Өсу, кедейшілік және табыстарды бөлу

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Өсу, кедейшілік және табыстарды бөлу

Экономикалық теңсіздік пен кедейшілік өлшемі.

Пайдаланған әдебиеттер

Өсу, кедейшілік және табыстарды бөлу

Кедейшілік дегеніміз - күрделі құбылыс, оның әлеуметтік - экономикалық және мәдени - психологиялық терең тамырлары бар. Кедейшілік уақыт пен кеңістікке қарай салыстырмалы. Кедейшілікке баға беру мен өлшеуді әр елдің дамуындағы тарихи жағдайларды ескеру арқылы жүргізу қажет.

Кедейлікті өлшеудің бірнеше тәсілдері бар, олар: абсолютті, салыстырмалы және субъективті тәсілдер. 1997 жылдағы адам дамуы туралы Баяндамада БҰҰ даму Бағдарламасы кедейщілікті адам дамуы көзқарасы тұрғысынан қарауды ұсынды. Осы контекстте табыс деңгейі, күнкөріс минимумы және сатып алу қабілеті сияқты дәстүрлі қатар адам дамуының көрсеткіштері (болжалды өмір ұзақтығы, жұмыссыздық, нәрестелердің шетінеуі мен аналар өлімі және т. б. ) қолданылады.

Кез- келген мемлекеттің әлеуметтік дамуы, іске асырылатын экономикалық даму үлгісіне тәуелсіз, белгілі бір себептерге қарай (экономикалық, демографиялық, әлеуметтік, физикалық, психологиялық және т. б. ) қоғамнан «тысқары» қалған халық арасындағы топтардың тұрмыс деңгейі бойынша сарапталады, оған қоғамда қабылданған тіршілік стандарттарын (тамақ ішуге, киінуге, бос уақыт өткізуге және т. б. ) тіпті ең төмеңгі даеңгейде ұстауға шамалары келмейтіндер де жатады. Ондай адамдарды кедей деп атайды.

Кедейшілік ұғымына және сараптауға қолданылатын дәстүрлі қалыптасқан абсолютті және салыстырмалы тәсілдер ең алдымен адамның табыстарын немесе оның оның тұтыну деңгейін қарайды. Адам егер организмнің физиологиялық мұқтаждарынан туындайтын деңгейде өз қажеттіліктері мен ең төменгі әлеуметтік стандарттарды қамтамасыз ете алмаса, онда мұндай тұрмыс жағдайларын «абсолютті кедейшілік» деп атайды, ал ал «салыстырмалы кедейшілік» кезінде қоғамда ең көп тараған стандарттарға сай өмір сүруге материалдық мүмкіндіктері жоқ адамдарды жатқызады. Одан басқа, кедейшілік адамдардың тұтынуға қажет деңгейі туралы пікірлерінің негізінде бағалануы мүмкін, осындай жағдайда олар өздерін кедеймін деп санамайды. Бұл жағдайда әңгіме «субъективті кедейшілік» туралы қозғалады.

1997 жылғы адам дамуы туралы БҰҰДБ Баяндамасында кедейшілікті адам әлеуетінің даму контекстінде қарау ұсынылды, бұл тұрғыдағы кедейшілік адам дамуы үшін базалық мүмкіндіктердің болмауымен және оның таңдау шектеулілігімен анықталады, олар: ұзақ, салауатты және баянды өмір сүруге, лайықты тұрмыс деңгейін иеленуге, жеке қадір - қасиет сезіміне қысым жасаусыз еркіндіктен ләззат алуға, өзгелердің тарапынан сый - құрметке бөленуге шамалардың жоқтығы. Проблемаға адам дамуы көзқарасы тұрғысынан қарау кедейшілікті көп аспектті әлеуметтік құбылыс ретінде пайымдауға мүмкіндік береді.

Экономикалық теңсіздік пен кедейшілік өлшемі.

Кедейшілік пен экономикалық теңсіздікке сан және сапа жөнінен баға берудің мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатын әзірлеу үшін үлкен маңызы бар.

Табыс (кіріс) бойынша кедейшілікті өлшеу үшін пайдаланатын ең көп тараған көрсеткіштер - елдегі бүкіл халықтың ішіндегі кедей тұрмыстылар үлесі, кедейшіліктің тереңдігі мен өткірдігі.

Кедейшілік деңгейі немесе кедей кедей тұрмысты халықтың үлесі - табысы немесе тұтынуы әдетте күнкөріс минимумына теңгерілетін елде белгіленген табалдырық белгісінен (кедейшілік шегінен) төмен деңгейде күнелтетін адамдар үлесі. Кедейшілік ауқымдарын сараптау үшін күнкөріс минимумын қолданудың екі қасиеті бар. Біріншіден, күнкөріс минимумы адамға белгілі бір ең төменгі деңгейде қажет тауарлар мен қызмет көрсетулерді тұтынумен анықталады, ол елдің дәстүрлері мен климаттық жағдайларына сәйкес тамақ пен киімге қатысты ұлттық ерекшелікті көрсетеді. Екіншіден, күнкөріс минимумын қолдану түрлі елдер және уақыт бойынша адамдардың тұрмыс деңгейін салыстыруға мүмкіндік жасайды. Елдегі кедейшілік ауқымдарын сипаттай отырып, кедейшілік деңгейінің көрсеткіші, соған қарамастан кедей тұрмысты халықтың жағдайларындағы өзгерістерді көрсетпейді. Табыс бойынша кедейшілікке тереңдетілген сапалы сипаттама беру үшін кедейшіліктің тереңдік және өткірлік индекстерін қолданады.

Кедейшілік тереңдігі кедей адамның қаншалықты кедей екендігін көрсетеді және кедей тұрмысты халықтың табыстары мен кедейшілік шегіне сәйкес ең аз қажеттіліктегі табыстар деңгейі арасындағы айырмашылықты білдіреді. Кедейшілік тереңдігі осылайша кедей тұрмысты халық табыстарының тапшылығы мен кедейшілік шегіне сәйкесетін табыстардың қатынасы кедейшілік тереңдігінің индексін көрсетеді. Кедейшілік өткірлігі қоғамдағы ең кедей адамның қаншалықты «кедей» екендігін көрсетеді, яғни кедей тұрмысты халықтың арасындағы теңсіздікті сипаттайды. Кедейшілік өткірлігінің индексі де салыстырмалы көрсеткіш болып табылады және ол кедейшілік тереңдігі индексінің негізінде есептеледі. Кедейшілік тереңдігі мен өткірлігі индекстері белгілерінің ұлғаюы кедей тұрмысты адамдардың жағдайларының нашарлауы туралы айғақтайды. Осы индекстерді қолдану кедей тұрмыстылар табыстарының тапшылығынан арылу үшін қажет қаржылық қаражаттардың көлемдерін белгілеуге мүмкіндік береді. Кедейшіліктің тереңдік және өткірлік индекстері сондай - ақ ең кедей тұрмысты халыққа мемлекеттің атаулы әлеуметтік көмек жүйесін ұйымдастыру кезінде де пайдаланулары мүмкін.

Кедейшілікті экономиканың даму деңгейімен және қоғамның барлық жіктерінің әл-ауқат деңгейімен өзара байланысты қарау қажет, яғни қоғамдағы экономикалық теңсіздікпен сабақтастыру керек. Қоғамдағы экнономикалық теңсіздік онда салыстырмалы кедейшіліктің болуы туралы айғақтайды, бірақ абсолютті кедейшіліктің орын алуын міндетті түрде білдірмейді. Қоғамдағы экономикалық теңсіздік деңгейіне ықпал ететін факторларды бірнеше топқа бөлуге болады:

табыстар деңгейіндегі айырмашылықтар. Осы топқа жеке меншік мөлшерлерінен болатын, сондай - ақ адамдардың әркелкі санатарының байлық жинаулары деңгейіне байланысты айырмашылықтарды қосуға болады;
білім деңгейіндегі айырмашылықтар. Осы топқа сондай - ақ білімнің деңгейі мен сапасындағы өзгерістерді, жеке жетістіктер және шығу тегімен сбақтасатын айырмашылықтарды қосады;
адамдардың жастарына қарай және физиологиялық айырмашылықтары, сондай-ақ түрлі материалдық игіліктердің мүмкіндігі

Осы факторлардың ықпал етуімен қоғамның негізгі әлеуметтік жіктері қалыптасып, олар материалдық молшылық пен тұтыну әрекеттеріне қарай бөлінеді. Тұрмыс деңгейі жөніндегі Бүкілресейлік орталықтың мамандары халықтың тұтыну бюджеттерінің жүйесін әзірледі, жүйе әл - ауқат/тұрмыс деңгейіндегі белгілі бір критерийлерге сүйене отырып, елдегі бүкіл тұрғын халықты нақты топтарға бөлуге мүмкіндік жасайды. Осы жүйе негізгі үш әлеуметтік стандартты (нормативті) қамтиды, олар: күнкөріс минимумы (КМ), ең төмеңгі тұтыну бөджеті (ТТБ) және ждғары молшылық бюджеті (ЖМБ) .

Күнкөріс минимумы (КМ) , бұрын айтылғандай, адамның абсолютті кедейшілігінің жігін белгілейді және кедейшілікпен күрес жүргізудегі мемлекет саясатымен байланысты маңызды әлеуметтік норматив болып табылады. Қазақстанда күнкөріс минимумы Қазақстан Республикасының «Күнкөріс минимумы туралы» Заңымен белгіленеді және ол бір адамға ең төмеңгі тұтыну себеті құнының шамасымен бірдей және дамудың осы кезеңінде қоғам қабылдаған адамның ең аз қажеттіліктерін қанағаттандыруды қамтамасыз етуге қажет ең аз мөлшердегі ақшалай табысты көрсетеді. Ең төмеңгі тұтыну себетінің құнына ең аз азық түлік себетінің құны мен азық - түлікке жатпайтын тауарлар мен қызмет көрсетулерге жұмсалатын шығындар кіреді. Ең аз азық - түлік себетінің құны тамақ өнімдерін тұтыну нормаларын, облыстарда айдың ортасында қалыптасқан орташа бағаларға көбейті арқылы ай - сайын есептеліп отырады. Тамақ өнімдерін тұтыну нормалары республика халқы үшін бірыңғай және оларды Қазақтың академиясы әзірледі, академия энергетикалық құндылықты қамтамасыз ету мен физиологиялық деңгейде негізгі тамақ заттарын тұтыну тұжырымдамасына сүйенеді (Дүниежүзілік Денсаулық сақтау Ұйымының ұсыныстары бойынша 2172 ккал) . Сонымен бағалар күнкөріс минимумының шамасына ықпал ететін негізгі факторлар болып табылады, өйткені тамақ өнімдерін тұтыну нормалары мен азық - түлік және азық - түлікке жатпайтын шығыстар арасындағы арақатынас - біршама тұрақты шамалар.

Ең төменгі тұтыну бюджеті адамдар тұтынуын қалпына келтіретін деңгейді қамтамасыз ететін жоғары әлеуметтік стандартты көрсетеді. Ең төменгі тұтыну бюджеті күнкөріс минимумының екі мөлшеріне тең және ол адамның дене және парасат күштерін қалпына келтіру, балалар мен жасөспірімдердің әлеуметтік және дене дамуы, зейнеткерлердің белсенді әлеуметтік және дене - жай-күйлерін демеу үшін қажет халықтың негізгі материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруы тиіс.

Жоғары молшылық бюджеті (ЖМБ) адамның физиологиялық және әлеуметтік қажеттіліктерін толық және орынды негізделген қанағаттандырумен қамтамасыз ететін игіліктер мен қызмет көрсетулердің оңтайлы жиынтығының болуын ұйғарады, ол сондай-ақ міндетті төлемдер мен алымдарға жұмсалатын шығыстарды, бюджеттің осы үлгісін ұстау үшін жинақ ақшалар жасауға қажет шығыстарды қамтиды. Жоғары молшылық бюджеті адамның тұтынудың дамушы деңгейін иемденуіне жағдай жасайды немесе, басқаша айтқанда, адамның жан - жақты дамуын қамтамасыз ететін таңдау мүмкіндігін ұлғайтуды, ұзақ және салауатты өмір сүруді, білім алу мен лайықты тұрмыс құруды қосқандағы игіліктерді пайдалану мүмкіндігі.

Тұтыну бюджеттерінің жүйесіне сүйене отырып, елдегі бүкіл халықты шартты түрде төрт әлеуметтік жікке бөлуге болады:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.