Шииттер

Шииттік туралы
Шииттік секталар
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Шииттер – ислам діні бағыттарының ішіндегі (сүнниттерден кейінгі) екінші ірі бағытын ұстанушылар. Исламдағы шииттік бағыт Мұхаммед пайғам¬бардың жалғыз мирасқоры, мұсылман уммасын басқаруға лайықты имам ретінде төртінші “тақуа халиф” Әли мен оның ұрпақтарын ғана мойын¬дайтын мұсылмандардың басын біріктіреді. “Шиа” араб тілінен аударғанда топ, партия, жақтаушылар, көмекшілер деген мағынаны білдіреді.
Шиизм діни доктрина ретінде біртіндеп қалыптасқан. Ол Хусейн (Мұхаммед пайғамбардың немересі, Әли және Фатима ұлдары) өлімі (680 жыл) және 749-750 жж. Аббасидтерәулетін халифтер ретінде мойындау кезі аралығында пайда болды деп есептеледі. Алайда Иранда ХҮ ғасырдың аяғына дейін суннизм үстемдік етуші болса да, имамның пәктік идеясы көрінісін беретін шиизм көптеген провинцияларда халық қозғалыстарының ұраны бола бастады. Олардың ішінде атақтылары: Куфы тұрғындарының омей халифі Хишамға (739-740), Абу Муслимге (747-750) қарсы көтерілістері, Хиджаздағы зейдитстік көтерілістер (762-763, 786), сонымен қатар Иранда ІХ-Х ғғ.
Шииттердің тарих сахнасына шыққан мерзімі туралы әртүрлі пікірлер бар. Шииттік дерек көздер бұл ағымның Мұхаммед пайғамбардың тірі кезінде ортаға шыққанын және Әзіреті Әлидің ұлылығын дәріптеп, соның жағында болғандардың “Әли Шиасын (партиясын)” қалыптастырғандықтарын алға тартады. Кейбір тарихшылар шииттіктің Мұхаммед пайғамбардың өлімінен кейін Әлиді заңды халиф ретінде талап етушілердің ортаға шығарған таза саяси ағым екендігін айтады. Ал енді біреулер бұл ағымды үшінші халиф Османның өлімінен кейін пайда болған саяси әрекет деп бағалайды.

1. http://www.confession.ru
2. Основы релдигиоведения: Учеб./ Ю.Ф. Борунков, И.Н.Яблоков, К.И. Никонов и др.; Под.ред. И.Н. Яблокова. – 4-е изд., Москва. Высшая школа, 2002 г.
3. http://www.krugosvet.ru

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: “Шииттер”

Шииттер

Шииттер – ислам діні бағыттарының ішіндегі (сүнниттерден кейінгі)
екінші ірі бағытын ұстанушылар. Исламдағы шииттік бағыт Мұхаммед
пайғамбардың жалғыз мирасқоры, мұсылман уммасын басқаруға лайықты имам
ретінде төртінші “тақуа халиф” Әли мен оның ұрпақтарын ғана мойындайтын
мұсылмандардың басын біріктіреді. “Шиа” араб тілінен аударғанда топ,
партия, жақтаушылар, көмекшілер деген мағынаны білдіреді.
Шиизм діни доктрина ретінде біртіндеп қалыптасқан. Ол Хусейн (Мұхаммед
пайғамбардың немересі, Әли және Фатима ұлдары) өлімі (680 жыл) және 749-750
жж. Аббасидтерәулетін халифтер ретінде мойындау кезі аралығында пайда болды
деп есептеледі. Алайда Иранда ХҮ ғасырдың аяғына дейін суннизм үстемдік
етуші болса да, имамның пәктік идеясы көрінісін беретін шиизм көптеген
провинцияларда халық қозғалыстарының ұраны бола бастады. Олардың ішінде
атақтылары: Куфы тұрғындарының омей халифі Хишамға (739-740), Абу Муслимге
(747-750) қарсы көтерілістері, Хиджаздағы зейдитстік көтерілістер (762-763,
786), сонымен қатар Иранда ІХ-Х ғғ.
Шииттердің тарих сахнасына шыққан мерзімі туралы әртүрлі пікірлер бар.
Шииттік дерек көздер бұл ағымның Мұхаммед пайғамбардың тірі кезінде ортаға
шыққанын және Әзіреті Әлидің ұлылығын дәріптеп, соның жағында болғандардың
“Әли Шиасын (партиясын)” қалыптастырғандықтарын алға тартады. Кейбір
тарихшылар шииттіктің Мұхаммед пайғамбардың өлімінен кейін Әлиді заңды
халиф ретінде талап етушілердің ортаға шығарған таза саяси ағым екендігін
айтады. Ал енді біреулер бұл ағымды үшінші халиф Османның өлімінен кейін
пайда болған саяси әрекет деп бағалайды.
Алайда осы айтылғандардың барлығы бір қарағанда тарихи оқиғаларға
сәйкес келгенімен, шииттіктің жүйелі түрде ағым болып қалыптасқан уақытын
дәл көрсетіп тұрған жоқ. Шииттік шын мәнінде Әлидің ұлы Хусейннің 680 жылы
Кербала деген жерде жауыздықпен өлтірілуінен кейін саяси сипаттағы жүйелі
түрде ұйымдасқан ағым ретінде көріне бастады. Пайғамбардың ұрпағы, әрі
сүйікті немересі Хусейннің қатыгездікпен өлтірілгендігі туралы хабар жан-
жақта үлкен көтерілістердің шығуына себеп болды. Осындай дүмпулердің
алғашқысы Медине қаласында Абдулла ибн Ханзала тарапынан ұйымдастырылды.
Халықты өз жағына жиып алып ол Хусейннің өшін алу мақсатында халиф Язидке
қарсы шықты. Медине маңындағы шайқаста халиф әскерлері оларды басып
тастайды. Осы секілді шииттердің ислам тарихынан көптеген көтерілістеріне
куә боламыз.
Бұл ағым – көптеген бағыттарға бөлініп кеткен өте бытыраңқы ағым.
Шииттердің жіктелуі діни-саяси көшбасшылық мәселесіне байланысты
қақтығысулар, алауыздықтар нәтижесінде жүріп отырды. VІІ ғасырдың өзінде-ақ
шииттер ішінде екі бағыт – байыпты және радикал (шектен шыққан) шииттер
қалыптасқан болатын. Олар біраз уақыт өткен соң түбегейлі өзгеріске
ұшырады. Шииттердің діни доктринасының негізін қалаған Абдулла ибн Саба деп
есептеледі. Ол радикал шииттердің көшбасшысы болған (VІІ ғасырдың орта
шені). Оның есімімен әрбір пайғамбардың, соның арасында Мұхаммедтің де
“рухани өсиетхатын қабылдаушысы” (васи) болатындығы туралы идея
байланыстырылады. Әлиді васи, яғни пайғамбардың орынбасары деп жариялау
оның тегінің таңдаулы екендігіне баса назар аударады. Әлидің көзі тірісінің
өзінде-ақ, оның айналасындағылардың ішінде оны құдайдай көріп, пір тұтқан
адамдар кездескен. Сондай адамдардың біразын исламды теріс сенімдерден
сақтау мақсатында Әлидің өзі тірідей өртетіп жіберткен жағдайлар да болған.
Шииттердің діни ілімінің рәсімделу кезеңі Аббасидтер әулетінің орнығу
уақытымен, яғни VІІ ғасырдың соңынан VІІІ ғасырдың ортасына дейінгі
дәуірмен анықталады. Оған қастандық жасалғаннан кейін жараланып өлген
Әлидің қасіретінің культі және Кербалада 680 жылы өлтірілген оның баласы
Хусейннің тартқан азабы – шииттердің діни ағымға айналуына әкелген
факторлар еді.
Шиизм ішінде Алидтердің қайсысы имамат атына ие болуы туралы
қақтығыстар негізінде пайда болған әртүрлі бағыттар бар. Шиизмнің негізгі
тармақтары: кайсаниттер (ХІ ғасырда жойылған), зейдиттер, имамиттер. Бұл
бағыттар исмаилттермен салыстырғанда бәсең болып табылады. Шиизмде имам
(сунниттермен салыстырғанда) Алла және адам арасындағы делдал рөлін
атқарады. Ол “құдіретті субстанция” болып табылады.
Шииттер де барлық ислам жолын ұстанушыларға ортақ бастау – Құранға иек
артады. Рухани билікті Әлидің мұрагерлігіне беру туралы жалпы қағидат –
имамат (қауымның жетекшілері) о бастан берілген, оны арнайы бекітуге
болмайды. Нәтижесінде заңды талапкерді анықтау барысында өте күрделі,
кейде, тіпті шешілместей мәселелер туындап отырған еді. Әрбір шииттік имам
қайтыс болғаннан кейін оның орнын кім басатындығы туралы алауыздық басталып
кететін, сөйтіп Әлидің үрім-бұтақтарының әрқайсысы өз тарапынан билікке
келетін адамның мүддесін қорғайтын. Билікті берудің қағидатына қатысты көп
түрлі түсініктер болғанымен де, шииттік ортада Әли әулетінің мұсылман
қауымында билік етуге тікелей құқы барлығын бұлжымайтын қағида деп танитын.
Шииттер, сунниттер сияқты, Суннаны мұсылман дін ілімінің екінші көзі,
бастауы деп есептейді. Өздерінің аңыздарын шииттер әдетте ахбар (хабар,
мәлімет) деп атайды. Олар Мұхаммед пайғамбардың замандастарының – Әлидің
қарсыластарының қалдырған аңыздарын жалған деп, мойындамайды. Шииттік
ахбарлар сунниттік ахбарлармен салыстырғанда кейініректегі ахбарлар болып
табылады. Олардың өзіндік канондалу үдерісі Х-ХІ ғасырларға тиесілі.
Мұсылмандардың қасиетті аңыздарын жинаушы шииттік діндарлар арасынан
Мұхаммед әл-Кумми (903 ж. өлген), әл-Кулайни (939 ж. өлген), Мұхаммед ат-
Тусидің (10678 ж. өлген) аттары әйгілі.
Шииттерде, сунниттерге қарағанда, қасірет шеккенді, азап тартқан жанды
пір тұту кең тараған. Дін жолында азаптану идеясына, Әли мен оның баласы
Хусейннен басталған біраз шииттік имамдардың қайғылы тағдырларына шииттер
баса назар аударады. Аңыз бойынша Әлидің сүйегі жерленген Неджеф қаласы,
“ұлы азап тартушы” Хусейннің көмілген жері деп есептелетін тұста орналасқан
Кербаладағы (Ирак) мешіт – шииттердің киелі орындары болып есептеледі,
сонда олар қажылық жасайды. Шииттер табынатын тағы бір жерлер — Ирандағы
Кум мен Мешхед қалалары.
Шииттік тәжірибеде кең орын алған қағидат тақия (байқампаздық,
естілік, ақылдылық) – “өз сеніміңді ақылмен жасырып-жабу” қағидаты, яғни
адамның жеке басының қауіпсіздігіне қатер төнген жағдайда, әлде жамағаттың
ортақ мүддесін көздеу мақсатында өз дініңе, сеніміңе берік бола тұра, іс
жүзінде – оған қарсы келетін нәрселер жасау мен айтуға рұқсат етіледі.
Шииттер мұндайға жайдан жай жол беріп отырған жоқ. Өйткені олар – өз
тарихында саны жағынан аз болып, біраз қысым көрген жандар.

Шииттік секталар

Шиитер өз араларында жиырмаға жақын секталарға бөлініп кеткен.
Солардың ішіндегі ірілері: кайсаниттер, зейдиттер, имамиттер, “шеткі”
шииттер және исмаилиттер саналады.
Шииттер арасында Әлидің ұлдары Хасан мен Хусейннің ажалынан кейін
кайсаниттер бірінші болып бөлек шықты. Олар Мұхаммед ибн әл-Ханафияны (700
ж. шамасында өлген) имам деп жариялады. Шииттердің көп бөлігі бұл
сайлаудан бас тартты. Өйткені Мұхаммед ибн әл-Ханафия пайғамбардың қызының
баласы емес еді. Кайсаниттер шеткі шииттерге жатады. Олар өздерінің мойнына
“жазықсыз өлтірілген” Хусейн үшін кек қайтаруды жүктеген. Сондай-ақ ислам
сеніміне жат болып саналатын рухтың бір денеден екінші бір денеге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.