Қазақтың салт-дәстүрлері туралы

Салт.дәстүр дегеніміз не?
Меймандостық
Ерулік
«Үме» яки «Асар»
Жылу жәрдем
Той . мереке, тағы басқа жол . жосындар
Қалжа мен шілдехана тойы
Бесік тойы
Баланы атқа мінгізу
Сүндет тойы
Қыз ұзату және келін түсіру дәстүрі
Өлең той

Қазақ – көне дәуірден бастау алатын күрделі де бай тарихы, сан қырлы мәдениеті, өзіндік игі ғұрып – дәстүрі бар, этнографиялық ахуалы әр қилы, пейілі өзінің байтақ даласындай кең де қонақжай халық. Халқымыздың бітім болмысын зерттеген этнограф ғалымдардың атап өткеніндей, қазақ – жайшылықта тәубешіл, жаугершілікте тәуекелшіл, зерделі де ойшыл, сабырлы да төзімді, шыдамды да жомарт, елгезек те еліктегіш, кеңпейіл де кішіпейіл, ерегескенмен ерегесетін, доспен дос бола алатын, әділдікті бағалай білетін халық. Қаз дауысты Қазыбек бидің сөзімен айтқанда:
«Біз қазақ деген мал баққан елміз,
бірақ ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз.
Елімізден құт – береке қашпасын деп,
жеріміздің шетін жау баспасын деп,
найзаға үкі таққан елміз.
Ешбір дұшпан басынбаған елміз,
басымыздан сөз асырмаған елміз.
Досымызды сақтай білген елміз,
дәм – тұзды ақтай білген елміз» - деген.
Қазақстан – ұлан – байтақ территориясы бар әлемдегі ең үлкен тоғыз мемлекеттің бірі. Жоңғар шапқыншылығынан бұрын қазақтар ең көп санды түркі халқы болған секілді. «Қазақ көп пе, масақ көп пе» деген түрікмен мәтелі осыны меңзейді. Халықтың өз ата – қонысында азшылыққа айналуы – қазақтар секілді өз тарихында әлденеше рет жойқын қасіретке ұшырап, тағдырдан көп теперіш көрген елде ғана болатын жәйт. Кең – байтақ атамекеннің әрбір қарыс сүйемін сан ғасыр бойы ата – бабамыз сыртқы жаудан сом білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен қан төгісіп, жан берісіп қорғап, ұлтжандылық, отансүйгіштік рухын бойға сіңіруді келер ұрпаққа аманаттаған. Алайда тіршілік тезінен өткен, жастарды ұлттық үрдіске тәрбиелеуде маңызы бар көптеген дәстүрімізден де жазып қалғанымыз белгілі. Өмірдегі бар сүреңсіздік, адам бойына көлеңке түсіретін бүкіл жаманшылық атаулы ата салтына, елдік дәстүріне солқылдақтықтан екені белгілі болып отыр. Ұлттық тәрбиеден қағажу қалып бара жатқан жастардың отаншылдық сезіміне де кесірі тиетінін өмір дәлелдеп береді. «Ата салтың – халықтық қалпың» дегендей, өз жұртының қадір – қасиетінен мәлімет беретін ғұрып қасиетпен, оған мейлінше құрметпен қарау – ұлтымызға, елдігімізге сын. Тындар құлаққа, көрер көзге, сезінер жүрекке танымал, басқа елдерде жок дәстүр өрнектері, ортақ мұралары, тұрмыс – тіршілігіндегі керемет салт – ғұрпы мақтаныш сезімін тудырып, жұртшылықты жалпы отаншылық пен елжандылыққа тәрбиелеуде маңызды міндет атқармақ. Қазақ халқының рухани тіршілігінде, қарттарды құрметтеу, үлкендерді сыйлау, балаларға жанашырлық, жастарға қамқорлық ету, ата – ананы ардақтау, әйелдерді аялау ізгі дәстүрге айналған. «Қасқа қатал, досқа адал болу» - қазақ халқының негізгі мінез – құлқы. Қазақ халқында тым ертеден келе жатқан көптеген әдет – ғұрыптар бар. Солардың әрқайсысына жеке – жеке тоқтала кетсек. Қазақ халқы тарихтан бері өте меймандос халық болған. Сондықтан меймандостықтан әдет – ғұрыпын айта келсек.

1.Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары.С.Кенжеахметұлы.
Алматы. «Ана тілі»1994ж
2. Жеті қазына. С.Кенжеахметұлы. 1-кітап. Алматы. «Ана тілі»2003ж.
3. Қазақ мақал- мәтелдері. Алматы. «Қазақстан» 1990ж
4. Қазақтың салт-дәстүрлері. Алматы.
5. Халық тағылымы. Ә.Табылдиев. 1992ж
6. Қазақ этнопедагогикасы.Алматы.1999ж

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақтың салт-дәстүрлері
Қазақ – көне дәуірден бастау алатын күрделі де бай тарихы, сан қырлы
мәдениеті, өзіндік игі ғұрып – дәстүрі бар, этнографиялық ахуалы әр қилы,
пейілі өзінің байтақ даласындай кең де қонақжай халық. Халқымыздың бітім
болмысын зерттеген этнограф ғалымдардың атап өткеніндей, қазақ – жайшылықта
тәубешіл, жаугершілікте тәуекелшіл, зерделі де ойшыл, сабырлы да төзімді,
шыдамды да жомарт, елгезек те еліктегіш, кеңпейіл де кішіпейіл,
ерегескенмен ерегесетін, доспен дос бола алатын, әділдікті бағалай білетін
халық. Қаз дауысты Қазыбек бидің сөзімен айтқанда:
Біз қазақ деген мал баққан елміз,
бірақ ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз.
Елімізден құт – береке қашпасын деп,
жеріміздің шетін жау баспасын деп,
найзаға үкі таққан елміз.
Ешбір дұшпан басынбаған елміз,
басымыздан сөз асырмаған елміз.
Досымызды сақтай білген елміз,
дәм – тұзды ақтай білген елміз - деген.
Қазақстан – ұлан – байтақ территориясы бар әлемдегі ең үлкен тоғыз
мемлекеттің бірі. Жоңғар шапқыншылығынан бұрын қазақтар ең көп санды түркі
халқы болған секілді. Қазақ көп пе, масақ көп пе деген түрікмен мәтелі
осыны меңзейді. Халықтың өз ата – қонысында азшылыққа айналуы – қазақтар
секілді өз тарихында әлденеше рет жойқын қасіретке ұшырап, тағдырдан көп
теперіш көрген елде ғана болатын жәйт. Кең – байтақ атамекеннің әрбір қарыс
сүйемін сан ғасыр бойы ата – бабамыз сыртқы жаудан сом білектің күшімен, ақ
найзаның ұшымен қан төгісіп, жан берісіп қорғап, ұлтжандылық, отансүйгіштік
рухын бойға сіңіруді келер ұрпаққа аманаттаған. Алайда тіршілік тезінен
өткен, жастарды ұлттық үрдіске тәрбиелеуде маңызы бар көптеген
дәстүрімізден де жазып қалғанымыз белгілі. Өмірдегі бар сүреңсіздік, адам
бойына көлеңке түсіретін бүкіл жаманшылық атаулы ата салтына, елдік
дәстүріне солқылдақтықтан екені белгілі болып отыр. Ұлттық тәрбиеден қағажу
қалып бара жатқан жастардың отаншылдық сезіміне де кесірі тиетінін өмір
дәлелдеп береді. Ата салтың – халықтық қалпың дегендей, өз жұртының қадір
– қасиетінен мәлімет беретін ғұрып қасиетпен, оған мейлінше құрметпен
қарау – ұлтымызға, елдігімізге сын. Тындар құлаққа, көрер көзге, сезінер
жүрекке танымал, басқа    елдерде жок дәстүр өрнектері, ортақ мұралары,
тұрмыс – тіршілігіндегі керемет салт – ғұрпы мақтаныш сезімін тудырып,
жұртшылықты жалпы отаншылық пен елжандылыққа тәрбиелеуде маңызды міндет
атқармақ. Қазақ халқының рухани тіршілігінде, қарттарды құрметтеу,
үлкендерді сыйлау, балаларға жанашырлық, жастарға қамқорлық ету, ата –
ананы ардақтау, әйелдерді аялау ізгі дәстүрге айналған. Қасқа қатал,
досқа адал болу - қазақ халқының негізгі мінез – құлқы. Қазақ халқында тым
ертеден келе жатқан көптеген әдет – ғұрыптар бар. Солардың әрқайсысына жеке
– жеке тоқтала кетсек. Қазақ халқы тарихтан бері өте меймандос халық
болған. Сондықтан меймандостықтан әдет – ғұрыпын айта келсек.

Атадан бала тусайшы,ата жолын қусайшы деп, халық атадан балаға мұра болып
келе жатқан жақсы қасиеттерді келесі ұрпақтың бойына сіңіріп, ізгілікке
тәрбиелейді. Ата дәстүрі бойынша ең әуелі әкені, содан соң атаны, ата-
бабаны құрметтеп, солардың алдында ұрпақтық қарыздарды өтеу – кейінгі
ұрпақтың міндеті.Ол ұрпақтық борыштар: ананың ақ сүтін, еңбегін өтеу, ата
дәстүрлерін құрметтеп, одан әрі ол дәстүрлерді жалғастыру, адамгершілік
қағидаларды қалтқысыз орындау болып табылады. Тәуелсіз мемлекетімізде ата
–бабамыздан қалған қазынаның бірі салт –дәстүрлерді ұмыту мүмкін емес.
Ендеше осы елдің ертеңі жасөспірімдерге салт-дәстүрімізді насихаттай
отырып,ғасырдан –ғасырға жалғасып келе жатқан тәрбие көзін мақсат ету. Әр
жұмысты ұлттық негізде құра отырып, халқымыздың тамаша салт-дәстүрінің бірі
Ерулік жөнінде кейінгі ұрпақ жан–жақты білуі тиіс деп ойлаймын.

Салт-дәстүр дегеніміз не? Қазақ этнопедагогикасының үлкен бір саласы
қазақ халқының салт-дәстүрі болып табылады.Халықтың игі әдеттері дағдылана
келе әдет-ғұрыптар, салт –дәстүрлерге халықтың өмірінде қалыптасқан салт-
дәстүрлер салт-сана болып қалған. Халықтың салт –дәстүрлері, рәсімдер мен
жөн- жоралғылар,ырымдар мен тыйымдар, түрлі сенімдер өмірде қолданыс тауып
келеді.Оның бәрі дамып,толысып,жаңарып отырады.Қазақ халқының салт-
дәстүрлері осы ұлттың мінез- құлқын, қасиеттерін көрсетеді.Кейбір салт-
дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар сол халықтың тұрмысына, тәрбиесі мен
мінезі,сеніміне,ырымына қарай қалыптасып келеді. Қазақ Ат тұяғын тай
басар деп кейінгі ұрпақтың ата салтын бұзбауын, ұмытпауын талап етеді.

Салт- кәсіпке, сенімге, тіршілікке байланысты әдет- ғұрып, дәстүр.Ол
ұрпақтан- ұрпаққа ауысып отырады. Уақыт өткен сайын салтқа өзгеріс
еніп,өзгеріп, қоғамға байланысты бейімделіп келеді. Жаңа қоғамдық қатынасқа
сай келмейтін дәстүрлер ығысып,өмірге қажетті жаңалары дамып отырады.

Дәстүр- ұрпақтан- ұрпаққа ауысатын, тарихи қалыптасқан нормалар мен
үрдістер.Ол- қоғамдық ұйымдар мен халықтың мінез- құлқының, іс- әрекетінің
рухани негізі. Дәстүр мәдениетпен тығыз байланысты, сондықтан мәдениеті
дамыған ел дәстүрге де бай. Ата- ананы құрметтеу, үлкенді сыйлау, адалдық,
әдептілік, мейірімділік сезімдері озық дәстүрлерге жатады.

Қасиетті қазақ халқының салт –дәстүрлері өте көп. Соның ішінде
қазіргі кезде ұмытылып бара жатқан салт –дәстүріміздің бірі –Ерулік
туралы ізденіп, соны сіздерге ұсынып отырмын. Ата-бабаларымыз ұлттық
дәстүрінде жолы түсіп,үйіне ат басын тіреген жолаушы- құдайы қонаққа мал
сойып,кең дастарқан жайып, дәм- тұзын татқызатын. Жаңа қонысты бетке алып,
ауыл тұсынан өтпекші көш адамдарына ақ жаулықты аналар зереңдері толы ақ-
қымыз, шұбат, айран ұсынған. Түстендіріп не қонажатқызып сыйлы мейманға
лайық кәделі қонақасы берген. Көш көлікті, көрікті болсын десіп
аттандырған. Ауылға, үйге қоңсы қонған отбасына ерулік атаулы дәмдестік
сыйлы дастарқан жайылған. Жаңа ғана шаңырақ көтерген жас жұбайлар да көрші-
көлемін шақырып, Тана тағар атаулы алғашқы қонағасын ұсынған.Ертеңгісін
сәлемдесуге келген Таңғы ас – Тәңірден ырымымен дәм татқызбай жібермеген.
Осы ретте айта кетерлік жәйт – қазақтың дастарқанды киелі санауы.Дастарқан
таза ұсталған, жиегі жиылмаған, үстіне ыдыс- аяқтан, тағамнан өзге нәрсе
қойылмаған.Дастарқан басында отырғандарға бейпіл сөз айтуға, ұрыс- керіске,
насыбай атып, шылым шегуге, үстінен аттап өтуге тыйым салынған. Кез келген
қазақ азаматы жол- жөнекей жаяу- жалпы шаршаған жолаушыны кездестірсе,
ерулі атына мінгізген.

Қазақ – көне дәуірден бастау алатын күрделі де бай тарихы, сан қырлы
мәдениеті, өзіндік игі ғұрып – дәстүрі бар, этнографиялық ахуалы әр қилы,
пейілі өзінің байтақ даласындай кең де қонақжай халық. Халқымыздың бітім
болмысын зерттеген этнограф ғалымдардың атап өткеніндей, қазақ –
жайшылықта тәубешіл, жаугершілікте тәуекелшіл, зерделі де ойшыл, сабырлы
да төзімді, шыдамды да жомарт, елгезек те еліктегіш, кеңпейіл де
кішіпейіл, ерегескенмен ерегесетін, доспен дос бола алатын, әділдікті
бағалай білетін халық. Қаз дауысты Қазыбек бидің сөзімен айтқанда:
Біз қазақ деген мал баққан елміз,
бірақ ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз.
Елімізден құт – береке қашпасын деп,
жеріміздің шетін жау баспасын деп,
найзаға үкі таққан елміз.
Ешбір дұшпан басынбаған елміз,
басымыздан сөз асырмаған елміз.
Досымызды сақтай білген елміз,
дәм – тұзды ақтай білген елміз - деген.
Қазақстан – ұлан – байтақ территориясы бар әлемдегі ең үлкен тоғыз
мемлекеттің бірі. Жоңғар шапқыншылығынан бұрын қазақтар ең көп санды
түркі халқы болған секілді. Қазақ көп пе, масақ көп пе деген түрікмен
мәтелі осыны меңзейді. Халықтың өз ата – қонысында азшылыққа айналуы –
қазақтар секілді өз тарихында әлденеше рет жойқын қасіретке ұшырап,
тағдырдан көп теперіш көрген елде ғана болатын жәйт. Кең – байтақ
атамекеннің әрбір қарыс сүйемін сан ғасыр бойы ата – бабамыз сыртқы
жаудан сом білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен қан төгісіп, жан берісіп
қорғап, ұлтжандылық, отансүйгіштік рухын бойға сіңіруді келер ұрпаққа
аманаттаған. Алайда тіршілік тезінен өткен, жастарды ұлттық үрдіске
тәрбиелеуде маңызы бар көптеген дәстүрімізден де жазып қалғанымыз
белгілі. Өмірдегі бар сүреңсіздік, адам бойына көлеңке түсіретін бүкіл
жаманшылық атаулы ата салтына, елдік дәстүріне солқылдақтықтан екені
белгілі болып отыр. Ұлттық тәрбиеден қағажу қалып бара жатқан жастардың
отаншылдық сезіміне де кесірі тиетінін өмір дәлелдеп береді. Ата салтың
– халықтық қалпың дегендей, өз жұртының қадір – қасиетінен мәлімет
беретін ғұрып қасиетпен, оған мейлінше құрметпен қарау – ұлтымызға,
елдігімізге сын. Тындар құлаққа, көрер көзге, сезінер жүрекке танымал,
басқа    елдерде жок дәстүр өрнектері, ортақ мұралары, тұрмыс –
тіршілігіндегі керемет салт – ғұрпы мақтаныш сезімін тудырып, жұртшылықты
жалпы отаншылық пен елжандылыққа тәрбиелеуде маңызды міндет атқармақ.
Қазақ халқының рухани тіршілігінде, қарттарды құрметтеу, үлкендерді
сыйлау, балаларға жанашырлық, жастарға қамқорлық ету, ата – ананы
ардақтау, әйелдерді аялау ізгі дәстүрге айналған. Қасқа қатал, досқа
адал болу - қазақ халқының негізгі мінез – құлқы. Қазақ халқында тым
ертеден келе жатқан көптеген әдет – ғұрыптар бар. Солардың әрқайсысына
жеке – жеке тоқтала кетсек. Қазақ халқы тарихтан бері өте меймандос
халық болған. Сондықтан меймандостықтан әдет – ғұрыпын айта келсек.
Меймандостық. Қазақтар үйіне келген әр қандай мейманды (оның қайсы ұлт
болуына қарамай) таныса да, танымаса да жылы шыраймен құшақ жая қарсы
алып, сыйлап күтеді. Өзінің аяаулы асын қонақасыға береді. Қонақасы –
қазақтың бөлінбеген еншісі болып есептеледі. Қонақ келсе қой сойып, қол
қусыру - қазақтар үшін аса абыройлы іс және жалтартпайтын міндет. Өте
қадірлі қонақтарға тай сойылып, қонақасы беріп аттандырады. Сойылатын
малды асаба алдымен қонақтар отырған үйдің босағасына әкеліп бата
тілейді. Қонақтар бата жасаған соң мал сойылып, ет асылады. Ет піскенше
меймандарға кең дастарқан жайылып, дастарқанға құрт, ірімшік, бауырсақ,
жент, сары май қойылып, қаймақтаған шай құйылады, шайдан соң жаздыгүні
болса қымыз, қыстыгүні болса езген қүрт беріледі. Осы мезгілде әдетте үй
иесі жағынан домбыра шертіліп, күй тартылып, ән айтылады. Ет піскен соң
қолға су құйылып, ет тартылады. Қонақтар алдына қойылған қойдың басы,
жамбасы, сүбесі тағы басқа жіліктерден жасалған табақ тартылады. Қонақтың
ең сыйлысы бастың оң езуінен бір кесіп жеп, оң құлағын кесіп табаққа
қойып, басты үй иесіне қос қолдап қайтарады. Бұл асабаның құрметіне
белдірген разылық болып есептеледі. Мейман кұтуде малдың он екі жілігінің
өз алдына мәртебесі бар. Жасы үлкен сылы қонақтарға бас пен жамбас, күйеу
мен келінге асықты жілік пен төс тартылады. Балаларға тіл, құлақ, бүйрек,
жүрек беріледі. Тамақ жеп болған соң ас қайтару, яғни бата тілейді,
қонақтардың қолына су құйылады. Міне, қазақ халқының мейман күту дәстүрі
осылай.
         Ерулік. Көшпелі қазақ халқы көші ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.