Халықаралық экономикалық қатынастар туралы мәлімет
КІРІСПЕ
І. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛАРЫ
1.1 Халықаралық экономикалық қатынастардың құрылымы мен ерекшелігі
1.2 Халықаралық сауда және оның стандартты моделі
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
І. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛАРЫ
1.1 Халықаралық экономикалық қатынастардың құрылымы мен ерекшелігі
1.2 Халықаралық сауда және оның стандартты моделі
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Тәуелсіздік алған жылдар ішінде – тарих өлшеммен алғанда қас қағым ғана уақыт аралығында елде де, әлемде де үлкен өзгерістер болды. Елде нарықтық шаруашылық жүйесінде өтуге бағытталған күрделі экономикалық реформа жүзеге асырылып жатыр. Жаңа бағытта қиындықтар мен қайшылықтар жеткілікті болатына қарамай, реформа жаңа экономикалық жүйенің негізін қалады. Бұл жетістік болашақта халықтың тұрмыс жағдайын, әл ауқатын көтеруге үміт сенімін ұялатумен қатар, еліміздің экономикалық жүйесін әлемдік экономикамен үйлестіруге алып келеді. Мұның өзі республика мүддесіне халықаралық еңбек бөлісудің артықшылықтарын пайдалануға мүмкіндік береді. Бұған саяси алғышарт толық жасалынды: Қазақстан БҰҰ – ға толық құқылы мүше болды, сондай – ақ көптеген халықаралық ұйымдарға да мүше бола отырып, халықаралық қатынастардың халықаралық бірлестік мойындаған субъектісіне айналды. Республикамыз жылдан жылға дербес экономикалық саясатты сенімді түрде жүргізіп, сыртқы экономикалық саясатты өзара тиімді халықаралық экономикалық байланыстарды дамыта жүргізіп келеді.
Осы аз ғана уақытта әлемнің экономикалық құрылымында да өзгерістер болды. Кеңестік мемлекеттер блогы ыдырап, оның орнына жаңа егеменді мемлекеттер ту көтеріп, қазіргі заманның өте күрделі әлемдік шаруашылық жүйесінен өз орындарын іздеуде. Бұл оқиғалар халықаралық экономикалық қатынастарға өз ықпалын тигізді.
Халықаралық экономикалық қатынастар теориясы экономикалық теорияның ұлттық экономикалар арасындағы экономикалық қатынастардың ерекшеліктерін зерттейтін арнайы бөлімі болып табылады. Біз әлемдік экономика дегенімізде, оны ұлттық шегарадан тысқары, адам өмірін қамтамасыз ету үшін қажетті ресурстар мемлекетаралық айырбасты қажет ететін экономикалық жүйе деп түсінеміз. Бұл өте күрделі процестің өзіндік тарихы, пайда болу мен даму этаптары, әрекет ету заңдылықтары бар. Осының бәрі де халықаралық экономикалық қатынастар түсінік аппаратына өз көрінісін табады.
БҰҰ – ға мүше болған елдің біреуі де сыртқы экономикалық байланыстарсыз өмір сүре алмайды. Олардың ішінде үлкен және кіші мемлекеттер, экономикасы қуатты державалар мен артта қалған елдер, әртүрлі саяси режимдері мен экономикалық жүйелері бар мемлекеттер, әлемдік экономикада әр түрлі орын алатын мемлекеттер бар. Біреулері дүниежүзілік шаруашылыққа толығымен интеграцияланса, кейбіреулері өз мүмкіндіктері мен мүдделеріне байланысты халықаралық экономикалық қатынастардың бір бөлігіне тереңдей енуде. Кіші және жетілмеген елдер үшін халықаралық экономикалық қатынастардың барлық салаларына қатысу аса қиын болу мүмкін, сондықтан оларға халықаралық экономикалық қатынастардың өзіне ең пайдалы, тиімді түрлерін табу қажет.
Осы аз ғана уақытта әлемнің экономикалық құрылымында да өзгерістер болды. Кеңестік мемлекеттер блогы ыдырап, оның орнына жаңа егеменді мемлекеттер ту көтеріп, қазіргі заманның өте күрделі әлемдік шаруашылық жүйесінен өз орындарын іздеуде. Бұл оқиғалар халықаралық экономикалық қатынастарға өз ықпалын тигізді.
Халықаралық экономикалық қатынастар теориясы экономикалық теорияның ұлттық экономикалар арасындағы экономикалық қатынастардың ерекшеліктерін зерттейтін арнайы бөлімі болып табылады. Біз әлемдік экономика дегенімізде, оны ұлттық шегарадан тысқары, адам өмірін қамтамасыз ету үшін қажетті ресурстар мемлекетаралық айырбасты қажет ететін экономикалық жүйе деп түсінеміз. Бұл өте күрделі процестің өзіндік тарихы, пайда болу мен даму этаптары, әрекет ету заңдылықтары бар. Осының бәрі де халықаралық экономикалық қатынастар түсінік аппаратына өз көрінісін табады.
БҰҰ – ға мүше болған елдің біреуі де сыртқы экономикалық байланыстарсыз өмір сүре алмайды. Олардың ішінде үлкен және кіші мемлекеттер, экономикасы қуатты державалар мен артта қалған елдер, әртүрлі саяси режимдері мен экономикалық жүйелері бар мемлекеттер, әлемдік экономикада әр түрлі орын алатын мемлекеттер бар. Біреулері дүниежүзілік шаруашылыққа толығымен интеграцияланса, кейбіреулері өз мүмкіндіктері мен мүдделеріне байланысты халықаралық экономикалық қатынастардың бір бөлігіне тереңдей енуде. Кіші және жетілмеген елдер үшін халықаралық экономикалық қатынастардың барлық салаларына қатысу аса қиын болу мүмкін, сондықтан оларға халықаралық экономикалық қатынастардың өзіне ең пайдалы, тиімді түрлерін табу қажет.
1. «Халықаралық экономикалық қатынастар» Н. Қ. Мамыров, Д. М. Мадиярова, А. Е. Қалдыбаева, Алматы, «Экономика» 1998 ж.
2. «Халықаралық экономикалық қатынастар» Жалпы редакциясын басқарған Р. Е. Елемесов, Алматы, «Қазақ университеті» 2002 ж.
3. «Халықаралық экономикалық қатынастар» Майдан - әли Байгісиев, Алматы, «Санат» 1998 ж.
4. «Егемен Қазақстан» № 64, 8 – наурыз, 2008 ж.
5. Курс экономической теории / Под. Ред. М. Н. Чепурина, Е. А. Киселевой, Киров, 1994 г.
6. «Экономикалық теория негіздері» Я. Әубәкіров, К. Нәрібаев, М. Есқалиев, Е. Жатқанбаев, С. Досқалиев, Ж. Жәйшібеков, Алматы, «Санат» 1998 ж.
7. «Экономикалық теория» С. С. Мәуленов, С. Қ. Бекмолдин, Е. Қ. Құдайбергенов, Алматы «Экономика» баспасы 2003 ж.
8. «Экономикалық теория» Т. П. Табеев, Ф. Н. Жақыпова, Б. Б. Байжұмаев, «Қазақ университеті» баспасы 1999 ж.
9. Н. Ә. Назарбаев, «Қазақстан – 2030» Қазақстан халқына Жолдауы.
10. «Егемен Қазақстан» № 77 – 80, 18 – наурыз 2008 ж.
11.Қазақстан Республикасының статистика агенттігі 3 / 2007 ж. 140 бет
12. Мұханалиева И.С. «КазҰУ хабаршысы». Экономика сериясы №2-2006 ж.
13. «Үкімет бюллетені» №3 2006.
14. Экономист / В. Фисинин / Эффективность МЭО №7 2000 ж. 45 бет.
15. «Казахстан сегодня» / Сапарбаев А.Д. / Казахстан в международной экономике №6 2002 37 бет.
16. ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауы / Егемен Қазақстан / №36 7.02.2008 ж.
17. Қазақстан Республикасының статистика агенттігі 2 / 2008 ж. 23 бет.
2. «Халықаралық экономикалық қатынастар» Жалпы редакциясын басқарған Р. Е. Елемесов, Алматы, «Қазақ университеті» 2002 ж.
3. «Халықаралық экономикалық қатынастар» Майдан - әли Байгісиев, Алматы, «Санат» 1998 ж.
4. «Егемен Қазақстан» № 64, 8 – наурыз, 2008 ж.
5. Курс экономической теории / Под. Ред. М. Н. Чепурина, Е. А. Киселевой, Киров, 1994 г.
6. «Экономикалық теория негіздері» Я. Әубәкіров, К. Нәрібаев, М. Есқалиев, Е. Жатқанбаев, С. Досқалиев, Ж. Жәйшібеков, Алматы, «Санат» 1998 ж.
7. «Экономикалық теория» С. С. Мәуленов, С. Қ. Бекмолдин, Е. Қ. Құдайбергенов, Алматы «Экономика» баспасы 2003 ж.
8. «Экономикалық теория» Т. П. Табеев, Ф. Н. Жақыпова, Б. Б. Байжұмаев, «Қазақ университеті» баспасы 1999 ж.
9. Н. Ә. Назарбаев, «Қазақстан – 2030» Қазақстан халқына Жолдауы.
10. «Егемен Қазақстан» № 77 – 80, 18 – наурыз 2008 ж.
11.Қазақстан Республикасының статистика агенттігі 3 / 2007 ж. 140 бет
12. Мұханалиева И.С. «КазҰУ хабаршысы». Экономика сериясы №2-2006 ж.
13. «Үкімет бюллетені» №3 2006.
14. Экономист / В. Фисинин / Эффективность МЭО №7 2000 ж. 45 бет.
15. «Казахстан сегодня» / Сапарбаев А.Д. / Казахстан в международной экономике №6 2002 37 бет.
16. ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауы / Егемен Қазақстан / №36 7.02.2008 ж.
17. Қазақстан Республикасының статистика агенттігі 2 / 2008 ж. 23 бет.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛАРЫ
1.1 Халықаралық экономикалық қатынастардың құрылымы мен ерекшелігі
1.2 Халықаралық сауда және оның стандартты моделі
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Тәуелсіздік алған жылдар ішінде – тарих өлшеммен алғанда қас
қағым ғана уақыт аралығында елде де, әлемде де үлкен өзгерістер болды. Елде
нарықтық шаруашылық жүйесінде өтуге бағытталған күрделі экономикалық
реформа жүзеге асырылып жатыр. Жаңа бағытта қиындықтар мен қайшылықтар
жеткілікті болатына қарамай, реформа жаңа экономикалық жүйенің негізін
қалады. Бұл жетістік болашақта халықтың тұрмыс жағдайын, әл ауқатын
көтеруге үміт сенімін ұялатумен қатар, еліміздің экономикалық жүйесін
әлемдік экономикамен үйлестіруге алып келеді. Мұның өзі республика
мүддесіне халықаралық еңбек бөлісудің артықшылықтарын пайдалануға мүмкіндік
береді. Бұған саяси алғышарт толық жасалынды: Қазақстан БҰҰ – ға толық
құқылы мүше болды, сондай – ақ көптеген халықаралық ұйымдарға да мүше бола
отырып, халықаралық қатынастардың халықаралық бірлестік мойындаған
субъектісіне айналды. Республикамыз жылдан жылға дербес экономикалық
саясатты сенімді түрде жүргізіп, сыртқы экономикалық саясатты өзара тиімді
халықаралық экономикалық байланыстарды дамыта жүргізіп келеді.
Осы аз ғана уақытта әлемнің экономикалық құрылымында да
өзгерістер болды. Кеңестік мемлекеттер блогы ыдырап, оның орнына жаңа
егеменді мемлекеттер ту көтеріп, қазіргі заманның өте күрделі әлемдік
шаруашылық жүйесінен өз орындарын іздеуде. Бұл оқиғалар халықаралық
экономикалық қатынастарға өз ықпалын тигізді.
Халықаралық экономикалық қатынастар теориясы экономикалық
теорияның ұлттық экономикалар арасындағы экономикалық қатынастардың
ерекшеліктерін зерттейтін арнайы бөлімі болып табылады. Біз әлемдік
экономика дегенімізде, оны ұлттық шегарадан тысқары, адам өмірін қамтамасыз
ету үшін қажетті ресурстар мемлекетаралық айырбасты қажет ететін
экономикалық жүйе деп түсінеміз. Бұл өте күрделі процестің өзіндік тарихы,
пайда болу мен даму этаптары, әрекет ету заңдылықтары бар. Осының бәрі де
халықаралық экономикалық қатынастар түсінік аппаратына өз көрінісін табады.
БҰҰ – ға мүше болған елдің біреуі де сыртқы экономикалық
байланыстарсыз өмір сүре алмайды. Олардың ішінде үлкен және кіші
мемлекеттер, экономикасы қуатты державалар мен артта қалған елдер, әртүрлі
саяси режимдері мен экономикалық жүйелері бар мемлекеттер, әлемдік
экономикада әр түрлі орын алатын мемлекеттер бар. Біреулері дүниежүзілік
шаруашылыққа толығымен интеграцияланса, кейбіреулері өз мүмкіндіктері мен
мүдделеріне байланысты халықаралық экономикалық қатынастардың бір бөлігіне
тереңдей енуде. Кіші және жетілмеген елдер үшін халықаралық экономикалық
қатынастардың барлық салаларына қатысу аса қиын болу мүмкін, сондықтан
оларға халықаралық экономикалық қатынастардың өзіне ең пайдалы, тиімді
түрлерін табу қажет.
І. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛАРЫ
1.1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІ
Егер экономикалық құбылыстарды зерттейтін ғылымдардың жиынтығын
алып қарастырсақ, олар бір зәулім дарақтың тамырынан тарап өскен желектері
сияқты болып көрінер еді. Ол дарақ, бүкіл экономикалық ғылымдардың
методологиялық негізгі, экономикалық теория.
Халықаралық экономикалық теориясы да өз бастауын экономикалық
теориядан алады. Дегенмен әрбір экономикалық ғылым саласының өміршеңдігін,
басқа экономикалық ғылым саларынан ерекшелігін, қалыптасып даму кезеңдерін
тек соның өзіне тән, дербес пәні болуы ғана дәлелдейді.
Халықаралық экономикалық қатынастар жекелеген елдердің салалық,
аймақтық щаруашылық субъектілері - өндірістік бірлестіктер мен
кәсіпорындардың дүниежүзілік щаруашылық жүйесіндегі кешенді экономикалық
қарым – қатынастарды зерттейді.
Халықаралық экономикалық қатынастар дүниежүзілік шаруашылықтағы
кездейсоқ экономикалық катынастарды емес, сол қатынастарды тұрақты түрде
қайталанып отыратын, бәріне ортақ, дәйекті процестерін талдайды.
Халықаралық экономикалық қатынастардың механизміне өзінің
құқықтық, заңдық нормаларымен қоса, оларды жүзеге асыратын әдістер мен
амалдар жиынтығы жатады. Бұл әдістер мен амалдар негізгі тобын халықаралық
келісім – шарттар, хартиялар, кодекстер т.б. осы қарым – қатынастардың
көздеген мақсаттарға жетуіне қажетті құжаттар құрайды.
Халықаралық экономикалық қатынастардың құрылымы мынадай:
1. Халықаралық еңбек бөлінісі.
2. Тауарлар және қызмет көрсетулердің халықаралық саудасы.
3. Капиталдар мен шетел инвестицияларының қозғалысы.
4. Жұмысшы күшінің халықаралық миграциясы.
5. Халықаралық валюта – қаржы және несие қатынастары.
6. Халықаралық экономикалық интеграция.
7. Халықаралық ғылыми – техникалық және өндірістік қарым – қатынастар.
Халықаралық экономикалық қатынастардың құрылымына халықаралық
меншік қатынастарын және халықаралық ұйымдарды да жатқызуға болады.
Халықаралық экономикалық қатынастардың негізгі нысаны халықаралық сауда.
Дүниежүзілік шаруашылық кешенінде өзінің құндық көлемі бойынша сыртқы сауда
қатынастары алдыңғы позицияларды берік сақтап отыр. Сонымен бірге соңғы
онжылдықтарда ғылыми – техникалық, көлік, қамсыздандыру, туризм, ақпарат,
жабдықтарды ұзақ мерзімге жалға беру, консультациялық қызмет көрсету
жүйелеріндегі мемлекетаралық қатынастарда қарқынды дамып келеді. Заңды
тұлғалар болып есептелетін кәсіпорындар мен ұйымдардың еларалық
байланыстары да халықаралық экономикалық қатынастардың нысанына жатады.
Тікелей байланыстар халықаралық өндірістік кооперация, ғылыми тәжірибемен
алмасу, құрылыс саласындағы қызметтер, объектілерді жаңарту түрлерінде
жасалады.
Өндірістік интернационалдануы өндіргіш күштердің қызметін
кеңейтумен қатар өндірістік қатынастарды да жетілдіреді. Экономикалық
интернационалдануы халықаралық өндірістік қатынастарды ұлттық өндірістік
қатынастармен мейлінше жақындастырады.
Қазіргі халықаралық экономикалық қатынастардың дамуының мәні,
ерекшелігі және деңгейі мыналардан көрінеді:
- дүниежүзілік шаруашылықтағы халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуі;
- дайын өнімдердің саудасының көлемінің, құрылымының, сапасының өзгеруі,
оның таза алыпсатарлықтан ұлттық өндіріске қызмет көрсетушіге айналуы;
- капиталдар келуінің қарқыны;
- ғылыми – техникалық білімдер айырбасының және қызмет көрсетулердің
дамуы;
- Жекелеген елдер мен аймақтардың экономикаларының үйлесу процестерінің
жеделдеуі және кеңейуі;
Өнеркәсібі дамыған елдердің (мысалы, Еуропалық Одақ елдері)
сауда, өндіріс, несие және қаржы мәселелерінде жеткен жоғары деңгейі
дүниежүзілік шаруашылық кешенінің қалыптаса бастағанының белгісі. Еуропалық
Одаққа қатысушылар мемлекеттік шегаралары бола тұра біртұтас шаруашылық
жүйесінің құрамдас бөліктері тәрізді қызмет атқаруда. Сөйтіп, іс жүзінде
шаруашылық өмірдің интернационалдануы процесі жүріп жатыр. Жалпы
интернационалдану деген ұғымның астарында әлемдік шаруашылық байланыстары
жүйесінің көп деңгейлігі жатыр. Бұл деңгейлер жекелеген елдерді бүкіл
дүниежүзілік кешенге біріктіру мақсатында пайдаланады.
Интернационалдану дегеніміз халықаралық еңбек бөлінісі
негізінде жекелеген елдер арасындағы тұрақты өндірістік – экономиаклық
байланыстарды қалыптастыру. ХХ ғасырда айырбастың интернационалдануы
капитал мен өндірістік интернационалдануына жалғасты. Өндірістік
халықаралық мамандануы мен кооперациясы жедел дами бастады. Ішкі ұлттық
рыноктың шеңбері ірі көлемді маманданған өндіріске тарлық етті. Сондықтан,
ол (өндіріс) ұлттық шегарадан объективті түрде шығады.
Ғылыми – техникалық прогресс (ҒТП) әсерімен өндірістің
интернационалдануы қай елде болмасын тек қана өз өндірісімен шұғылдануын
экономикалық жағынан тиімсіз етеді. Дербес, ұлттық экономикалар
дүниежүзілік экономикадан өз орнын іздейді, соған бір кірпіш болып
қалануға мүдделі болады.
Жұмысшы күшінің қозғалысы, кадрлар даярлау, мамандармен алмасу
уақыт озған сайын интернационалдық мәнге толыға береді.
Аталған байланыстарды қалыптастыру заңдылықтарын зерттеп,
болашағын болжау дүниежүзілік шаруашылықтың құрылымына бастайтын төте жол.
Жекелеген елдердің экономикаларының жақындасып, үйлесуінің негізінде бүкіл
дүниежүзілік капиталдар, тауарлар және қызмет көрсетулер рыногы
қалыптасады, сөйтіп, біртұтас дүниежүзілік шаруашылық құрылу мерзімі
жақындайды. Бұл халықаралық экономикалық қатынастардың ең жоғарғы деңгейі.
Демек, дүниежүзілік экономиканы неғұрлым халықаралық экономикалық
қатынастардың кешенді жүйесі ретінде қарастыру, соғұрлым дүниежүзілік
рыногка жеткізер жолды жеңілдететі.
Халықаралық экономикалық қатынастардың әлемдік деңгейін екі
тұрғыдан талдап көрсетуге болады. Макроэкономикалық деңгейде оны жекелеген
елдер мен аймақтардың халықаралық экономикалық белсенділігі мен шетелге
шығуға ұмтылыстары айғақтайды. Мұндай ұмтылыстардың көздеген мақсаты –
экономикалық еркіндік, сауда мен инвестициялар жолындағы кедергілерді жою,
еркін экономикалық аймақтарды құру т.б.
Біздің заманымыздың бірталай қайшылықтарына қарамастан, оның
басты белгісі мемлекеттердің бір – бірімен қарсыласуы емес, қайта бірлескен
іс қимылдар мен өзара түсініктерді ортақ мүдделерге пайдалану болып отыр.
Біртұтас, өзара байланысты және өзара тәуелді, мейлінше дамыған
әлеуметтік әділетті қоғам құру – дүниежүзілік шаруашылықтың негізгі
тенденциясы. Әрине, мұны проблемасы жоқ, тек қана ілгерілеуші қозғалыс деп
айту әрі ертерек болар еді.
Бұл қозғалыстың ілгерілеуіне мыналар әсер етеді:
- индустриалды қоғамнан постиндустриалды, ақпаратты қоғамға өтуі;
- технологиялық өндірістер:
- энергия, шикізат және азық – түлік мәселелерін шешу;
- экологияның әлемдік проблемаларының шешімін табу.
Бұл қозғалысқа теріс ықпалын тигізетін қауіпті де қатерлі
күштерге ұлтшылдық, нәсілшілдік, діни фанатизм жатады.
2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА ЖӘНЕ ОНЫҢ СТАНДАРТТЫ МОДЕЛІ
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең
дамыған нысанына сыртқы сауда жатады. Дүние жүзіндегі елдердің барлығы үшін
сыртқы сауданың рөлі ерекше маңызды.
Халықаралық сауда – еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі елдердің
тауар өндірушілер арасында пайда болатын байланыстардың нысаны және олардың
өзара экономикалық тәуелділігі.
Ғылыми – техникалық прогрестің ықпалымен экономикада жүріп
жатқан құрылымдық өзгерістер, өнеркәсіп өндірісінің мамандануы мен
кооперациялануы ұлттық шаруашылықтың қарым – қатынасын күшейтеді. Мұның өзі
халықаралық сауданың мейлінше дамуына мүмкіндіктер туғызады.
Халықаралық сауда дегеніміз – дүние жүзі елдері арасындағы
төлемді, жиынтық тауар айналысы.
Сыртқы саудада фритредерствоны (еркін сауда), немесе
протекционизмді (өз тауар өндірушілерді қолдау) таңдап алудағы ымырсыздық
өткен уақыттардың еншісінде қалды. Қазіргі кезде бұл екі бағыт өзара
кірігіп, араласып кетті.
Фритредерство саясатын ең алғаш А. Смит өзінің Салыстырмалы
артықшылықтар теориясында анықтаған. Ол: айырбас қандай елге болса да
қолайлы; әрбір ел одан абсолютті артықшылықтар табады, - деп жазған.
ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап халықаралық сауда жоғары
қарқынмен дами бастады.
Халықаралық сауданың жедел өсуне мынандай факторлар әсер етеді:
1) халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірісті интернационалдаудың дамуы;
2) экономикада жаңа салалардың пайда болуына және негізгі капиталды
жаңартуға игі әсерін тигізген ғылыми – техникалық революция;
3) дүниежүзілік рыноктағы трансұлттық корпорациялардың белсенді қызметі;
4) тарифтер мен сауда туралы Бас келісімнің шаралары арқылы халықаралық
сауданың реттелуі;
5) көптеген елдердің импортына кедергілердің жойылып, кеден бажы
төмендеп, еркін экономикалық аймақтардың құрылуы;
... жалғасы
КІРІСПЕ
І. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛАРЫ
1.1 Халықаралық экономикалық қатынастардың құрылымы мен ерекшелігі
1.2 Халықаралық сауда және оның стандартты моделі
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Тәуелсіздік алған жылдар ішінде – тарих өлшеммен алғанда қас
қағым ғана уақыт аралығында елде де, әлемде де үлкен өзгерістер болды. Елде
нарықтық шаруашылық жүйесінде өтуге бағытталған күрделі экономикалық
реформа жүзеге асырылып жатыр. Жаңа бағытта қиындықтар мен қайшылықтар
жеткілікті болатына қарамай, реформа жаңа экономикалық жүйенің негізін
қалады. Бұл жетістік болашақта халықтың тұрмыс жағдайын, әл ауқатын
көтеруге үміт сенімін ұялатумен қатар, еліміздің экономикалық жүйесін
әлемдік экономикамен үйлестіруге алып келеді. Мұның өзі республика
мүддесіне халықаралық еңбек бөлісудің артықшылықтарын пайдалануға мүмкіндік
береді. Бұған саяси алғышарт толық жасалынды: Қазақстан БҰҰ – ға толық
құқылы мүше болды, сондай – ақ көптеген халықаралық ұйымдарға да мүше бола
отырып, халықаралық қатынастардың халықаралық бірлестік мойындаған
субъектісіне айналды. Республикамыз жылдан жылға дербес экономикалық
саясатты сенімді түрде жүргізіп, сыртқы экономикалық саясатты өзара тиімді
халықаралық экономикалық байланыстарды дамыта жүргізіп келеді.
Осы аз ғана уақытта әлемнің экономикалық құрылымында да
өзгерістер болды. Кеңестік мемлекеттер блогы ыдырап, оның орнына жаңа
егеменді мемлекеттер ту көтеріп, қазіргі заманның өте күрделі әлемдік
шаруашылық жүйесінен өз орындарын іздеуде. Бұл оқиғалар халықаралық
экономикалық қатынастарға өз ықпалын тигізді.
Халықаралық экономикалық қатынастар теориясы экономикалық
теорияның ұлттық экономикалар арасындағы экономикалық қатынастардың
ерекшеліктерін зерттейтін арнайы бөлімі болып табылады. Біз әлемдік
экономика дегенімізде, оны ұлттық шегарадан тысқары, адам өмірін қамтамасыз
ету үшін қажетті ресурстар мемлекетаралық айырбасты қажет ететін
экономикалық жүйе деп түсінеміз. Бұл өте күрделі процестің өзіндік тарихы,
пайда болу мен даму этаптары, әрекет ету заңдылықтары бар. Осының бәрі де
халықаралық экономикалық қатынастар түсінік аппаратына өз көрінісін табады.
БҰҰ – ға мүше болған елдің біреуі де сыртқы экономикалық
байланыстарсыз өмір сүре алмайды. Олардың ішінде үлкен және кіші
мемлекеттер, экономикасы қуатты державалар мен артта қалған елдер, әртүрлі
саяси режимдері мен экономикалық жүйелері бар мемлекеттер, әлемдік
экономикада әр түрлі орын алатын мемлекеттер бар. Біреулері дүниежүзілік
шаруашылыққа толығымен интеграцияланса, кейбіреулері өз мүмкіндіктері мен
мүдделеріне байланысты халықаралық экономикалық қатынастардың бір бөлігіне
тереңдей енуде. Кіші және жетілмеген елдер үшін халықаралық экономикалық
қатынастардың барлық салаларына қатысу аса қиын болу мүмкін, сондықтан
оларға халықаралық экономикалық қатынастардың өзіне ең пайдалы, тиімді
түрлерін табу қажет.
І. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛАРЫ
1.1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІ
Егер экономикалық құбылыстарды зерттейтін ғылымдардың жиынтығын
алып қарастырсақ, олар бір зәулім дарақтың тамырынан тарап өскен желектері
сияқты болып көрінер еді. Ол дарақ, бүкіл экономикалық ғылымдардың
методологиялық негізгі, экономикалық теория.
Халықаралық экономикалық теориясы да өз бастауын экономикалық
теориядан алады. Дегенмен әрбір экономикалық ғылым саласының өміршеңдігін,
басқа экономикалық ғылым саларынан ерекшелігін, қалыптасып даму кезеңдерін
тек соның өзіне тән, дербес пәні болуы ғана дәлелдейді.
Халықаралық экономикалық қатынастар жекелеген елдердің салалық,
аймақтық щаруашылық субъектілері - өндірістік бірлестіктер мен
кәсіпорындардың дүниежүзілік щаруашылық жүйесіндегі кешенді экономикалық
қарым – қатынастарды зерттейді.
Халықаралық экономикалық қатынастар дүниежүзілік шаруашылықтағы
кездейсоқ экономикалық катынастарды емес, сол қатынастарды тұрақты түрде
қайталанып отыратын, бәріне ортақ, дәйекті процестерін талдайды.
Халықаралық экономикалық қатынастардың механизміне өзінің
құқықтық, заңдық нормаларымен қоса, оларды жүзеге асыратын әдістер мен
амалдар жиынтығы жатады. Бұл әдістер мен амалдар негізгі тобын халықаралық
келісім – шарттар, хартиялар, кодекстер т.б. осы қарым – қатынастардың
көздеген мақсаттарға жетуіне қажетті құжаттар құрайды.
Халықаралық экономикалық қатынастардың құрылымы мынадай:
1. Халықаралық еңбек бөлінісі.
2. Тауарлар және қызмет көрсетулердің халықаралық саудасы.
3. Капиталдар мен шетел инвестицияларының қозғалысы.
4. Жұмысшы күшінің халықаралық миграциясы.
5. Халықаралық валюта – қаржы және несие қатынастары.
6. Халықаралық экономикалық интеграция.
7. Халықаралық ғылыми – техникалық және өндірістік қарым – қатынастар.
Халықаралық экономикалық қатынастардың құрылымына халықаралық
меншік қатынастарын және халықаралық ұйымдарды да жатқызуға болады.
Халықаралық экономикалық қатынастардың негізгі нысаны халықаралық сауда.
Дүниежүзілік шаруашылық кешенінде өзінің құндық көлемі бойынша сыртқы сауда
қатынастары алдыңғы позицияларды берік сақтап отыр. Сонымен бірге соңғы
онжылдықтарда ғылыми – техникалық, көлік, қамсыздандыру, туризм, ақпарат,
жабдықтарды ұзақ мерзімге жалға беру, консультациялық қызмет көрсету
жүйелеріндегі мемлекетаралық қатынастарда қарқынды дамып келеді. Заңды
тұлғалар болып есептелетін кәсіпорындар мен ұйымдардың еларалық
байланыстары да халықаралық экономикалық қатынастардың нысанына жатады.
Тікелей байланыстар халықаралық өндірістік кооперация, ғылыми тәжірибемен
алмасу, құрылыс саласындағы қызметтер, объектілерді жаңарту түрлерінде
жасалады.
Өндірістік интернационалдануы өндіргіш күштердің қызметін
кеңейтумен қатар өндірістік қатынастарды да жетілдіреді. Экономикалық
интернационалдануы халықаралық өндірістік қатынастарды ұлттық өндірістік
қатынастармен мейлінше жақындастырады.
Қазіргі халықаралық экономикалық қатынастардың дамуының мәні,
ерекшелігі және деңгейі мыналардан көрінеді:
- дүниежүзілік шаруашылықтағы халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуі;
- дайын өнімдердің саудасының көлемінің, құрылымының, сапасының өзгеруі,
оның таза алыпсатарлықтан ұлттық өндіріске қызмет көрсетушіге айналуы;
- капиталдар келуінің қарқыны;
- ғылыми – техникалық білімдер айырбасының және қызмет көрсетулердің
дамуы;
- Жекелеген елдер мен аймақтардың экономикаларының үйлесу процестерінің
жеделдеуі және кеңейуі;
Өнеркәсібі дамыған елдердің (мысалы, Еуропалық Одақ елдері)
сауда, өндіріс, несие және қаржы мәселелерінде жеткен жоғары деңгейі
дүниежүзілік шаруашылық кешенінің қалыптаса бастағанының белгісі. Еуропалық
Одаққа қатысушылар мемлекеттік шегаралары бола тұра біртұтас шаруашылық
жүйесінің құрамдас бөліктері тәрізді қызмет атқаруда. Сөйтіп, іс жүзінде
шаруашылық өмірдің интернационалдануы процесі жүріп жатыр. Жалпы
интернационалдану деген ұғымның астарында әлемдік шаруашылық байланыстары
жүйесінің көп деңгейлігі жатыр. Бұл деңгейлер жекелеген елдерді бүкіл
дүниежүзілік кешенге біріктіру мақсатында пайдаланады.
Интернационалдану дегеніміз халықаралық еңбек бөлінісі
негізінде жекелеген елдер арасындағы тұрақты өндірістік – экономиаклық
байланыстарды қалыптастыру. ХХ ғасырда айырбастың интернационалдануы
капитал мен өндірістік интернационалдануына жалғасты. Өндірістік
халықаралық мамандануы мен кооперациясы жедел дами бастады. Ішкі ұлттық
рыноктың шеңбері ірі көлемді маманданған өндіріске тарлық етті. Сондықтан,
ол (өндіріс) ұлттық шегарадан объективті түрде шығады.
Ғылыми – техникалық прогресс (ҒТП) әсерімен өндірістің
интернационалдануы қай елде болмасын тек қана өз өндірісімен шұғылдануын
экономикалық жағынан тиімсіз етеді. Дербес, ұлттық экономикалар
дүниежүзілік экономикадан өз орнын іздейді, соған бір кірпіш болып
қалануға мүдделі болады.
Жұмысшы күшінің қозғалысы, кадрлар даярлау, мамандармен алмасу
уақыт озған сайын интернационалдық мәнге толыға береді.
Аталған байланыстарды қалыптастыру заңдылықтарын зерттеп,
болашағын болжау дүниежүзілік шаруашылықтың құрылымына бастайтын төте жол.
Жекелеген елдердің экономикаларының жақындасып, үйлесуінің негізінде бүкіл
дүниежүзілік капиталдар, тауарлар және қызмет көрсетулер рыногы
қалыптасады, сөйтіп, біртұтас дүниежүзілік шаруашылық құрылу мерзімі
жақындайды. Бұл халықаралық экономикалық қатынастардың ең жоғарғы деңгейі.
Демек, дүниежүзілік экономиканы неғұрлым халықаралық экономикалық
қатынастардың кешенді жүйесі ретінде қарастыру, соғұрлым дүниежүзілік
рыногка жеткізер жолды жеңілдететі.
Халықаралық экономикалық қатынастардың әлемдік деңгейін екі
тұрғыдан талдап көрсетуге болады. Макроэкономикалық деңгейде оны жекелеген
елдер мен аймақтардың халықаралық экономикалық белсенділігі мен шетелге
шығуға ұмтылыстары айғақтайды. Мұндай ұмтылыстардың көздеген мақсаты –
экономикалық еркіндік, сауда мен инвестициялар жолындағы кедергілерді жою,
еркін экономикалық аймақтарды құру т.б.
Біздің заманымыздың бірталай қайшылықтарына қарамастан, оның
басты белгісі мемлекеттердің бір – бірімен қарсыласуы емес, қайта бірлескен
іс қимылдар мен өзара түсініктерді ортақ мүдделерге пайдалану болып отыр.
Біртұтас, өзара байланысты және өзара тәуелді, мейлінше дамыған
әлеуметтік әділетті қоғам құру – дүниежүзілік шаруашылықтың негізгі
тенденциясы. Әрине, мұны проблемасы жоқ, тек қана ілгерілеуші қозғалыс деп
айту әрі ертерек болар еді.
Бұл қозғалыстың ілгерілеуіне мыналар әсер етеді:
- индустриалды қоғамнан постиндустриалды, ақпаратты қоғамға өтуі;
- технологиялық өндірістер:
- энергия, шикізат және азық – түлік мәселелерін шешу;
- экологияның әлемдік проблемаларының шешімін табу.
Бұл қозғалысқа теріс ықпалын тигізетін қауіпті де қатерлі
күштерге ұлтшылдық, нәсілшілдік, діни фанатизм жатады.
2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА ЖӘНЕ ОНЫҢ СТАНДАРТТЫ МОДЕЛІ
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең
дамыған нысанына сыртқы сауда жатады. Дүние жүзіндегі елдердің барлығы үшін
сыртқы сауданың рөлі ерекше маңызды.
Халықаралық сауда – еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі елдердің
тауар өндірушілер арасында пайда болатын байланыстардың нысаны және олардың
өзара экономикалық тәуелділігі.
Ғылыми – техникалық прогрестің ықпалымен экономикада жүріп
жатқан құрылымдық өзгерістер, өнеркәсіп өндірісінің мамандануы мен
кооперациялануы ұлттық шаруашылықтың қарым – қатынасын күшейтеді. Мұның өзі
халықаралық сауданың мейлінше дамуына мүмкіндіктер туғызады.
Халықаралық сауда дегеніміз – дүние жүзі елдері арасындағы
төлемді, жиынтық тауар айналысы.
Сыртқы саудада фритредерствоны (еркін сауда), немесе
протекционизмді (өз тауар өндірушілерді қолдау) таңдап алудағы ымырсыздық
өткен уақыттардың еншісінде қалды. Қазіргі кезде бұл екі бағыт өзара
кірігіп, араласып кетті.
Фритредерство саясатын ең алғаш А. Смит өзінің Салыстырмалы
артықшылықтар теориясында анықтаған. Ол: айырбас қандай елге болса да
қолайлы; әрбір ел одан абсолютті артықшылықтар табады, - деп жазған.
ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап халықаралық сауда жоғары
қарқынмен дами бастады.
Халықаралық сауданың жедел өсуне мынандай факторлар әсер етеді:
1) халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірісті интернационалдаудың дамуы;
2) экономикада жаңа салалардың пайда болуына және негізгі капиталды
жаңартуға игі әсерін тигізген ғылыми – техникалық революция;
3) дүниежүзілік рыноктағы трансұлттық корпорациялардың белсенді қызметі;
4) тарифтер мен сауда туралы Бас келісімнің шаралары арқылы халықаралық
сауданың реттелуі;
5) көптеген елдердің импортына кедергілердің жойылып, кеден бажы
төмендеп, еркін экономикалық аймақтардың құрылуы;
... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz