Францияның кітап басу ісі
I. Кіріспе «Алғашқы баспалардың пайда болуы»
II. Негізгі бөлім:
Ι . тарау. Франция кітап басу ісінің қалыптасуы мен дамуы
1) Кітап шығарылымының құрылымы
2) Энциклопедиялық кітаптардың шығуы
3) Негізгі баспаханалар
ΙΙ . тарау.Қазіргі заманғы француздың кітап басу ісі
4) Интернеттен . 2005.2007 жылдар аралығындағы Францияның кітап әлемі туралы жаңа мәліметтер
III. Қорытынды: Дәл қазіргі ахуалы, әлемдегі орны, кітап импорты мен
экспорты
II. Негізгі бөлім:
Ι . тарау. Франция кітап басу ісінің қалыптасуы мен дамуы
1) Кітап шығарылымының құрылымы
2) Энциклопедиялық кітаптардың шығуы
3) Негізгі баспаханалар
ΙΙ . тарау.Қазіргі заманғы француздың кітап басу ісі
4) Интернеттен . 2005.2007 жылдар аралығындағы Францияның кітап әлемі туралы жаңа мәліметтер
III. Қорытынды: Дәл қазіргі ахуалы, әлемдегі орны, кітап импорты мен
экспорты
Қолжазба кітаптар сопыханаларда дайындалып, сақталынатын XII ғасырдың соңына дейін және қолжазба кітаптарды шығаратын орталық қалаларға ауыстырылған кезеңде, яғни кітап басуға кірісу (XVғ.-дың 70-жылдары) XIII ғасырдың басынан бастап қолға алынды. Жазылып алынатын және даталы кодекстердің дені XI-XIIғ.ғ пайда болды. Сопы елдерінің солтүстігі мен шығысындағы шеберханалары маңызға ие болды. Манускрипторлардың үлкен орталығы сопы Клюнидыңкі еді. Мон-Сен-Мишель аббаттығының «Кітаптар қаласы» аталатын жерінде айрықша хаттың анықтылығын сәндік безендірудің қарабайырлығымен үйлестіретін, кітаптық көркемдеудің сопылық үлгісі дүниеге келді. Француз тіліндегі алғашқы хаттық құжат деп «Страсбургские клятвиді» (842) атау белгіленген.
Солтүстік француз тілінде XII - XIII ғасырда кеңінен тараған әдебиет пайда болды. Қалалықтар мен бектердің арасында сауаттылықты көтеру өз кезегінде кітапқа деген дүнияуи сұранысты арттырды: серілер романдары, тарихи хроникалар мен поэмалар, театрландырылған қойылымдар мен лирикалық шығармалар, труверлердің әндері және т.т. Бізге жеткен XII-XIII ғасырлардағы қолжазба кітаптар он мыңдап есептеледі. XIII-ғасырда Сен-Дени аббаттығында «Большие французские хроники» деп аталатын шығармаға латын тілінен француз тіліне аударма жасалып, кең танымалдылыққа ие болған. Ал XIV ғасырда антикалық авторлардың туындылары, схоластардың еңбектері, XII ғасырдағы Библия, «шіркеу әкелерінің» шығармалары француз тіліне аударылды.
Ортағасырлардағы университеттер ( Париж бен Монпельедегі) кітапқа деген сұранысты арттыруда үлкен рөл атқарды. XIII ғасырдан бастап олар ғылым мен мәдениеттің орталығы болды. Қалалық қолөнер шеберханаларында негізінен сағатшылар (имандық) даярланды. XIV ғасырдың екінші жартысынан бастап және XV ғасырда олардың шаруашылығы халықтық сипат алды. Францияда қолжазба кітаптардың қалалық қолөнер шаруашылығындағы қарқынды дамуы XV ғасырда тәмамдалды. Кодекстерді халықтық технологиямен дайындаудың бірлестігі мануфактуралық типті өндіріс орындарында кітап өндірісінің айтарлықтай өсуі мен оның бағасының арзандауына әсер етті. Шаруашылық өсімі, оқу жүйесіндегі табыстар XV ғасырда кітап ісінің дамуына ықпал жасады. Көшірмешілердің, түптеушілердің, иллюминаторлардың саны арта түсті. XV ғасырдың 60-жылдары Парижде 10 000-дай көшірмеші жұмыс істеді.Дәл осы уақытта бірінші баспа кітаптарын ( Германия және Италиядан) әкелушілер пайда бола бастады. XV ғасырда кітапқа деген өсу үстіндегі қажеттілік францияда кітап басуға алып келді. Сорбоннаның екі ректоры – Жана Хейлен және Гийома Фишенің шақыруымен 1470 жылы Париж қаласына Ульрих Геринг, Михаил Фрибургер мен Мартин Кранцтар ат басын арнайы бұрды. Дәл сол жылы осы тұлғалардың қатысуымен итальяндық гуманист Гаспарена де Бергамның хаттарының жинағы – бірінші кітап болып жарық көрген еді. 1476 жылы Францияда Библияның алғашқы баспасы шықты.
1476 жылы париждық кітап саудасымен айналысушы Паскье Боном «большие французские хроники» деп аталатын еңбегінің түпнұсқасын нақты жаңғыртумен қайта басып шығарды. Бұл француз тіліндегі Парижде пайда болған бірінші баспа болатын.
Солтүстік француз тілінде XII - XIII ғасырда кеңінен тараған әдебиет пайда болды. Қалалықтар мен бектердің арасында сауаттылықты көтеру өз кезегінде кітапқа деген дүнияуи сұранысты арттырды: серілер романдары, тарихи хроникалар мен поэмалар, театрландырылған қойылымдар мен лирикалық шығармалар, труверлердің әндері және т.т. Бізге жеткен XII-XIII ғасырлардағы қолжазба кітаптар он мыңдап есептеледі. XIII-ғасырда Сен-Дени аббаттығында «Большие французские хроники» деп аталатын шығармаға латын тілінен француз тіліне аударма жасалып, кең танымалдылыққа ие болған. Ал XIV ғасырда антикалық авторлардың туындылары, схоластардың еңбектері, XII ғасырдағы Библия, «шіркеу әкелерінің» шығармалары француз тіліне аударылды.
Ортағасырлардағы университеттер ( Париж бен Монпельедегі) кітапқа деген сұранысты арттыруда үлкен рөл атқарды. XIII ғасырдан бастап олар ғылым мен мәдениеттің орталығы болды. Қалалық қолөнер шеберханаларында негізінен сағатшылар (имандық) даярланды. XIV ғасырдың екінші жартысынан бастап және XV ғасырда олардың шаруашылығы халықтық сипат алды. Францияда қолжазба кітаптардың қалалық қолөнер шаруашылығындағы қарқынды дамуы XV ғасырда тәмамдалды. Кодекстерді халықтық технологиямен дайындаудың бірлестігі мануфактуралық типті өндіріс орындарында кітап өндірісінің айтарлықтай өсуі мен оның бағасының арзандауына әсер етті. Шаруашылық өсімі, оқу жүйесіндегі табыстар XV ғасырда кітап ісінің дамуына ықпал жасады. Көшірмешілердің, түптеушілердің, иллюминаторлардың саны арта түсті. XV ғасырдың 60-жылдары Парижде 10 000-дай көшірмеші жұмыс істеді.Дәл осы уақытта бірінші баспа кітаптарын ( Германия және Италиядан) әкелушілер пайда бола бастады. XV ғасырда кітапқа деген өсу үстіндегі қажеттілік францияда кітап басуға алып келді. Сорбоннаның екі ректоры – Жана Хейлен және Гийома Фишенің шақыруымен 1470 жылы Париж қаласына Ульрих Геринг, Михаил Фрибургер мен Мартин Кранцтар ат басын арнайы бұрды. Дәл сол жылы осы тұлғалардың қатысуымен итальяндық гуманист Гаспарена де Бергамның хаттарының жинағы – бірінші кітап болып жарық көрген еді. 1476 жылы Францияда Библияның алғашқы баспасы шықты.
1476 жылы париждық кітап саудасымен айналысушы Паскье Боном «большие французские хроники» деп аталатын еңбегінің түпнұсқасын нақты жаңғыртумен қайта басып шығарды. Бұл француз тіліндегі Парижде пайда болған бірінші баспа болатын.
1.И.Е.Баренбаум
И.А.Шомракова « Книга и книжное дело в капиталистических странах ».
Л.1990. (86 - 88 бет)
2.И.Е.Баренбаум
И.А.Шомракова « Книга и книжное дело в капиталистических странах ».
Л.1990. (94-97 бет)
3.И.Е.Баренбаум
И.А.Шомракова « Книга и книжное дело в капиталистических странах ».
Л.1990. (88-91 бет)
4.И.Е.Баренбаум
И.А.Шомракова « Книга и книжное дело в капиталистических странах ».
Л.1990. (97-105 бет)
5. И.Е.Баренбаум
И.А.Шомракова « Книга и книжное дело в капиталистических странах ».
Л.1990. ( 94-97 бет)
7. Интернет желісі: www.yandex.ru, Книжний мир Франции
И.А.Шомракова « Книга и книжное дело в капиталистических странах ».
Л.1990. (86 - 88 бет)
2.И.Е.Баренбаум
И.А.Шомракова « Книга и книжное дело в капиталистических странах ».
Л.1990. (94-97 бет)
3.И.Е.Баренбаум
И.А.Шомракова « Книга и книжное дело в капиталистических странах ».
Л.1990. (88-91 бет)
4.И.Е.Баренбаум
И.А.Шомракова « Книга и книжное дело в капиталистических странах ».
Л.1990. (97-105 бет)
5. И.Е.Баренбаум
И.А.Шомракова « Книга и книжное дело в капиталистических странах ».
Л.1990. ( 94-97 бет)
7. Интернет желісі: www.yandex.ru, Книжний мир Франции
Жоспар:
I. Кіріспе Алғашқы баспалардың пайда болуы
II. Негізгі бөлім:
Ι - тарау. Франция кітап басу ісінің қалыптасуы мен дамуы
1) Кітап шығарылымының құрылымы
2) Энциклопедиялық кітаптардың шығуы
3) Негізгі баспаханалар
ΙΙ – тарау.Қазіргі заманғы француздың кітап басу ісі
4) Интернеттен – 2005-2007 жылдар аралығындағы
Францияның кітап әлемі туралы жаңа мәліметтер
III. Қорытынды: Дәл қазіргі ахуалы, әлемдегі орны, кітап импорты
мен
экспорты
Кіріспе
Қолжазба кітаптар сопыханаларда дайындалып, сақталынатын XII ғасырдың
соңына дейін және қолжазба кітаптарды шығаратын орталық қалаларға
ауыстырылған кезеңде, яғни кітап басуға кірісу (XVғ.-дың 70-жылдары) XIII
ғасырдың басынан бастап қолға алынды. Жазылып алынатын және даталы
кодекстердің дені XI-XIIғ.ғ пайда болды. Сопы елдерінің солтүстігі мен
шығысындағы шеберханалары маңызға ие болды. Манускрипторлардың үлкен
орталығы сопы Клюнидыңкі еді. Мон-Сен-Мишель аббаттығының Кітаптар
қаласы аталатын жерінде айрықша хаттың анықтылығын сәндік безендірудің
қарабайырлығымен үйлестіретін, кітаптық көркемдеудің сопылық үлгісі дүниеге
келді. Француз тіліндегі алғашқы хаттық құжат деп Страсбургские клятвиді
(842) атау белгіленген.
Солтүстік француз тілінде XII - XIII ғасырда кеңінен тараған әдебиет
пайда болды. Қалалықтар мен бектердің арасында сауаттылықты көтеру өз
кезегінде кітапқа деген дүнияуи сұранысты арттырды: серілер романдары,
тарихи хроникалар мен поэмалар, театрландырылған қойылымдар мен лирикалық
шығармалар, труверлердің әндері және т.т. Бізге жеткен XII-XIII
ғасырлардағы қолжазба кітаптар он мыңдап есептеледі. XIII-ғасырда Сен-Дени
аббаттығында Большие французские хроники деп аталатын шығармаға латын
тілінен француз тіліне аударма жасалып, кең танымалдылыққа ие болған. Ал
XIV ғасырда антикалық авторлардың туындылары, схоластардың еңбектері, XII
ғасырдағы Библия, шіркеу әкелерінің шығармалары француз тіліне аударылды.
Ортағасырлардағы университеттер ( Париж бен Монпельедегі) кітапқа
деген сұранысты арттыруда үлкен рөл атқарды. XIII ғасырдан бастап олар
ғылым мен мәдениеттің орталығы болды. Қалалық қолөнер шеберханаларында
негізінен сағатшылар (имандық) даярланды. XIV ғасырдың екінші жартысынан
бастап және XV ғасырда олардың шаруашылығы халықтық сипат алды. Францияда
қолжазба кітаптардың қалалық қолөнер шаруашылығындағы қарқынды дамуы XV
ғасырда тәмамдалды. Кодекстерді халықтық технологиямен дайындаудың
бірлестігі мануфактуралық типті өндіріс орындарында кітап өндірісінің
айтарлықтай өсуі мен оның бағасының арзандауына әсер етті. Шаруашылық
өсімі, оқу жүйесіндегі табыстар XV ғасырда кітап ісінің дамуына ықпал
жасады. Көшірмешілердің, түптеушілердің, иллюминаторлардың саны арта түсті.
XV ғасырдың 60-жылдары Парижде 10 000-дай көшірмеші жұмыс істеді.Дәл осы
уақытта бірінші баспа кітаптарын ( Германия және Италиядан) әкелушілер
пайда бола бастады. XV ғасырда кітапқа деген өсу үстіндегі қажеттілік
францияда кітап басуға алып келді. Сорбоннаның екі ректоры – Жана Хейлен
және Гийома Фишенің шақыруымен 1470 жылы Париж қаласына Ульрих Геринг,
Михаил Фрибургер мен Мартин Кранцтар ат басын арнайы бұрды. Дәл сол жылы
осы тұлғалардың қатысуымен итальяндық гуманист Гаспарена де Бергамның
хаттарының жинағы – бірінші кітап болып жарық көрген еді. 1476 жылы
Францияда Библияның алғашқы баспасы шықты.
1476 жылы париждық кітап саудасымен айналысушы Паскье Боном большие
французские хроники деп аталатын еңбегінің түпнұсқасын нақты жаңғыртумен
қайта басып шығарды. Бұл француз тіліндегі Парижде пайда болған бірінші
баспа болатын.
Екінші кітап басудың үлкен орталығы Лиона қаласында болды. Мұнда
Гийом ле Руа(Кениг) және Иоганн Трексельдер еңбек етті. XV ғасырда
кітаптар, сондай-ақ, Тулуза, Альби, Пуатьеде, сонымен қатар нормандия мен
Бретан қалаларында басылып жатты.
XV ғасырдағы ең жолы болған, көпшілік тұтынып, рухани азық ететін
баспа Библия еді, онымен қоса теологиялық трактаттар, шіркеу әкелерінің
шығармалары, дұға етушілер, және де шіркеуге қызмет ететін кітаптар, сондай-
ақ антикалық классиктердің мәтіндері, заңдық трактаттар, латын тілінің
грамматикасы жинақталған – донаттар, бектер мен манаптардың романдары,
моральдық туындылар болды.
XVI ғасырда Францияда цензура енгізіліп, протестанттық әдебиет
нысанаға алынады. 1545 жылы алғашқы француздық тиым салынған кітаптардың
индексі көрсетілді.
Ренессанс дәуірі әдебиет ғұмырына гуманизм негізінде кірпіші қаланған
зайырлы дағды алып келді. Рим және грек ақындарының, грамматиктердің,
шешендер мен философтардың көлемді ғылыми түсіндірмелерімен берілген
шығармаларының көптеген басылымдары жарыққа шықты. Ғылыми шығармашылыққа
деген қызығушылық одан сайын арта түсті. Сол секілді жаратылыстану
ғылымдарының трактаттары да дүниеге келді. Гуманистік-филологиялық
басылымдардың саны жүзжылдықтың бастапқы уақытындағымен салыстырғанда 8
есеге өсті.
XVI ғасырда Францияның баспагерлік шығармашылығының алтын ғасыры
болды. Оның дамуы үшін кітап әлеміндегі гармоникалық бірлікке жетуге
ұмтылған Жоффуа Торидің Цветущий луг (Шанфлери) трактаты аса кең
көлемде әсер етті. XVI ғасырдағы баспагер-гуманистерінің арасында Этьенн
династиясының аты жер жарды. Фирманың негізін қалаушы Анри Этьенн (1470-
1521) 1502 жылы Аристотельдің Этикасын шығарды. Ал оның ұлы – өзінің
жан-жақтылығымен көзге түскен Робер Этьенн (1503-1550) 1531 жылы құнды
филологиялық еңбек Сокровища латинского языканы шығарған болатын. Анри П.
Этьенн (1531-1598) әкесінің еңбегін одан әрі жалғастырып, Сокровища
греческого языка атты дүниені құрастырып, тағы бір маржанның санын
арттырды. Этьенндердің фирмасы 1654 жылға дейін 1500-дай баспаны шығарып
тұрды.
Лион қаласымен XVI ғасырдағы ірі баспагер-гуманистердің бірі Этьенн
Доленің (1509-1546) қызметі тікелей байланысты. 1538 жылы Доле өзінің жеке
баспасын ашты. Оның баспасынан 70-тей кітап басылды. Оның ішіне Рабле,
Маро, Эразм, Кальвин, Софокл, Гален, Теренция, Цицерон, Вергилия және с.с.
туындылары кіреді. 1539 жылы лиондық тоқымашылардың көтерілісі кезінде Доле
олардың талаптарына қолдау көрсеті мақсатында сөз сөйледі. Алайда әлденеше
рет қамауға алынды. 1546 жылы қиын талпыныстардан соң ол асылып, содан
өзінің кітаптарымен бірге өртенген.
XVII ғассырда Францияда алғашқы мемлекеттік баспа пайда болды. Ол
1640 жылы Лувр қаласына орналастырылып, Ришельенің бұйрығы бойынша
королевская типография деген атауға ие болады. Онда литургиялық (тектану)
кітаптар, патшалық эдиктер, өзінің жоғары сапасымен және асқан жақсы
безендірілуімен айрықшаланатын ғылыми әдебиеттер басылды.
XVII ғасырдағы ірі баспагерлердің бірі Антуан Витре болды. Оған он
томдық көптілді Библияның баспасы меншіктелген.
XVII ғасырдағы кітаптардың арасында негізгі орын алатын діни
әдебиеттер болды. Содан соң тарихи еңбектер, генеалогиялық трактаттар мен
геральдикалық шығармалар белең алды. Абсолюттікке қарсы қозғалыс уақтысында
(Фронда) Фрнацияда саяси кітапшалар мен мазаринадтар деп аталатын
памфлеттер кең таралды.
XVII ғасырда Францияда кезеңдік баспа туындады. 1631 жылдың 1-ші
мамырында Теофраст Ренодо негізін қалаған Газеты-дың алғашқы нөмірі
жарыққа шықты.
XVIII ғасырдың басында француздық баспа көптеген әр алуан заңдармен
реттеліп отырды. 15 Людовик Франциядағы бірінші 123 баптан тұратын
цензуралық кодекс – Регламентті басты. Елдегі баспалардың саны 250-мен
шектелді. Прогрессивтік әдебиеттің туындылары тиымдарға тап болды.
XVIII ғасырда кітап қиындық және қарсылыққа толы кезең –
буржуазиялық революцияның қарсаңында көпқырлылық танытты. Ағарту жұмыстары
жазушы және ғалымдар – Монтоскье, Вольтер, Дидро іспетті Франция және оның
шекарасынан да асып кең танымалдылыққа ие болған ұлы ойшыл, философтардың
шығармаларында көрініс тапты. Осы кезеңдегі жаратылыстану ғылымдары
басылымдарының ішінде 44 томдық Бюффонның Естественная история атты
еңбегі ерекшеленеді. XVIII ғасырдың екінші жартысында әр түрлі сапарлардың
сипаттамалары енгізілген географиялық әдебиетке деген қызығушылық пайда
болды 1.
Негізгі бөлім: Кітап шығарылымының құрылымы
Соғыстан соң кітап өндірісі Францияда жылма-жыл өсті. 1946 жылдың
өзінде баспалардың соғысқа дейінгі деңгейі басымдыққа ие болып, 8892
баспаға толды. 1948 жылы кітаптардың санының жоғарғы көрсеткіші – 14 143-
ке, содан соң бірден төмендеу байқалды. Алайда одан әрі 50-жылдары кітап
өндірісінде тың өсім болды. 1969 жыл мен 1980 жылдардың арасында
Франциядағы кітап өндірісінің көлемі 50% өсті. Жыл сайын 30 000-ға жуық
кітап атаулары шығарылады, олардың ішінде 45%-жаңа баспалар. Францияда әр
жыл сайын шығатындардың саны 50-жылдардың ортасынан бастап әлемде нақтылы 6-
орынға шықты, СССР, Япония, Англия, ФРГ, АҚШ-тан кейін. Ал соңғы жылдары
бұл көрсеткішті ҚХР, СССР Англия, ФРГ, АҚШ ысырды. Жалпы таралым 1986 жылы
шамамен 360 млн. дананы құрады.
Франциядағы ең көп баспаға ортақ сипаттағы (көркем, ғылыми-белгілі,
тарихи, философиялық), оқытушылық (ағартушылық), энциклопедиялық және
анықтамалық баспалар жатады. Балалар және жасөспірімдер кітаптары соңғы
жылдары бағыт-бағдарлы француз баспаларының арасында (атаулары мен
таралымына қарай) төртінші орын алады.
Балаларға арналған француз баспалары көркем безендірілуімен және
полиграфиялық орындауларға байланысты жоғары сапасымен өзгешеленіп отырады.
Халықаралық сыйлықтар мен мадақтаулар мен балалар кітаптарының конкурстары
үшін көптеген француз баспалары белгіленіп қойылады. Соңғы жылдары
энциклопедиялық және анықтамалық баспалардың үлесі артуда.
1937 жылы көптомдық әлі де аяқталмаған қалпындағы Французская
энциклопедия (21 томдық) баспасы басталған-тын. XVIII ғасырда 1939 жылы
шыққан Французская энциклопедия баспасы толығымен кітап пен баспа ісінің
(La Civilisation ecrite P.,1939)сұрақтарымен айналысты. 1951 жылы 17 томдық
Клярте энциклопедиясы жарық көрді. Бордас оқу әдебиеттерінің баспасы
Новая энциклопедия Бордас 12 томдық энциклопедияның шығарылымының күрделі
де ірі бастамасына бағыт алды. Баспа мектеп оқушылары мен олардың ата-
аналарына арналған. Баспаның таралымы болжанған сұраныс пен әдебиеттің
түріне байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, тарихи шығармалар
шығарылымдарының таралымы 4 мыңнан 15 мың данаға дейін, медициналық – 9-10
мың дана, техникалық(белгілі) – 3000-5000 дана, ең маңызды дегендері – 2000
дана, философиялық шығармалар (автордың беделі мен танымалдылығына
байланысты) – 2000-3000 дана , романдардың таралымдары болса, 3000-нан
30 000 данаға дейін (танымал автордың) басылады. Францияда өзге
капиталистік елдердегідей мынандай ереже жұмыс істейді: төмендегілерге
арналған арнайы әдебиет атаулардың жалпы шығарылымында шектелген таралыммен
шығады. Осылай ғылыми-техникалық әдебиет 1981 жылы атауларына байланысты
үлесі 5%-ды құрап, өзінің үлесі таралым бойынша – 1-1,3% болды.
Соңғы кезеңдерде Францияда көркем әдеби шығармалардан басқа авиация және
косманавтика баспалары, әр алуан сапарлар мен спортқа арналған кітаптар
үлкен сұранысқа ие болды. Сондай-ақ медициналық әдебиетке, музыкаға
арналған кітаптар мен биографиялық баспаларға да сұрансы өсті. Буржуазиялық
интеллигенцияны экзистенциалистердің философиялық шығармалары,
философиялық-діни ағымдар қызықтырды. Буржуазиялық баспагерлер бұрынғыдай
эротикалық және детективті-эротикалық романдармен жирентпеді. Жасы, ақыл-
ойы кемелденген оқырманды , балаларды да арасында комикстер (банд дессине)
назар аударды. Әсіресе, 18 бен 24 жас аралығындағы жастар (31%) комикстерді
оқыды. Комикстердің арасында қылмыс пен зорлау, порнографияға кісен
салынбайды, дегенмен бұл жанрдың табиғатын олар анықтамайды.
Тәжірибелік басшылықтар үлкен сұранысқа ие. Қалай гүл өсіру немесе
суретке қалай түсу, шаңғыны дұрыс тебу және т.т. өзге әдебиеттің бұл
категориясына туристік анықтамалықтар, географиялық карталар, атластар
кіреді.
Француз нарығындағы елеулі жетістік соңғы кездері көптеген
баспаханалар әбден шығаратын ғылыми фантастика болып отыр. Сонымен қатар,
аударма әдебиеттің баспаларының саны өсті. Аударманың жартысына жуығы –
көркем әдебиеттің туындылары. Соңғы 10-15 жыл уақыт аралығында орыс тілінен
аударылған ауармалары атап айту қажет. Орыс классиктерінің шығармаларының
жанында совет авторларының да: А.Толстой, В. Маяквский, Ильф және Петров,
Ш.Айтматовтардың туындылары да жарық көріп тұрды. Ең бір айтарлықтай үлкен
жетістік Франциядан шыққан біздің еліміз туралы альбомдар: Москва,
Московский кремль, Музеи Москвы, Эрмитаж.
Соңғы жылдары Францияда қалталық пішімдегі кітаптар – ливр де пош
туындыларына сұраныс өте көп болды. Қалта пішімінің баспалары Францияда
бұрын да шығып тұрған. Бірінші Дүниежүзілік соғыс қарсаңында да
Фламмарион бағасы 50 сантим тұратын Избранная коллекция сериясын
шығарған. Осы ізбенен Файярдан Современная библиотека шықты. Сәл кешірек
Книга будущего, Современная иллюстрированная книга және т.б. сериялары
жарық көрді.
Жаңа дәуір Галлимардың ливр де пош -нан және 1953 жылы Ашеттен
бастау алады. Әр жыл сайын қалталық пішімді кітаптардың серияларының саны
өсу үстінде болды. 1979 жылдан шыққан Францияда шыққан қағаз қапсырмадағы
әрбір үшінші шығарылым болды. Барлық айналымның 50% баспалардың жұмсақ
мұқабада іске асуы мынандай фирмаларға жүктелді: Ле ливр де пош, Жэ
лю, Фолио, Пресс-Покет. Қалталы кітаптардың маңызы тегінде әр алуан:
романдар, әдебиеттануға байланысты еңбектер, тарихи эсселер және т.б.
Сонымен Галлимар Малларме, Гарсиа Лорк, П. Элюар және т.б. қаламгерлердің
шығармаларынан тұратын поэтикалық серияларды шығарды. Медитация
сериясында тарихи эсселер басылады. Ғылыми зеррттеулерден тұратын әңгімелер
Я прочел баспасынан шығып тұрды. Анықтамалық әдебиеттің қалталы
сериялары болған. Промо сериясы ғылым және техника жайлы кітаптардан
құралған. Ливр де пош жұмсақ мұқабадағы кітаптардың шығарылымына
мамандандырылған француздың ірі баспаларының бірінде (1983 жылдан бастап)
Тексты и дебаты қоғамдық-ғылыми және әдеби сериялар шығып тұрды. Әрбір
сериясы ғалымға, философқа, философиялық немесе әдеби ағымға (Дидро,
Гегель, Сюрреализм және т.б.) арналған. Бұл баспалар зиялы қауым мен
студент жастардың арасында беделді еді.
Францияда кітап оқу қолы бос аймақтарда 7-ші орынды алады. Соңғы
жылдары кітап оқудың белсендендіру шаралары жүзеге асады: балалардың оқу
конференциялары өтіп, бірінші басқыштағы мектептердегі кітапханалардың саны
артып, бұқаралық кітапханалардың ауқымы кеңейеді. Кітап-баспаханалық
сектордағы кәсіпорындарға жеңілдетілген банктік несиелер беріледі.
Францияда 1981 жылдың тамызынан кітаптардың кесінді бағалары туралы заң
қолданысқа енді. Бұл шаралар ел баспаларының сауда айналымының өсіміне
септігін тигізіп, кітаптардың бағасының өсіу сәл тоқтатыла тұрды. 1985 жылы
Юманите диманш былай жазды: Француздардың қандай кітап оқитындары
белгісіз ақиқат. Алайда кітап жеңе алмайтын кедергі – бағаға жақындады.
Кітаптар бағасы бұрынғыдай өте жоғары деңгейде қалып қойды 2.
Энциклопедиялық кітаптардың шығуы
XVIII ғасыр энциклопедиялық баспалардың шығуымен байланысты. Олардың
арасында Дидро мен Д´аламбердің Энциклопедия, или толковый словарь наук,
искусств и ремесел деген – фрацуздық ағарудың орасан күрделі әдеби,
философиялық және саяси ескерткіші алдыңғы орында еді. Бірінші томы 1751
жылы шықты. Барлық шығарылымы 36 том болған ауқымды еңбек 1776 жылы жазылып
бітті. Энциклопедия XVIII ғасырдағы негізгі қолданбалы буржуазиялық
ойдың ұмтылыстарының ұжымдық іске асуы болатын. Бұл баспа бүгінгі таңда да
маңызын жоймағандықтан, Энциклопедияны қайта қайта шығару қабылданды.
Ұлы француз буржуазиялық революциясы жылдарында кезеңдік баспаның
ролі күшейді. Тек 1789 жылы Парижде 150-ден жоғары, одан кейінгі жылдары
саны 300-ге жеткен газет шығып тұрды. 1791 жылы Эбердің атақты революция
кезінде халықтың мұңын жоқтаған Отец Дюшен атты газеті пайда болды. Ж.П.
Мараттың халықтың құқықтары мен демократияның орнауы жолында аянбай
күрескен Друг народа деп аталатын газеті айтарлықтай маңызды еді. Қараша
халық жеккөрінішті Бурбондарды, феодалдық жүйелерді әжуа ететін
карикатуралар мен шарждарда көрінетін сайқымазақ суреттер кең жайылды.
XVIII ғасырдағы рөлі басым фирма Дидоның баспалық фирмасы болды.
Фирманың негізін қалаушы – Франсуа Дидо (1689-1757) өзінің шығармашылығын
1713 жылы бастаған-тын. Ал оның ұлы Франсуа Амбруаз Дидо (1730-1804) жаңа
қаріп ойлап тапқан және баспагерлік техникаға тың жаңалықтар енгізген
белгілі баспагер ретінде танылды. 16 Людовиктің тапсырысымен Дидомен
орындалған француздық классиктердің сериялары атақты еді.
1769 жылы Пьер Руссо мен Морис Вейссенбрухтар Типографическое
общество деп аталатын бірлестіктің негізін қалады. Бұл бірлестік 25 жыл
уақыт аралығында бүткіл Еуропа бойынша француз философтары, тарихшылары мен
публицистерінің туындыларын таратты.
XIX ғасырдың басында баспагерлік техниканың іске асуы француз
кітабының демократиялануына септігін тигізді. Баспалардың таралымдары
көбейіп, бағасы түсті. Қағаз мұқабалы кітапшалар таралды. Аристократтық
оқырманның орнына білімсіздеу әскери шонжар, зиялы қауым, негізгі бейнеде
жаңа сынып - буржуазия келді.
1847 жылы Францияда баспагерлердің және (Серкль де ля Либбери) кітап
сатушылардың қоғамының негізі қаланды. Ол баспагерлер мен қағаз
фабрикаларының иелерінің, кітап сатушылардың арасындағы өзара қарым-
қатынасты реттер отырды. Қоғам Журнал книжной торговли деп аталатын
(Журнал де ля Либбери) журналды шығарды. 1854 жылы оған француз
Библиография Франции (Библиография де ля Франс) баспасының ағымдағы
құрамының негізгі органы өтті.
Осы ғасырдың 30-40 жылдары Францияда үйлестірілген очерктік әдебиет
жинақтары( Новая картина Парижа, Революционный Париж), физиологиялық
деп аталатын – тұрмыстық халықтың өмірінен сипатталатын
очерктер(Французы, изораженные ими самими, Бес Парижа, т.б.) кең
таралды.
XIX ғасырда шетелге тек кейбір көне баспагерлік, оның ішінде Дидо мен
Панкуканың баспаханалары бар, фирмалар өтіп кетті. Франсуаның ұлы Фирмен
Дидо (1790-1876) баспагерлік іске таптаурын дайындықтың нақты, дәлме-дәл
баспаханалық теріммен болатын көшірмелері мен әбден жетілген баспаханалық
станок ойлап тапты.
Шарль Луи Панкук (1780-1844) ботаника мен медицина ғылымдарынан құнды
кітаптарды шығарудан бастап, өзгеше баспагерлік ресімдеумен шығатын
көптомдық баспаларды жарыққа шығарды. Панкукуаның баспагерлік
шығармашылығындағы шедеврі болып Полное собрание сочинений 4 томдық
Тацитасы есептеледі. XIX ғасырдың бірінші жартысындағы көрнекті
баспагерлердің ішінде француз романтиктерінің туындыларын шығарған
Левассердің есімі және каталогтық әдебиет пен оқу кітаптарының шығарушы
маманы болған А.Мамның аты бізге белгілі. Пьер жюль Этцель Бальзактың
Человеческая комедиясын басушы баспагер ретінде танымал. Этцелмен
И.С.Тургенев сияқты ірі жазушылар қызметтес болған.
XIX ғасырдағы ірі баспаханалардың қатарына 1826 жылы Луи Ашетт
негізін қалаған Ашетт фирмасы суырылып шықты. Біртіндеп фирма отбасылық
қоғамдастыққа айналып, 1846 жылдан бастап Луи Ашетт и К деп атала
бастады. Саудадағы жетістік баспаханаға Библиотека французских железных
дорог деп аталатын әдебиет, тарих, ғылым және өнердің серияларынан
құралған 800 томдық цикл алып берді. Балалар мен жасөспірімдерге арналған
Библиотеки сериясы да сәтті шықты. Библиотеки сериясы Гостав Доренің
ұйымдастыруымен шығатын баспадан жарық көрді.
1838 жылы Ж.Шарпантьенің (1805-1851) буржуазиялық оқырманға арналған
салыстырмалы түрде қымбат емес, ыңғайлы кітап үлгісін жасаған
баспаханасының негізі қаланды. Таптаурынды пайдаланып, Шарпантье 400
романды томына арзан – 3,5 франкқа таратты.
50-60 жылдары көрнекті радикалды баспагер Жан Лакруа (1834-1903)
болды. Ол Гюго және өзге де қаламгерлер мен қуғындауға ұшыраған қоғам
қайраткерлерінің шығармаларын шығарды. Басты жетістігі Лакруаның – 10 жыл
уақытқа шығаруға Гюгодан рұқсат алған Отверженные романы.
30-жылдардың екінші жартысына қарай кітап ісінде баспагер Поленнің
арқасында революция орын алды. Ол бірінші болып Францияда келісімді
бағада үлкен таралыммен кітап саудасын ашты.
XIX ғасырдың соңында баспаханалық процестердің механизациясын
жылдамдығын анықтау құбылыстары байқалды. Кітаптың шығарылымы көбейді. 1874
жылы францияда 14 000 атау шықты. Дәл сондай көрсеткіш одан кейінгі
жылдарда да байқалды.
XIX ғасырдың аяғында техника, жаратылыстану және әлеуметтану
ғылымдары бойынша баспалардың саны артты. Париждік Коммуна, оның қысқа да
айтулы өмір сүрген уақытында француз кітабы мен баспасының сипатын
өзгертті. Коммуна кітап ісінің ілгері жылжуына аз-кем қамқорлық танытқан
жоқ. Кітапты халыққа қолжетімді ету үшін халықтық оқу залдары пайда болып,
кітаптар мен газеттердің бағалары арзандатылды. Париждің саяси және мәдени
өмірінің жауынгер күшейткіші кезеңдік баспа, кітапшалар, версальдар мен
ренегаттарды айрықшалайтын үндеухаттар болды. Папаша Дюшен (Пер Дюшен)
газетінің таралымы 60 000 данамен таралып, үлкен жетістіктерге жетті.
XIX ғасырдың 70-жылдары Францияда марксистік идеялар кеңінен таралып,
Карл Маркстің (1872) Капиталының алғашқы аудармасы мен басқа да
шығармаларын, Энгельс, француз әлеуметтанушыларының еңбектері жарыққа
шығады. 19 ғасырдың соңғы онжылдығында балалар мен жасөспірімдерге арналған
кітап баспасы жаңа өрлеу кезеңін бастан кешірді.
XIX ғасырдың аяғында Третья Республиканың шарттары арқасында
баспаның жай-күйі 1881 жылғы 29-шы маусымдағы қомақты қаржыны үнемдеген
Заңымен орнына келді.
Сауда жасау мақсатындағы және көңіл көтеретін кітаптар бұқаралық
шығарылымға мамандандырылған ағайынды Гарнье, Велен, Мишель Левилердің
баспаханалары пайда болды.
XIX ғасырдың екінші жартысындағы орасан зор баспагер 1865 жылы кітап
ісінің негізін қалаған Альфонс Лемер еді. Князь литературного
издательства дәуірлестерінің сөзіне қарағанда, ол жас ақындар мен қаламгер
жазушылардың туындыларын шығарған.
80-жылдары француз баспа ісінің басында Кальмана Левидің (1836 жылы
негізі қаланған) фирмасы тұрды. Ол фирмада XIX ғасырдағы ең жақсы деген
Бальзак туындылары басылып шыққан. Сонымен қатар ірі пішімдегі драма
серияларын сәнді кітаптармен шығарды. Баспахана әлі күнге дейін жұмыс
істеуде.
1855 жылы негізі қаланған Файяр баспасы өзінің тарихи
шығарылымдарымен танылды. Баспа Исторический иллюстрированный журнал атты
журнал шығарды. 70-жылдары арнайы мамандырылған баспаларда Кастерман мен
Делагравтың техникалық кітаптарымен қызметтері активтендірілді. 1865 жылы
Лярусс деген баспахана ашылды. Оның негізін қалаушы – жазушы, оқытушы,
лексикограф Пьер Лярусс мектептегі анықтамалықтардан бастап, олардың орнына
көптеген көлемді анықтамалық баспаларды дүниеге келтірді. 1866 жылы
Большой всеобщий словарь XIX века еңбегінің бірінші томдығы шықты.
Өзімен бірге энциклопедиялық және жүйелі сөздіктің нұсқасын көрсетті, бұл
өз кезегінде осы қайталанбайтын баспаның анықтамалық мән-мағынасын қазіргі
күнге дейін сақтап қалды. 1897-1907 жылдары Новый иллюстрированный Лярусс
дейтін 7 томдық шықты. 1927-1933 жылдары Лярусс XX века дейтін 6-томдыққа
( Лярусстың үшінші баспасы осылай аталды) 235 мыңдай бапты сыйдырған 3.
Негізгі баспаханалар
Францияда баспагерлік қызметпен жүйелі түрде айналысатын 600 фирма
есептелген-тін. Олардың ішінен тауар айналымы 100 мың франктан 400 франктан
жоғары саналатын баспалар бар. Белсенді жұмыс істейтін баспалардың (300-ге
жуық) Парижде орналасқан. Соңғы жылдары Францияда жаңадан көптеген баспалар
пайда болды. Олар көне, көркемделуі ерекше кітаптарды, шетер авторларының
туындыларын, бестселлерлер және т.б. баспаларды шығаруға тырысты.
Францияда баспалардың көпшілігі ереже бойынша мамандандырылған
(тақырып бойынша немесе баспаның типіне қарай) сипат алған. Әмбебап түрдегі
баспалар да жұмыс істеді.
Ірі әмбебеп баспа Ашетт (Ля либрери Ашетт) фирмасы саналады.
Бәсекелестік күресте фирма ірі-ірі француз баспалары мен кітап сатушы
фирмаларды жолында қалдырды. Ол ілгеріректе өмір сүрген 75-100-дей француз
және бельгия фирмаларының капиталын бақылап отырады; біріккен үлкен
американдық және еуропалық баспалармен жұмыс атқарады, Францияның арғы
жағындағы 36 бөлімшелері мен арнайы қызметтері бар. Ашетт тобы Францияның
кітап экспорты мен кезеңдік баспаларының 63% жүзеге асырады.
1985 жылы оның тауар айналымы 12 млрд. долларды құрап, фирманың кітап
шығарушы бөлімінде 2,7 млрд. франкты айналдырды. 1986 жылы Ашетт Куртиус
Сиркюлейшен Компани фирмасының 90% акциясына қол жеткізіп, содан соң
кезеңдік басылымдардың таратылуымен айналысатын әлемдегі ең алып
фирмалардың біріне айналды.
1988 жылы американдық Гролье баспасының сатып алу салтанаты болып
өтті. Нәтижесінде Ашетт тобы энциклопедиялық әдебиет шығаратын әлемдегі
ең ірі баспагерге айналды. Фирманың баспагерлік қызметінің ауқымы үнемі
өсіп отырды. Көп сериялар Еуропа мен Америкада кең танымалдылыққа қол
жеткізді. Ашетт мемлекетте шығатын жалпы кітаптың 20% шығарып, газеттің
10%, барлық басылатын балалар кітабының 50%, мектеп бағдарламасындағы
кітаптарының 18% шығарып тұрды. Ашетт керемет безендіріліп берілетін
баспалар мен фирмаға үлкен табыс көзіне айналатын қалталы кітаптары
басты.
Екінші алып баспа – 1945 жылы іргетасы қаланған Пресс де ля Сите. Ол
Ашеттпен біріккенде фирмаға елдегі баспалардың жылдық айналамының 20%
келеді.
Фирманың негізін қалаған – Свен Нильсен – бұқаралық оқырманға арналған
аударма және француз әдебиетіне бейімделді. Фирманың баспагерлік айналымы
480 млн. франкты (1974) құрап, Еуропада сегізінші орынды иеленді. Концерн
9 фирманың жұмысын бақылауға алып( департаменттер), француз және шетел
баспаларының бақыланатын акция пакеттерін иеленеді. Сондай-ақ концернге
кітап таралымына байланысты және мерзімді – Мессажери де ливр баспасөз
бойынша ірі фирма құрамына кіреді. Батысгермандық Бертельсман, Пресс де
ля Сите баспасымен одақтасып, тепе-тең бастамаларға негізделген Франс-
Луазир кітап клубын ашты.
Еуропалық жоғарғы деңгейдегі Фламмарион баспаханасынан шыққан
баспалар танымал болып келеді. Фламмарион ертеректе 600-дей кітап атауын
шығарған. Осы кезден толыққанды француз классиктерінің туындыларының
жинақтары шыға бастады. Фирмадағы өнімнің айтарлықтай орыны суретшілердің
өмірбаяндары, жазушылардың, мемлекеттік қайраткерлердің, сондай-ақ поэзия,
эссе, романдары жинақталған – Невыдуманные романы сериясына тиеді. Тағы
да үлкен танымалдылыққа ие болып жүрген Классики ХХ века, История
мирового кино сериялары табылады. Фламмарион соңғы уақыттағы
баспаларының ішінде Новая философская библиотека, Гомо сапиенс,
Сельская энциклопедия, Спорт и туризм, Биографии великих людей,
Рыболовство и охота серияларын еске салып кеткен жөн.
Әр жыл сайын баспахана Фламмариондағы шетелде кітап басуға толық
құқығын алу үшін 250-дей келісімшартқа отырады екен. Совет кезіндегі
баспаханалармен Фламмарионның өзара қатынасы сәтті жалғасын табуда.
Заманауи ірі фрацуз фирмаларының біріне Галлимар фирмасы жатты.
Баспадан шыққан алғашқы кітаптар 1911 жылы пайда болды. Галлимар көркем
әдебиет, проза, драматургия, өнер саласы, дін, тарих, жағрафия, сондай-ақ
энциклопедиялық және балалар әдебиетін шығарды. Бәрінен де бұрын бұл
көркем әдебиетті шығаратын ірі әрі беделді баспа болды. Галлимардың
бөлімшелері Деноель, Меркюр де Франс, Пресс д´ожурдюи секілді
баспалар еді. Ал фирманың өзінің жылына шығаратын басылым саны 500-дей
болатын.
Баспахана елдегі ең белгілі жұмсақ қапсырмамен шығатын қалталы Фолио
сериясын шығарып тұрды. Библиотека Плеяды сериясында (1931 жылдан
шығатын) әлемдік әдебиеттің шедеврлары басылып тұрды. Идеальная
библиотека сериясы маңызды әдеби-сындық сипатта болды. Енді жазып бастаған
авторлардың шығармаларымен Проза молодых сериясы таныстырады. Жастарға
Белая библиотека сериясы есептелген. Марсель Дюамельдің ықыласымен
Черная серия сериясы қабылданды. Әр ай сайын бұл серияда 6 француз және
шетел (көбінесе американдық) авторларының кітаптары пайда болып отырды.
Онда тек полицейлік романдар мен қарақшылар туралы кітаптар ғана емес,
деректі шығармалар басылды. Әр алуан қоғамдық-саяси сериялардың анағұрлым
саны артты. Философская библиотека тарихи еңбектерден, деректі және
мемуарлық әдебиеттерден және т.б. құралды. Сондай-ақ Бибилиотека идей,
Иллюстрированная историческая библиотека, Современный мир және т.б.
сериялар да кірді. 1983 жылдан Галлимардың балалар әдебиетінің бөлімі –
Фолио юниор кітап-кассетасының шығарылымының бастамасы. Серия 8 жасқа
дейінгі балаларға арналған. Магниттік кассетаның қорапшасына кітап сериясы
мен 1-2 мәтіні жазылған жазба кіреді. Мұндай кассетаны оқуға және тыңдауға
мүмкіндік бар.
Көне әмбебап француз баспаларының қатарына Эдисьон Гарнье Фрер (1833
жылы негізі қаланған) баспаханасы жатады. Оның баспаларының арасында көркем
классикалық әдебиеттер, өмірбаяндар, жастар әдебиеті ерекше орын алады.
Классики Гарнье сериясы француз поэзиясының антологиясынан, Аристофан,
Аритотель, Корнель, Бальзак және т.б. тұрады. Коллекция Селекта әлемдік
әдебиеттің жабдықталған алғысөздерімен, ескертпелермен, жеткілікті
көркемделіп беріліп алынған шедеврларды ұсынады.
Эдисьон Альбен Мишель 1901 жылдан өмір сүреді. Оның баспалық өнімі
расында көптүрлі. Бұл философия мен ағарту, ғылым мен техника, көркем
әдебиет пен өнер, жастарға арналған кітаптар, география, гастрономия, т.б.
Эдисьон Альбен Мишель баспасында Р.Роллан, Г.Мопассан, А.Барбюс,
О.Мирбо, Ф.Мориака, Веркор, Ш.Вильдрак және т.т. көптеген романдары
басылды. Сонымен қатар әдеби-көркем сериялардың қатары көбейді: әлемдік
әдебиеттің шедеврлері туралы мәлімет беретін, сондай-ақ орыс шедеврлерінен
(Гогольдің Мертвые души, Тургенев Записки охотника, Ильф пен Петровтың
Двенадцать стульев шығармалары) Выдающаяся литература в переводах;
Новеллы, Неопределенность сериялары. Тарихи әдебиет мынандай
сериялармен: Мемориалы веков (әр 20 томының өзі 2 бөлімнен тұрады:
События және Люди); История ХХ века, Библиотека человеческой
цивилизации, Выдающиеся вопросы современности; баспахана қалталық
пішімнің сериясын шығарды – Эволюция человечества. Бірқатар сериялар
ғылым мен техникаға бағытталған: Современнык науки, Ученые и мир,
Общеобразовательная научная библиотека, Прогрес науки и техники.
Сапарларға арналған Сегодня сериясы, тарихи-өмірбаяндық Жизнь и лица
сериясы.
Көптүрлі өнімді Эдисьон дю Сей шығарды. Беллетристика, өнерге
қатысты кітаптар, тарихтар, философиялар, әлеуметтанулармен қамтылған.
Баспахана мынандай сериялармен: Словарь микрокосм, Писатель,
Сиюминутная история, Интеграл, Интуиция, Книга жизни, Мизансцена,
Маленькая планета, Народ и культура, Политика, Общество,
Быстротекущее время, Театр, Зодиак және т.б. атақты сипаттағыларымен
толықты.
Қысқа уақытта 1970 жылы пайда болған Филипаччи баспасының кітаптық
өнімдері танымал болды. Бұқара оқырманға арналған, ол осы заманғы француз
авторларының туындыларын, толғағы жеткен сұрақтар бойынша көкейтесті
әдебиет, жастарға арналған кітаптарды шығарды. Романы мадемуазель Аж.
Тандр және Салю ле Копэн сериялары оқырмандардың үлкен сұранысына ие
болды. Соңғы серия 15-20 жастағы жастарға арналған . Жуырда Филипаччи
Хочу все знать жаңа сериясы бойынша жаңа шығарылымдар басылды. Сұрақ-
жауап түрінде жазылған бұл серияның кітаптарында өткірірек әлеуметтік және
экономикалық мәселелерді, Батыстағы қарапайым адамды толғандыратын, секс,
нашақорлық, қылмыс мәселелері айтылады. Европа-1, Филипаччи жаңа
баспагерлік өнімнің шығарылымына – кітаби-журналдық серияға кіріседі.
Великие писатели сериясының әр кітабы Еженедельник-библиотека
журналының нөмірімен қоса шығады. Кітап пен журнал пластикалық пакетке
салынған. Әр нөмірі жазушының – кітап авторының өмірі мен шығармашылығына,
арналады. Пакеттердің дайындығына Гонкур академиясының мүшелері тартылған.
Құрастырушылардың ойынша, серия әр адам білуге тиіс жазушының, кітаптарын
оқитын ойдағыдай нағыз кітапханаға айналуы тиіс.
1978 жылы Францияның кітап нарығына канадалық корпорацияға кіретін
Арлекен Интернешнл баспа корпорациясы енді. 1985 жылы Арлекеннің 50%
Ашеттіктерге тиесілі-тін. Баспа қызғылтым (сентиментальды) қалталық
пішімдегі әдебиеттерді шығаруға маманданды. Орлекеннің айналымы 265 млн
франкты құрады. Баспа мемлекеттің сентиментальды әдебиет нарығының 90%
бақылап отырды. Арлекеннің жалғыз бәсекелесі 1984 жылы құрылған,
Пассьон сериясын шығаратын Пресс де ля Сите болып қала берді.
Соңғы жылдарда Францияда мамандандырылған жеке ғылыми баспалар жоғалып
барады. Ғылыми баспаханалар енді мемлекетпен, қоғамдық мекемелер мен жеке
тұлғалар есебінен қаржыландырылып келеді. Кең баспагерлік қызмет Ле Сантр
насьональ де ле Решерш съентифик - 1939 жылы ашылған ғылыми зерттеулердің
ұлттық орталығы жайылды.Ол бұрындары өмір сүрген орталықтар мен
лабораторияларды біріктіріп, өзінің Эдисьон дю СНРС атты баспасын ашты.
Ғылыми зерттеулердің ұлттықорталығының 9.12.1959 жылғы Үкіметтік декретіне
байланысты дамытуға, бағыттауға және зерттеулерді барлық ғылым салаларында
үйлесіруге , сондай-ақ әрқашан үкіметті Франция ғылымының жағдайынан
ақпараттандыруға шақырылады.
Ғылыми зерттеулер жөніндегі Ұллтық орталықтың басты мақсаттарының бірі
болып зерртеушілердің ғылыми еңбектерін шығаруда ықпал ету табылады. Ғылыми
зерттеулер жөніндегі Ұллтық орталықтың баспагерлік өнімі көптүрлі сипатта
жүреді – жаратылыстану және нақты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе Алғашқы баспалардың пайда болуы
II. Негізгі бөлім:
Ι - тарау. Франция кітап басу ісінің қалыптасуы мен дамуы
1) Кітап шығарылымының құрылымы
2) Энциклопедиялық кітаптардың шығуы
3) Негізгі баспаханалар
ΙΙ – тарау.Қазіргі заманғы француздың кітап басу ісі
4) Интернеттен – 2005-2007 жылдар аралығындағы
Францияның кітап әлемі туралы жаңа мәліметтер
III. Қорытынды: Дәл қазіргі ахуалы, әлемдегі орны, кітап импорты
мен
экспорты
Кіріспе
Қолжазба кітаптар сопыханаларда дайындалып, сақталынатын XII ғасырдың
соңына дейін және қолжазба кітаптарды шығаратын орталық қалаларға
ауыстырылған кезеңде, яғни кітап басуға кірісу (XVғ.-дың 70-жылдары) XIII
ғасырдың басынан бастап қолға алынды. Жазылып алынатын және даталы
кодекстердің дені XI-XIIғ.ғ пайда болды. Сопы елдерінің солтүстігі мен
шығысындағы шеберханалары маңызға ие болды. Манускрипторлардың үлкен
орталығы сопы Клюнидыңкі еді. Мон-Сен-Мишель аббаттығының Кітаптар
қаласы аталатын жерінде айрықша хаттың анықтылығын сәндік безендірудің
қарабайырлығымен үйлестіретін, кітаптық көркемдеудің сопылық үлгісі дүниеге
келді. Француз тіліндегі алғашқы хаттық құжат деп Страсбургские клятвиді
(842) атау белгіленген.
Солтүстік француз тілінде XII - XIII ғасырда кеңінен тараған әдебиет
пайда болды. Қалалықтар мен бектердің арасында сауаттылықты көтеру өз
кезегінде кітапқа деген дүнияуи сұранысты арттырды: серілер романдары,
тарихи хроникалар мен поэмалар, театрландырылған қойылымдар мен лирикалық
шығармалар, труверлердің әндері және т.т. Бізге жеткен XII-XIII
ғасырлардағы қолжазба кітаптар он мыңдап есептеледі. XIII-ғасырда Сен-Дени
аббаттығында Большие французские хроники деп аталатын шығармаға латын
тілінен француз тіліне аударма жасалып, кең танымалдылыққа ие болған. Ал
XIV ғасырда антикалық авторлардың туындылары, схоластардың еңбектері, XII
ғасырдағы Библия, шіркеу әкелерінің шығармалары француз тіліне аударылды.
Ортағасырлардағы университеттер ( Париж бен Монпельедегі) кітапқа
деген сұранысты арттыруда үлкен рөл атқарды. XIII ғасырдан бастап олар
ғылым мен мәдениеттің орталығы болды. Қалалық қолөнер шеберханаларында
негізінен сағатшылар (имандық) даярланды. XIV ғасырдың екінші жартысынан
бастап және XV ғасырда олардың шаруашылығы халықтық сипат алды. Францияда
қолжазба кітаптардың қалалық қолөнер шаруашылығындағы қарқынды дамуы XV
ғасырда тәмамдалды. Кодекстерді халықтық технологиямен дайындаудың
бірлестігі мануфактуралық типті өндіріс орындарында кітап өндірісінің
айтарлықтай өсуі мен оның бағасының арзандауына әсер етті. Шаруашылық
өсімі, оқу жүйесіндегі табыстар XV ғасырда кітап ісінің дамуына ықпал
жасады. Көшірмешілердің, түптеушілердің, иллюминаторлардың саны арта түсті.
XV ғасырдың 60-жылдары Парижде 10 000-дай көшірмеші жұмыс істеді.Дәл осы
уақытта бірінші баспа кітаптарын ( Германия және Италиядан) әкелушілер
пайда бола бастады. XV ғасырда кітапқа деген өсу үстіндегі қажеттілік
францияда кітап басуға алып келді. Сорбоннаның екі ректоры – Жана Хейлен
және Гийома Фишенің шақыруымен 1470 жылы Париж қаласына Ульрих Геринг,
Михаил Фрибургер мен Мартин Кранцтар ат басын арнайы бұрды. Дәл сол жылы
осы тұлғалардың қатысуымен итальяндық гуманист Гаспарена де Бергамның
хаттарының жинағы – бірінші кітап болып жарық көрген еді. 1476 жылы
Францияда Библияның алғашқы баспасы шықты.
1476 жылы париждық кітап саудасымен айналысушы Паскье Боном большие
французские хроники деп аталатын еңбегінің түпнұсқасын нақты жаңғыртумен
қайта басып шығарды. Бұл француз тіліндегі Парижде пайда болған бірінші
баспа болатын.
Екінші кітап басудың үлкен орталығы Лиона қаласында болды. Мұнда
Гийом ле Руа(Кениг) және Иоганн Трексельдер еңбек етті. XV ғасырда
кітаптар, сондай-ақ, Тулуза, Альби, Пуатьеде, сонымен қатар нормандия мен
Бретан қалаларында басылып жатты.
XV ғасырдағы ең жолы болған, көпшілік тұтынып, рухани азық ететін
баспа Библия еді, онымен қоса теологиялық трактаттар, шіркеу әкелерінің
шығармалары, дұға етушілер, және де шіркеуге қызмет ететін кітаптар, сондай-
ақ антикалық классиктердің мәтіндері, заңдық трактаттар, латын тілінің
грамматикасы жинақталған – донаттар, бектер мен манаптардың романдары,
моральдық туындылар болды.
XVI ғасырда Францияда цензура енгізіліп, протестанттық әдебиет
нысанаға алынады. 1545 жылы алғашқы француздық тиым салынған кітаптардың
индексі көрсетілді.
Ренессанс дәуірі әдебиет ғұмырына гуманизм негізінде кірпіші қаланған
зайырлы дағды алып келді. Рим және грек ақындарының, грамматиктердің,
шешендер мен философтардың көлемді ғылыми түсіндірмелерімен берілген
шығармаларының көптеген басылымдары жарыққа шықты. Ғылыми шығармашылыққа
деген қызығушылық одан сайын арта түсті. Сол секілді жаратылыстану
ғылымдарының трактаттары да дүниеге келді. Гуманистік-филологиялық
басылымдардың саны жүзжылдықтың бастапқы уақытындағымен салыстырғанда 8
есеге өсті.
XVI ғасырда Францияның баспагерлік шығармашылығының алтын ғасыры
болды. Оның дамуы үшін кітап әлеміндегі гармоникалық бірлікке жетуге
ұмтылған Жоффуа Торидің Цветущий луг (Шанфлери) трактаты аса кең
көлемде әсер етті. XVI ғасырдағы баспагер-гуманистерінің арасында Этьенн
династиясының аты жер жарды. Фирманың негізін қалаушы Анри Этьенн (1470-
1521) 1502 жылы Аристотельдің Этикасын шығарды. Ал оның ұлы – өзінің
жан-жақтылығымен көзге түскен Робер Этьенн (1503-1550) 1531 жылы құнды
филологиялық еңбек Сокровища латинского языканы шығарған болатын. Анри П.
Этьенн (1531-1598) әкесінің еңбегін одан әрі жалғастырып, Сокровища
греческого языка атты дүниені құрастырып, тағы бір маржанның санын
арттырды. Этьенндердің фирмасы 1654 жылға дейін 1500-дай баспаны шығарып
тұрды.
Лион қаласымен XVI ғасырдағы ірі баспагер-гуманистердің бірі Этьенн
Доленің (1509-1546) қызметі тікелей байланысты. 1538 жылы Доле өзінің жеке
баспасын ашты. Оның баспасынан 70-тей кітап басылды. Оның ішіне Рабле,
Маро, Эразм, Кальвин, Софокл, Гален, Теренция, Цицерон, Вергилия және с.с.
туындылары кіреді. 1539 жылы лиондық тоқымашылардың көтерілісі кезінде Доле
олардың талаптарына қолдау көрсеті мақсатында сөз сөйледі. Алайда әлденеше
рет қамауға алынды. 1546 жылы қиын талпыныстардан соң ол асылып, содан
өзінің кітаптарымен бірге өртенген.
XVII ғассырда Францияда алғашқы мемлекеттік баспа пайда болды. Ол
1640 жылы Лувр қаласына орналастырылып, Ришельенің бұйрығы бойынша
королевская типография деген атауға ие болады. Онда литургиялық (тектану)
кітаптар, патшалық эдиктер, өзінің жоғары сапасымен және асқан жақсы
безендірілуімен айрықшаланатын ғылыми әдебиеттер басылды.
XVII ғасырдағы ірі баспагерлердің бірі Антуан Витре болды. Оған он
томдық көптілді Библияның баспасы меншіктелген.
XVII ғасырдағы кітаптардың арасында негізгі орын алатын діни
әдебиеттер болды. Содан соң тарихи еңбектер, генеалогиялық трактаттар мен
геральдикалық шығармалар белең алды. Абсолюттікке қарсы қозғалыс уақтысында
(Фронда) Фрнацияда саяси кітапшалар мен мазаринадтар деп аталатын
памфлеттер кең таралды.
XVII ғасырда Францияда кезеңдік баспа туындады. 1631 жылдың 1-ші
мамырында Теофраст Ренодо негізін қалаған Газеты-дың алғашқы нөмірі
жарыққа шықты.
XVIII ғасырдың басында француздық баспа көптеген әр алуан заңдармен
реттеліп отырды. 15 Людовик Франциядағы бірінші 123 баптан тұратын
цензуралық кодекс – Регламентті басты. Елдегі баспалардың саны 250-мен
шектелді. Прогрессивтік әдебиеттің туындылары тиымдарға тап болды.
XVIII ғасырда кітап қиындық және қарсылыққа толы кезең –
буржуазиялық революцияның қарсаңында көпқырлылық танытты. Ағарту жұмыстары
жазушы және ғалымдар – Монтоскье, Вольтер, Дидро іспетті Франция және оның
шекарасынан да асып кең танымалдылыққа ие болған ұлы ойшыл, философтардың
шығармаларында көрініс тапты. Осы кезеңдегі жаратылыстану ғылымдары
басылымдарының ішінде 44 томдық Бюффонның Естественная история атты
еңбегі ерекшеленеді. XVIII ғасырдың екінші жартысында әр түрлі сапарлардың
сипаттамалары енгізілген географиялық әдебиетке деген қызығушылық пайда
болды 1.
Негізгі бөлім: Кітап шығарылымының құрылымы
Соғыстан соң кітап өндірісі Францияда жылма-жыл өсті. 1946 жылдың
өзінде баспалардың соғысқа дейінгі деңгейі басымдыққа ие болып, 8892
баспаға толды. 1948 жылы кітаптардың санының жоғарғы көрсеткіші – 14 143-
ке, содан соң бірден төмендеу байқалды. Алайда одан әрі 50-жылдары кітап
өндірісінде тың өсім болды. 1969 жыл мен 1980 жылдардың арасында
Франциядағы кітап өндірісінің көлемі 50% өсті. Жыл сайын 30 000-ға жуық
кітап атаулары шығарылады, олардың ішінде 45%-жаңа баспалар. Францияда әр
жыл сайын шығатындардың саны 50-жылдардың ортасынан бастап әлемде нақтылы 6-
орынға шықты, СССР, Япония, Англия, ФРГ, АҚШ-тан кейін. Ал соңғы жылдары
бұл көрсеткішті ҚХР, СССР Англия, ФРГ, АҚШ ысырды. Жалпы таралым 1986 жылы
шамамен 360 млн. дананы құрады.
Франциядағы ең көп баспаға ортақ сипаттағы (көркем, ғылыми-белгілі,
тарихи, философиялық), оқытушылық (ағартушылық), энциклопедиялық және
анықтамалық баспалар жатады. Балалар және жасөспірімдер кітаптары соңғы
жылдары бағыт-бағдарлы француз баспаларының арасында (атаулары мен
таралымына қарай) төртінші орын алады.
Балаларға арналған француз баспалары көркем безендірілуімен және
полиграфиялық орындауларға байланысты жоғары сапасымен өзгешеленіп отырады.
Халықаралық сыйлықтар мен мадақтаулар мен балалар кітаптарының конкурстары
үшін көптеген француз баспалары белгіленіп қойылады. Соңғы жылдары
энциклопедиялық және анықтамалық баспалардың үлесі артуда.
1937 жылы көптомдық әлі де аяқталмаған қалпындағы Французская
энциклопедия (21 томдық) баспасы басталған-тын. XVIII ғасырда 1939 жылы
шыққан Французская энциклопедия баспасы толығымен кітап пен баспа ісінің
(La Civilisation ecrite P.,1939)сұрақтарымен айналысты. 1951 жылы 17 томдық
Клярте энциклопедиясы жарық көрді. Бордас оқу әдебиеттерінің баспасы
Новая энциклопедия Бордас 12 томдық энциклопедияның шығарылымының күрделі
де ірі бастамасына бағыт алды. Баспа мектеп оқушылары мен олардың ата-
аналарына арналған. Баспаның таралымы болжанған сұраныс пен әдебиеттің
түріне байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, тарихи шығармалар
шығарылымдарының таралымы 4 мыңнан 15 мың данаға дейін, медициналық – 9-10
мың дана, техникалық(белгілі) – 3000-5000 дана, ең маңызды дегендері – 2000
дана, философиялық шығармалар (автордың беделі мен танымалдылығына
байланысты) – 2000-3000 дана , романдардың таралымдары болса, 3000-нан
30 000 данаға дейін (танымал автордың) басылады. Францияда өзге
капиталистік елдердегідей мынандай ереже жұмыс істейді: төмендегілерге
арналған арнайы әдебиет атаулардың жалпы шығарылымында шектелген таралыммен
шығады. Осылай ғылыми-техникалық әдебиет 1981 жылы атауларына байланысты
үлесі 5%-ды құрап, өзінің үлесі таралым бойынша – 1-1,3% болды.
Соңғы кезеңдерде Францияда көркем әдеби шығармалардан басқа авиация және
косманавтика баспалары, әр алуан сапарлар мен спортқа арналған кітаптар
үлкен сұранысқа ие болды. Сондай-ақ медициналық әдебиетке, музыкаға
арналған кітаптар мен биографиялық баспаларға да сұрансы өсті. Буржуазиялық
интеллигенцияны экзистенциалистердің философиялық шығармалары,
философиялық-діни ағымдар қызықтырды. Буржуазиялық баспагерлер бұрынғыдай
эротикалық және детективті-эротикалық романдармен жирентпеді. Жасы, ақыл-
ойы кемелденген оқырманды , балаларды да арасында комикстер (банд дессине)
назар аударды. Әсіресе, 18 бен 24 жас аралығындағы жастар (31%) комикстерді
оқыды. Комикстердің арасында қылмыс пен зорлау, порнографияға кісен
салынбайды, дегенмен бұл жанрдың табиғатын олар анықтамайды.
Тәжірибелік басшылықтар үлкен сұранысқа ие. Қалай гүл өсіру немесе
суретке қалай түсу, шаңғыны дұрыс тебу және т.т. өзге әдебиеттің бұл
категориясына туристік анықтамалықтар, географиялық карталар, атластар
кіреді.
Француз нарығындағы елеулі жетістік соңғы кездері көптеген
баспаханалар әбден шығаратын ғылыми фантастика болып отыр. Сонымен қатар,
аударма әдебиеттің баспаларының саны өсті. Аударманың жартысына жуығы –
көркем әдебиеттің туындылары. Соңғы 10-15 жыл уақыт аралығында орыс тілінен
аударылған ауармалары атап айту қажет. Орыс классиктерінің шығармаларының
жанында совет авторларының да: А.Толстой, В. Маяквский, Ильф және Петров,
Ш.Айтматовтардың туындылары да жарық көріп тұрды. Ең бір айтарлықтай үлкен
жетістік Франциядан шыққан біздің еліміз туралы альбомдар: Москва,
Московский кремль, Музеи Москвы, Эрмитаж.
Соңғы жылдары Францияда қалталық пішімдегі кітаптар – ливр де пош
туындыларына сұраныс өте көп болды. Қалта пішімінің баспалары Францияда
бұрын да шығып тұрған. Бірінші Дүниежүзілік соғыс қарсаңында да
Фламмарион бағасы 50 сантим тұратын Избранная коллекция сериясын
шығарған. Осы ізбенен Файярдан Современная библиотека шықты. Сәл кешірек
Книга будущего, Современная иллюстрированная книга және т.б. сериялары
жарық көрді.
Жаңа дәуір Галлимардың ливр де пош -нан және 1953 жылы Ашеттен
бастау алады. Әр жыл сайын қалталық пішімді кітаптардың серияларының саны
өсу үстінде болды. 1979 жылдан шыққан Францияда шыққан қағаз қапсырмадағы
әрбір үшінші шығарылым болды. Барлық айналымның 50% баспалардың жұмсақ
мұқабада іске асуы мынандай фирмаларға жүктелді: Ле ливр де пош, Жэ
лю, Фолио, Пресс-Покет. Қалталы кітаптардың маңызы тегінде әр алуан:
романдар, әдебиеттануға байланысты еңбектер, тарихи эсселер және т.б.
Сонымен Галлимар Малларме, Гарсиа Лорк, П. Элюар және т.б. қаламгерлердің
шығармаларынан тұратын поэтикалық серияларды шығарды. Медитация
сериясында тарихи эсселер басылады. Ғылыми зеррттеулерден тұратын әңгімелер
Я прочел баспасынан шығып тұрды. Анықтамалық әдебиеттің қалталы
сериялары болған. Промо сериясы ғылым және техника жайлы кітаптардан
құралған. Ливр де пош жұмсақ мұқабадағы кітаптардың шығарылымына
мамандандырылған француздың ірі баспаларының бірінде (1983 жылдан бастап)
Тексты и дебаты қоғамдық-ғылыми және әдеби сериялар шығып тұрды. Әрбір
сериясы ғалымға, философқа, философиялық немесе әдеби ағымға (Дидро,
Гегель, Сюрреализм және т.б.) арналған. Бұл баспалар зиялы қауым мен
студент жастардың арасында беделді еді.
Францияда кітап оқу қолы бос аймақтарда 7-ші орынды алады. Соңғы
жылдары кітап оқудың белсендендіру шаралары жүзеге асады: балалардың оқу
конференциялары өтіп, бірінші басқыштағы мектептердегі кітапханалардың саны
артып, бұқаралық кітапханалардың ауқымы кеңейеді. Кітап-баспаханалық
сектордағы кәсіпорындарға жеңілдетілген банктік несиелер беріледі.
Францияда 1981 жылдың тамызынан кітаптардың кесінді бағалары туралы заң
қолданысқа енді. Бұл шаралар ел баспаларының сауда айналымының өсіміне
септігін тигізіп, кітаптардың бағасының өсіу сәл тоқтатыла тұрды. 1985 жылы
Юманите диманш былай жазды: Француздардың қандай кітап оқитындары
белгісіз ақиқат. Алайда кітап жеңе алмайтын кедергі – бағаға жақындады.
Кітаптар бағасы бұрынғыдай өте жоғары деңгейде қалып қойды 2.
Энциклопедиялық кітаптардың шығуы
XVIII ғасыр энциклопедиялық баспалардың шығуымен байланысты. Олардың
арасында Дидро мен Д´аламбердің Энциклопедия, или толковый словарь наук,
искусств и ремесел деген – фрацуздық ағарудың орасан күрделі әдеби,
философиялық және саяси ескерткіші алдыңғы орында еді. Бірінші томы 1751
жылы шықты. Барлық шығарылымы 36 том болған ауқымды еңбек 1776 жылы жазылып
бітті. Энциклопедия XVIII ғасырдағы негізгі қолданбалы буржуазиялық
ойдың ұмтылыстарының ұжымдық іске асуы болатын. Бұл баспа бүгінгі таңда да
маңызын жоймағандықтан, Энциклопедияны қайта қайта шығару қабылданды.
Ұлы француз буржуазиялық революциясы жылдарында кезеңдік баспаның
ролі күшейді. Тек 1789 жылы Парижде 150-ден жоғары, одан кейінгі жылдары
саны 300-ге жеткен газет шығып тұрды. 1791 жылы Эбердің атақты революция
кезінде халықтың мұңын жоқтаған Отец Дюшен атты газеті пайда болды. Ж.П.
Мараттың халықтың құқықтары мен демократияның орнауы жолында аянбай
күрескен Друг народа деп аталатын газеті айтарлықтай маңызды еді. Қараша
халық жеккөрінішті Бурбондарды, феодалдық жүйелерді әжуа ететін
карикатуралар мен шарждарда көрінетін сайқымазақ суреттер кең жайылды.
XVIII ғасырдағы рөлі басым фирма Дидоның баспалық фирмасы болды.
Фирманың негізін қалаушы – Франсуа Дидо (1689-1757) өзінің шығармашылығын
1713 жылы бастаған-тын. Ал оның ұлы Франсуа Амбруаз Дидо (1730-1804) жаңа
қаріп ойлап тапқан және баспагерлік техникаға тың жаңалықтар енгізген
белгілі баспагер ретінде танылды. 16 Людовиктің тапсырысымен Дидомен
орындалған француздық классиктердің сериялары атақты еді.
1769 жылы Пьер Руссо мен Морис Вейссенбрухтар Типографическое
общество деп аталатын бірлестіктің негізін қалады. Бұл бірлестік 25 жыл
уақыт аралығында бүткіл Еуропа бойынша француз философтары, тарихшылары мен
публицистерінің туындыларын таратты.
XIX ғасырдың басында баспагерлік техниканың іске асуы француз
кітабының демократиялануына септігін тигізді. Баспалардың таралымдары
көбейіп, бағасы түсті. Қағаз мұқабалы кітапшалар таралды. Аристократтық
оқырманның орнына білімсіздеу әскери шонжар, зиялы қауым, негізгі бейнеде
жаңа сынып - буржуазия келді.
1847 жылы Францияда баспагерлердің және (Серкль де ля Либбери) кітап
сатушылардың қоғамының негізі қаланды. Ол баспагерлер мен қағаз
фабрикаларының иелерінің, кітап сатушылардың арасындағы өзара қарым-
қатынасты реттер отырды. Қоғам Журнал книжной торговли деп аталатын
(Журнал де ля Либбери) журналды шығарды. 1854 жылы оған француз
Библиография Франции (Библиография де ля Франс) баспасының ағымдағы
құрамының негізгі органы өтті.
Осы ғасырдың 30-40 жылдары Францияда үйлестірілген очерктік әдебиет
жинақтары( Новая картина Парижа, Революционный Париж), физиологиялық
деп аталатын – тұрмыстық халықтың өмірінен сипатталатын
очерктер(Французы, изораженные ими самими, Бес Парижа, т.б.) кең
таралды.
XIX ғасырда шетелге тек кейбір көне баспагерлік, оның ішінде Дидо мен
Панкуканың баспаханалары бар, фирмалар өтіп кетті. Франсуаның ұлы Фирмен
Дидо (1790-1876) баспагерлік іске таптаурын дайындықтың нақты, дәлме-дәл
баспаханалық теріммен болатын көшірмелері мен әбден жетілген баспаханалық
станок ойлап тапты.
Шарль Луи Панкук (1780-1844) ботаника мен медицина ғылымдарынан құнды
кітаптарды шығарудан бастап, өзгеше баспагерлік ресімдеумен шығатын
көптомдық баспаларды жарыққа шығарды. Панкукуаның баспагерлік
шығармашылығындағы шедеврі болып Полное собрание сочинений 4 томдық
Тацитасы есептеледі. XIX ғасырдың бірінші жартысындағы көрнекті
баспагерлердің ішінде француз романтиктерінің туындыларын шығарған
Левассердің есімі және каталогтық әдебиет пен оқу кітаптарының шығарушы
маманы болған А.Мамның аты бізге белгілі. Пьер жюль Этцель Бальзактың
Человеческая комедиясын басушы баспагер ретінде танымал. Этцелмен
И.С.Тургенев сияқты ірі жазушылар қызметтес болған.
XIX ғасырдағы ірі баспаханалардың қатарына 1826 жылы Луи Ашетт
негізін қалаған Ашетт фирмасы суырылып шықты. Біртіндеп фирма отбасылық
қоғамдастыққа айналып, 1846 жылдан бастап Луи Ашетт и К деп атала
бастады. Саудадағы жетістік баспаханаға Библиотека французских железных
дорог деп аталатын әдебиет, тарих, ғылым және өнердің серияларынан
құралған 800 томдық цикл алып берді. Балалар мен жасөспірімдерге арналған
Библиотеки сериясы да сәтті шықты. Библиотеки сериясы Гостав Доренің
ұйымдастыруымен шығатын баспадан жарық көрді.
1838 жылы Ж.Шарпантьенің (1805-1851) буржуазиялық оқырманға арналған
салыстырмалы түрде қымбат емес, ыңғайлы кітап үлгісін жасаған
баспаханасының негізі қаланды. Таптаурынды пайдаланып, Шарпантье 400
романды томына арзан – 3,5 франкқа таратты.
50-60 жылдары көрнекті радикалды баспагер Жан Лакруа (1834-1903)
болды. Ол Гюго және өзге де қаламгерлер мен қуғындауға ұшыраған қоғам
қайраткерлерінің шығармаларын шығарды. Басты жетістігі Лакруаның – 10 жыл
уақытқа шығаруға Гюгодан рұқсат алған Отверженные романы.
30-жылдардың екінші жартысына қарай кітап ісінде баспагер Поленнің
арқасында революция орын алды. Ол бірінші болып Францияда келісімді
бағада үлкен таралыммен кітап саудасын ашты.
XIX ғасырдың соңында баспаханалық процестердің механизациясын
жылдамдығын анықтау құбылыстары байқалды. Кітаптың шығарылымы көбейді. 1874
жылы францияда 14 000 атау шықты. Дәл сондай көрсеткіш одан кейінгі
жылдарда да байқалды.
XIX ғасырдың аяғында техника, жаратылыстану және әлеуметтану
ғылымдары бойынша баспалардың саны артты. Париждік Коммуна, оның қысқа да
айтулы өмір сүрген уақытында француз кітабы мен баспасының сипатын
өзгертті. Коммуна кітап ісінің ілгері жылжуына аз-кем қамқорлық танытқан
жоқ. Кітапты халыққа қолжетімді ету үшін халықтық оқу залдары пайда болып,
кітаптар мен газеттердің бағалары арзандатылды. Париждің саяси және мәдени
өмірінің жауынгер күшейткіші кезеңдік баспа, кітапшалар, версальдар мен
ренегаттарды айрықшалайтын үндеухаттар болды. Папаша Дюшен (Пер Дюшен)
газетінің таралымы 60 000 данамен таралып, үлкен жетістіктерге жетті.
XIX ғасырдың 70-жылдары Францияда марксистік идеялар кеңінен таралып,
Карл Маркстің (1872) Капиталының алғашқы аудармасы мен басқа да
шығармаларын, Энгельс, француз әлеуметтанушыларының еңбектері жарыққа
шығады. 19 ғасырдың соңғы онжылдығында балалар мен жасөспірімдерге арналған
кітап баспасы жаңа өрлеу кезеңін бастан кешірді.
XIX ғасырдың аяғында Третья Республиканың шарттары арқасында
баспаның жай-күйі 1881 жылғы 29-шы маусымдағы қомақты қаржыны үнемдеген
Заңымен орнына келді.
Сауда жасау мақсатындағы және көңіл көтеретін кітаптар бұқаралық
шығарылымға мамандандырылған ағайынды Гарнье, Велен, Мишель Левилердің
баспаханалары пайда болды.
XIX ғасырдың екінші жартысындағы орасан зор баспагер 1865 жылы кітап
ісінің негізін қалаған Альфонс Лемер еді. Князь литературного
издательства дәуірлестерінің сөзіне қарағанда, ол жас ақындар мен қаламгер
жазушылардың туындыларын шығарған.
80-жылдары француз баспа ісінің басында Кальмана Левидің (1836 жылы
негізі қаланған) фирмасы тұрды. Ол фирмада XIX ғасырдағы ең жақсы деген
Бальзак туындылары басылып шыққан. Сонымен қатар ірі пішімдегі драма
серияларын сәнді кітаптармен шығарды. Баспахана әлі күнге дейін жұмыс
істеуде.
1855 жылы негізі қаланған Файяр баспасы өзінің тарихи
шығарылымдарымен танылды. Баспа Исторический иллюстрированный журнал атты
журнал шығарды. 70-жылдары арнайы мамандырылған баспаларда Кастерман мен
Делагравтың техникалық кітаптарымен қызметтері активтендірілді. 1865 жылы
Лярусс деген баспахана ашылды. Оның негізін қалаушы – жазушы, оқытушы,
лексикограф Пьер Лярусс мектептегі анықтамалықтардан бастап, олардың орнына
көптеген көлемді анықтамалық баспаларды дүниеге келтірді. 1866 жылы
Большой всеобщий словарь XIX века еңбегінің бірінші томдығы шықты.
Өзімен бірге энциклопедиялық және жүйелі сөздіктің нұсқасын көрсетті, бұл
өз кезегінде осы қайталанбайтын баспаның анықтамалық мән-мағынасын қазіргі
күнге дейін сақтап қалды. 1897-1907 жылдары Новый иллюстрированный Лярусс
дейтін 7 томдық шықты. 1927-1933 жылдары Лярусс XX века дейтін 6-томдыққа
( Лярусстың үшінші баспасы осылай аталды) 235 мыңдай бапты сыйдырған 3.
Негізгі баспаханалар
Францияда баспагерлік қызметпен жүйелі түрде айналысатын 600 фирма
есептелген-тін. Олардың ішінен тауар айналымы 100 мың франктан 400 франктан
жоғары саналатын баспалар бар. Белсенді жұмыс істейтін баспалардың (300-ге
жуық) Парижде орналасқан. Соңғы жылдары Францияда жаңадан көптеген баспалар
пайда болды. Олар көне, көркемделуі ерекше кітаптарды, шетер авторларының
туындыларын, бестселлерлер және т.б. баспаларды шығаруға тырысты.
Францияда баспалардың көпшілігі ереже бойынша мамандандырылған
(тақырып бойынша немесе баспаның типіне қарай) сипат алған. Әмбебап түрдегі
баспалар да жұмыс істеді.
Ірі әмбебеп баспа Ашетт (Ля либрери Ашетт) фирмасы саналады.
Бәсекелестік күресте фирма ірі-ірі француз баспалары мен кітап сатушы
фирмаларды жолында қалдырды. Ол ілгеріректе өмір сүрген 75-100-дей француз
және бельгия фирмаларының капиталын бақылап отырады; біріккен үлкен
американдық және еуропалық баспалармен жұмыс атқарады, Францияның арғы
жағындағы 36 бөлімшелері мен арнайы қызметтері бар. Ашетт тобы Францияның
кітап экспорты мен кезеңдік баспаларының 63% жүзеге асырады.
1985 жылы оның тауар айналымы 12 млрд. долларды құрап, фирманың кітап
шығарушы бөлімінде 2,7 млрд. франкты айналдырды. 1986 жылы Ашетт Куртиус
Сиркюлейшен Компани фирмасының 90% акциясына қол жеткізіп, содан соң
кезеңдік басылымдардың таратылуымен айналысатын әлемдегі ең алып
фирмалардың біріне айналды.
1988 жылы американдық Гролье баспасының сатып алу салтанаты болып
өтті. Нәтижесінде Ашетт тобы энциклопедиялық әдебиет шығаратын әлемдегі
ең ірі баспагерге айналды. Фирманың баспагерлік қызметінің ауқымы үнемі
өсіп отырды. Көп сериялар Еуропа мен Америкада кең танымалдылыққа қол
жеткізді. Ашетт мемлекетте шығатын жалпы кітаптың 20% шығарып, газеттің
10%, барлық басылатын балалар кітабының 50%, мектеп бағдарламасындағы
кітаптарының 18% шығарып тұрды. Ашетт керемет безендіріліп берілетін
баспалар мен фирмаға үлкен табыс көзіне айналатын қалталы кітаптары
басты.
Екінші алып баспа – 1945 жылы іргетасы қаланған Пресс де ля Сите. Ол
Ашеттпен біріккенде фирмаға елдегі баспалардың жылдық айналамының 20%
келеді.
Фирманың негізін қалаған – Свен Нильсен – бұқаралық оқырманға арналған
аударма және француз әдебиетіне бейімделді. Фирманың баспагерлік айналымы
480 млн. франкты (1974) құрап, Еуропада сегізінші орынды иеленді. Концерн
9 фирманың жұмысын бақылауға алып( департаменттер), француз және шетел
баспаларының бақыланатын акция пакеттерін иеленеді. Сондай-ақ концернге
кітап таралымына байланысты және мерзімді – Мессажери де ливр баспасөз
бойынша ірі фирма құрамына кіреді. Батысгермандық Бертельсман, Пресс де
ля Сите баспасымен одақтасып, тепе-тең бастамаларға негізделген Франс-
Луазир кітап клубын ашты.
Еуропалық жоғарғы деңгейдегі Фламмарион баспаханасынан шыққан
баспалар танымал болып келеді. Фламмарион ертеректе 600-дей кітап атауын
шығарған. Осы кезден толыққанды француз классиктерінің туындыларының
жинақтары шыға бастады. Фирмадағы өнімнің айтарлықтай орыны суретшілердің
өмірбаяндары, жазушылардың, мемлекеттік қайраткерлердің, сондай-ақ поэзия,
эссе, романдары жинақталған – Невыдуманные романы сериясына тиеді. Тағы
да үлкен танымалдылыққа ие болып жүрген Классики ХХ века, История
мирового кино сериялары табылады. Фламмарион соңғы уақыттағы
баспаларының ішінде Новая философская библиотека, Гомо сапиенс,
Сельская энциклопедия, Спорт и туризм, Биографии великих людей,
Рыболовство и охота серияларын еске салып кеткен жөн.
Әр жыл сайын баспахана Фламмариондағы шетелде кітап басуға толық
құқығын алу үшін 250-дей келісімшартқа отырады екен. Совет кезіндегі
баспаханалармен Фламмарионның өзара қатынасы сәтті жалғасын табуда.
Заманауи ірі фрацуз фирмаларының біріне Галлимар фирмасы жатты.
Баспадан шыққан алғашқы кітаптар 1911 жылы пайда болды. Галлимар көркем
әдебиет, проза, драматургия, өнер саласы, дін, тарих, жағрафия, сондай-ақ
энциклопедиялық және балалар әдебиетін шығарды. Бәрінен де бұрын бұл
көркем әдебиетті шығаратын ірі әрі беделді баспа болды. Галлимардың
бөлімшелері Деноель, Меркюр де Франс, Пресс д´ожурдюи секілді
баспалар еді. Ал фирманың өзінің жылына шығаратын басылым саны 500-дей
болатын.
Баспахана елдегі ең белгілі жұмсақ қапсырмамен шығатын қалталы Фолио
сериясын шығарып тұрды. Библиотека Плеяды сериясында (1931 жылдан
шығатын) әлемдік әдебиеттің шедеврлары басылып тұрды. Идеальная
библиотека сериясы маңызды әдеби-сындық сипатта болды. Енді жазып бастаған
авторлардың шығармаларымен Проза молодых сериясы таныстырады. Жастарға
Белая библиотека сериясы есептелген. Марсель Дюамельдің ықыласымен
Черная серия сериясы қабылданды. Әр ай сайын бұл серияда 6 француз және
шетел (көбінесе американдық) авторларының кітаптары пайда болып отырды.
Онда тек полицейлік романдар мен қарақшылар туралы кітаптар ғана емес,
деректі шығармалар басылды. Әр алуан қоғамдық-саяси сериялардың анағұрлым
саны артты. Философская библиотека тарихи еңбектерден, деректі және
мемуарлық әдебиеттерден және т.б. құралды. Сондай-ақ Бибилиотека идей,
Иллюстрированная историческая библиотека, Современный мир және т.б.
сериялар да кірді. 1983 жылдан Галлимардың балалар әдебиетінің бөлімі –
Фолио юниор кітап-кассетасының шығарылымының бастамасы. Серия 8 жасқа
дейінгі балаларға арналған. Магниттік кассетаның қорапшасына кітап сериясы
мен 1-2 мәтіні жазылған жазба кіреді. Мұндай кассетаны оқуға және тыңдауға
мүмкіндік бар.
Көне әмбебап француз баспаларының қатарына Эдисьон Гарнье Фрер (1833
жылы негізі қаланған) баспаханасы жатады. Оның баспаларының арасында көркем
классикалық әдебиеттер, өмірбаяндар, жастар әдебиеті ерекше орын алады.
Классики Гарнье сериясы француз поэзиясының антологиясынан, Аристофан,
Аритотель, Корнель, Бальзак және т.б. тұрады. Коллекция Селекта әлемдік
әдебиеттің жабдықталған алғысөздерімен, ескертпелермен, жеткілікті
көркемделіп беріліп алынған шедеврларды ұсынады.
Эдисьон Альбен Мишель 1901 жылдан өмір сүреді. Оның баспалық өнімі
расында көптүрлі. Бұл философия мен ағарту, ғылым мен техника, көркем
әдебиет пен өнер, жастарға арналған кітаптар, география, гастрономия, т.б.
Эдисьон Альбен Мишель баспасында Р.Роллан, Г.Мопассан, А.Барбюс,
О.Мирбо, Ф.Мориака, Веркор, Ш.Вильдрак және т.т. көптеген романдары
басылды. Сонымен қатар әдеби-көркем сериялардың қатары көбейді: әлемдік
әдебиеттің шедеврлері туралы мәлімет беретін, сондай-ақ орыс шедеврлерінен
(Гогольдің Мертвые души, Тургенев Записки охотника, Ильф пен Петровтың
Двенадцать стульев шығармалары) Выдающаяся литература в переводах;
Новеллы, Неопределенность сериялары. Тарихи әдебиет мынандай
сериялармен: Мемориалы веков (әр 20 томының өзі 2 бөлімнен тұрады:
События және Люди); История ХХ века, Библиотека человеческой
цивилизации, Выдающиеся вопросы современности; баспахана қалталық
пішімнің сериясын шығарды – Эволюция человечества. Бірқатар сериялар
ғылым мен техникаға бағытталған: Современнык науки, Ученые и мир,
Общеобразовательная научная библиотека, Прогрес науки и техники.
Сапарларға арналған Сегодня сериясы, тарихи-өмірбаяндық Жизнь и лица
сериясы.
Көптүрлі өнімді Эдисьон дю Сей шығарды. Беллетристика, өнерге
қатысты кітаптар, тарихтар, философиялар, әлеуметтанулармен қамтылған.
Баспахана мынандай сериялармен: Словарь микрокосм, Писатель,
Сиюминутная история, Интеграл, Интуиция, Книга жизни, Мизансцена,
Маленькая планета, Народ и культура, Политика, Общество,
Быстротекущее время, Театр, Зодиак және т.б. атақты сипаттағыларымен
толықты.
Қысқа уақытта 1970 жылы пайда болған Филипаччи баспасының кітаптық
өнімдері танымал болды. Бұқара оқырманға арналған, ол осы заманғы француз
авторларының туындыларын, толғағы жеткен сұрақтар бойынша көкейтесті
әдебиет, жастарға арналған кітаптарды шығарды. Романы мадемуазель Аж.
Тандр және Салю ле Копэн сериялары оқырмандардың үлкен сұранысына ие
болды. Соңғы серия 15-20 жастағы жастарға арналған . Жуырда Филипаччи
Хочу все знать жаңа сериясы бойынша жаңа шығарылымдар басылды. Сұрақ-
жауап түрінде жазылған бұл серияның кітаптарында өткірірек әлеуметтік және
экономикалық мәселелерді, Батыстағы қарапайым адамды толғандыратын, секс,
нашақорлық, қылмыс мәселелері айтылады. Европа-1, Филипаччи жаңа
баспагерлік өнімнің шығарылымына – кітаби-журналдық серияға кіріседі.
Великие писатели сериясының әр кітабы Еженедельник-библиотека
журналының нөмірімен қоса шығады. Кітап пен журнал пластикалық пакетке
салынған. Әр нөмірі жазушының – кітап авторының өмірі мен шығармашылығына,
арналады. Пакеттердің дайындығына Гонкур академиясының мүшелері тартылған.
Құрастырушылардың ойынша, серия әр адам білуге тиіс жазушының, кітаптарын
оқитын ойдағыдай нағыз кітапханаға айналуы тиіс.
1978 жылы Францияның кітап нарығына канадалық корпорацияға кіретін
Арлекен Интернешнл баспа корпорациясы енді. 1985 жылы Арлекеннің 50%
Ашеттіктерге тиесілі-тін. Баспа қызғылтым (сентиментальды) қалталық
пішімдегі әдебиеттерді шығаруға маманданды. Орлекеннің айналымы 265 млн
франкты құрады. Баспа мемлекеттің сентиментальды әдебиет нарығының 90%
бақылап отырды. Арлекеннің жалғыз бәсекелесі 1984 жылы құрылған,
Пассьон сериясын шығаратын Пресс де ля Сите болып қала берді.
Соңғы жылдарда Францияда мамандандырылған жеке ғылыми баспалар жоғалып
барады. Ғылыми баспаханалар енді мемлекетпен, қоғамдық мекемелер мен жеке
тұлғалар есебінен қаржыландырылып келеді. Кең баспагерлік қызмет Ле Сантр
насьональ де ле Решерш съентифик - 1939 жылы ашылған ғылыми зерттеулердің
ұлттық орталығы жайылды.Ол бұрындары өмір сүрген орталықтар мен
лабораторияларды біріктіріп, өзінің Эдисьон дю СНРС атты баспасын ашты.
Ғылыми зерттеулердің ұлттықорталығының 9.12.1959 жылғы Үкіметтік декретіне
байланысты дамытуға, бағыттауға және зерттеулерді барлық ғылым салаларында
үйлесіруге , сондай-ақ әрқашан үкіметті Франция ғылымының жағдайынан
ақпараттандыруға шақырылады.
Ғылыми зерттеулер жөніндегі Ұллтық орталықтың басты мақсаттарының бірі
болып зерртеушілердің ғылыми еңбектерін шығаруда ықпал ету табылады. Ғылыми
зерттеулер жөніндегі Ұллтық орталықтың баспагерлік өнімі көптүрлі сипатта
жүреді – жаратылыстану және нақты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz