, заң алдындағы теңдік,
мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық шендігі идеялары бектілген.
Жеке тұлға халықаралық құқық субъекті БҰҰ уставында көрсетілгендей жеке
тұлға халықаралық органдармен тікелей байланыста бола алады. Бұл құбылыс
өте маңызды халықаралық органдарды өзіндік статус алған жеке тұлға қандай
да болмасын мемлекеттік азаматы болатындығына қарамастан өз құқықтарын
қорғауға мүмкіндіктері бар.
Халықаралық әдебиеттерінде жеке тұлғалар өкініштерін қағаз мәселесінде
қарама-қайшылықты көзқарастар кездесуі. Кейбір авторлар оның пайдасын жоққа
шығарса, екіншілері тиімді екенін дәлелдейді.
Жеке тұлға өкініштерін қарайтын регионалдық органдардың рөлі арта
түседі. Оған мысал ретінде индивидтің құқығы мәселесіндегі –
Европалық сотты
___________________
2 Общая теория прав человека. М., 1996 стр. 441
айтамыз. Европалық соттың президенттік құқығы жеке мемлекеттердің сот
тәжірибесіне үлкен көмегін тигізуде. Осыған орай болашақта яғни ХХI ғасырда
бірыңғай әлемдік деңгейдегі сот органын құру мәселесі өте маңызды.
XXI ғасыр халықаралық қатынаста күрделі өзгерістер жүріп жатыр. Оның
ішінде индивидтің құқығы мен бостандығын қорғаудағы жобалауы мәселені теңеу
жағы да бар. Атап айтқан адамның негзгі құқықтары мен бостандығын қорғайтын
халықаралық жүйені құру, қалыптастыру. Әрине мұндай жүйені құру құқықтың
негізі бойынша болатыны кәміл. Барлық мемлекеттерде ұйқас келетін заңдар,
құқықтық нормалар мен қағидалар әрекет етуі қажет. Құқықтық нормалар мен
қағидалардың үйлсуі әр түрлі құқық салаларында болып жатыр. Осы
жақындауының негізінде индивидтің құқығы, әсіресе азаматтың және саяси
құқықтар жатыр.
Бірыңғай құқықты кеңесті құру- алға қойған мақсат, ұзақ жолды,
қиындықты, ізденісті талап етеді. Осы процестің бастамсы XX ғасырда жатыр,
деп айта аламыз. Осы процесті дамыту үшін индивидтің құқықтарының жалпы
декларациясында бекітілген халықаралық нормалар мен қағидаларды нақтылай
түсу керек.
Қазіргі кезең – аса ірі тарихи өзгерістер заманы, Қазақстан
Республикасының халықтары тарихи дамудың жаңа серпінінде өркениетті
демократиялық қоғамды бірден батыл таңдап алды. Бұл әрекеттер Қазақстан
Республикасының қабылдаған заңдарыңда көрініс тапқан.
Жалпы тәуелсіздік жолындағы алғашқы жылдарда Қазақстан Республикасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz