Сел және су тасқындарынан қорғану

Кіріспе
Негізгі бөлім
СЕЛГЕ ҚАЛАЙ ДАЙЫНДАЛУ ҚАЖЕТ
СЕЛДЕРДІ АЛДЫН АЛУ БОЙЫНША ІС.ШАРАЛАР
СЕЛ ТАСҚЫНЫ КЕЗІНДЕ НЕ ІСТЕУ ҚАЖЕТ
СЕЛ ТАСҚЫНЫ ЖҮРГЕННЕН КЕЙІНГІ ІС.ӘРЕКЕТ
Сел және су тасқындары
Қар басып қалушылыққа ұшырауға ықтимал автожолдар учаскелері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Төтенше жағдай дегеніміз - табиғат немесе өндіріс апаттарының зардаптарын күнделікті қызметпен, қаражатпен жоюға мүмкіндік бермейтін, ол үшін әдейі материалдық, техникалық, ақша қаражатын және адам күшін талап ететін жағдай.
Қазақстан мемлекетінің орналасқан жері – орасан зор, кең байтақ. Ол жерлерде табиғат апатының неше түрі: жер сілкіну, қар тасқыны, қатты жел, су тасқыны сияқты құбылыстар жиі болып жатады.
Зілзала - бұл кенеттен пайда болатын, халықтың қалыпты тірлігін күрт бұзатын, материалдық құндылықтарды үлкен шығынға ұшырататын, сондай-ақ адамдар мен хайуанаттардың өлім-жітімі болатын табиғат құбылысы.
Әрбір зілзаланың өзіне тән физикалық қасиеті, пайда болу себебі, қозғаушы күші, сипаты мен даму сатысы, қоршаған ортаға өзіндік ықпал ету ерекшелігі бар.
Зілзала кез келген мемлекет үшін үлкен ауыртпашылық, келтірер залалы мол төтенше оқиға.
Қазақстан Республикасы аумағында мынадай зілзалалар болуы мүмкін: жер сілкінісі, сел, қар көшкіні, сырғыма, дауыл, су тасқыны, буырқасын, өрт.
Дүние жүзінде су тасқынына бүкіл зілзаланың 40 пайызы келеді екен, 20% - тропикалық циклондары, 15% - жер сілкінісінің, ал қалған 25% - зілзаланың басқа түрлері.
Каспий теңізі деңгейінің өзгеруіне, Арал теңізінің құруына, Балқаш көлінің таяздауына байланысты құбылыстар табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар арасында ерекше орын алады.

1. «Гражданская оборона» . Под ред. В.Н. Завьялова, М., «Медицина» , 1989ж.
2. «Тіршіліқ қауіпсіздігі курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы» Суровцев А.А. және т.б. Алматы., 2003. 1 кітап.
3. «Тіршілік қауіпсіздігі» Жүнісбаев Н.Ә.
11. Здоровье населения РК и деятельности учреждений здравоохранения в 2006г (статистические материалы) Алматы, 1997г.

Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Төтенше жағдай дегеніміз - табиғат немесе өндіріс апаттарының
зардаптарын күнделікті қызметпен, қаражатпен жоюға мүмкіндік
бермейтін, ол үшін әдейі материалдық, техникалық, ақша
қаражатын және адам күшін талап ететін жағдай.
Қазақстан мемлекетінің орналасқан жері – орасан зор, кең байтақ.
Ол жерлерде табиғат апатының неше түрі: жер сілкіну, қар
тасқыны, қатты жел, су тасқыны сияқты құбылыстар жиі болып
жатады.
Зілзала - бұл кенеттен пайда болатын, халықтың қалыпты тірлігін
күрт бұзатын, материалдық құндылықтарды үлкен шығынға
ұшырататын, сондай-ақ адамдар мен хайуанаттардың өлім-жітімі болатын
табиғат құбылысы.
Әрбір зілзаланың өзіне тән физикалық қасиеті, пайда болу
себебі, қозғаушы күші, сипаты мен даму сатысы, қоршаған ортаға
өзіндік ықпал ету ерекшелігі бар.
Зілзала кез келген мемлекет үшін үлкен ауыртпашылық, келтірер
залалы мол төтенше оқиға.
Қазақстан Республикасы аумағында мынадай зілзалалар болуы
мүмкін: жер сілкінісі, сел, қар көшкіні, сырғыма, дауыл, су
тасқыны, буырқасын, өрт.
Дүние жүзінде су тасқынына бүкіл зілзаланың 40 пайызы
келеді екен, 20% - тропикалық циклондары, 15% - жер сілкінісінің,
ал қалған 25% - зілзаланың басқа түрлері.
Каспий теңізі деңгейінің өзгеруіне, Арал теңізінің құруына,
Балқаш көлінің таяздауына байланысты құбылыстар табиғи сипаттағы
төтенше жағдайлар арасында ерекше орын алады.

Негізгі бөлім

Сел — тау өзені мен құрғақ сай арналарында пайда болатын минералды
бөлшектер, тастар және тау жыныстарының сынықтары (тасқын көлемі 10—15-тен
75%-ға дейін) шоғырланған су тасқыны. Олардың орын алуына әдетте жауын-
шашын, өте сирек жағдайда қардың үдемелі еруі, сондай-ақ теңіз және үйінді
көлдердің жарылуы, опырылу, көшкін, жер сілкінісі әсер етеді.
Әдетте, сел тасқыны ағымының жылдамдығы 2,5— 4,0 мс құрайды, бірақ
бөгеттің бұзылуы барысында 8–10 мс дейін жетуі мүмкін. Тас балшық
үймегінің биіктігі 15 м-ге дейін жетіп, салмағы 300 тонна қойтастың өзі
оңай дөңгеленіп жүрген жағдайлар да белгілі. Қозғалған сел тасқынының
күрсілі мен гүрілі алыс қашықтықта естіледі. Апатқа адамдар (туристер,
геологиялық барлаушылар, шекара сақшылары, жергілікті тұрғындар), тұрғын
үйлер, инженерлік және жол құрылымдары ұшырауы мүмкін. Сел қаупі оның
талқандағыш күшінде ғана емес, сонымен қатар оның кенеттен пайда
болуында да. Сел салдары апатты бола алады.

СЕЛГЕ ҚАЛАЙ ДАЙЫНДАЛУ ҚАЖЕТ

Әдетте сел тасқындары болатын жер белгілі. Тауға шығардың алдында бұл
жерлерді өз маршрутыңыз бойынша біліп алған жөн, және оларға әсіресе жаңбыр
мол жауғаннан кейін жоламаған дұрыс. Естеріңізден шығармаңыз, сел
тасқынынан аулақ жүргенде ғана, одан сақтануға болады. Алдын-ала көшетін
болсаңыз, үйіңізден шығардың алдында электр қуат, газ бен су құбырын
ажыратып, есік, терезе және ауа тазартқыш тесіктерді тығыздап жапқан
абзал.

СЕЛДЕРДІ АЛДЫН АЛУ БОЙЫНША ІС-ШАРАЛАР
Сел қауіпті аудандарда селге қарсы бөгеттер мен тоғандар орналастырылады,
айналма арықтар құрылады, тау көлдерінің деңгейі азайтылады, ағаштарды
отырғызу арқылы тау баурайында жер нығайтылады, бақылау жүргізіледі,
хабарландыру жүйесі ұйымдастырылады және көшіру жоспарланады.

СЕЛ ТАСҚЫНЫ КЕЗІНДЕ НЕ ІСТЕУ ҚАЖЕТ
Жақындап келе жатқан сел тасқынының шуын естісеңіз, тез арада алқап түбінен
кемінде 50-100 м.-ден кем емес жоғары қарай көтерілу қажет. Бұл
жағдайда дүркіріген тасқыннан алыс қашықтықта өмірге қауіп төндіретін
салмағы ауыр тастар атқылауы мүмкін екендігін естен шығармаған жөн.
СЕЛ ТАСҚЫНЫ ЖҮРГЕННЕН КЕЙІНГІ ІС-ӘРЕКЕТ
Зардап шеккен адамдарға жәрдем көрсетіп, сел қозғалысы жолындағы және
селдің негізгі салмағы түскен жерлеріндегі үйінділерді реттейтін жасақтар
мен органдарға қолғабыс етіңіздер.
Егер Сіз зардап шеккен болсаңыз, өзіңізге дәрігерлік жәрдем алдындағы
көмекті көрсетуге тырысыңыз. Дененің зақымдалған жерлерін, мүмкіндігінше,
көтеріңкірілген күйде ұстап, олардың үстіне мұзды (сулы материяны) салып,
қысатын байлауышты байлаған дұрыс. Дәрігерге көрініңіздер!

Сел және су тасқындары

Сырдария, Келес, Бадам, Арыс, Бөген, Сайрамсу өзендері облыс
аумағындағы негізгі жер үсті су көздері болып табылады. Облыста ұзындығы
10-нан 200 км құрайтын барлығы 118 кіші өзендер, 28 су қоймасы және 25 көл
бар. Олар елді мекендерді сумен жабдықтау көздерінің қызметін атқарады, жер
суару үшін пайдаланылады. Қарқынды шаруашылық қызметтің әсерінен су
ресурстары белгілі бір дәрежеде сапалық және сандық өзгерістерге ұшырады,
елді мекендер мен ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар маңындағы өзен сулары
жайылған жерлердің санитарлық ахуалы нашарлап кетті, ал күзгі-көктемгі
тасқын кезінде бұл өзендер бейбіт тұрғындар үшін қатер тудырады. Өйткені,
барлық өзендер таулы жерден бастау алады және олардың жылдамдығы жаңбыр
немесе еріген қар суы ағынымен толасқан кезде күшейе түсіп, жылдан жылға
жол-жөнекей өзен жағаларын шайып, үйлер мен өзге де нысандарды зақымдауда.

Толассыз жауған жаңбыр, тауда еріген мұз суларынан болатын көктемгі
тасқын нәтижесінде Түлкібас, Төлеби, Сайрам, Арыс, Ордабасы, Сарыағаш,
Қазығұрт, Бәйдібек аудандары мен Түркістан қаласының аумағында 143,7 мың
тұрғыны бар, көлемі 16,7 ш. км. құрайтын су басып қалатын аймақтар пайда
болуы мүмкін. Тасқын және су басып қалудың ең ықтимал кезені 20 наурыздан
20 маусымға дейінгі аралықты қамтиды.
Көктемгі тасқын ғимараттардың, жолдар мен көпірлердің қиратылып
зақымдануына, бірқатар аудандарды энергия қуатымен жабдықтаудың бұзылуына,
басқару байланысы мен хабарлау жүйелерінің ішінара істен шығуына әкеп
соқтыруы мүмкін.
Тасқын, су тасқындары мен су басып қалуға әкеп соқтыруға бейім өзендер
мен су қоймалары:
- Арыс өзені, Ақсу өзені, Келес өзені, Бадам өзені, Боралдай өзені,
Сайрамсу өзені, Сырдария өзені;
- Шардара су қоймасы, Бөген су қоймасы, Бадам су қоймасы, Косқорған су
қоймасы, Қапшағай су қоймасы.
Облыс аумағында 5 ірі сі қоймасы салынған:
Шардара су қоймасы. Су басып қалуы ықтимал көлемі 16000 ш. км.
құрайды. Бөгеттен су тасыған жағдайда облыстың үш ауданы Шардара, Арыс және
Отырар аудандарының 70973 тұрғыны бар елді мекендері апатты су басып қалу
аймағында қалып қояды.
Бөген су қоймасы. Су басып қалуы ықтимал көлемі 400 ш. км. құрайды. Су
басып қалу ықтимал аймақта 3,2 мың тұрғыны бар 5 елді мекен қалып қояды,
оның ішінде: Сайрам аудандарының Жұлдыз, Маятас, Бадам-2, Қарабастау
аудандары мен Шымкент қаласының бір бөлігі – Чапаевка поселкесі, ПК ЮПМ
АҚ, МЖК аумағының бөлігін су басады.
Қапшағай су қоймасы. Су басып қалуы ықтимал көлемі 400 ш. км. құрайды.
Су басып қалу ықтимал аймаққа Бәйдібек ауданының 1610 тұрғыны бар Қазата
елді мекені кіреді.
Косқорған су қоймасы. Су басып қалуы ықтимал көлемі 180 ш. км.
құрайды. Су басып қалу ықтимал аймаққа Түркістан қаласының 2,2 мың
тұрғыны бар Оранғай елді мекені кіреді.
Сырдария өзенінің тасу себебі – қыс мезгілінде температураның минус 20-
30 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.