Мәдениеттану теориялары

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ХХ ғасырдағы мәдениеттану ғылымы

саласындағы негізгі мектептер .

ХХ ғасырға келетін болсақ, бұл кезеңде мәдениеттану философиядан тысқары тұратын, бірақ онымен мәдениет философиясы арқылы байланысқан жеке ғылым саласы ретінде қалыптаса бастады . Мәдениет философиясынан мәдениеттануға көшу - мәдениеттің тоқырауын түсінумен және адам мен табиғаттың үйлесімділігі бұзылғанын ұғынған уақытта жүзеге асырылады . Бұрыннан қалыптасқан үйлесімділіктің рационалдық негіздерін іздеуден бас тартылды, ал мұның өзі мәдени дәстүрлерді ой елгінен өткізіп қайта қарау болып табылатын сана - сезімнің философиялық ізденістерін тығырыққа тіреді . Өзіміз байқағандай, өмірлік философияның қойнауында және оның әсерімен мәдениетті ұғынуға деген мәдениеттану теорияларының дамуына ерекше ықпал етті . Мәдениеттің сан салалары мен түрлеріне жаңаша көзқараспен қарау - мәдениет мәселелеріне байланысты тікелей ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуге мол мүмкіндік туғызды . Міне, осы жағдайларға байланысты ХХ ғасырда өткен кезеңдердегі қол жеткен дәстүрлі жетістіктердің негізінде бірнеше мәдениеттану мектептері қалыптасты. Олар: а) Қоғамдық-тарихи мектеп ;

б) Натуралистік мектеп ;

в) социологиялық мектеп

г) рәміздік мектеп . Енді осы мектептерді жеке-жеке қарастырып көрелік .

а) Қоғамдық-тарихи мектеп . Бұл мектептің қалыптасуының тамыры тереңде жатыр, өйткені оның классикалық дәстүрі Кант, Гегель мен Гумбольд сияқты ұлы философтардың шығармашылығымен тығыз байланысты болды. Қоғамдық - тарихи мектептің қалыптасуына тарихшылар мен философтар ерекше ат салысты, бірақ олардың қатарында діни адамдардың да болғандығын атап өтуіміз қажет. Бұл ағымның негізгі қайраткерлері : Батыс Еуропада - Шпенглер мен Тойнби, ал Ресейде - Н . Я . Данилевский болды . Освальд Шпенглер (1880-1936) - әрі философ, әрі тарихшы . Өз заманында дүниені дүр сілкіндірген «Закат Европы» деген еңбектің авторы. Бұл еңбегінде ол тарихты түрлі мәдениеттердің алмасуы деп қарастыроады . Мәдениет саласында жалпы мирасқорлықтың болуын Шпенглер жоққа шығарады . Ол мәдениетті тарихи тұрғыдан 8 түрге бөледі . Олар : египиттік, үнділік, вавилондық, қытайлық, антикалық, исламдық, батыс европалық және Орталық Америкадағы майя мәдениеті . Ол жаңа туындап қалыптасып келе жатқан мәдениет қатарына орыс - сібір мәдениетін жатқызады . Әрбір мәдениеттің өмір сүру ұзақтығын шамамен 1000 деп белгілейді . Олардың арасында өзара тең, мәнді байланыс мүмкін еместігін көрсетеді . Оның пікірінше, өмір сүруін тоқтатуға бет алған мәдениет дамудан « тоқырауға», творчестволық шырқаудан «құлдырауға», жаннан «интеллектіге», батырлық іс - әрекеттен « утилитарлық қызметке» айналды . Мұндай жағдайды эллминизм дәуірінде грек - рим мәдениеті өз басынан кешірген, ал өткен ғасырда бұл тарихи құбылыстың куәгері батыс-еуропа мәдениеті болған .

Өркениетің алға басып шарықтауына байланысты «сауықтық» мәдениет басты орынға шығады ал көркемдік және әдеби шығармашылық өз мәнін жоя бастайды да, оның орнын руханилықтан жұрдай техницизм мен спорт басады . «Закат Европы» Шпенглер Рим империясының құлауын мысалға келтіре отырып, Шығыстан келе жатқан революциялық күш - «варварлардың» қысымымен батыс еуропа қоғамы жойылады деп есептейді . Бірақ, тарих бұл Шпенглердің пайғамбарлығын жоққа шығарды, ал «орыс-сібір» мәдениеті жүзеге аспады . Өкінішке орай оның консервативтік - ұлтшылдық идеяларын фашистік Германия өз қызметінде өте шебер қолдана білді .

Арнольд Джозеф Тойнби (1889-1975) ағылшынның тарихшысы, социологі, 12 томдық «Исследования истории» (1934-1961) деп аталатын көлемді еңбектің авторы . Алғашқы кезде Тойнби Шпенглердің ықпалымен өркениет шеңберіндегі адамзат дамуын ғылыми ой елегінен өткізуге тырысып, «өркениет» терминін « мәдениет » ұғымын синоним ретінде қарастырды . Тойнби тарихты бір - бірімен генетикалық аз бір уақытта жүйелі түрде дамитын өркениеттердің жиынтығы деп қарастырды . Оның ойынша, бұл өркениеттер өз дамуында, яғни шарықтаудан тоқырау мен апатқа ұшырарда бірдей кезеңдерді бастан өткізеді . Кейінне ол өзінің бұл көзқарастарын сын көзбен қайта қарап дүниежүзілік діндірден нәр алған мәдениеттердің барлығы да «тарихтың мәуелі ағашы, адамзат бұтағының мән мағынасы» деген қорытындыға келді . Олардың барлығы да бірлікте, тұтастықта, олардың әрқайсысы тарихтың бір бөлшегі болып табылады .

Өркениетті бар болғаны 8 түрге бөлген Шпенглерге қарағанда, Тойнби өз заманының терең ғылыми зерттеулеріне сүйене отырып алғашқысында 20 - дан 30 - ға дейін атап, ал кейіенен өз дамуында белгілі бір дәрежеге жетіп, мәдениеттің тұрақталған 13 түріне тоқталған . Тойнби тарихтың қозғаушы куштерінің қатарына ұлы тұлғалар мен творчество адамдарын да жатқызады . «Творчестволық азшылық» белгілі бір мәдениеттің сұраныстарын, қажеттілікте -рін өтеуге қабілетті болып келеді, ал бұл жағдай белгілі бір қоғамның алға қарай дамуына әсерін тигізбей қоймайды. Мұндай кезде «творчестволық азшылық» енжар көпшілікті соңынан ертеді, оған сүйенеді, тіпті өз қатарын солардың көрнекті өкілдерімен толықтырып отырады .

«Творчестволық азшылық» өзінің мистикалық өмірлік ұмтылысын жүзеге асыруға дәрменсіз және тарихтың талабына жауап бере алмаса өзінің үстемдігін беделімен емес, қару күшімен мойындаттыратын үстемдік етуші элитаға айналады, ал қағажу көрген халықтың басым көпшілігі «ішкі пролетариятқа» айналады . Ол өз кезеңіне сыртқы жаулармен біріге отырып, өздері өмір сүріп отырған талқандап тынады . Тойнби адамзат дамуының қорытындыларын мойындай отырып, онда ең алдымен рухани байлықты жетілдіру мен дінге үміт арттады . Өз еңбектерінде нәсілдікшілдік пен «еуроорта - лықтарды» батыл сынай отырып, Тойнби ұлт - азаттық қозғалыстарды жақтайды, дүниежүзі халықтарының арасындағы ынтымақтастық пен өзара түсінушілікті батыл қолдайды .

Мәдениеттанудың 3 концепциялары бар :

1 . Технологиялық . Бұл концепция бойынша мәдениет қоғамдық өмірдегі экономикалық техниеалық өндірістің белгілі - бір нәтижесін көрсетеді .

2 . Қызмет концепциясы . Яғни, мәдениет адам өмірінің нәтижесіне ие болуы мүмкін .

3 . Құндылықтар концепциясы . Мұнда мәдениет қоғамдағы шынайы өмірдің мәнімен маңызын алады .

Мәдениеттің өзгеше концепцияларын дамытқан, өз өмірінің көпшілік уақытын АҚШ-та эмиграцияда өткізген орыс социологі әрі мәдениеттанушысы П . Сорокин (1889 - 1969) еді. Ол батыс мәдениеттің қазіргі уақытта кешіп отырған терең дағдарысын мойындай отырып, «Европаның құлдырыуы» ретінде бағаламай, қайта оны букіл адамзатты біріктіруге бағытталған, қалыптасып келе жатқан жаңа өркениеттіліктің қажетті фазасы деп түсінді . П . Сорокин мәдениеттің даму жағдайын тарихтың даму жағдаяты деп есептеді . Оның айтуы бойынша мәдениет қоғамның белгілі - бір даму кезеңіндегі, сол қоғам тұрғысында дұрыс деп танылған және жасалып өндірілгендердің бар жиынтығы . Қоғам өзінің даму барысында әр түрлі : танымдық, діни, этикалық, эстетикалық, құқықтық сияқты мәдени құрылымдар жасайды.

П . Сорскиннің ойынша, тек қүндылықтар ғана кез -келген мәдениеттің тірегі мен негізгі ретінде қызмет атқарады . Құндылықтардың мұндай үстемділік ерекшеліктеріне байланысты барлық жоғарғы құрылымды мәдениеттер үш типке бөлінеді : идеациональдық, идеалистық және сезімдік .

Мәдениеттің идеацианальдық құрылымы сезімнен жоғарғы, ақылдан жоғарғы құдай принципіне негізделген, ол нағыз өзі ғана ақиқат пен құндылықтардың иесі .

Ал идеалистік құрылымына идеациональдік пен сезімдіктің аралығын жатқызады . Мәдениеттің бұл типіне П. Сорокин ХІІІ - ХІVғ. ғ. Еуропа мәдениеті мен V- IV б. з. д. 7 ғасырдағы грек мәдениетін жатқызады .

Мәдениеттің қазіргі заманындағы типін П. Сорокин сезімдік мәдениет деп атайды . Онлағы ең негізгі үстем принцип - обьективтік болмыс, ал оның мәні сезімге берілген . Сезімдік мәдениеттің қалыптасуы XIV ғасырдан басталып өзінің кемелен ХХ ғасырдың ортасына жетті .

Жалпы адам бар болған уақыттар, адам- дарының мәдениетінің өлмейтіндігіне Сорокин сенімі мол .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.