Салық жүйесiнің экономикалық мазмұны
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 САЛЫҚ ЖҮЙЕСIНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1.1 Салық жүйесінің эеономикалық мәні мен құрылымдары ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Салық жүйесінің қызметі және қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСI: ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ МЕН ҚЫЗМЕТ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы және дамуы ... .15
2.2 Қазақстан Республикасының салығын реформалайтын органдар ... ... ... ... 21
2.3 Қазақстанда салық жүйесінің қызмет ету мәселелері мен салық жүйесін жетілдіру барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
1 САЛЫҚ ЖҮЙЕСIНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1.1 Салық жүйесінің эеономикалық мәні мен құрылымдары ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Салық жүйесінің қызметі және қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСI: ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ МЕН ҚЫЗМЕТ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы және дамуы ... .15
2.2 Қазақстан Республикасының салығын реформалайтын органдар ... ... ... ... 21
2.3 Қазақстанда салық жүйесінің қызмет ету мәселелері мен салық жүйесін жетілдіру барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу механизмiнде де қаржы және оның негiзiндегi салық жүйесi мен салық салу механизмi зор рол атқарады. Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге пайда болды. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен және жаңаруымен қабаттаса жүредi. Экономиканы салықтық және соның негізінде қалыптасатын бюджеттік реттеудегі басты саясат фискалдық саясат болып табылады. Ол экономиканы салықтық тежеу мен ынталандыру, бюджеттік қолдау мен реттеу шараларының жиынтығынан тұрады.
Салық – нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгi және мемлекеттiк саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда салықтың әлеуметтiк-экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң, оның iс-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын тиiмдi және тұрақты дамыту мақсатымен салық жүйесiн неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдiстерi мен амалдарын көре бiлудiң маңызы зор.
Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту кезінде экономиканы реттеуде бюджет-салықтық реттеу, яғни фискалдық саясаттың маңыздылығы жоғары болып табылады. Өзінің тәуелсіздігін және дербестігін алған кез келген мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база керек. Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және халықтардан жиналған салық болып табылады. Фискалдық саяссаттың маңыздылығы ол мемлекеттің экономиканы рететудің тікелей әдісі болып табылады, ьұл саясатты қолданудың нәтижесі тез арада өз қызметін атқарып, нәтиже бере бастайды. Яғни экономикалық реттеуді дереу іске асырудың қажеттігі туындаған жағдайда фискалдық саясаттың реттеу құралдары мен әдістерінің маңыздылығы зор болып табылады.
Сондықтан курстық жұмыс тақырыбын “Қазақстан Республикасы салық жүйесін реформалау” деп алдық.
Мемлекеттiң қаржы ресурстарының бастапқы категориясы және мемлекеттiк қызметтердi iске асырудың негiзi болып табылатын салықты жан-жақты талдап, салық салу механизмiнiң қызмет етуiн, салықтың негiзгi элементтерiн және осылардың басын қосып, ұйымдастырып отыратын салық жүйесiн талдау осы тақырыптың өзектiлiгi болып табылады.
Бұл тақырыпты орындаудағы басты мiндеттер келесiдей:
1) Салықтың жалпы экономикалық мәнiн ашу;
2) Салық салудың негiзгi элементтерi мен оның құрылымдарын талдау;
3) Салықтың экономикадағы атқаратын қызметтерiн көрсету;
4) Салық салу қағидаларын жан-жақты қарастыру;
5) Қазақстан Республикасының салық жүйесiнiң қалыптасуы мен дамуын және оны басқару шараларын атап өту;
Салық – нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгi және мемлекеттiк саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда салықтың әлеуметтiк-экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң, оның iс-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын тиiмдi және тұрақты дамыту мақсатымен салық жүйесiн неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдiстерi мен амалдарын көре бiлудiң маңызы зор.
Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту кезінде экономиканы реттеуде бюджет-салықтық реттеу, яғни фискалдық саясаттың маңыздылығы жоғары болып табылады. Өзінің тәуелсіздігін және дербестігін алған кез келген мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база керек. Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және халықтардан жиналған салық болып табылады. Фискалдық саяссаттың маңыздылығы ол мемлекеттің экономиканы рететудің тікелей әдісі болып табылады, ьұл саясатты қолданудың нәтижесі тез арада өз қызметін атқарып, нәтиже бере бастайды. Яғни экономикалық реттеуді дереу іске асырудың қажеттігі туындаған жағдайда фискалдық саясаттың реттеу құралдары мен әдістерінің маңыздылығы зор болып табылады.
Сондықтан курстық жұмыс тақырыбын “Қазақстан Республикасы салық жүйесін реформалау” деп алдық.
Мемлекеттiң қаржы ресурстарының бастапқы категориясы және мемлекеттiк қызметтердi iске асырудың негiзi болып табылатын салықты жан-жақты талдап, салық салу механизмiнiң қызмет етуiн, салықтың негiзгi элементтерiн және осылардың басын қосып, ұйымдастырып отыратын салық жүйесiн талдау осы тақырыптың өзектiлiгi болып табылады.
Бұл тақырыпты орындаудағы басты мiндеттер келесiдей:
1) Салықтың жалпы экономикалық мәнiн ашу;
2) Салық салудың негiзгi элементтерi мен оның құрылымдарын талдау;
3) Салықтың экономикадағы атқаратын қызметтерiн көрсету;
4) Салық салу қағидаларын жан-жақты қарастыру;
5) Қазақстан Республикасының салық жүйесiнiң қалыптасуы мен дамуын және оны басқару шараларын атап өту;
1. Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы” Заңы. (Салық Кодексi). – Алматы, 2006ж.-232 б.
2. Мамыров Н.Қ., Тiлеужанова М.Ә. - Макроэкономика. - Оқулық. – Алматы. Экономика. - 2005. – 432 бет.
3. Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – СПб: Питер Ком, 1999. – 784 с.
4. Худяков А.И., Наурызбаева Н.Е. Налог: понятие, элементы, установление, виды. Алматы: - ТОО Баспа, 1998 – 160с.
5. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу құралы – Алматы: - 2005. – 131 бет.
6. Ермекбаева Б.Ж. Жалпы мемлекеттiк салықтар. Алматы, Экономика, - 1997 ж. – 158 бет.
7. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2005. – 448 бет.
8. Мамыров Н.Қ., Тiлеужанова М.Ә. - Макроэкономика: Оқулық. – Алматы: Экономика. - 2005. – 432 бет.
9. А.Исаева «Мемлекеттің дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» // Қаржы-Қаражат, 2009, №6, 22-25 стр.
10. «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009-2011 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты туралы» - Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы, 2009 жылғы 29 тамыз, №754, Астана, Үкімет Үйі.
11. Статистический ежегодник. Алматы. – 2010г.
12. Н. Ә. Назарбаев. «Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауы, Астана, 2008 жыл, 1 наурыз.
2. Мамыров Н.Қ., Тiлеужанова М.Ә. - Макроэкономика. - Оқулық. – Алматы. Экономика. - 2005. – 432 бет.
3. Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – СПб: Питер Ком, 1999. – 784 с.
4. Худяков А.И., Наурызбаева Н.Е. Налог: понятие, элементы, установление, виды. Алматы: - ТОО Баспа, 1998 – 160с.
5. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу құралы – Алматы: - 2005. – 131 бет.
6. Ермекбаева Б.Ж. Жалпы мемлекеттiк салықтар. Алматы, Экономика, - 1997 ж. – 158 бет.
7. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2005. – 448 бет.
8. Мамыров Н.Қ., Тiлеужанова М.Ә. - Макроэкономика: Оқулық. – Алматы: Экономика. - 2005. – 432 бет.
9. А.Исаева «Мемлекеттің дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» // Қаржы-Қаражат, 2009, №6, 22-25 стр.
10. «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009-2011 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты туралы» - Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы, 2009 жылғы 29 тамыз, №754, Астана, Үкімет Үйі.
11. Статистический ежегодник. Алматы. – 2010г.
12. Н. Ә. Назарбаев. «Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауы, Астана, 2008 жыл, 1 наурыз.
ЖОСПАР
КIРIСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 САЛЫҚ ЖҮЙЕСIНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1.1 Салық жүйесінің эеономикалық мәні мен құрылымдары
... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Салық жүйесінің қызметі және қағидалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСI: ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ МЕН ҚЫЗМЕТ
ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы және дамуы ... .15
2.2 Қазақстан Республикасының салығын реформалайтын органдар
... ... ... ... 21
2.3 Қазақстанда салық жүйесінің қызмет ету мәселелері мен салық жүйесін
жетілдіру барысы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .22
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..30
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 32
КIРIСПЕ
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды
реттеу механизмiнде де қаржы және оның негiзiндегi салық жүйесi мен салық
салу механизмi зор рол атқарады. Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге
пайда болды. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық
жүйесiнiң қайта құрылуымен және жаңаруымен қабаттаса жүредi. Экономиканы
салықтық және соның негізінде қалыптасатын бюджеттік реттеудегі басты
саясат фискалдық саясат болып табылады. Ол экономиканы салықтық тежеу мен
ынталандыру, бюджеттік қолдау мен реттеу шараларының жиынтығынан тұрады.
Салық – нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгi және мемлекеттiк
саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда салықтың әлеуметтiк-
экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң, оның iс-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн
терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын тиiмдi және тұрақты дамыту
мақсатымен салық жүйесiн неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдiстерi
мен амалдарын көре бiлудiң маңызы зор.
Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған
және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту кезінде экономиканы реттеуде
бюджет-салықтық реттеу, яғни фискалдық саясаттың маңыздылығы жоғары болып
табылады. Өзінің тәуелсіздігін және дербестігін алған кез келген
мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база керек. Дамыған елдердің
тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің
қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және халықтардан жиналған салық
болып табылады. Фискалдық саяссаттың маңыздылығы ол мемлекеттің
экономиканы рететудің тікелей әдісі болып табылады, ьұл саясатты қолданудың
нәтижесі тез арада өз қызметін атқарып, нәтиже бере бастайды. Яғни
экономикалық реттеуді дереу іске асырудың қажеттігі туындаған жағдайда
фискалдық саясаттың реттеу құралдары мен әдістерінің маңыздылығы зор болып
табылады.
Сондықтан курстық жұмыс тақырыбын “Қазақстан Республикасы салық
жүйесін реформалау” деп алдық.
Мемлекеттiң қаржы ресурстарының бастапқы категориясы және мемлекеттiк
қызметтердi iске асырудың негiзi болып табылатын салықты жан-жақты талдап,
салық салу механизмiнiң қызмет етуiн, салықтың негiзгi элементтерiн және
осылардың басын қосып, ұйымдастырып отыратын салық жүйесiн талдау осы
тақырыптың өзектiлiгi болып табылады.
Бұл тақырыпты орындаудағы басты мiндеттер келесiдей:
1) Салықтың жалпы экономикалық мәнiн ашу;
2) Салық салудың негiзгi элементтерi мен оның құрылымдарын талдау;
3) Салықтың экономикадағы атқаратын қызметтерiн көрсету;
4) Салық салу қағидаларын жан-жақты қарастыру;
5) Қазақстан Республикасының салық жүйесiнiң қалыптасуы мен дамуын және
оны басқару шараларын атап өту;
6) 2004 жылғы жаңа Салық Кодексi бойынша енгiзiлген салықтар мен алымдар
түрлерiн атап өту және салық түрлерi мен оның ерекшелiктерiне тоқталу
болып табылады.
7) Бүгінгі таңдағы салық жүйесінің басты мәселесі болып отырған салықтан
жалтару, яғни көлеңкелі экономиканы жоюдың шараларын қарастыру;
8) Бүгінгі салық жүйесінің экономикада атқарып отырған салық-бюджет
саясатының 2009-2011 жылдарға арналған бағдарламасы тоқталып өту;
9) ҚР-ның Салық комитетінің қызметтерін, салықтан жалтару кезіндегі салық
комитетінің іс-әрекеттеріне тоқталу;
Курстық жұмыс үш тараудан тұрады. Бірінші тарауда салық жүйесінің
теориялық мәселелері, оның ішінде салық жүйесін құру қағидалары мен салық
жүйесінің құрылымдары, экономиканы салықтық реттеудегі бюджеттік-салық
саясатының іске асуы туралы қарастырылса, екінші тарауда ҚР салық жүйесін
реформалау барысы мен дамыту кезеңдері, салықтан жалтару мәселесі және оны
шешу жолдары қарастырылады, ал үшінші бөлімде салық жүйесін реформалаудың
бүгінгі тұстары мен үш жылдық жоспарлау бағдарламасы және қазіргі қаржылық
дағдарыс тұсындағы экономиканы қолдауға бағытталған салықтық жеңілдіктердің
маңыздылығы айтылды.
1 САЛЫҚ ЖҮЙЕСIНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1.1 Салық жүйесінің эеономикалық мәні мен құрылымдары
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңiнде салық салу саясатының
негiзгi бағыттары - салық жүйесiн құру және оның тиiмдi қызмет етуiне
мүмкiншiлк беретiн салық механизмiн iске асыру.
Салық салудың әдiстерi мен жолдары, салық салудың негiзгi қағидалары,
салық салуды ұйымдастыру салық механизмiне жатады.
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетке
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды. Салық жүйесінтиімді ұйымдастыру негізінен салық механизмі арқылы
іске асады. 6, 87 б
Қандай да бiр механизмнiң құрамына бiрнеше тетiктерi мен элементерi
болады. Сол сияқты салық механизмi де белгiлi бiр салық элементтерiнен
тұрады. Салық салу элементтерiне келесiлер жатады:
• Субъект;
• Объект;
• Салық көзi:
• Салық ставкасы;
• Салық өлшем бiрлiгi;
• Салық оклады;
• Салық жеңiлдiктерi;
• Салық төлеу мерзiмi мен тәртiбi;
• Салық төлеушiнiң және салық қызметi органдрының құқықтары мен
мiндеттерi;
• Салық төлеуiн бақылау;
• Салықтық жазалау шаралары.
Салық төлеушi немесе салық субъектiсi – салықты және бюджетке
төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу жөнiндегi заңды мiндетi бар
тұлға. Қазақстанда салық төлеушiлерге:
• Резидент және резидент емес заңды тұлғалар;
• Қазақстан Ресубликасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы
жоқ адамдар болып табылады.
Салық объектiсi – заң жүзiнде негiзделген, салық салуға негiз болатын
табыс, мүлiк, қызмет көрсету, ақшалай операциялар және т.б. көптеген
тауарлық-материалдық игiлiктер.
Салық көзi – салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс жылдық жиынтық
табыс пен шегерiмдердiң айырмасы ретiнде анықталады.
Салықтың негiзгi базасы мыналар болып табылады:
• Табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке
табыс салықтары жатады;
• Тауарларға салынатын салық. Олар қосылған құнға салынатын салықтар
және кеден баждарын қамтиды;
• капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлiкке салынатын салық
және басқалары жатады.
Салық ставкасы – бiр өлшем бiрлiгiнен алынатын салық мөлшерi.
Ставкалар тұрақты немесе пайыз нысанында белгiленедi. Пайыздық салық
ставкасы прогрессивтiк, регрессивтiк және пропорционалдық болып бөлiнедi.
Прогрессивтiк салықтар салық салынатын табыстың өсуiне сәйкес ұлғайып
отырады. Пропорционалды стакалар керiсiнше салық салынатын табыстың
мөлшерiне байланыссыз тұрақты пайызбен тағайындалады. Регрессивтi салық
ставкасы – салық салынатын табыс мөлшерiнiң өсуiне қарай салық ставкасының
төмендеуi. 7, 65 б
Тұрақты салық ставкасы салық щбъектiсiнiң көлемiнен тәуелсiз бiрынғай
сома түрiнде белгiленедi.
Салық өлшем бiрлiгi – есептеу үшiн берiлген салық щбъектiсiiнң өлшем
бiрлiгi.
Салық оклады – салық төлеушiнiң белгiлi бiр щбъектiсiнен төлейтiн
салық сомасы.
Салық жеңiлдiктерi – заңға сәйкес салық төлеушiнiң бiртiндеп немесе
салық төлеуден босатылуы. Салық жеңiлдiктерiне салықтан толық босатылатын,
салық салынбайтын минимум, шегерiстер, салық ставкасын төмендету, салық
төлеу мерзiмiн ұзарту болып табылады. Салық төлеушi шегерiмдердi жылдық
жиынтық табыс алумен байланысты шығыстарды растайтын құжаттары болған кезде
жүргiзедi.
Салық төлеу мерзiмi – салықтар мен басқа мiндеттердiң бюджетке төлену
уақыты.
Салық төлеу тәртiбi – белгiленген мерзiмде салықты төлеген кезде
алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенiн, яғни төлеу кезiндегi
белгiлi бiр дәйектiлiктi белгiлейдi.
Салық төлеушiнiң құқытары:
• Қолданылып жүрген салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдер туралы салық заңдарындағы өзгерiстер туралы салық қызметi
органдарынан ақпарат алу;
• Салық қатынастары мәселелерi бойынша өз мүдделерiн қорғау және оны
өзi, не өз өкiлi арқылы бiлдiру;
• Салық бақылауы нәтижелерiн алу;
• Салық бақылауы нәтижелерi бойынша салық және бюджетке төленетiн басқа
да мiндеттi төлемдердi есептеу мен төлеу жөнiндегi салық қызметi
органдарына түсiндiрме табыс ету;
• Жеке шотынан салық мiндеттемелерiнiң орындалуы бойынша бюджетпен есеп
айырысудың жай-күйi туралы көшiрме алу;
• Салық Кодексiнде және Қазақстан Республикасның басқа да заң
актiлерiнде белгiленген тәртiппен салықтық тексеру актiлерi бойынша
хабарламаға және салық қызметi органдары лауазымды адамдарының
әрекетiне шағым жасау;
• Салық құпиясының сақталуын талап ету;
• Салық салуға қатысы жоқ ақпарат пен құжатарды табыс етпеу.
Салық төлеушiнiң мiндеттерi: 7, 66 б
• Салық мiндеттемелерiн дер кезiнде және олық көлемiнде орындау;
• Салық қызметi органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықтарды
жою туралы заңды талаптарын орындау, сондай-ақ қызметтiк мiндеттерiн
атқаруы кезiндегi заңды қызметiне кедергi жасамау;
• Нұсқама негiзiнде салық қызметi органдары лауазымды адамдарының салық
салу щбъектiсi және салық салумен байланысты объект болып табылатын
мүлiктi тексеруiне жол беру;
• Салық есептiлiгi мен құжаттарды заңға сәйкес тәртiппен табыс ету;
• Сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көрсеткен кезде
тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды фискалдық жады бар бақылау касса
машиналарын мiндетi түрде пайдаланажәне тұтынушының қолына бақылау
чегiе бере отырып жүргiзу.
Салық төлеудi бақылау – салық заңдарыынң орындалуын, мемлекетке
түсетiн салықтар мен басқа да мiндеттi төлемдердi есептеу дұрыстығын және
олардың уақтылы төлену мәселелерi бойынша заңды және жеке тұлғаларды
тексеру. Салықты төлеудi басқаруды тек қана салық қызметi органдары жүзеге
асырады.
Салық салу қағидалары:
Салық механизмiнiң қызметi белгiлi қағидаларға сүйенiп iске асырылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексi салық iсiн мынадай қағидаларға
негiзделiп жүргiзiлуiн талап етедi:
1. мiндеттiлiк қағидасы бойынша салық төлеушi салықтық мiндетiн толық
және белгiленген мерзiмде орындауы тиiс.
2. нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке
төленетiн төлемдер мен салықтар нақты болуы тиiс.
3. әдiлеттiлiк қағмдасы бойынша Қазақстан Республикасында салық алу
жалпыға бiрдей және мiндеттi болады, жеке түрдегi жеңiлдiк жасауға
рұқсат етiлмейдi.
4. бiртұтастылық бойынша Қазақстан Республикасы аумағында жалпыға бiрдей
салық жүйесi қолданылады.
5. жариялылық қағидасы бойынша салықты рететушi нормативтiк құқықтық
кесiмдер ресми басылымдарда жарық көрiп отырады.
Салық iсiн тиiмдi ұйымдастыру мақсатында салықтарды белгiлi топтарға
бөлiп жiктеймiз: 8, 183 б
1. Салық салу объектiсiне байланысты;
2. Қолданылуына қарай;
3. Салық салу органына байланысты;
4. Экономикалық ерекшелiгiне байланысты;
5. Салық салу объектiсiн бағалау дәрежесiне қарай;
Салық салу объектiсiне қарай салықтар тiкелей және жанама салықтар
болып бөлiнедi.
Тiкелей салықтар тiкелей табысқа немесе мүлiкке салынады. Тiкелей
салықтарға мынадай салықтар жатады:
• корпорациялық табыс салығы;
• жеке табыс салығы;
• жер салығы;
• көлiк құралдарына салынатын салық және т.б.
Жанама салықтарды тұтынушы төлейдi. Тауар немесе қызмет бағасына алдын
ала салық енгiзiлгендiкте, iс жүзiнде оны бюджетке сатушы аударады. Жанама
салықтарға мыналар жатады:
• Қосылған құнға салынатын салық;
• Акциздер;
Бюджетке түскен соң қолданылатын белгiсiне қарай салықтар жалпы және
арнайы болып бөлiнедi.
Жалпы салықтар бюджетке тскен соң, жалпы мақсаттарға жұмсалады. Оған
коммерциялық табыс салығы және қосылған құнға салынатын салық жатады.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң, алдын ала белгiленген нақты
шараларға жұмсалады. Мысалы, көлiк құраладыона салынатын салық жол қорын
құруға жұмсалады. Салық салу органына байланысты салықтар жалпы мемлекеттiк
және жергiлiктi болып бөлiнедi.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушiнiң кез келген салық
салынатын объектiсiнен түсетiн табысынан алынады.
Тұтынуға салынатын салық салық төлеушi тауар немесе қызмет құнын
төлеген кезде төлейдi. Оған қосылған құнға салынатын салық пен акциздер
жатады.
Мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс көзiн құрайтын негiзгi қаржылық көздер –
салықтар болып табылады. Салықтар өз кзегінде олардың құрылымы мен алыну
ерекшеліктеріне, сипатына және мақсаттарына байланысты әр түрлі болып
келеді.
Салық Кодексіндегі 13 салық түрінің екеуі, яғни қосылған құнға салық
пен акциздер жанама салық түрлеріне жатады.
Жаңа Салық Кодексi Қазақстанда мынадай салықтар енгiзiлдi:
• корпоративтік табыс салығы;
• жеке табыс салығы;
• қосылған құн салығы;
• акциздер;
• экспортқа рента салығы;
• жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
• әлеуметтік салық;
• көлік құралы салығы;
• жер салығы;
• мүлік салығы;
• ойын бизнесі салығы;
• тіркелген салық;
• бірыңғай жер салығы;
Мұндағы қосылған құнға салық пен акциздер жанама салықтарға жатады. Ал
қалған салықтың жетi түрi тiкелей салық салу болып табылады. Ендi осы салық
түрлерiне және олардың ерекшелiгiн қарастырайық.
Корпорациялық табыс салығы. Бұл салықты Ұлттық банк пен мемлекеттiк
мекемелердi қоспағанда Қазақстан Республикасы резидент заңды тұлғалары,
сондай-ақ Қазақстанда қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе
республикадағы көздерiн табыс алатын бейрезидент-заңды тұлғалар төлейдi.
Арнаулы салық режимiн қолданушы заңды тұлғалар – шағын бизнестiң
субъектiлерi, шаруа қожалықтары, заңды тұлға – ауыл шаруашылығы өнiмiн
өндiрушiлер, кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген түрлерi корпорациялық табыс
салығын төлейдi.
Корпорациялық табыс салығын салу механизмi заңды тұлғалар салықты
есептеу, төлеу тәртiбiн, алу шарттарын, жеңiлдiктер мен санкцияларды, төлеу
уақытын айқындайды.
Негiзгi шектерде бұл механизм заңдамаға сәйкес мынаған саяды. Салықты
табыс алатын заңды тұлғалар, резиденттер мен бейрезиденттер, соның iшiнде
кәсiпкерлiк қызметтен алатын табыстары бойынша коммерциялық емес ұйымдар
да, бюджет ұйымдары да төлейдi.
Корпорациялық табыс салығында салық төлеушiлер болып Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкi мен мемлекеттiк мекемелерiн қоспағанда,
Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда
қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы
көздерiн табыс алатын бейрезидент-заңды тұлғалар төлейдi. Арнаулы салық
режимiн қолданушы заңды тұлғалар – шағын бизнестiң субъектiлерi, шаруа
қожалықтары, заңды тұлға – ауыл шаруашылығы өнiмiн өндiрушiлер, кәсiпкерлiк
қызметтiң жекелеген түрлерi корпорациялық табыс салығын төлейдi. 1
Жалпы табыс салығының мөлшерлемесi 20% болып белгiленген. Негiзгi
өндiрiс құралы жер болып табылатын салық төлеушiнiң салық салынатын
табысына 10 пайыздық мөлшерлеме бойынша салық салынады.
Жеке табыс салығы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiстерiiнң басты көздерiнiң
бiрi және де басқа салықтарға қарағанда халықтың өмiрiне тiкелей әсер
ететiн салықтың бiр түрi болып табылады.
Осы табыс салығын төлеушi болып салық жылы iшiнде салық салынатын
табысы бар Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және
азаматтығы жоқ тұлғалар табылады. Әрбiр салық төлеушiлер табыс салығын
өздерi тұрған жерi бойынша төлеудi жүзеге асырады. Жеке табыс салығын салу
объектiлерiне келесiлер жатады:
1) төлем көзiнен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзiнен салық салынбайтын табыстар;
Салық төлеушiнiң төлем көзiнен салық салынатын табыстарына мынала
жатады:
1) Қызметкерлердiң табысы – қызметкердiң жұмыс берушi есептеегн салық
шегерiмдерi сомасына азайтылған табыстары төлем көзiнен салық
салынатын табысы болып табылады;
2) Бiр жолғы төлемдерден алынатын табыстарға салық салу;
3) Жинақтаушы зейнетақы қорларына берiлетiн зейнетақы төлемдерi негiзiнде
орын алатын;
4) Дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түрiндегi табыстардан;
5) Стипендиялар – бiлiм беру ұйымдарында оқып жүргендерге арналған ақша
сомасы, мәдени және ақпарат қызметкерлерiне төлеуге арналған ақша
сомасы табыс көзiнен салық салынатын стипендия болып табылады;
Қазақстан Республикасының салық жүйесiнде табиғи ресурстарды, пайдалы
қазбаларды, жер қойнауын пайдалануға байланысты бiрқатар төлемдер бар.
Оларды шартты түрде салықтық сипаты бар табиғи ресурстар үшiн төленетiн
төлемдер ретiнде бiр топқа бiрiктiруге болады. 1
Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдерi
мыналарды қамтиды:
1) Үстеме пайдаға салынатын салық;
2) Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдерi;
1) бонустар (қол қойылатын, коммерциялық табу)
2) роялти;
3) өнiмдi бөлу бойынша Қазақстан Ресупбликасының үлесi.
Бонустар – жер қойнауын пайдаланушының тiркелген төлемдерi болып
табылады және жер қойнауын пайдалануға жасалған келiсiмшартта белгiленген
мөлшерлерде және тәртiппен ақшалай нысанда төленедi.
Роялти - пайдалы қазбаларды өндiру және техногендiк құрылымдарды
қайта өңдеу процесiнде жер қойнауын пайдаланк құқығы үшiн төлемдер. Ол
ақшалай немесе заттай нысанда төленедi.
Жер қойнауын пайдаланушылардың үстеме пайдаға салынатын салығы –
салысьырмалы жақсы табиғи жағдайлардағы қызметiнен алынған немесе рыноктық
салыстырмалы жағдайындағы шығарылған өнiмдi сатудан алынған қосымша пайда
үшiн төленетiн төлемдер.
Әлеуметтiк салық – мемлекетте алынатын салықтардың бiрi. Ол 1999
жылдан берi бұған дейiн қолданылып келген әлеуметтiк қорларға: зейнетақы,
мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру, мiндеттi медициналық сақтандыру, халықты
жұмыспен қамту қорларына аударылатын сақтық жарналары аударымдарының орнына
енгiзiлген. Аударымдардың жиынтық мөлшерлемесi еңбеккке ақы төлеу қорының
28% мөлшерiнде белгiленедi. 1
Әлеуметтiк салықтан түсетiн түсiмдер мемлекеттiк бюджеттегi үлесi
шамамен 17-19% құрайды.
Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары шетелдiк заңды
тұлғалардың филиалдары мен өкiлдерi, сондай-ақ Қазақстанда қызметiн тұрақты
атқаратын мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, жеке
кәсiпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтiк салық төлеушiлер болып
табылады.
Жер салығы. Республикадағы жер қатынастары саласындағы өзгерiстер
Қазақстан Республикасының жер реформасы жөнiндегi заңдарында, Жер
Кодексiнде бейнеленедi. Жердi пайдалану және иелену үшiн төленетiн ақы жер
салығы ретiнде қарастырылады. Бұл салықтың мақсаты – жердi ұтымды
пайдалануды қамтамасыз ету және жердi сақтау, құнарлығын арттыру,
жергiлiктi аймақтардың әлеуметтiк-мәдени дамуы үшiн қажеттi шараларды iске
асыру үшiн бюджетке түсетiн табыстарды қалыптастыру болып табылады.
Жер салығы толығымен жергiлiктi бюджетке түседi, сондықтан бұл
жергiлiктi өкiмет орындарының аталған салықтыы жинауға мүдделерiн
арттырады.
Жерге салық салудың объектiлерiн атап өтетiн болсақ:
1) Ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын жерлер;
2) Елдi мекендi жерлер;
3) Өнеркәсiп, көлiк, байланыс және қорғаныс және өзге мақсаттағы жерлер;
4) Ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы жерлер;
5) Орман қоры жерлерi;
6) Су қоры жерлерi;
7) Қордағы (запастағы) жерлер.
Салық салу объектiсiне қарай мүлiкке салынатын салық тiкелей
салықтарға жатады. Белгiленген ставкаларды есепке ала отырып, салық
мүлiктiң құнына тiкелей салынады.
Көлiк құралдарына салынатын салықты меншiк құқығында салық салу
объектiлерi бар жеке тұлғалар және меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе
оралымды басқару құқығында салық салу объектiлерi бар заңды тұлғалар,
олардың құрылымдық бөлiмшелерi төлеушiлер болып табылады.
Уәкiлеттi органдарда мемлекеттiк тiркеуге жататын және есепте тұрған
көлiк құралдары, тiркемелердi қоспағанда, салық салу объектiлерi болып
табылады. Жүк көтергiштiгi 40 тонна және одан да асатын карьерлiк
автосамосвалдар, мамандырылған медициналық көлiк құралдары салық салу
объектiлерi болып есептелмейдi.
Ендi елiмiздегi 2007 және 2010 жылғы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiндегi
жер салығы мен мүлiк салығынының үлесiн төмендегi 1-ші кестеден көре
аламыз: 9
Кесте 1- Мемлекеттiк бюджеттегi жер салығы мен мүлiк салығының үлесi
Көрсеткiштер 2007 2008 2009 2010
Жер салығы 5013 4644 5506 5855
Мүлiк салығы 1465 15210 14763 20944
Жанама салықтардың iшiндегi ең маңыздысы 1992 жылы енгiзiлген қосылған
құнға салынатын салық – ҚҚС болып табылады. Салық төлеушi мемлекетке оны
төлеу нәтижесiнде шеккен щшығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады
және салықты төлеудi сатып алушыға ауыстырады. Салық салу объектiсi
материалдық шығындарсыз өндiрiлген өнiм (амортизациясы бар таза өнiм) болып
саналатын қосылған құн болып табылады: қосылған өнiмге кешендi шығындар,
мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бiрқатар шығындар қамтылуы мүмкiн.
Бірінші кестеде Республиканың мемлекеттік бюджетінің кірісіндегі
салықтық түсімдердің құрамы мен үлес салмағы көрсетілген.
Төмендегі кестеден көріп отырғанымыздай бюджет кірістерінің негізін
салықтық түсімдер құрайды. Олардың ішіндегі ең көп үлес корпорациялық
табыс салығына, қосымша құн салығына тиесілі болып отыр. Ал кірістегі
бонустар мен роялтилердің үлес салмағы жылдан жылға азайып отырғандығын
көре аламыз.
Кесте 2- 2006-2010 жж. Мемлекеттік бюджет кірісінің құрылымы
Табыстар 2006 2007 2008 2009 2010
Барлық кіріс (млн.теңге) 587039 733660 807852 1004566 1305264
Салықтық түсім 524058 635792 752785 947251 1186137
Салықтық түсімдердің үлесі
% 89,3 90.2 91,6 94,2 91,3
Корпорациялық табыс салығы
Жеке табыс салығы, 27,9 29,1 28,8 26,6 29,3
ҚҚС 8,7 8,4 9,1 9,1 7,5
Әлеуметтік салық 19,6 19,6 20,8 22,6 18,6
Акциздер 16,9 15,3 15,8 15,4 12,8
Бонустар, роялти 3,3 2,7 3,0 2,6 2,3
3,6 5,7 4,8 0,4 0,8
1.2 Салық жүйесінің қызметі және қағидалары
Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге пайда болды. Мемлекет
құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен
және жаңаруымен қабаттаса жүредi.
“Салық” ұғымы әр түрлi экономикалық әдебиеттерде әр түрлi
қарастырылады. Негiзiнен көптеген экономикалық әдебиеттерде “салық” ұғымы
бюджет қорына белгiлi бiр көлемежәне белгiлi бiр уақытта түсетiн мiндеттi
төлем ретiнде қарастырылады. 3, 19 б
Салықтар дегенiмiз мемлекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгiлi бiр мөлшерде және мерзiмде түсетiн мiндеттi төлемдер болып
табылады. Салықтар – шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екi арадағы мемлекеттiк орталықтандырылған қаржы көздерiн
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипатайтын экономикалық
категория. Салықтардың экономикалық мәнi мынада:
1) Бiрiншiден, салықтар шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық
табысының қалыптасуындағықаржылық қатынастардың бiр бөлiгiн көрсетедi.
2) Екiншiден, шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының
белгiлi бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне жинақтап, жиынтықтардың қаржылық
қатынастарын көрсетедi.
Салықтар жалпы шығу тегi мемлекеттердiң пайда болуымен қатар өмiр
сүруi мен дамуының негiзгi қаржылық көзi болып табылады. Мемлекет
құрылымының өзгеруi, оның құрылуымен, жаңаруымен бiрге қалыптасады. әрбiр
мемлекетке өзiнiң iшкi және сяртқы саясатын жүргiзу үшiн белгiлi бiр
деңгейде қаржының көздерi керек екенi белгiлi. Ал салықтар болса осы
мемлекет қаржысының негiзгi қайнар көзi. Мемлекет салықтарды экономиканы
дамытуға, ынталндаруға және экономиканың маңызды, дамуды қажет ететiн
салаларына қолдау құралы ретiнде пайдаланылады. 3, 25 б
Осы салық салуға байланысты әр дәуiрде мемлекет қайраткерлерi.
Экономистер, философтар, аңгерлер көптеген еңбектер жазған. Мысалы,
Ф.Аквинский “Салықтарды ұрлаудың рұқсат етiлген нысаны” ретiңде анықтаса,
салық салу теориясының негiзiн салушылардың бiрi А.Смит “Салық төлеушiлер
құлшылықтың белгiсi емес, бостандықтың белгiсi” деп тұжырымдаған.
Салықтардың мәнiн толық түсiну үшiн олардың экономикалық маңызын
түсiну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметiне тiкелей қатысты.
Сонымен, салықтардың жалпы экономика дамуында атқаратын келесiдей үш
қызметтерi бар:
1) Фискалдық;
2) Рететушiлiк;
3) Бақылаушылық.
Салықтардың бiрiншi қызметi – фискалдық немесе бюджеттiк қызмет деп
аталады. Бұл салық қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi
құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi құрылады. Себебi, салықтар
мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк, әскери,
қорғаныс, қоршаған ортаны қорғау және тағы басқа да шаралардың iске асуын
қамтамасыз етедi.
Баршаға белгілі 2010 жылы салық жүйесінде әділеттілікті, оның
тұрақтылығы және анықтылығын, салық төлеушілердің барлық категориясына
қатысты салық жүктемесініңбаланстылығын және салық жүйесінің экономикалық
процестерге қатысты бейтараптылығын қамтамасыз етуге бағытталған негізгі
құжат – Салық Кодексі пайда болды. 1
Аталған заңнаманың негізінде салықтар мен басқа да міндетті төлемдер
санының қысқартылуы және салық салу механизмінің оңайлатылуы, салық салу
қағидаттарының халықаралық стандарттарға көшірілуі, салық жүйесінің
экономика талаптарына сәйкестендірілуі елдегі салық ауыртпалығының
төмендеуіне, шаруашылық субъектілерінің қызметінің тұрақталуына және
сәйкесінше мемлекеттік бюджетке түсімдердің жоғарлауына мүмкіндік жасады.
Кестеден көрсетiлген мәлiметтердi қарастыра келе, қазiргi кезде
елiмiздiң бюджетiнiң кiрiс көзiнiң 90%-ы салықтардан тұратыннын көруге
болады. Ел экономикасы дамып, мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс көзi ұлғайған
сайын салықтық түсiмдердiң де өсiп отырғаны байқалады. Себебi, салықтың
экономикалық табиғаты өндiрiске байланысты. Өндiрiс бар жерде табыс та бар,
одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндiрiстiң дамуына барынша
өз ықпалын тигiзiп, өндiрушiлердiң ынтасын арттыруға жағай жасауы қажет.
Салықтардың екiншi маңызды қызметi ол реттеушiлiк қызмет. Реттеушiлiк
қызметi салық механизмi арқылы iске асырылады. Оның iшiндегi негiзгi
тетiктер салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерi. Салықтық реттеудiң
тетiктерi тек қана өндiрiстiң дамуын реттеп қана қойиай, сонымен қатар ақша
және баға саясаты, шетелдiк инвесторларды ынталандыру, шағын және орта
кәсiпкерлiктi дамыту және қолдау шаралары, мемлекттiк маңызы бар өндiрiстер
мен өнеркәсiп салаларын қолдау мақсатында қажет болып табылады. Әрине
салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшiн олардың басқа да
экономикалық құралдармен және саясаттармен тығыз байланыста болуы қажет.
Салық мөлшерiн көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары
деңгейде белгiлеу өндiрiстiң тоқтауына, өндiрушi кәсiпкердiң өз iсiне деген
ынтасын жоғалтуына және көлеңкелi экономиканың дамуына әкеледi. Мысалы,
әлемдiк тәжiрибе бойынша табыс салығын салғанда салық ставкасының деңгейi
35-40 пайыздан аспауы қажет. 4, 63 б
Салық механизмiмiн, оның iшiнде салық ставкаларының деңгейiн
зерттеген ғалымдардың тұжырымдароы мынаны дәлелдейдi:
1) Егер төленетiн салық мөлшерi салық төлеушi табысының 50%-нан асып
кетсе, онда ол өндiрiстiң тоқтап қалуыа әкелiп соқтырады. Себебi,
рыноктағы кәсiпорындар өздерiнiң өндiрiс шығындарын жаба алмай
қалады.
2) Ешер салық мөлешi салық төлеушi табысының 45-50%-ы аралығында болса,
онда жай ұдайы өндiрiске әкеледi.
3) Егер салық мөлшерi салық төлеушi табысының 35-40%-ы мөлшерi
аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндiрiске әкеледi.
Салықтардың экономикадағы келесi негiзгi қызметi ол бақылаушылық
қызметi, яғни салықтық бақылау. Салықтардың бақылаушылық қызметi арқылы
салық механизмiнiң қызмет етуiнiң тиiмдiлiгi бағаланады, қаржы
ресурстарының қимылына баылау iсi жүргiзiледi, салық жүйесi мен бюджет
саясатының жетiлдiру жолдары қарастырылады.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСI: ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ МЕН ҚЫЗМЕТ
ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы және дамуы
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Қазақстан халқының әл- ауқатын
арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты биылғы жолдауында
еліміздің әлеуметтік – экономикалық даму үдерісінде шешуші рөл атқаратын
екі басты құжатты атап көрсетті. Ол жаңа Салық кодексі мен үш жылдық
бюджет. Үкіметтің жаңа Салық кодексін қабылдауындағы себебі, ол экономиканы
жаңғыртудағы, әртараптандыруға және бизнестің көлеңкеден шығуына жағдай
жасайды.
Жаңа Кодекс салық қызметкерлерінің оның нормаларын өз қалауларынша
түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілендіру сапасы мен салық төлеушілер
мүдделері үйлесетіндей тікелей іс - әрекет ету заңы сипатына ие болуы
керек. Бірақ, ең бастысы, ол экономиканың шикізаттық емес секторы, әсіресе,
шағын және орта бизнес үшін жалпы салықтық ауыртпалықтардың төменделуін
қарастырылуы қажет. Бюджеттің күтілетін шығындарының орны өндіруші
сектордың экономикалық қайтарымын арттыру есебінен өтелуі тиіс.
Үкімет Салық кодексіне Президентіміздің тапсырмасы бойынша түзетулер
енгізеді. Менің ойымша бұл оңды қадам. Біріншіден, Салық кодексі
деференциалды болуы керек. Мұны қазақшалар болсақ, байдан байдікіндей үлес,
кедейден кедейдікіндей сыбаға алуға тиіспіз. Ал қазір әр қарындасқа бір
сырға ұстанымы қалыптасқан. Мәселен, зейнеткерден де, табысы төмен ауыл
мұғалімдерінен де, олигархтар мен ірі монополистерден де 10 пайыздық табыс
салығын ұстап жүрміз. Бұл әділеттілік емес. Табыс салығының өзі негізгі
салық түріне жатады. Сондықтан да ол бюджеттің негізгі түсімін құрайды.
Бюджет өзі зорға асырап отырған мұғалімдерінің жалақысын өсіріп, инфляцияны
қоздырғыш себептерді молайта бергенінше, олардан алынатын салық мөлшерін
азайтып, керісінше байлардан түсетін салықтық түсімді молайтуға тиіс. Сонда
ғана әлеуметтік әділеттік орнап қана қоймай, инфляцияны тежейтін бір
тетікті іске қосамыз. Тағы бір айта кететін тұс, әлемнің дамыған елдерінде
монополист салығы бар. Міне, осыны біз өндіріске әлі енгізген жоқпыз. Қай
кезде де монополист өз дегенін жасауға талпынады. Сондай жағдайда оларға
бауырым, халықты аясаңшы деп жалбарынудың орнына халықтан олардың алғанын
бюджетке салық есебінде қайтарып отыру керек. Ескерте кетейін, нарық
жағдайында үкіметтің жалынып, жалбарынуы көңілге күлкі келтіретін жағдай.
Себебі үкіметтің қолында мемлекеттік реттеу тетіктерінің барлығы бар. Оның
ең күштісі - салық. Соны біз әлі қолданбай келеміз. Жердегі қазба
байлықтарын өндіріп, байып жатқандар жеткілікті. Ал біз олардан жер
салығының өзін ала алмаппыз. Күлкілі емес, жылайтындай жағдай. Өткен күзде
ғана астық өндіруші 40 шақты монополист нан бағасын өсіріп жіберді.
Мемлекеттің лауазымды тұлғалары олармен келіссөз жүргізіп, әйтеуір бір
мәмілеге келгендей болды. Тіпті арада жалынып-жалбарынуы да орын алған
шығар. Ал оның орнына бағаны өсірген жаққа монополист салығын салсақ,
мұндай күлкілі жағдайға душар болмас едік. Қазір біздің елдегі бағаны
реттеп отырған негізінен үкімет емес, монополистер. Әр салада монополист
бар. Ал үкімет солардың қимылына қарай шара қолданады. Ал алдағы уақытта
оны болдырмаудың барлық тетіктерін үкімет өмірге енгізуге тиіс. Олай
болмайынша, инфляциямен күресте түбегейлі жеңіске таяу мерзімде жету мүмкін
емес. Ал Қазақстан - 2030 стратегиялық даму бағдарламасының екінші
кезеңінде инфляция толық жойылып, ырғақты, тұрақты және баянды дамитын
микро және макроэкономиканы дамытып, халықтың әлеуметтік тұрмыстық жағдайын
әлемдегі дамыған 50 елдің тұрғындарының деңгейіне жеткізуге тиіспіз.
Бүгінгідей жартыкеш шаралармен мұндай биікке шығу мүмкін емес.
Мемлекеттің салық саясатының басты міндеті болып, салық ставкаларын
үкіметтің мақсатына сәйкес өзгерту. Фискалдық саясатты жүргізу – еліміздің
заңды органдарының айрықша құқы, себебі бұлар мемлекеттік бюджетті қысқарту
және бекіту арқылы салық салуды және олардың жұмсалуын бақылайды. Сондықтан
да қаржы тұрақтылығының жалпы ережесі бойынша, дағдарыс кезінде де қаржы
ресурстары мен бұларға қарама-қарсы қоғамның әлеуметтік-экономикалық
қажеттіліктері сәйкес болуы керек. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық
қажеттілігін қанағаттандыру дәрежесі, өндірілген жалпы қоғамдық өнімнің
көлеміне байланысты. Ұлттық табыстағы әлеуметтік қажеттілік көлеміне шектеу
енгізу минималды күнкөріс минимумын; минималды тұтыну бюджетін; тұтыну
корзинасының құқы; еңбек ақы, зейнет ақы, жәрдем ақы және степендия
төлеудің минималды мөлшері сиықты тұтынудың әлеуметтік нормативтерін
пайдалануға мұқтаждық етеді. Инфляция жағдайда халықтың өмір сүруінің
қажетті әлеуметтік деңгейін сақтап тұруы үшін еңбек ақы мен әлеуметтік
төлемдерге индексация жүргізіледі, өтемдік үстемақылар ұсынылады. Мұнымен
қатар, халықтың әлеуметтік қажеттілігі мен оны қанағаттандырудың негізі
болып, еңбек ақы төлеу түрлері мен жүйелері, табыс және әлеуметтік
салықтардың ставкасы арқылы еңбек ақыны салықтық реттеу, тұтынуға
бағытталған қордың өсімін немесе еңбек ақы төлеудің жалпы қорын реттеуі
саналады. 9, 25 б
Кірістер саясаты 2010-2010 жылдары елдің индустриялық-инновациялық
дамуын ынталандыруды жалғастыруға, бәсекеге қабілеттілікті және
экономикадағы берілген салық жүктемесінің ұтымды теңгерімін жасауға
бағытталады.
Шағын және орта бизнеске салық салудың қазақстандық жүйесі салық
салудың төменгі ставкасымен ғана емес, сондай-ақ едәуір оңайлатылған
есептілігімен сипатталатын жеңілдетілген жүйе түрінде ұсынылған.
2009 жылғы 1 қаңтардан бастап патент негізінде АСЖ-дағы салық
ставкасының ставкасы 3-тен 2%-ға дейін төмендетілді, оңайлатылған
декларация негізінде АСЖ-дағы жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғаларға
арналған бөлетін прогрессивтік шәкілдің орнына 3%-дан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КIРIСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 САЛЫҚ ЖҮЙЕСIНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1.1 Салық жүйесінің эеономикалық мәні мен құрылымдары
... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Салық жүйесінің қызметі және қағидалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСI: ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ МЕН ҚЫЗМЕТ
ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы және дамуы ... .15
2.2 Қазақстан Республикасының салығын реформалайтын органдар
... ... ... ... 21
2.3 Қазақстанда салық жүйесінің қызмет ету мәселелері мен салық жүйесін
жетілдіру барысы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .22
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..30
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 32
КIРIСПЕ
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды
реттеу механизмiнде де қаржы және оның негiзiндегi салық жүйесi мен салық
салу механизмi зор рол атқарады. Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге
пайда болды. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық
жүйесiнiң қайта құрылуымен және жаңаруымен қабаттаса жүредi. Экономиканы
салықтық және соның негізінде қалыптасатын бюджеттік реттеудегі басты
саясат фискалдық саясат болып табылады. Ол экономиканы салықтық тежеу мен
ынталандыру, бюджеттік қолдау мен реттеу шараларының жиынтығынан тұрады.
Салық – нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгi және мемлекеттiк
саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда салықтың әлеуметтiк-
экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң, оның iс-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн
терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын тиiмдi және тұрақты дамыту
мақсатымен салық жүйесiн неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдiстерi
мен амалдарын көре бiлудiң маңызы зор.
Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған
және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту кезінде экономиканы реттеуде
бюджет-салықтық реттеу, яғни фискалдық саясаттың маңыздылығы жоғары болып
табылады. Өзінің тәуелсіздігін және дербестігін алған кез келген
мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база керек. Дамыған елдердің
тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің
қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және халықтардан жиналған салық
болып табылады. Фискалдық саяссаттың маңыздылығы ол мемлекеттің
экономиканы рететудің тікелей әдісі болып табылады, ьұл саясатты қолданудың
нәтижесі тез арада өз қызметін атқарып, нәтиже бере бастайды. Яғни
экономикалық реттеуді дереу іске асырудың қажеттігі туындаған жағдайда
фискалдық саясаттың реттеу құралдары мен әдістерінің маңыздылығы зор болып
табылады.
Сондықтан курстық жұмыс тақырыбын “Қазақстан Республикасы салық
жүйесін реформалау” деп алдық.
Мемлекеттiң қаржы ресурстарының бастапқы категориясы және мемлекеттiк
қызметтердi iске асырудың негiзi болып табылатын салықты жан-жақты талдап,
салық салу механизмiнiң қызмет етуiн, салықтың негiзгi элементтерiн және
осылардың басын қосып, ұйымдастырып отыратын салық жүйесiн талдау осы
тақырыптың өзектiлiгi болып табылады.
Бұл тақырыпты орындаудағы басты мiндеттер келесiдей:
1) Салықтың жалпы экономикалық мәнiн ашу;
2) Салық салудың негiзгi элементтерi мен оның құрылымдарын талдау;
3) Салықтың экономикадағы атқаратын қызметтерiн көрсету;
4) Салық салу қағидаларын жан-жақты қарастыру;
5) Қазақстан Республикасының салық жүйесiнiң қалыптасуы мен дамуын және
оны басқару шараларын атап өту;
6) 2004 жылғы жаңа Салық Кодексi бойынша енгiзiлген салықтар мен алымдар
түрлерiн атап өту және салық түрлерi мен оның ерекшелiктерiне тоқталу
болып табылады.
7) Бүгінгі таңдағы салық жүйесінің басты мәселесі болып отырған салықтан
жалтару, яғни көлеңкелі экономиканы жоюдың шараларын қарастыру;
8) Бүгінгі салық жүйесінің экономикада атқарып отырған салық-бюджет
саясатының 2009-2011 жылдарға арналған бағдарламасы тоқталып өту;
9) ҚР-ның Салық комитетінің қызметтерін, салықтан жалтару кезіндегі салық
комитетінің іс-әрекеттеріне тоқталу;
Курстық жұмыс үш тараудан тұрады. Бірінші тарауда салық жүйесінің
теориялық мәселелері, оның ішінде салық жүйесін құру қағидалары мен салық
жүйесінің құрылымдары, экономиканы салықтық реттеудегі бюджеттік-салық
саясатының іске асуы туралы қарастырылса, екінші тарауда ҚР салық жүйесін
реформалау барысы мен дамыту кезеңдері, салықтан жалтару мәселесі және оны
шешу жолдары қарастырылады, ал үшінші бөлімде салық жүйесін реформалаудың
бүгінгі тұстары мен үш жылдық жоспарлау бағдарламасы және қазіргі қаржылық
дағдарыс тұсындағы экономиканы қолдауға бағытталған салықтық жеңілдіктердің
маңыздылығы айтылды.
1 САЛЫҚ ЖҮЙЕСIНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ
1.1 Салық жүйесінің эеономикалық мәні мен құрылымдары
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңiнде салық салу саясатының
негiзгi бағыттары - салық жүйесiн құру және оның тиiмдi қызмет етуiне
мүмкiншiлк беретiн салық механизмiн iске асыру.
Салық салудың әдiстерi мен жолдары, салық салудың негiзгi қағидалары,
салық салуды ұйымдастыру салық механизмiне жатады.
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетке
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды. Салық жүйесінтиімді ұйымдастыру негізінен салық механизмі арқылы
іске асады. 6, 87 б
Қандай да бiр механизмнiң құрамына бiрнеше тетiктерi мен элементерi
болады. Сол сияқты салық механизмi де белгiлi бiр салық элементтерiнен
тұрады. Салық салу элементтерiне келесiлер жатады:
• Субъект;
• Объект;
• Салық көзi:
• Салық ставкасы;
• Салық өлшем бiрлiгi;
• Салық оклады;
• Салық жеңiлдiктерi;
• Салық төлеу мерзiмi мен тәртiбi;
• Салық төлеушiнiң және салық қызметi органдрының құқықтары мен
мiндеттерi;
• Салық төлеуiн бақылау;
• Салықтық жазалау шаралары.
Салық төлеушi немесе салық субъектiсi – салықты және бюджетке
төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу жөнiндегi заңды мiндетi бар
тұлға. Қазақстанда салық төлеушiлерге:
• Резидент және резидент емес заңды тұлғалар;
• Қазақстан Ресубликасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы
жоқ адамдар болып табылады.
Салық объектiсi – заң жүзiнде негiзделген, салық салуға негiз болатын
табыс, мүлiк, қызмет көрсету, ақшалай операциялар және т.б. көптеген
тауарлық-материалдық игiлiктер.
Салық көзi – салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс жылдық жиынтық
табыс пен шегерiмдердiң айырмасы ретiнде анықталады.
Салықтың негiзгi базасы мыналар болып табылады:
• Табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке
табыс салықтары жатады;
• Тауарларға салынатын салық. Олар қосылған құнға салынатын салықтар
және кеден баждарын қамтиды;
• капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлiкке салынатын салық
және басқалары жатады.
Салық ставкасы – бiр өлшем бiрлiгiнен алынатын салық мөлшерi.
Ставкалар тұрақты немесе пайыз нысанында белгiленедi. Пайыздық салық
ставкасы прогрессивтiк, регрессивтiк және пропорционалдық болып бөлiнедi.
Прогрессивтiк салықтар салық салынатын табыстың өсуiне сәйкес ұлғайып
отырады. Пропорционалды стакалар керiсiнше салық салынатын табыстың
мөлшерiне байланыссыз тұрақты пайызбен тағайындалады. Регрессивтi салық
ставкасы – салық салынатын табыс мөлшерiнiң өсуiне қарай салық ставкасының
төмендеуi. 7, 65 б
Тұрақты салық ставкасы салық щбъектiсiнiң көлемiнен тәуелсiз бiрынғай
сома түрiнде белгiленедi.
Салық өлшем бiрлiгi – есептеу үшiн берiлген салық щбъектiсiiнң өлшем
бiрлiгi.
Салық оклады – салық төлеушiнiң белгiлi бiр щбъектiсiнен төлейтiн
салық сомасы.
Салық жеңiлдiктерi – заңға сәйкес салық төлеушiнiң бiртiндеп немесе
салық төлеуден босатылуы. Салық жеңiлдiктерiне салықтан толық босатылатын,
салық салынбайтын минимум, шегерiстер, салық ставкасын төмендету, салық
төлеу мерзiмiн ұзарту болып табылады. Салық төлеушi шегерiмдердi жылдық
жиынтық табыс алумен байланысты шығыстарды растайтын құжаттары болған кезде
жүргiзедi.
Салық төлеу мерзiмi – салықтар мен басқа мiндеттердiң бюджетке төлену
уақыты.
Салық төлеу тәртiбi – белгiленген мерзiмде салықты төлеген кезде
алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенiн, яғни төлеу кезiндегi
белгiлi бiр дәйектiлiктi белгiлейдi.
Салық төлеушiнiң құқытары:
• Қолданылып жүрген салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдер туралы салық заңдарындағы өзгерiстер туралы салық қызметi
органдарынан ақпарат алу;
• Салық қатынастары мәселелерi бойынша өз мүдделерiн қорғау және оны
өзi, не өз өкiлi арқылы бiлдiру;
• Салық бақылауы нәтижелерiн алу;
• Салық бақылауы нәтижелерi бойынша салық және бюджетке төленетiн басқа
да мiндеттi төлемдердi есептеу мен төлеу жөнiндегi салық қызметi
органдарына түсiндiрме табыс ету;
• Жеке шотынан салық мiндеттемелерiнiң орындалуы бойынша бюджетпен есеп
айырысудың жай-күйi туралы көшiрме алу;
• Салық Кодексiнде және Қазақстан Республикасның басқа да заң
актiлерiнде белгiленген тәртiппен салықтық тексеру актiлерi бойынша
хабарламаға және салық қызметi органдары лауазымды адамдарының
әрекетiне шағым жасау;
• Салық құпиясының сақталуын талап ету;
• Салық салуға қатысы жоқ ақпарат пен құжатарды табыс етпеу.
Салық төлеушiнiң мiндеттерi: 7, 66 б
• Салық мiндеттемелерiн дер кезiнде және олық көлемiнде орындау;
• Салық қызметi органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықтарды
жою туралы заңды талаптарын орындау, сондай-ақ қызметтiк мiндеттерiн
атқаруы кезiндегi заңды қызметiне кедергi жасамау;
• Нұсқама негiзiнде салық қызметi органдары лауазымды адамдарының салық
салу щбъектiсi және салық салумен байланысты объект болып табылатын
мүлiктi тексеруiне жол беру;
• Салық есептiлiгi мен құжаттарды заңға сәйкес тәртiппен табыс ету;
• Сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көрсеткен кезде
тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды фискалдық жады бар бақылау касса
машиналарын мiндетi түрде пайдаланажәне тұтынушының қолына бақылау
чегiе бере отырып жүргiзу.
Салық төлеудi бақылау – салық заңдарыынң орындалуын, мемлекетке
түсетiн салықтар мен басқа да мiндеттi төлемдердi есептеу дұрыстығын және
олардың уақтылы төлену мәселелерi бойынша заңды және жеке тұлғаларды
тексеру. Салықты төлеудi басқаруды тек қана салық қызметi органдары жүзеге
асырады.
Салық салу қағидалары:
Салық механизмiнiң қызметi белгiлi қағидаларға сүйенiп iске асырылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексi салық iсiн мынадай қағидаларға
негiзделiп жүргiзiлуiн талап етедi:
1. мiндеттiлiк қағидасы бойынша салық төлеушi салықтық мiндетiн толық
және белгiленген мерзiмде орындауы тиiс.
2. нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке
төленетiн төлемдер мен салықтар нақты болуы тиiс.
3. әдiлеттiлiк қағмдасы бойынша Қазақстан Республикасында салық алу
жалпыға бiрдей және мiндеттi болады, жеке түрдегi жеңiлдiк жасауға
рұқсат етiлмейдi.
4. бiртұтастылық бойынша Қазақстан Республикасы аумағында жалпыға бiрдей
салық жүйесi қолданылады.
5. жариялылық қағидасы бойынша салықты рететушi нормативтiк құқықтық
кесiмдер ресми басылымдарда жарық көрiп отырады.
Салық iсiн тиiмдi ұйымдастыру мақсатында салықтарды белгiлi топтарға
бөлiп жiктеймiз: 8, 183 б
1. Салық салу объектiсiне байланысты;
2. Қолданылуына қарай;
3. Салық салу органына байланысты;
4. Экономикалық ерекшелiгiне байланысты;
5. Салық салу объектiсiн бағалау дәрежесiне қарай;
Салық салу объектiсiне қарай салықтар тiкелей және жанама салықтар
болып бөлiнедi.
Тiкелей салықтар тiкелей табысқа немесе мүлiкке салынады. Тiкелей
салықтарға мынадай салықтар жатады:
• корпорациялық табыс салығы;
• жеке табыс салығы;
• жер салығы;
• көлiк құралдарына салынатын салық және т.б.
Жанама салықтарды тұтынушы төлейдi. Тауар немесе қызмет бағасына алдын
ала салық енгiзiлгендiкте, iс жүзiнде оны бюджетке сатушы аударады. Жанама
салықтарға мыналар жатады:
• Қосылған құнға салынатын салық;
• Акциздер;
Бюджетке түскен соң қолданылатын белгiсiне қарай салықтар жалпы және
арнайы болып бөлiнедi.
Жалпы салықтар бюджетке тскен соң, жалпы мақсаттарға жұмсалады. Оған
коммерциялық табыс салығы және қосылған құнға салынатын салық жатады.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң, алдын ала белгiленген нақты
шараларға жұмсалады. Мысалы, көлiк құраладыона салынатын салық жол қорын
құруға жұмсалады. Салық салу органына байланысты салықтар жалпы мемлекеттiк
және жергiлiктi болып бөлiнедi.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушiнiң кез келген салық
салынатын объектiсiнен түсетiн табысынан алынады.
Тұтынуға салынатын салық салық төлеушi тауар немесе қызмет құнын
төлеген кезде төлейдi. Оған қосылған құнға салынатын салық пен акциздер
жатады.
Мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс көзiн құрайтын негiзгi қаржылық көздер –
салықтар болып табылады. Салықтар өз кзегінде олардың құрылымы мен алыну
ерекшеліктеріне, сипатына және мақсаттарына байланысты әр түрлі болып
келеді.
Салық Кодексіндегі 13 салық түрінің екеуі, яғни қосылған құнға салық
пен акциздер жанама салық түрлеріне жатады.
Жаңа Салық Кодексi Қазақстанда мынадай салықтар енгiзiлдi:
• корпоративтік табыс салығы;
• жеке табыс салығы;
• қосылған құн салығы;
• акциздер;
• экспортқа рента салығы;
• жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
• әлеуметтік салық;
• көлік құралы салығы;
• жер салығы;
• мүлік салығы;
• ойын бизнесі салығы;
• тіркелген салық;
• бірыңғай жер салығы;
Мұндағы қосылған құнға салық пен акциздер жанама салықтарға жатады. Ал
қалған салықтың жетi түрi тiкелей салық салу болып табылады. Ендi осы салық
түрлерiне және олардың ерекшелiгiн қарастырайық.
Корпорациялық табыс салығы. Бұл салықты Ұлттық банк пен мемлекеттiк
мекемелердi қоспағанда Қазақстан Республикасы резидент заңды тұлғалары,
сондай-ақ Қазақстанда қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе
республикадағы көздерiн табыс алатын бейрезидент-заңды тұлғалар төлейдi.
Арнаулы салық режимiн қолданушы заңды тұлғалар – шағын бизнестiң
субъектiлерi, шаруа қожалықтары, заңды тұлға – ауыл шаруашылығы өнiмiн
өндiрушiлер, кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген түрлерi корпорациялық табыс
салығын төлейдi.
Корпорациялық табыс салығын салу механизмi заңды тұлғалар салықты
есептеу, төлеу тәртiбiн, алу шарттарын, жеңiлдiктер мен санкцияларды, төлеу
уақытын айқындайды.
Негiзгi шектерде бұл механизм заңдамаға сәйкес мынаған саяды. Салықты
табыс алатын заңды тұлғалар, резиденттер мен бейрезиденттер, соның iшiнде
кәсiпкерлiк қызметтен алатын табыстары бойынша коммерциялық емес ұйымдар
да, бюджет ұйымдары да төлейдi.
Корпорациялық табыс салығында салық төлеушiлер болып Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкi мен мемлекеттiк мекемелерiн қоспағанда,
Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда
қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы
көздерiн табыс алатын бейрезидент-заңды тұлғалар төлейдi. Арнаулы салық
режимiн қолданушы заңды тұлғалар – шағын бизнестiң субъектiлерi, шаруа
қожалықтары, заңды тұлға – ауыл шаруашылығы өнiмiн өндiрушiлер, кәсiпкерлiк
қызметтiң жекелеген түрлерi корпорациялық табыс салығын төлейдi. 1
Жалпы табыс салығының мөлшерлемесi 20% болып белгiленген. Негiзгi
өндiрiс құралы жер болып табылатын салық төлеушiнiң салық салынатын
табысына 10 пайыздық мөлшерлеме бойынша салық салынады.
Жеке табыс салығы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiстерiiнң басты көздерiнiң
бiрi және де басқа салықтарға қарағанда халықтың өмiрiне тiкелей әсер
ететiн салықтың бiр түрi болып табылады.
Осы табыс салығын төлеушi болып салық жылы iшiнде салық салынатын
табысы бар Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және
азаматтығы жоқ тұлғалар табылады. Әрбiр салық төлеушiлер табыс салығын
өздерi тұрған жерi бойынша төлеудi жүзеге асырады. Жеке табыс салығын салу
объектiлерiне келесiлер жатады:
1) төлем көзiнен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзiнен салық салынбайтын табыстар;
Салық төлеушiнiң төлем көзiнен салық салынатын табыстарына мынала
жатады:
1) Қызметкерлердiң табысы – қызметкердiң жұмыс берушi есептеегн салық
шегерiмдерi сомасына азайтылған табыстары төлем көзiнен салық
салынатын табысы болып табылады;
2) Бiр жолғы төлемдерден алынатын табыстарға салық салу;
3) Жинақтаушы зейнетақы қорларына берiлетiн зейнетақы төлемдерi негiзiнде
орын алатын;
4) Дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түрiндегi табыстардан;
5) Стипендиялар – бiлiм беру ұйымдарында оқып жүргендерге арналған ақша
сомасы, мәдени және ақпарат қызметкерлерiне төлеуге арналған ақша
сомасы табыс көзiнен салық салынатын стипендия болып табылады;
Қазақстан Республикасының салық жүйесiнде табиғи ресурстарды, пайдалы
қазбаларды, жер қойнауын пайдалануға байланысты бiрқатар төлемдер бар.
Оларды шартты түрде салықтық сипаты бар табиғи ресурстар үшiн төленетiн
төлемдер ретiнде бiр топқа бiрiктiруге болады. 1
Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдерi
мыналарды қамтиды:
1) Үстеме пайдаға салынатын салық;
2) Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдерi;
1) бонустар (қол қойылатын, коммерциялық табу)
2) роялти;
3) өнiмдi бөлу бойынша Қазақстан Ресупбликасының үлесi.
Бонустар – жер қойнауын пайдаланушының тiркелген төлемдерi болып
табылады және жер қойнауын пайдалануға жасалған келiсiмшартта белгiленген
мөлшерлерде және тәртiппен ақшалай нысанда төленедi.
Роялти - пайдалы қазбаларды өндiру және техногендiк құрылымдарды
қайта өңдеу процесiнде жер қойнауын пайдаланк құқығы үшiн төлемдер. Ол
ақшалай немесе заттай нысанда төленедi.
Жер қойнауын пайдаланушылардың үстеме пайдаға салынатын салығы –
салысьырмалы жақсы табиғи жағдайлардағы қызметiнен алынған немесе рыноктық
салыстырмалы жағдайындағы шығарылған өнiмдi сатудан алынған қосымша пайда
үшiн төленетiн төлемдер.
Әлеуметтiк салық – мемлекетте алынатын салықтардың бiрi. Ол 1999
жылдан берi бұған дейiн қолданылып келген әлеуметтiк қорларға: зейнетақы,
мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру, мiндеттi медициналық сақтандыру, халықты
жұмыспен қамту қорларына аударылатын сақтық жарналары аударымдарының орнына
енгiзiлген. Аударымдардың жиынтық мөлшерлемесi еңбеккке ақы төлеу қорының
28% мөлшерiнде белгiленедi. 1
Әлеуметтiк салықтан түсетiн түсiмдер мемлекеттiк бюджеттегi үлесi
шамамен 17-19% құрайды.
Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары шетелдiк заңды
тұлғалардың филиалдары мен өкiлдерi, сондай-ақ Қазақстанда қызметiн тұрақты
атқаратын мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, жеке
кәсiпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтiк салық төлеушiлер болып
табылады.
Жер салығы. Республикадағы жер қатынастары саласындағы өзгерiстер
Қазақстан Республикасының жер реформасы жөнiндегi заңдарында, Жер
Кодексiнде бейнеленедi. Жердi пайдалану және иелену үшiн төленетiн ақы жер
салығы ретiнде қарастырылады. Бұл салықтың мақсаты – жердi ұтымды
пайдалануды қамтамасыз ету және жердi сақтау, құнарлығын арттыру,
жергiлiктi аймақтардың әлеуметтiк-мәдени дамуы үшiн қажеттi шараларды iске
асыру үшiн бюджетке түсетiн табыстарды қалыптастыру болып табылады.
Жер салығы толығымен жергiлiктi бюджетке түседi, сондықтан бұл
жергiлiктi өкiмет орындарының аталған салықтыы жинауға мүдделерiн
арттырады.
Жерге салық салудың объектiлерiн атап өтетiн болсақ:
1) Ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын жерлер;
2) Елдi мекендi жерлер;
3) Өнеркәсiп, көлiк, байланыс және қорғаныс және өзге мақсаттағы жерлер;
4) Ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы жерлер;
5) Орман қоры жерлерi;
6) Су қоры жерлерi;
7) Қордағы (запастағы) жерлер.
Салық салу объектiсiне қарай мүлiкке салынатын салық тiкелей
салықтарға жатады. Белгiленген ставкаларды есепке ала отырып, салық
мүлiктiң құнына тiкелей салынады.
Көлiк құралдарына салынатын салықты меншiк құқығында салық салу
объектiлерi бар жеке тұлғалар және меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе
оралымды басқару құқығында салық салу объектiлерi бар заңды тұлғалар,
олардың құрылымдық бөлiмшелерi төлеушiлер болып табылады.
Уәкiлеттi органдарда мемлекеттiк тiркеуге жататын және есепте тұрған
көлiк құралдары, тiркемелердi қоспағанда, салық салу объектiлерi болып
табылады. Жүк көтергiштiгi 40 тонна және одан да асатын карьерлiк
автосамосвалдар, мамандырылған медициналық көлiк құралдары салық салу
объектiлерi болып есептелмейдi.
Ендi елiмiздегi 2007 және 2010 жылғы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiндегi
жер салығы мен мүлiк салығынының үлесiн төмендегi 1-ші кестеден көре
аламыз: 9
Кесте 1- Мемлекеттiк бюджеттегi жер салығы мен мүлiк салығының үлесi
Көрсеткiштер 2007 2008 2009 2010
Жер салығы 5013 4644 5506 5855
Мүлiк салығы 1465 15210 14763 20944
Жанама салықтардың iшiндегi ең маңыздысы 1992 жылы енгiзiлген қосылған
құнға салынатын салық – ҚҚС болып табылады. Салық төлеушi мемлекетке оны
төлеу нәтижесiнде шеккен щшығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады
және салықты төлеудi сатып алушыға ауыстырады. Салық салу объектiсi
материалдық шығындарсыз өндiрiлген өнiм (амортизациясы бар таза өнiм) болып
саналатын қосылған құн болып табылады: қосылған өнiмге кешендi шығындар,
мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бiрқатар шығындар қамтылуы мүмкiн.
Бірінші кестеде Республиканың мемлекеттік бюджетінің кірісіндегі
салықтық түсімдердің құрамы мен үлес салмағы көрсетілген.
Төмендегі кестеден көріп отырғанымыздай бюджет кірістерінің негізін
салықтық түсімдер құрайды. Олардың ішіндегі ең көп үлес корпорациялық
табыс салығына, қосымша құн салығына тиесілі болып отыр. Ал кірістегі
бонустар мен роялтилердің үлес салмағы жылдан жылға азайып отырғандығын
көре аламыз.
Кесте 2- 2006-2010 жж. Мемлекеттік бюджет кірісінің құрылымы
Табыстар 2006 2007 2008 2009 2010
Барлық кіріс (млн.теңге) 587039 733660 807852 1004566 1305264
Салықтық түсім 524058 635792 752785 947251 1186137
Салықтық түсімдердің үлесі
% 89,3 90.2 91,6 94,2 91,3
Корпорациялық табыс салығы
Жеке табыс салығы, 27,9 29,1 28,8 26,6 29,3
ҚҚС 8,7 8,4 9,1 9,1 7,5
Әлеуметтік салық 19,6 19,6 20,8 22,6 18,6
Акциздер 16,9 15,3 15,8 15,4 12,8
Бонустар, роялти 3,3 2,7 3,0 2,6 2,3
3,6 5,7 4,8 0,4 0,8
1.2 Салық жүйесінің қызметі және қағидалары
Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге пайда болды. Мемлекет
құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен
және жаңаруымен қабаттаса жүредi.
“Салық” ұғымы әр түрлi экономикалық әдебиеттерде әр түрлi
қарастырылады. Негiзiнен көптеген экономикалық әдебиеттерде “салық” ұғымы
бюджет қорына белгiлi бiр көлемежәне белгiлi бiр уақытта түсетiн мiндеттi
төлем ретiнде қарастырылады. 3, 19 б
Салықтар дегенiмiз мемлекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгiлi бiр мөлшерде және мерзiмде түсетiн мiндеттi төлемдер болып
табылады. Салықтар – шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екi арадағы мемлекеттiк орталықтандырылған қаржы көздерiн
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипатайтын экономикалық
категория. Салықтардың экономикалық мәнi мынада:
1) Бiрiншiден, салықтар шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық
табысының қалыптасуындағықаржылық қатынастардың бiр бөлiгiн көрсетедi.
2) Екiншiден, шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының
белгiлi бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне жинақтап, жиынтықтардың қаржылық
қатынастарын көрсетедi.
Салықтар жалпы шығу тегi мемлекеттердiң пайда болуымен қатар өмiр
сүруi мен дамуының негiзгi қаржылық көзi болып табылады. Мемлекет
құрылымының өзгеруi, оның құрылуымен, жаңаруымен бiрге қалыптасады. әрбiр
мемлекетке өзiнiң iшкi және сяртқы саясатын жүргiзу үшiн белгiлi бiр
деңгейде қаржының көздерi керек екенi белгiлi. Ал салықтар болса осы
мемлекет қаржысының негiзгi қайнар көзi. Мемлекет салықтарды экономиканы
дамытуға, ынталндаруға және экономиканың маңызды, дамуды қажет ететiн
салаларына қолдау құралы ретiнде пайдаланылады. 3, 25 б
Осы салық салуға байланысты әр дәуiрде мемлекет қайраткерлерi.
Экономистер, философтар, аңгерлер көптеген еңбектер жазған. Мысалы,
Ф.Аквинский “Салықтарды ұрлаудың рұқсат етiлген нысаны” ретiңде анықтаса,
салық салу теориясының негiзiн салушылардың бiрi А.Смит “Салық төлеушiлер
құлшылықтың белгiсi емес, бостандықтың белгiсi” деп тұжырымдаған.
Салықтардың мәнiн толық түсiну үшiн олардың экономикалық маңызын
түсiну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметiне тiкелей қатысты.
Сонымен, салықтардың жалпы экономика дамуында атқаратын келесiдей үш
қызметтерi бар:
1) Фискалдық;
2) Рететушiлiк;
3) Бақылаушылық.
Салықтардың бiрiншi қызметi – фискалдық немесе бюджеттiк қызмет деп
аталады. Бұл салық қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi
құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi құрылады. Себебi, салықтар
мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк, әскери,
қорғаныс, қоршаған ортаны қорғау және тағы басқа да шаралардың iске асуын
қамтамасыз етедi.
Баршаға белгілі 2010 жылы салық жүйесінде әділеттілікті, оның
тұрақтылығы және анықтылығын, салық төлеушілердің барлық категориясына
қатысты салық жүктемесініңбаланстылығын және салық жүйесінің экономикалық
процестерге қатысты бейтараптылығын қамтамасыз етуге бағытталған негізгі
құжат – Салық Кодексі пайда болды. 1
Аталған заңнаманың негізінде салықтар мен басқа да міндетті төлемдер
санының қысқартылуы және салық салу механизмінің оңайлатылуы, салық салу
қағидаттарының халықаралық стандарттарға көшірілуі, салық жүйесінің
экономика талаптарына сәйкестендірілуі елдегі салық ауыртпалығының
төмендеуіне, шаруашылық субъектілерінің қызметінің тұрақталуына және
сәйкесінше мемлекеттік бюджетке түсімдердің жоғарлауына мүмкіндік жасады.
Кестеден көрсетiлген мәлiметтердi қарастыра келе, қазiргi кезде
елiмiздiң бюджетiнiң кiрiс көзiнiң 90%-ы салықтардан тұратыннын көруге
болады. Ел экономикасы дамып, мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс көзi ұлғайған
сайын салықтық түсiмдердiң де өсiп отырғаны байқалады. Себебi, салықтың
экономикалық табиғаты өндiрiске байланысты. Өндiрiс бар жерде табыс та бар,
одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндiрiстiң дамуына барынша
өз ықпалын тигiзiп, өндiрушiлердiң ынтасын арттыруға жағай жасауы қажет.
Салықтардың екiншi маңызды қызметi ол реттеушiлiк қызмет. Реттеушiлiк
қызметi салық механизмi арқылы iске асырылады. Оның iшiндегi негiзгi
тетiктер салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерi. Салықтық реттеудiң
тетiктерi тек қана өндiрiстiң дамуын реттеп қана қойиай, сонымен қатар ақша
және баға саясаты, шетелдiк инвесторларды ынталандыру, шағын және орта
кәсiпкерлiктi дамыту және қолдау шаралары, мемлекттiк маңызы бар өндiрiстер
мен өнеркәсiп салаларын қолдау мақсатында қажет болып табылады. Әрине
салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшiн олардың басқа да
экономикалық құралдармен және саясаттармен тығыз байланыста болуы қажет.
Салық мөлшерiн көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары
деңгейде белгiлеу өндiрiстiң тоқтауына, өндiрушi кәсiпкердiң өз iсiне деген
ынтасын жоғалтуына және көлеңкелi экономиканың дамуына әкеледi. Мысалы,
әлемдiк тәжiрибе бойынша табыс салығын салғанда салық ставкасының деңгейi
35-40 пайыздан аспауы қажет. 4, 63 б
Салық механизмiмiн, оның iшiнде салық ставкаларының деңгейiн
зерттеген ғалымдардың тұжырымдароы мынаны дәлелдейдi:
1) Егер төленетiн салық мөлшерi салық төлеушi табысының 50%-нан асып
кетсе, онда ол өндiрiстiң тоқтап қалуыа әкелiп соқтырады. Себебi,
рыноктағы кәсiпорындар өздерiнiң өндiрiс шығындарын жаба алмай
қалады.
2) Ешер салық мөлешi салық төлеушi табысының 45-50%-ы аралығында болса,
онда жай ұдайы өндiрiске әкеледi.
3) Егер салық мөлшерi салық төлеушi табысының 35-40%-ы мөлшерi
аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндiрiске әкеледi.
Салықтардың экономикадағы келесi негiзгi қызметi ол бақылаушылық
қызметi, яғни салықтық бақылау. Салықтардың бақылаушылық қызметi арқылы
салық механизмiнiң қызмет етуiнiң тиiмдiлiгi бағаланады, қаржы
ресурстарының қимылына баылау iсi жүргiзiледi, салық жүйесi мен бюджет
саясатының жетiлдiру жолдары қарастырылады.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСI: ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ МЕН ҚЫЗМЕТ
ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы және дамуы
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Қазақстан халқының әл- ауқатын
арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты биылғы жолдауында
еліміздің әлеуметтік – экономикалық даму үдерісінде шешуші рөл атқаратын
екі басты құжатты атап көрсетті. Ол жаңа Салық кодексі мен үш жылдық
бюджет. Үкіметтің жаңа Салық кодексін қабылдауындағы себебі, ол экономиканы
жаңғыртудағы, әртараптандыруға және бизнестің көлеңкеден шығуына жағдай
жасайды.
Жаңа Кодекс салық қызметкерлерінің оның нормаларын өз қалауларынша
түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілендіру сапасы мен салық төлеушілер
мүдделері үйлесетіндей тікелей іс - әрекет ету заңы сипатына ие болуы
керек. Бірақ, ең бастысы, ол экономиканың шикізаттық емес секторы, әсіресе,
шағын және орта бизнес үшін жалпы салықтық ауыртпалықтардың төменделуін
қарастырылуы қажет. Бюджеттің күтілетін шығындарының орны өндіруші
сектордың экономикалық қайтарымын арттыру есебінен өтелуі тиіс.
Үкімет Салық кодексіне Президентіміздің тапсырмасы бойынша түзетулер
енгізеді. Менің ойымша бұл оңды қадам. Біріншіден, Салық кодексі
деференциалды болуы керек. Мұны қазақшалар болсақ, байдан байдікіндей үлес,
кедейден кедейдікіндей сыбаға алуға тиіспіз. Ал қазір әр қарындасқа бір
сырға ұстанымы қалыптасқан. Мәселен, зейнеткерден де, табысы төмен ауыл
мұғалімдерінен де, олигархтар мен ірі монополистерден де 10 пайыздық табыс
салығын ұстап жүрміз. Бұл әділеттілік емес. Табыс салығының өзі негізгі
салық түріне жатады. Сондықтан да ол бюджеттің негізгі түсімін құрайды.
Бюджет өзі зорға асырап отырған мұғалімдерінің жалақысын өсіріп, инфляцияны
қоздырғыш себептерді молайта бергенінше, олардан алынатын салық мөлшерін
азайтып, керісінше байлардан түсетін салықтық түсімді молайтуға тиіс. Сонда
ғана әлеуметтік әділеттік орнап қана қоймай, инфляцияны тежейтін бір
тетікті іске қосамыз. Тағы бір айта кететін тұс, әлемнің дамыған елдерінде
монополист салығы бар. Міне, осыны біз өндіріске әлі енгізген жоқпыз. Қай
кезде де монополист өз дегенін жасауға талпынады. Сондай жағдайда оларға
бауырым, халықты аясаңшы деп жалбарынудың орнына халықтан олардың алғанын
бюджетке салық есебінде қайтарып отыру керек. Ескерте кетейін, нарық
жағдайында үкіметтің жалынып, жалбарынуы көңілге күлкі келтіретін жағдай.
Себебі үкіметтің қолында мемлекеттік реттеу тетіктерінің барлығы бар. Оның
ең күштісі - салық. Соны біз әлі қолданбай келеміз. Жердегі қазба
байлықтарын өндіріп, байып жатқандар жеткілікті. Ал біз олардан жер
салығының өзін ала алмаппыз. Күлкілі емес, жылайтындай жағдай. Өткен күзде
ғана астық өндіруші 40 шақты монополист нан бағасын өсіріп жіберді.
Мемлекеттің лауазымды тұлғалары олармен келіссөз жүргізіп, әйтеуір бір
мәмілеге келгендей болды. Тіпті арада жалынып-жалбарынуы да орын алған
шығар. Ал оның орнына бағаны өсірген жаққа монополист салығын салсақ,
мұндай күлкілі жағдайға душар болмас едік. Қазір біздің елдегі бағаны
реттеп отырған негізінен үкімет емес, монополистер. Әр салада монополист
бар. Ал үкімет солардың қимылына қарай шара қолданады. Ал алдағы уақытта
оны болдырмаудың барлық тетіктерін үкімет өмірге енгізуге тиіс. Олай
болмайынша, инфляциямен күресте түбегейлі жеңіске таяу мерзімде жету мүмкін
емес. Ал Қазақстан - 2030 стратегиялық даму бағдарламасының екінші
кезеңінде инфляция толық жойылып, ырғақты, тұрақты және баянды дамитын
микро және макроэкономиканы дамытып, халықтың әлеуметтік тұрмыстық жағдайын
әлемдегі дамыған 50 елдің тұрғындарының деңгейіне жеткізуге тиіспіз.
Бүгінгідей жартыкеш шаралармен мұндай биікке шығу мүмкін емес.
Мемлекеттің салық саясатының басты міндеті болып, салық ставкаларын
үкіметтің мақсатына сәйкес өзгерту. Фискалдық саясатты жүргізу – еліміздің
заңды органдарының айрықша құқы, себебі бұлар мемлекеттік бюджетті қысқарту
және бекіту арқылы салық салуды және олардың жұмсалуын бақылайды. Сондықтан
да қаржы тұрақтылығының жалпы ережесі бойынша, дағдарыс кезінде де қаржы
ресурстары мен бұларға қарама-қарсы қоғамның әлеуметтік-экономикалық
қажеттіліктері сәйкес болуы керек. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық
қажеттілігін қанағаттандыру дәрежесі, өндірілген жалпы қоғамдық өнімнің
көлеміне байланысты. Ұлттық табыстағы әлеуметтік қажеттілік көлеміне шектеу
енгізу минималды күнкөріс минимумын; минималды тұтыну бюджетін; тұтыну
корзинасының құқы; еңбек ақы, зейнет ақы, жәрдем ақы және степендия
төлеудің минималды мөлшері сиықты тұтынудың әлеуметтік нормативтерін
пайдалануға мұқтаждық етеді. Инфляция жағдайда халықтың өмір сүруінің
қажетті әлеуметтік деңгейін сақтап тұруы үшін еңбек ақы мен әлеуметтік
төлемдерге индексация жүргізіледі, өтемдік үстемақылар ұсынылады. Мұнымен
қатар, халықтың әлеуметтік қажеттілігі мен оны қанағаттандырудың негізі
болып, еңбек ақы төлеу түрлері мен жүйелері, табыс және әлеуметтік
салықтардың ставкасы арқылы еңбек ақыны салықтық реттеу, тұтынуға
бағытталған қордың өсімін немесе еңбек ақы төлеудің жалпы қорын реттеуі
саналады. 9, 25 б
Кірістер саясаты 2010-2010 жылдары елдің индустриялық-инновациялық
дамуын ынталандыруды жалғастыруға, бәсекеге қабілеттілікті және
экономикадағы берілген салық жүктемесінің ұтымды теңгерімін жасауға
бағытталады.
Шағын және орта бизнеске салық салудың қазақстандық жүйесі салық
салудың төменгі ставкасымен ғана емес, сондай-ақ едәуір оңайлатылған
есептілігімен сипатталатын жеңілдетілген жүйе түрінде ұсынылған.
2009 жылғы 1 қаңтардан бастап патент негізінде АСЖ-дағы салық
ставкасының ставкасы 3-тен 2%-ға дейін төмендетілді, оңайлатылған
декларация негізінде АСЖ-дағы жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғаларға
арналған бөлетін прогрессивтік шәкілдің орнына 3%-дан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz