Қазақстан халқының табысы және оның түрлері

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

1992 жылдың ортасына қарай Қазақстанды тәуелсіз мемлекет ретінде жер шарының 30-дан астам елі таныды. Олардың қатарында АҚШ, Қытай, Түркия, Иран, Пәкістан, Швейцария, Канада сияқты мемлекеттер болды.

Бұл республикаға, оның азаматтарына деген сый-құрметтің және салиқалы саясат жүргізіп отырған Қазақстан басшыларының халықаралық жоғары беделінің айғағы.

Алайда ел ішінде экономикалық реформаларды жүзеге асыруда Қазақстан үлкен қиыншылықтарға кездесті. Экономиканы күштеп басқарудан нарықтық жүйеге көшу аса қиын, әрі күрделі болып шықты. Бұрыннан қалыптасқан шаруашылық байланыстарының үзілуі, келісім тәртібінің нашарлауы салдарынан көптеген кәсіпорындары қиын жағдайларға тап болды, олардың тоқтап қалуы әдеттегі құбылысқа айналды.

Тұтынушылық нарық мәселелері барынша шиеленісті, азық-түлік, киім- кешек жетіспеді, алыпсатарлық пен әміршіл-әкімшіл аппараттың сатылғыштығы өсті. Қағаз ақшаны шамадан тыс көп шығару нәтижесінде оның құнсыздануы күшейді. Халықтың қолында тауармен қамтамасыз етілмеген 13 миллиард сомға жуық ақша шоғырланды. Халық дүкендердегі заттардың барлығын дерлік талапайға салып сатып алды.

Еңбекшілердің әлеуметтік жағдайларының нашарлауы көп ретте Қазақстанда жүргізілген экономикалық, реформаларды ойламастан қайталаудың нітижесі болды. Сауда жүйесіндегі, қоғамдық тамақтандырудағы, халыққа қызмет көрсету саласындағы, сол сияқты аграрлық сектордағы мемелекеттік меншіктің жекешелендіру баяу жүргізілді. Еңбек өнімділігі өспеді, тәртіп нашарлады.

Сондықтан мен таңдаған тақырып тұрғындардың өмір сүру деңгейін ашу болып табылады. Курстық жұмыс жазу кезінде монографиялар, мақалалар, оқулықтар қолдандым.

І. Қазақстан халқының табысы және оның түрлері

1. 1. Тұрғындардың табысы және оның құрылымы

Жыл сайын материалдың өндірісте жиынтық қоғамдық өнім мен ұлттық табыс болып отырады. Солардың арқасында қоғам өмір сүреді, дамиды. Алдымен макроэкономика деңгейінде өндіріс факторлары арасында бөлініп, табыстың осылай бөлінуі табысты функционалды үлестіру болып аталады. Мұндай факторларға еңбек, капитал, жерді жатқызамыз. Макроэкономика деңгейінде, яғни кәсіпорын (фирма) мен әртүрлі шаруашылық ассоциясында табыстың негізгі түрлері құрылады: жалақы, пайда, пайыз және рента.

Факторлық шығындар бойынша табыстың барлық сомасы ұлттық табысты құрайды. Алғашқы бөлу нәтижесінде алғашқы табыс құралады, кейін әлденеше рет өайта бөлінеді. Бөлу процесінде өндіріс аясына қатысатындармен бірге мемлекет және ұйым қызметкерлері белсенді ат салысады. Алайда, олар алғашқы табысты тікелей жасамайды.

Функционалды бөлуден басқа табысты мөлшеріне қарай үлестіру де бар. Соңғысы қоғамда құралған табысты от басы арасында немесе жеке адамдарға үлестірумен сипатталады. Бұл жағдайда бір адам бола ма әлде екі немесе көп адамнан тұратын от басы ма; туыстық немесе некелік мәселемен байланысқан.

Рыноктық экономикада барлық табыстар ақшалай түрде жүргізіліп, өндіріс факторы бағасымен органикалық байланыста болады. Бұл бағаға нарықтың күштер кәдімгідей әсер етеді: сұраным мен ұсыным арақатынасына; бәсеке мен монополия.

Сурет: Табыстың негізгі түрлері

1. 2. Тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың мәселелері

Әлеуметтік қарғау және әлеуметтік кепілдік. Еліміздің әкімшілдік - әміршілдіктен нарықтық экономика көшуі адамның әлеуметтік тәуекелінің артуына алып барады. Нітижесінде адамдар өмір деңгейімен жіктеледі: шамалы топтың баюы мен кейбір топтардың кедейленуі, алдымен аз қамтамасыз етілген (зейнеткер, мүгедектер және балалар) топтарды жатқызамыз. Сондықтан да әлеуметтік сенімді механизм қажет. Экономикалық, құқықтық және әлеуметтік заңды бекітілген мақсаты жүйе кепілдігі жайлы әңгіме болып отыр. Осы кепілдіктер өмір тұрақсыздығы факторына қарсы әсер етуі қажет. Алдыменен жұмыссыздыққа, инфляцияға, тұрғындар кедейлігіне қарсы тұра біліп, алайда оларды әлеуметтік қорғау тоғышарлық және теңестіруге алып келмегені жөн. Нарықтық экономикаға көшу кезінде әлеуметтік қорғау жүйесіндегі басты мәні зор нәрсе әлеуметтік кепілдікті бекіту. Қазақстан Республикасында әлеуметтік кепілдікке мыналарды жатқызамыз: минимальды жалақы, зейнет ақы, стипендия, жәрдем ақы - оның ішінде уақытша еңбекке жарамсыздық үшін ақы және ақысыз білім алу мен медициналық қызмет көрсету, еңбек жағдайымен байланыстырылған жеңілдіктер, тұрғындар табысын индексациялау, жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғау құқы, жұмыссыздық бойынша жәрдем ақы ауылға құқылығы, меншікке құқы және одан табыс табы.

Тұрғындарды әлеуметтік қорғау жүйесінің басты элементі ретінде олардың ақшалай табысын индексациялауды жатқызады. Оның мәнісі: инфляция келтірген зиянның орынын толтыруға қызмет етеді. Тұрғындардың табысы индексациялау өзінің экономикалық мазмұны бойынша - тұрғындардың ақшалай табыс мөлшерін түзететін механизм. Инфляцияның әсерінен болған тұтыну тауарлары мен қызмет көрсетудің қымбаттауын сол механизм арқылы некен-саяқ немесе түгел орнын толтырады. Рыноктық экономика жағдайында тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың бірден-бір механизмі ретінде индексация өркениетті әлемде кеңінен қолданлады. Ол тұрғындардың ақшалай табысымен сатып алу қабілеттілігін сүйемелдеуге бағытталған. Индексациялайға тұрғындардың бюджеттен алатын ақшалай табысы да жатады (жәрдем ақы, зейнет ақы, стипендия, жалақы және т. б. )

Индексацияны мынандай түрлерге жіктейді: ақшалай табыс индексациясы, сақтық (сақталған) ақшаны индексациялау және өмір сүру минимумын индексациялау. Жалпы алғанда ақшалай табысты индексациялау механизмі төмендегідей түсіндіріледі. Мемлекеттік статистикалық агентстволар органдары тауар мен қызмет көрсетуге бағаның өззгеруін бақылап отырады. Осылар тұрғындардың жоғалтқан (бағаның көтерілуі т. б. ) нәрсесі көлемінің бағытын айқындайды және мөлшерінің орнын толтырады. Индексация ретроспективті немесе күтетіндей болуы ықтимал.

II Қазақстан халқының µмір с‰ру деңгейі

2. 1. Нарықты экономикалық қатынастар жєне халықтың µмір с‰ру деңгейі

Бұл мерзімнін негізгі экономикалық ағымдары нарықтык қатынастарды енгізу әрекеттерімен сипатгалады: экономиканы мемлекет иелігінен алу, жекешелендіру, кәсіпкерлікті дамыту, монополияны жою, бағаны босату, қатал ақша-несие және қаржы саясатын жүзеге асыру, кұнсыздану карқынын реттеу. 1995 ж. жалпы тұрақтанудың кейбір нышандары байкала бастады. Олардың ең бастылары - құнсыздану қаркынының бәсендеуі және экономикадагы каржы жағдайының біркатар жаксаруы. Кұн-сызданудынерекше көрсеткіші тауарлар мен қызмет көрсетудің тұтыну бағаларынын. өзгеру индексі болып саналады. Осы көрсеткіш 1995 жылдың бірінші жартысында (қактар-маусым) 32, 4%-ке өсті, ал 1994 жыддыңосы мезгілінде ол 534, 3%-ке өскен болатын.

Құнсыздануға карсы үкіметжүргізіп отырған бағытөндірістін құддырауына және жұмыссыздыктың артуына алып келді. 1995 жылы инвестиция тағайындалған және тұтыну тауарларын шығаруға бейімделген салаларда өндірістін кұлдырауы жалғаса берді. Машина жасауда және жеңіл өнеркәсіпте де айтарлыктай кұлдырау күбылыстары сакталды. Өнеркәсіптік кәсіпорындарда өз меншігіндегі айналым қаржыларының жетіспеушілігі айқын сезідді, инвестициялык белсенділік төмендеді.

Алынған пайда өкіметтің салык. міндеттемелерін, аралас кәсіпорындар арасындағы өзара төлемдерді жәнс жұмысшылардың енбекақы карыздарын жаба алмады. 1995 жылдың 1 қазанында еңбекакы карыздары 25100, 8 млн. тенгеге жетті немесе ішкі жалпы азык-түлік көлемінің23, 97%-і болды. Өкіметтарапынан уакытылы босатылмаған төлемдер бюджеттік ұйымдарда еңбекакының, зейнетақының уақытылы берілмеуіне әсерін тигізді. 1997 жыддың басында төленбеген енбекакы қарыздары 50 млрд. тенгеге, ал зейнетақылар бойынша карыздар 35 млрд. теңгеге жетгі.

Өнеркәсіп кәсіпорындарының жұмысына электр куатының жағдайы айтарлықтай әсер еггі. Айналым каржыларының жетіс-пеушілігі, жылу және электр куатын тұтынушылардың ұзак, уакыт-қа созылған қарыздары (ол 50 млрд. теңгеге жетті) энергетика кәсіпорындарына отын және баска керекті қүрал-жабдыктар жеткізіп алуға кедергі келтірді. Отын өнеркәсібі кәсіпорындарында да осындай жағдай қалыптасты. 1995 жылдың он айында республика бойынша 67 млн. тонна көмір өндірілген, бұл 1994 жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 76, 6%. Кейбір кәсіпорындарда көмір өндірудің деңгейі күрт төмендеп кетті, 1995 жылдың он айында15, 9 млн. тонна ғана көмір өндірілді, яғни 1994 жылмен салыс-тырғанда, не бары 59, 3%. Көмір өнеркәсібінің күлдырауы кейінгі жыддарда да байкалып отыр. Тұтыну тауарларын өндіру әсіресе жеңіл өнеркәсіп салалары одан әрі кұддырауда. Мақта-маталар, жүн, кілем, тігін бүйымдарын шығару үздіксіз төмендеп келеді. Аяқ киім шығару кәсіпорындары іс жузінде токтап калды.

Инвестиция (сырттан ақша, капитал тарту) мен өндірістің төмендеуі экономиканың күлдырауға түскенін, жүргізіліп отырған керсетеді. Машинажасау мен кайтаөндеу салаларыңдағы дағдарыс экстенсивті экономиканың нышаны болып табылады. Шетел капиталын осы салаларға тартуды арттыруға да сенім аз, өйткені инвестициялар негізінен шикізат салаларына көбірек тартылуда. "Жасалып отырған реформаның" эконо-микалык. және әлеуметтік шығындарын республиканың табиғи байлығын қанау аркылы кайтарып алу (компенсация) біздің келешегімізге жаксы әсер ете қоймайды. Мысалы, 1997 жылы инвестициялардың республика көлемінде мұнай-газ өндіру өнер-кәсібіндегі сыбаға салмағы 39%, кара және түсті металлургияда 8, 6% болды. Осы салаларға инвестиция көлемін арттыру өндірістін өркендеуіне негіз болды. Өндіріс көлемінің артуы 1996 жылмен салыстырғанда қара металлургияда - 24%, газ өнеркәсібінде - 20, 3%, түсті металлургияда - 15, 2%, мүнай өндіруде - 11, 2% бодды.

Экономиканы реформалау процесінде еңбек және халықты еңбекпен камту салаларындағы проблемалар одан әрі шиеленісіп кетті. Өндірістіңжалпы құлдырауы, өкіметтарапынан жүргізіліп отырган қаржы, несие, баға және салық саясатының жетілдірілмеуі жұмысшылардың жалпы саныныңкыскэруынаалып келді. Әсіресе мұндай кыскару өнеркәсіп, құрылыс және ауыл шаруашылығы салаларында айқын орын алды. Өндірістің материалдық сала-ларындағы жұмысшылар санының қысқаруы өнім өндірілмейтін салалардың көпшілігіндегі жұмысшылардын біршама түрак, -тылығымен қатар жүрді. 1995 жылы еңбекпен қамту кызметгерінде ресми түрде 153 мың жүмыссыз тіркелген, бұл - 1994 жылмен салыстырғаңда 1, 9 есе кәп. Жұмыссыздықтың жалпы көлемі 643 мың адамға жетті. Өндірістің толықтоктауы салдарынан акысыз демалыста 192 мың адам, болса, өндірістің жартылай тоқтау себебінен жүмыс уақыты толык, емес режімде 451 мын адам болды. Енбек нарығындағы ахуал соңғы жылдарда да айтарлықтай өзгере коймады. 1997 жылы экономика салаларында істеп жүрген адамдар саны 1996 жылмен салыстырғанда 11, 8%-ке кеміді. Республика еңбек нарығының өзіне тән ерекшелігі - жасырын жүмыссыздык деңгейініңжоғары болуы. Мемлекетгік халыкты еңбекпен қамту кызмет органдарының бағалауынша, мұндай жұмыссыздык экономикалық белсенді халықтың жалпы санының 9-11%-і екен. Ауылдағы халықты еңбекпен камту проблемасы ерекше ауыр болып отыр. Бүгінде жұмыссыздардың көпшілігі (54, 8%) осы ауыдды мекендерге келеді екен. Оның үстіне Казақстаңда жүмыс-сыздықтың жергілікті шоғырланған ордалары (аймактары) бар. Оған шағын қалалар жатады. Бүл процестің карама-карсы жағы - халыкты табыс деңгейі бойынша бөлшектеу. Зертгеушілердің 1997 жылғы есебі бойынша, республика халкының шамамен 60%-інің орташа номинал табысы түтыну бюджетінен төмен екен.

Нарыктық қатынастардын даму талабына сай меншіктік қатынастар жүйесі айтарлыктай реформалауға душар болды. Бүл міндетті жекешелендіру барысында шешу ұйғарылған болатын. Жекешелсндірудің негізгі экономикалық мақсаты меншіктік каты-настар жүйесінің жаңа көрінісін - кәсіпорындардың көпшілігі шаруашылықты тиімді ұйымдастыратын меншік иелерінін бакы-лауында болатын жүйе қүру болып жарияланған еді. Жалпылама жекешелендіру Қазакстанда 1991 жылдан басталды. Үкіметтің бағдарламасы бойынша 31 мыц кәсіпорын үш кезең ішінде мемлекет иелігінен алынып, жекешелендірілуге тиіс болатын. Бірінші кезенде (1991-1992 ж. ж. ) мемлекеттік меншіктің көлемі мен құрылымын белгілеу, меншіктік құкык, беруді дайындау қажет болды.

Сонымен қатар осы бірінші кезенде шағын жекешелендіру объектілерінің (шағын және орта кәсіпорындар) 50%-ін жеке-. Жекешелендірудің екінші кезеңінде (1992-1996 ж. ж. ) орта және ірі кәсіпорындар (жалпылама жеке-шелендіру және арнайы жобалар бойынша жекешелендіру) колға алынуы тиіс болды.

Үкіметтің жекешелендіру саясаты негізінен әлеуметтік әділеттілік керінісін сақтауды мақсатетіп койды. Бірақешкандай кажетгі нарыклық күралдармен камтамасыз етілмеген бүл шешім стихиялық процесс болып шықты. Көптеген шағын жекешелен-діру объектілері (дүкен, монша, асхана, киім тігу мекемелері, т. б. ) жергілікті мемлекеттік мүлік конкурс немесе аукцион өткізілмей-ақ, өте төмен бағаға берілді.

1993 жылдың наурыз айында Казақстан парламенті бұл "стихиялык" процесті ретгеуге күш салып, мемлекетиелігінен алу және жекешелендірудің 1993-1995 жылдарға арналған үлттык бағдарламасын кабылдады. Бүдан былай барлык меншік бір ғана мемлекеггік органнын-Мемлекеттік мүлікті баскару мемлекеттік комитетінің қолына көшті. Осы бағдарлама бойынша меншік республика азаматтарына тегін таратылып берілуі тиіс болды. Осы мақсатпен арнайы төлем күраддары (кұжаттары) -жекешелендіру инвестициялық купондары енгізідді. Олардың иесі белгілі болып шығарыдды және оларды әр түрлі жекешелендіру инвестициялык. корларға салуға болады, өнеркәсіптік кәсіпорындар акцияларына ауыстыруға және сатуға рүқсат берілмейді. Инвестициялык корлар (Кдзақстанда 200-ге жуык құрылған еді) сол купондарды "жинап алып", аукционға шығарылған өнеркәсіптік кәсіпорындардың акцияларына ие болу үшін құрылған болатын. Осы жекешелендіру механизмінің негізгі идеясы (максаты) түрлі салада шашырап жүрген жеке меншік капиталды топтастырып, олардың республика өнеркәсіптік кешеніне бірлесіп иелік етуін қамтамасыз ету болатын. Яғни нақгы иелік еткен адамдар ғана өндірісті жетілдіруге, жандандыруға, өнеркәсіптік кәсіпорындарды көтеруге күштарлық керсетереді.

Бірақүкіметбір кордыңжинап алатын акциялар санына шектеу қойды. Соның салдарынан өнеркәсіптік объектілерге түрлі кәсіпорындардың бірнеше процент акцияларын жинаған, ондаған қорлар иелік ететін болып шықты. Кейін бірқатар ірі кәсіпорындар өте төмен бағамен шетеддік компаниялар иелігіне берілді немесе сатылды. Шетелдік фирмаларға Қарағанды металлургия және Соколов-Сарыбай комбинаттары, Жезқазған мен Балкаш мыс қорыту комбинаттары, Павлодар алюминий зауыты мен атом-энергетикалық кешені кәсіпорны, сондай-ақ басқа да маңызды объектілер берілді. Алайда маңызды кешендерді түгелдей, шүғыл түрде сатып жіберу адамдарға қолайлы жағдай туғыза қоймады, зейнетақы проблемаларын да, жүмыссыздық мәселелерін де шешпеді. жабық есік ішінде және халықтан жасырын түрде бөлініске түсті.

Мұндай жағдайда жоғарыдаайтылған жаңадан күрылган қорлар жүрттын купондарын жинастыруға ешкэндай мүдделі болмады. 1995 жылдың басында жалпы жекешелендіру бағдарламасы да, оның алға қойған максаттары да жүзеге аспайтындығы белгілі болды. Жекешелендірудін негізгі максаты-тиімді жұмыс жасайтын жеке меншік секторын КҮРУ және қалыпты бәсекелестік ортаны калыптастыру жүзеге аспады. Төленбеген қарыздардың көлемі 1998 жылдын көктемінде шексіз өсіп, 18 млрд. долларға жетті.

Шетелдік "инвесторлардың" еңбекакыны уақытында төлемеу і ашындырған Кентау (Оңтүстік Қазақстан облысы), Жаңатас (Жамбыл облысы) тау-кен өнеркәсібінін жұмысшылары 1997 және 1998 жылдары бірінен сон бірі ереуілге шыкты. Олар аштык жариялады. Жаңатас жұмысшылары өз проблемаларына өкіметгің назарын аудару үшін темір жолға жату шарасын үйымдастырды. Ереуілшілер осы шаралары үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылды. Өкіметгің әлеуметтік саясатына наразылығын халык

барлық жерде білдіріп жатгы. Алматыда электр энергиясына қожа-лык етуші "Трактебелъ" атты бельгиялык компания электр қуаты-ның бағасын бірнеше есе көтеріп жіберді.

Осылайша, республиканын өтпелі кезендегі әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштері қарама-қайшы тенденциялар мен процестердің ұлгая тускенін байқатты. Қазакстан экономи-касы терен дағдарыс жағдайына түсті.

2. 2. Қазақстанның ауыл шаруашылығындағы ауыр жағдай.

Ауыл шаруашылығындағы нарык. жағдайы мен оның дамуы елдегі жалпы әлеуметтік-экономикалык саясатқа және жеке проблемаларға байланысты көптеген факторлармен аныкталады. Нарыктық экономиканың орнығуы меншіктің әр түрлі нысаңдары мен шаруашылыкжүргізу формаларына негізделген кеп укладты экономиканы калыптастыруға тікелей байланысты. 1992-1994 жылдары республикада совхоздар мен колхоздарды кайта кұру саясаты кең масштабта жүргізідді. Олар бірде кооперативтерге, бірде шаруа қожалыктарына айналдырылып, енді бірде акционерлік коғамдарға өзгертіліп жатты. Олардағы меншік нысандарын, агрокәсіпорындардың статусын езгертуге, меншік иелерінің және жүмысшылардың жаңа типтерін калыптастыруға, оларға өндіріс құраддарын, өнімдері мен табыстарын өз еркінше пайдалануға күкык беру әрекеттері жасалды. 2003 жылдың басында республиканың ауыл шаруашылығында 51885 шаруашылык. субъектісі күрылды. Оның ішінде 47393 шаруа қожалығы, 991 шаруашылык серіктестігі, 2614 өндірістік кооператив, 399 акционерлік коғам, 120 әр түрлі қауымдастықтар, 95 мемлекеттік кәсіпорын, сондай-ак 273 кәсіпорын - колхоздар мен ұжымдық кәсіпорындар болды. 2003 жылдың алғашқы жартысында 2106 ауыл шаруашылык кәсіпорын шаруашылык жүргізудің мемлекеттік емес объектілеріне өзгертілді. Дегенмен, меншіктің жана нысандарының тұрақтануы өте күрделі қаржы-экономикалықжағдайда жүргізілді. Ауылшаруа-шылық тауар өндірушілердің экономикалық жағдайынын тұрақсыздығы бұрыннан қалыптаскан шаруашылык байла-ныстардын бұзылуына, ауыл шаруашылығы мен өнеркөсіп ара-сындағы тауар алмасу барысындағы баға теңсіздігінің (диспаритет) артуына, күнсыздануға, бюджеттің жетіспеушілігіне, мемлекетгік қаржыландырудың қысқаруына, несиелік ресурстардың қымбат тауына байланысты болуынан туды. Осылардың салдарынан еліміздің ауыл шаруашылығында апатты жағдай қалыптасты. Мұның ең басты себептерінің бірі экономикалық реформаны жүргізуде кешенділіктің, жан-жақтылықтың болмауы еді. Көп укладты экономиканын қалыптасуына мемлекеттік меншікті жекешелендіру негіз болды. Дегенмен, ол аграрлы сектордың барлықпроблемаларын шешуде негізгі кұрал ретінде қарастырыла бастады. Жаңа типті меншік иесі-жұмысшыны калыптастыру ісі - совхоздарды жекешелендіру, мүлікті және жерді шаруашылық механизмдерінің өзін ырықтандыруды есепке алмай (баға белгілеу, қаржыландыру, несиелеу) бөлу аркылы қарастырылды. Мысалы, негізінен 1992жыддыңкантарынан босатылса (еркін баға), көптеген түрлеріне мемлекет тұрақты сатып алу бағаларын белгіледі, оның үстіне жекешелендірілген кәсіпорындарға да мемлекетгік гапсырыс көрсетілді. Осыдан келіп өнеркәсіптік өнімдер бағасы ауыл шаруашылығы өнімдеріне қарағанда тезірек есіп отырды. Тек 2003 жылы ғана астык дайындауға, меншіктің барлык нысандарына берілетін мемлекеттік тапсырыс токтатылды. 2002-2003 жылдарда жоғарыда айтылған баға деңгейінің жоғарылауы 6, 8 есеге жетті. Ауыл шаруашылығы министрлігінің есебі бойынша, баға қарама- Афоөнеркәсіп кешені (АӨК) 21 млрд. теңге каражат жоғалтқан. Бұл баға қайшылығы әрі карай жалғаса берді, 2002 жылы 2001 жылмен салыстырғанда ауылшаруашылық құрал-саймандарын сатып алу бағасы және пайдаланған электр қуатыныңбағасы40%-ке, ал жанар-жағармай материаддарынын бағасы 25%-ке жоғарылаған.

Сонымен, республикада орын алған "бағалар кайшылығы" ауыл шаруашылығын өркендетуге бағытталған іс-әрекеттің қандайын болса да тұншықтыруда. Осы және тағы басқа да себептерге байланысты ауылшаруашылығы өндірісі табысқа жете алмады, пайда алмайтын шаруашылыктар саны күрт өсіп кетті. Шаруашылыктар өндірісті өте қымбатка түсетін несиелер есебінен ғана дамыта алатын болды. Мемлекеттік тапсырыс есебіне жатқызылатын ауылшаруашылық өнімдері үшін төлемдердің тұракты кешігуі бүл жағдайды онан әрі ушықтырды. Уақытында алынбаған каражаттар кұнсыздануға ұшырап отырды. Құнсызданудың арта түсуі жағдайында, әсіресе 2000-2003 жылдарда, ауылшаруашылык кәсіпорындары банкротқа ұшыруға жақындады, өз каражатгары есебінен карапайым ұдайы өндірісті жүргізу мүмкіндігінен айырыдды. Бірнеше ай қатарынан, кейде жыл бойына еңбекақы төленбеді, техника, қосалқы бөлшектер, жанар-жағармай материалдарын, тыңайтқыштар алуға қаражат болмады. 2000 жылы 1999 жылмен салыстырғанда несие беру 44%-ке қыскарды. егістік ауданы жылдан-жылға кысқара бастады. Егер 2000 ж. олардың ауданы 35 млн. га болса, 2001 жылы 25, 6 млн. га ғана болды. Олардан алынған өнім 2001 жылы 11, 2 млн. тоннаға тө-мендеді, ал 1986-1990 жылдарда орташа 24, 1 млн. тоннадан алын-ған болатын.

Ауылшаруашылык кәсіпорындары өздерінін астығын, тағы баска азык-түліктерін жанар-жағармай материалдарын, косалкы бөлшектерді, жұмысшыларға енбекакы төлеудің есебіне тапсыруға мәжбүр болды. Бартерлік операциялар іс жүзінде жабдыктаушылардың нүскауымен жүргізілді. Республика ауыл шаруашылығы мойнына «реформа саясатьшьщ» садцарынан тағы да ондаған жана проблемалар ілінді. Олар: нарыктык инфра-құрылымдардын болмауына байланысты өнімдерді өткізудін киындығы, жоғары салыктар, карыз төлемдерінін артуы, ауылшаруашылык тауар өндірушілерге мемлекеттік колдаудың болмауы, әлеуметтік корғау жүйесінін кирауы және т. т. Ауылды жерлерде реформа жүргізу ұрандарының астында көптеген жерде ауруханалар, медициналық пункттер, клубтар, кітапханалар жабылып жатты. Елді мекендердегі көлік кызметі анағұрлым кыскарды, сонын салдарынан көптеген ауылдар мен поселкалар ешкандай катынассыз қалды, ауылды жерлерде балаларды мектепке жібермей қою орын алып, селолык ау-руханалар мен емханалардын жұмысы сын көтермейтін жағдайға жетті. Ауыл тұрғындарына бірнеше айлап еңбекакынын тө-ленбеуі, зейнетақылардьщ кешіктірілуі, жүмыстың болмауы, санитариялық-мәдени мекемелердің жабылуы ауыр соккы болды.

Ауыл жағдайы 1998 жыддан бастап бұрынғьщан да ауырлай түсті. Сондықтан ауыр тұрғындары қалаға, аудан орталықтарына кеше бастады, елді мекеңдер қаңырап бос калды.

2. 3. Бєсекеге қабілетті Қазақстан халқы

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.