Психика және сана түсінігі

КІРІСПЕ
I. ПСИХИКА
1.1 Психика түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Психиканың пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
II.САНА
2.3 Сана дегеніміз не? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.4 Сананың пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
III. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
IV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13

Адамның айналадағы дүниеге деген қызығушылығы оның әлемнің құрлысын білуге деген құмарлығынан пайда болды. Ол өзінің табиғат жаратылысы екенін мойындай тұра, өзін Жер әміршісі ретінде атады. Осыған байланысты адамның психикасын зерттейтін ғылым пайда болды. Адам өзінің санасының жануар-өсімдік әлемінен өзгешелігін, артықшылығын көрді. Адамның миының жұмысы мен басқаруы ғалымдарды көп жылдардан бері қызықтырып келеді. Адамның миы деген не? Ғалымдарды адамның психикасы неге қызықтырады? Бұның артында не тұр?
Әрбір адам психикасы оның санасымен қосыла өте күрделі нәтижелерге әкеледі. Психиканы түсіне адам оның психикасы күндердін бір күнінде оны бағындырып, адамзаттың не екеніне түснік береді деп сенеді.
Адамның миы және оның табиғи ерекшеліктері – бұл табиғи тарихи даму өнімі. Адам өзінің болмысында адамның санасының тарихи даму заңына бағынады. Ағзаладың биологиялық дамуының негізгі заңдылығындағы психиканың жануарларда дамуын олардың құрлысы мен қызметі анықтайды. Эволюциялық жолда ағзалар дамиды, қызмет атқарады және де оның психикасы оның өмір сүру сі-әрекеті барысында қалыптасады. Адамның санасы мен психиканың тарихи дамуының негізгі заңдылығы бұл адамның дамуы мен еңбектенуінде, оның еңбектене табиғатты өзгертуінде және де өзі де өзгеруінде, өзінің іс-әрекет барысында практикалық және теориялық заттық адамдық табиғи затты, мәдениетті құруында. Марксистік ұғымда айтылғандай адамды адам етекен еңбек, ол оның санасы мен психикасын қалыптастырды, еңбекті шығарған адам.
Психика және сана қалыптасуы туралы сұраққа келемес біріншіден ол түсініктер жайлы лағашқы түсініктерді қарастырған жөн. Психика тірі дүниенің бөлінбес бөлігі, оның қоршаған ортамен өзара әрекетесу мүмкіншіліктері. Ол физиологиядан бөлек, бірақ оның үрдістеріне, қимылдарына тікілей ажырамас.
Материалистік көз қарас тұрғысынан сана мен психика адамның, яғни жоғары дамыған немесе ұйымдасқан материяның жүйелік ерекшелігі, оның қоршаған ортасына деген субьективті көз қарасының бейнесі.
Психика мен сана биологиялық эволюцияның белгілі бір сатысында қалыптасып, одан ажырмас факторға айналды. Психика айналаға бейімделудің жағдайын көрсетсе, сана тұлғаны қалыптастырушы, іс-әрекетті реттеші деңгей.

1. http://mirslovarei.com. Психологическая энциклопедия.
2. http://www.sunhome.ru. Теплов Б. М. «Психология личности».
3. Аткинсон Р. Введение в психологию. http://www. rambler.ru
4. Гальперин П. Я. Введение в общую психологию. М. 1999.
5. Выготский Л.С. Педагогическая психология. М. 1996

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

КІРІСПЕ
I. ПСИХИКА
1.1 Психика түсінігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...4
1.2 Психиканың пайда
болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .6
II.САНА
2.3 Сана дегеніміз не?
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 8
2.4 Сананың пайда болуы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..9
III. ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .12
IV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13

КІРІСПЕ

Адамның айналадағы дүниеге деген қызығушылығы оның әлемнің құрлысын
білуге деген құмарлығынан пайда болды. Ол өзінің табиғат жаратылысы екенін
мойындай тұра, өзін Жер әміршісі ретінде атады. Осыған байланысты адамның
психикасын зерттейтін ғылым пайда болды. Адам өзінің санасының жануар-
өсімдік әлемінен өзгешелігін, артықшылығын көрді. Адамның миының жұмысы мен
басқаруы ғалымдарды көп жылдардан бері қызықтырып келеді. Адамның миы деген
не? Ғалымдарды адамның психикасы неге қызықтырады? Бұның артында не тұр?
Әрбір адам психикасы оның санасымен қосыла өте күрделі нәтижелерге
әкеледі. Психиканы түсіне адам оның психикасы күндердін бір күнінде оны
бағындырып, адамзаттың не екеніне түснік береді деп сенеді.
Адамның миы және оның табиғи ерекшеліктері – бұл табиғи тарихи даму
өнімі. Адам өзінің болмысында адамның санасының тарихи даму заңына
бағынады. Ағзаладың биологиялық дамуының негізгі заңдылығындағы психиканың
жануарларда дамуын олардың құрлысы мен қызметі анықтайды. Эволюциялық жолда
ағзалар дамиды, қызмет атқарады және де оның психикасы оның өмір сүру сі-
әрекеті барысында қалыптасады. Адамның санасы мен психиканың тарихи
дамуының негізгі заңдылығы бұл адамның дамуы мен еңбектенуінде, оның
еңбектене табиғатты өзгертуінде және де өзі де өзгеруінде, өзінің іс-
әрекет барысында практикалық және теориялық заттық адамдық табиғи затты,
мәдениетті құруында. Марксистік ұғымда айтылғандай адамды адам етекен
еңбек, ол оның санасы мен психикасын қалыптастырды, еңбекті шығарған адам.
Психика және сана қалыптасуы туралы сұраққа келемес біріншіден ол
түсініктер жайлы лағашқы түсініктерді қарастырған жөн. Психика тірі
дүниенің бөлінбес бөлігі, оның қоршаған ортамен өзара әрекетесу
мүмкіншіліктері. Ол физиологиядан бөлек, бірақ оның үрдістеріне,
қимылдарына тікілей ажырамас.
Материалистік көз қарас тұрғысынан сана мен психика адамның, яғни
жоғары дамыған немесе ұйымдасқан материяның жүйелік ерекшелігі, оның
қоршаған ортасына деген субьективті көз қарасының бейнесі.
Психика мен сана биологиялық эволюцияның белгілі бір сатысында
қалыптасып, одан ажырмас факторға айналды. Психика айналаға бейімделудің
жағдайын көрсетсе, сана тұлғаны қалыптастырушы, іс-әрекетті реттеші
деңгей.

I. ПСИХИКА
1.1 Психика түсінігі

Психика (грек сөзі psychikos – жанға байланысты, жанның қасиеттері
дегенді білдіреді) жоғары дамыған материяның, мидың қасиеті, объективті
шындықтың белсенді субъективті бейнесінің ерекше түрі. Ол жоғары дамыған
тірі дүниенің қоршаған ортамен өзара байланысынан туындайды. Психикалық
бейне субъектінің іс-әрекеті арқылы пайда болады, ол оны ортаға кіргізеді
және бағыт бағдар қызиетін атқарады, оны басқарады. Психика арқылы адамның
іс-әрекеті және оның құлығы өзін-өзі реттеуге үздіксіз ұщырайды. Психика
адамның шындықтың адекватты бейнесінің тексерісі жүретін үрдіс іс-
әрекетімен анықталады. Психика психиканың белсенділігінің жоғарғы
көрінуінің көзі болатын жеке тұлғаның қалыптасуы мен іс-әрекетін реттеудің
басты деңгейі ретінде сананың қалыптасуымен сипатталады.

Психика – жануар ағзасының қоршаған ортамен объективті шындықты
бейнелеудегі белсенді өзара әрекеттесу формасы.

Психика – оған ары емес осы әлемнің бейнесін субъектінің құрастыруы мен
осы негізде құлық пен әрекетті реттеуі. Психиканың арқасында субъект
айналадағы қоршаған орта туралы ақпарат алып, оны қоршаған ортаға теріс
қабылдау, сезу мен сана арқылы жауап беру.
Психика – жоғары дамыған мидың айнала қоршаған шындықты белсенді
бейнелеу қасиеті және осының жеке құрылған объективті әлемнің бейнесі
негізінде өз іс-әрекеті мен құлығын реттеу. Адамның психикасы – психиканың
эволюциялық дамуының жоғарғы деңгейі. Психика бұл адамның ішкі дүниесі,
шындықтардың субъективті көрінісінің жүйесі, оның өзінің құрылу мен қызмет
теу заңдары бар. Әрине, адамның психикасына жануар психикасына ұқсастық
тән. Бірақта адамның маңызды басты ерекшелігі оның санасының болуы.
Психика мидың өнімі, ал ми – психиканың ағзасы және де психика шындықтық
көрінісі екенін ескермеуге болмайды, ад психиканың жоғары формасы – сана,
адамның қоғамдық тіршілігінің саналы сезінуі. Сонымен ми мен психика – бір
біртұтастықтай шындық. Психика объективті, оның өзінің сапасы бар және
өзіндік заңдары арқылы анықталады.
Психика – адамның өзінің санасында шындықты бейнелеу мен оның үлгісін
жасау, оны басқару мен реттеуге тырысу ерекшелігі. З. Фрейдке сенсек
адамның психикасы үш негізгі жүйеден тұрады: саналысыздық, алдыңғы сана
және сана.
Психиканың ерекшелігі бейнелеудің белсенділігінің болашақ іс-
әрекеттерін идеалды көріністер жоспарында көру және іздестіру арқылы
көрініс табады.

Психика грек сөзі –психикалық құбылыстардың жиынтығын түсіндіретін,
психологияның зерттеу саласының жалпы түсінігі.

Психика – әр жоғары дамыған ағзаларда бар, олардың өмір сүруінің өнімі,
олардың іс-әрекеті мен тіршілігін бағыттаушы, тірі дүниенің ажырамас
бөлігі. Тірі ағзалардың сыртқы әлеммен өзара байланысуы физиологиялық
араласудан өзгеше, бірақ сол қатарлы, сонымен бірге, айырылмас жүреді.
Психика ортаға бейімделу өте тиімділігін артырады. Психикалық әлемнің
бейнесі әрқашан белсенді әрекетпен шығарылады. Өткеннің, осы шақтың және
мүмкін келешектің оқиғалары психикада жүйеленіп, көрініс тапқан. Адамда
өткеннің оқиғалары тәжірибе мен ес көріністері арқылы мәлеметелінген.
Қазіргі шақ – бейнелер, сезіну мен ой-саналық актілер жиынтықтары арқылы,
ал мүмкін болашақ – мақсат, тырысу, ұмтылыстар, сондай-ақ қиял, фантазия
мен түс көрулер және т.б арқылы көрініс табады. Адамның психикасы не
саналы, немесе саналы емес болады, бірақта санасыз психикасының өзі де
жануарлардікінен сапалы өте өзгеше. Адам психикасының жануарлардікінен
негізгі айырмашылығы – психикалық көріністердің саналы бағытталуында. Сана
– бұл психикалық маңызды бір сипат. Сезім мүшелері мен бас мидың сыртқы
нысандарды психикалық формада белсенді және озық бейнелеуінің арқасында осы
нысандар қасиетеріне сай іс-әрекеттер атқару және сол арқылы тіршілік үшін
күресті жеңілдету, ізденістік және жағдайдан басымдылық белсенділіктерін
атқару мүмкіндіктері туады. Сонымен, айқындылық қасиетері: 1) тірі дүние
бар қоршаған орта бейнесінің айнасы; 2) олардың осы ортада бағадарлануы; 3)
онымен әрекетесу арқылы өзінің қажетіліктерін қанағаттандыру. Ал бұл
қатынастар кері байланыс ұстанымдары бойынша бейненің дұрыстығын реттейді.
Адамда реттеуші инстанция қоғамдық практика. Кері байланыс нәтижесінің
арқасында әрекеттер бейнемен салыстырылады. Психика біртұтас циклді жүйе,
оның тарихы бар және рефлекторлы типті. Мұнда рефлекторлық тірі ағзаның
объективті өмір жағдайын бастапқылығын және психикада көрініс табуында
екінші реттілігін, қабылдайшы компонентер жүйесінің атқарушыға заңды өтуін
көрсетеді. Психиканың белсенділігі: 1) шындықты көрсету арқасында көрінеді,
өйткені нервтік аппараттарға әсер ететін физикалық-химиялық
тітіркендіргіштерді заттардың бейнесіне айналдыруды білдіреді; 2) құлыққа
энергия мен ұмтылысты беретін вояну сферасында көрініс береді; 3) құлықытық
бағдарламаны орындауда іздестіру мен вариант таңдауда көрінеді.
Филигенетикалық психика тарихына берілген ағзада психика бар ма дегенді
астарлайды. Қазіргі теорияларда жануарлар әлемінде психиканы іздеуге
бармайды. Бірақ психиканың сатыларын іздестіруде критерийлер көп
келтірген. Бұл теорияларлың көптігі олардың көбі дискусиялы болжамдар
екеніне әкеледі. Болжамдар арсында ең танымал, көп тарағаны А.Н.
Леонтьевтің юолжамы. Объективті психика кретерийі ретінде ол ағзаның
абиотикалық факторларға жауап беру қабілеттерін алады. Абиотикалық
қасиеттердің бейнеленуі тіршілік иесінің басқада белсенділік формасымен –
құлықпен тығыз байланысты. Оған дейін тіршілік тамақ жеу, зат шығару, өсу
мен көбйю және т.б әкелінген болатын. Енді белсенділік пайда болды. Бұл
белсенділіктің мәні – жағдай тікелей мүмкіншілік бермейтін ортада
биологиялық нәтиже қамтамассыз ету. Бұл критерийлермен тітіркену мен
сезімділік сияқты екі іргелі түсініктер байланысты. Мұнда сезімділік
бейнеленудің субъективтілігін астарлайды. З. Фрейдтің психоанализіне сенсек
психика үш инстанциядан тұрады – сана, алдыңғы сан мен санасыздық және
олардың өзара байланысу жүйесі. Психиканы сана мен санасыздыққа бөлу
психоанализдің алдыңғы ұғымдары және олар жан дүниесіндегі паталогиялық
ауытқушылықтарды түсінуге және бақылауға көмектеседі. Психика сана
қарағанда кең мағына.

Психиканың құрылымы. Психиканың құрлымдық сызбасында үш деңгей
ерекшеленген: сана, астыңғы сана және санасыздық. З. Фрейд сананы 910-ы
санасыздық теңізіне батқан айсбергке теңеген. Бірақта оны саналысыздық
теңізіндегі аралға теңеуге болады. Оның астында санлы емес саналы әрекеттер
механизмі жатыр. Бұлар техникалық атқарушылар, сананың қара жұмыскерлері,
олардың көбі сананың қызметтерін мезілмейтін деңгейлерге беру жолдары
арқылы қалыптасады. Сана үрдістерімен бір деңгейде сезілмейтін саналы іс-
әрекеттерді қоздырушыларды кіріктіруге болады. Олар сезілетін саналы іс-
әрекеттермен бір деңгейде, бірақ сапалы түрде санадан тысқары шығарылған
және эмоциялы зарядталған, ерекше символдық түрде анда-санда санаға кірігіп
отырады. Ал астыңғы сана арал үстінде жүзеге асады. Олар сананың ұзақ
және қысымды жұмысы түрінде ашылады, санаға жаңа шығармашылық идея,
қатынас, сезім мен өмірлік ұстаным реттінде қайта келеді, және де сананың
жолында өзгереді..

1.2 Психиканың пайда болуы

Енді психиканың пайда болуы туралы сөз қозғайық. Бұл кезде екі
жүзділік түсінік туады, психиканы филогенез не онтогенез тұрғысынан
қарастыру керек пе? Жалпы көріністің толық бейнесін алу үшін екі түсінікте
де қарастыра берейік. Негізі онтогенез жағын қарастыра оның филогенезінде
арасында қарастырып отырамыз. Егерде П.Я. Гальперин, Л.С. Рубинштейн және
Л.С. Выготский еңбектеріне жүгінсек онда адам тұрғысында психика ыңғайлы
жағдайда және уақыт өте даму керек фактор ретінде қарастырған. Жаңа туған
балада жетілген ересек адамның психикасы жоқ, бірақта уақыт өте келе егерде
ол дұрыс әлеуметік жағдайда дамыса психика пайда болады. Гальперин
тұжырымдауынша балада толық психиканың қалыптасуына деген бастапқы нұсқау
бар, ал оның қандай болады дегені оны қоршаған ортаға байланысты. Мына екі
жағдайды қарастырайық. Біріншісінде бала толық жанұяда өсіп, өнеді, олар өз
кезегінде қоғамға қосылған, екіншісінде бала жагуарлар тобырында өседі.
Қоғамда өскен бала еріксіз оның заңдары мен қағидаларын, ережелерін
бойына сіңіреді. Адамзаттық қоғам біздің планетамыздағы ең жоғары
ұйымдасқан жүйе, оның элементтері тірі тіршілік. Яғни бала дамуы сол жоғары
жоспар бойынша жүреді. Выготский дұрыс көрсеткендей бала бұл едәуір
қоғамды бейімделген существо, сондықтан ол барлық жүйеде өмірге бейімделе
алады: салыстырмалы жоғары болсын, салыстырмалы төмен (аңдар тобы) болсын.
Егерде даму жануарлар тобырында жүрсе баланың көптеген қабілеттері
орындалмайды, өйткені оның толық адамдық психикасының дамуына негіз жоқ,
барлық қабілет инстинкттерге жұмсалады (тамақ табу, тірі қалу, топтағы орны
және т.б. Бірақта сол тамақты табу үшінде оны атқару үшін қалай дұрыс
әрекет етуін білу керек, ал инстинкттер бұған жете білмейді, бір бағытта
ойлау мен әрекетті реттеу қабілеті дамиды. Ал жануарларда психика дамиды
ма? Егерде жоғарғы айтылған ұғымдарда жоғары ұйымдасқан тіршілік иелерінде
деп айтылған болса, адамнан төменгі сатыда осы ұғымға кіретін жоғары
дамыған жануарлар тұр. Бұны мына мысал дәлелдеп бере алады. Атақты поляршы
Э. Кренкель өз кезегінде келесідей ақ аюдың итбалықтарға аңшылық жоруын
сипаттап береді: Выходный мүйісінен бинокль арқылы бір километрдей жерде
бір күні мен итбалыққа жерді жорғалай жақындап келе жатқан ақ аюды көрдім.
Ең қызығы итбалық айналысында барлығы дұрыстығын тексеру үшін қайта-қайта
басын көтеріп қояды, бірақта аюды байқамайды. Ал аю қарға орамлдай жабыса
өте сақ жақындап келуде. Ішімен жорғалай, бір қолымен өзінің қара мұрнын
жауып келеді.
Сөйте, ақ аю өте жақын келді, ал оның тамағы оны әлі де байқамады. Аю
секірді. Бірақ... бұл аң жас болуы керек жарты метрге өз секірісін есептей
алмай, итбалықтан асып түсті. Қарап еді итбалық жоқ. Ақ аю не істеді деп
ойлайсыздар? Ол кері айналып, жанағы шұңқырға өзінің секірісін дәлдегенше
қайта-қайта секірді. Жас итбалық аңшысы машықтанды. Ол егерде бұны дәлдеп,
қайта көрмесе аш қалаиынын біледі. Бұл мысал жануарларда психика бар
екенінің айқын көрінісі. Жануар мұнда аш қалмау сезімне бағынды, инстинкт
мұнда еш көмектесе алмады, өткені келесіде итбалық сол тұрпатта қайта
жатпайды, бұл жағдайды шешу үшін басқа нәрсе керек, әрине бұл – психика.
Инстинкт инстинктивті ерекет атқарылып жатқандағы стериотиптілік, бұны
орындауға біреу кедергі келтіруі мүмкін, ал атқарушы бұны ескермей қалады,
ол нәтижеге қарамай тек бағдарламаны атқарады. Аюда кімге аңшылық етуін
біледі, жағдай стериотипті емес, мұнда психиканың дамуына мүмкіндік бар,
адамның психикасы сияқты болмаса да, ол психика.
Сонымен психика бұл жалпылы да, бірінші ретті де қасиет емес, ол
екінші ретті және өндірулі. Ол оны жүзеге асыратын механизмдердің бар
болуын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.