Өндірістегі қаржы жүйесінің негізгі буындары
КІРІСПЕ
1
2 ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІН БАҒАЛАУ МАҚСАТЫ
ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ БУЫНДАРЫ
3 ӨНДІРІСТІҢ ҚАРЖЫ ЖОСПАРЫ
4 ӨНДІРІСТІҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТҰРАҚТЫЛЫҚҚА ЖЕТУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1
2 ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІН БАҒАЛАУ МАҚСАТЫ
ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ БУЫНДАРЫ
3 ӨНДІРІСТІҢ ҚАРЖЫ ЖОСПАРЫ
4 ӨНДІРІСТІҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТҰРАҚТЫЛЫҚҚА ЖЕТУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Бұл курстық жұмыста өндірістегі қаржылық жүйесін бағалап, оның тұрақтылыққа жету жолдарын, жүйесінің негізгі буындарын, экономикалық тиімділікті де анықтауға мүмкіндік береді.
Өндірістегі қаржы жүйесін бағалау адам қызметінің барлық аясына, соның ішінде қаржы қызметіне де тән нәрсе. Ол белгілі бір нәтижеге жету үшін субъектінің объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.
Адамдардың саналы, мақсатты қызметі ретіндегі басқару экономикалық заңдардың объективті зандылықтары мен талаптарына негізделген. Осы заңдардың талаптарын танып білуге сүйене отырып және оларды пайдаланудың нысандары мен әдістерін жасай отырып, мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық органдар арқылы қоғам қаржыны, бағаны, кредитті және тағы басқаларын қоса, өндірістік қатынастардың нысандарын саналы түрде басқарады.
Өндірістегі қаржы жүйесін бағалау адам қызметінің барлық аясына, соның ішінде қаржы қызметіне де тән нәрсе. Ол белгілі бір нәтижеге жету үшін субъектінің объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.
Адамдардың саналы, мақсатты қызметі ретіндегі басқару экономикалық заңдардың объективті зандылықтары мен талаптарына негізделген. Осы заңдардың талаптарын танып білуге сүйене отырып және оларды пайдаланудың нысандары мен әдістерін жасай отырып, мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық органдар арқылы қоғам қаржыны, бағаны, кредитті және тағы басқаларын қоса, өндірістік қатынастардың нысандарын саналы түрде басқарады.
1. К.Ш.Дүйсенов., Э.Т.Төлегенов., Ж.Г.Жұмағалиева «Өндірістің қаржылық жағдайын талдау». Алматы. Экономика баспасы, 2001 ж.
2. Ишмухамбетова Т.Р., Мендебаев Т.М. «Өнімнің өзіндік құнын есептеу» - Алматы : ҚҰТУ, 1995.
3. Ишмухамбетова Т.Р., Қапанова А.К. «Кәсіпкерлік іс-әрекеттің экономикалық негізі» - Алматы : ҚазҰТУ , 2001.
4. Гамрат- Курек Л.И. «Экономическое обоснование дипломных проектов» -М.: Высшая школа , 1985.
2. Ишмухамбетова Т.Р., Мендебаев Т.М. «Өнімнің өзіндік құнын есептеу» - Алматы : ҚҰТУ, 1995.
3. Ишмухамбетова Т.Р., Қапанова А.К. «Кәсіпкерлік іс-әрекеттің экономикалық негізі» - Алматы : ҚазҰТУ , 2001.
4. Гамрат- Курек Л.И. «Экономическое обоснование дипломных проектов» -М.: Высшая школа , 1985.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Өндірістегі қаржы жүйесінің негізгі буындары
Орындаған:
Тексерген:
Алматы 2008
Жоспар
КІРІСПЕ
1 ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІН БАҒАЛАУ МАҚСАТЫ
2 ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ БУЫНДАРЫ
3 ӨНДІРІСТІҢ ҚАРЖЫ ЖОСПАРЫ
4 ӨНДІРІСТІҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТҰРАҚТЫЛЫҚҚА ЖЕТУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Бұл курстық жұмыста өндірістегі қаржылық жүйесін бағалап, оның
тұрақтылыққа жету жолдарын, жүйесінің негізгі буындарын, экономикалық
тиімділікті де анықтауға мүмкіндік береді.
Өндірістегі қаржы жүйесін бағалау адам қызметінің барлық аясына, соның
ішінде қаржы қызметіне де тән нәрсе. Ол белгілі бір нәтижеге жету үшін
субъектінің объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің
жиынтығы.
Адамдардың саналы, мақсатты қызметі ретіндегі басқару экономикалық
заңдардың объективті зандылықтары мен талаптарына негізделген. Осы
заңдардың талаптарын танып білуге сүйене отырып және оларды пайдаланудың
нысандары мен әдістерін жасай отырып, мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық
органдар арқылы қоғам қаржыны, бағаны, кредитті және тағы басқаларын қоса,
өндірістік қатынастардың нысандарын саналы түрде басқарады.
1. ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІН БАҒАЛАУ МАҚСАТЫ
Нарықтық қатынастар жағдайында өндірістегі қаржы жағдайын талдаудың
маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ
олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және де басқа
контрагенттер алдында өзінің өндірістегі қызметінің нәтижелері үшін толық
жауапкершілікте болуымен байланысты.
Өндірістегі қаржы жағдайын ұйымдастырған кезде немесе өндіріп
отырған өнімнің өзіндік құнын есептеудегі негізгі шығындарға мыналар
жатады:
Бастапқы мағлұматтар ретінде берілген детальдің, тораптың құрастыру
бірлігінің негізгі технологиялық процестері, ондағы қолданылған
операциялардың уақытының қажет екендігі болып табылады. Осы мәліметтер
бойынша детальді өндіріп шығару үшін қандай жұмыстар атқарылатынын талдап
шығу керек: біріншіден - өнімді өндіріп шығару үшін қандай жабдықтар,
станоктар, аспаптар қажет екенін есептеу керек.
Екіншіден – жабдықтардың саны бойынша цех әлде учаске болатынын
белгілеу керек, кейін қажетті кескіш аспаптарды, тетіктерді бақылау
аспаптарын, жетектерді бақылау аспаптарын, тағы басқа құралдардың
көлемдерін есептеу кетек.
Өндірістегі қаржы жүйесін талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас
бұрын, қаржы жағдайы дегеніміз немесе "қаржының жай-күйі" дегеніміз не,
соны анықтап алған жөн. Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл
ұғым әр түрлі түсіндіріледі. Профессор А.Д. Шеремет "Өндірістегі қаржы
(активтер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану және оны қалыптастыру
көздерімен (меншіктік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер)
сипатталады" деп жазған.
Профессор Н.АРусак бұл ұғымды былайша анықтайды: Өнеркәсіптегі қаржы
жүйесі мен қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сипатталады.
Өндірістегі қаржы жүйесі өндірістегі қалыпты өндірістік, коммерциялық және
басқа қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстармен қамтамасыз, етілуімен
және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқа
шаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым-қатынас болу, төлеу қабілеттілігі
және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Өндірістің уақтылы төлеу
мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді".
В.М. Радионова мен М.А. Федотова өндірістегі қаржы жүйесінің негізгі
буындары "қаржы ресурстарының қалаптасуымен, таратылуы және пайдалануымен
көрсетіледі" деп жазады.
М. Н. Крейнина, А.И. Ковалев және В.П. Привалов қаржы жүйесі ұғымын
былайша түсіндіреді: Қаржы жүйесі - бұл қаржы ресурстарының қолда барын,
үлестіріліп таратылуы және пайдалануын сипаттайтын көрсеткіштер жиынтығы".
Профессор И.Т. Балабанов Шаруашылық субъектісінің қаржы жүйесі - бұл
оның қаржы бәсекелестік қабілеттілігінің сипаттамасын (яғни төлем
қабілеттілігі, несие қабілеттілігі) қаржы ресурстары мен капитал пайдалану,
мемлекет алдында және басқа да шаруашылық субъектілерінің алдында өз
міндеттемелерін орындау. Шаруашылық субъектісінің қаржы жүйесін талдаудың
келесі түрлерін жүргізеді: табыстылық пен рентабельділік; қаржы
тұрақтылығы; несие капиталды пайдалану; валюталық өзін-өзі өтеу - деп
жазады.
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен
баяндайды: "Өндірістегі қаржы жүйесі - бұл бірқатар көрсеткіштермен
сипатталатын оның саулығы мен өмір сүру қабілеттілігін кешенді бағалау".
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып ұғым мәнін
жеткілікті дәрежеде ашпайды, олардың әрқайсысында бұл ұғымды
дәлірек ауға мүмкіндік беретін ұтымды тұжырымдар бар. Бірқатар түрлі
әдістермен есептелетін бірыңғай көрсеткіштерге қарағанда (мысалы, еңбек
өнімділігі, қор қайтарымдылығы, өзіндік құн, жалпы табыс, тиімділік)
қаржы жүйесі түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесін және олардың жалпы
бағалауға тигізетін әсерін негізінде анықталатыны анық. Қорыта келе,
өндірістегі қаржы жүйесі әлсіз және өмір сүру қабілеті жоқ кәсіпорындарға
аяусыз қарайтын бәсекелі нарықтық экономика жағдайындағы өндірістің
сенімді болуын, тұрақтылығын және келешегі барлығын куәландыруы тиіс.
Біздің көзқарасымыз бойынша, сенімділік өндіріс жұмысының
үздіксіздігін және оның төлеу қабілеттілігін көрсетеді.
Осы берілген түсініктерге сүйене отырып, біз бұл ұғымды былай
анықтауды ұсынамыз:
Өндірістің қаржы жүйесі осы өндірістің белгілі бір кезеңдегі қаржы
жүйесінің тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізуі
мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақтылы өтеуі үшін қаржы
ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Ал өндірістің қаржы жүйесінің тұрақтылығы нені білдіреді? Бұл сұрақ та
арнайы оқулықтарда түрліше түсіндіріледі. Бір авторлар қаржы жүйесі "өз
қаражаттарын шебер пайдалану қабілеттілігі, жұмыс процессінде үздіксіздігін
қамтамасыз ететін қаржының жеткілікті болуы" деп түсіндіреді. Қаржы жүйесі
- меншікті және қарыз қаражаттарының байланысы деп жазады.
Енді біреулер "өз қаржысын есебінен активтерге (негізгі қорлар,
материалдық емес активтер) жіберілген қаражаттарды жабатын, сондай-ақ
өтелмеген дебиторлық және кредиторлық қарыздарға жол бермейтін және де өз
міндеттемелерін уақтысында қайтаратын шаруашылық субъектілері қаржы жүйесі
болып табылады" деп жазады.
Бұл ұғымды А.Д. Шеремет пен Р.С. Сайфуллин өте ықшам түрде анықтайды.
Олардың ойынша "Қаржы жүйесі - бұл әрдайым төлем қабілеттілігін
кепілдендіретін өндірістің белгілі бір шоттар жағдайы".
В.М. Родионова мен М.А. Федотова бұл ұғымды келесідей түсіндіреді:
"Өндірісте тұрақты қалыптасқан қаржының шығыннан артуының өзіне тән айнасы
- өндірістегі қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қаражаттарын еркін
пайдаланып, оларды тиімді қолдану арқылы өндіру мен өнімді өткізу
процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ өндірістегі кеңейтуге
және жаңартуға қажетті шығындарын қаржыландыратын кәсіпорынның қаржы
ресурстық жағдайын сипаттайды. Өндірістегі қаржы жүйесіндегі тұрақтылық
өндірістің жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады". Осы
еңбегінде бұл авторлар одан әрі мына анықтаманы келтіреді.
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші өндірістердің қаржы
жүйесінің жағдайын талдаудың басты мақсаты (міндеті) келесілер болып
табылады:
• қаржы жүйесі жағдайына баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі
өзгерісі;
• активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті,
оларды таратудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;
• айналым капиталының көлемін, оның өсуі (кемуін) және
ағымдағы міндеттемелермен арақатынасын анықтау;
• қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
• өндіріс активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
• ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның, ішінде дебиторлық
борыш және қорлар есебі;
• баланстың өтімділігін, өндірістің қаржы жүйесінің тұрақтылығының
және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік, және салыстырмалы көрсеткіштерін
анықтау;
• өндіріс табыстылығын бағалау;
• өндіріс табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай-ақ олардың
деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторларды есептеп шығару;
• өндірістің іскерлік белсенділігін анықтау;
• өндірістің қаржы жүйесінің тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
болжау, яғни оның қаржы жүйесінің стратегиясын анықтау.
Қаржы жүйесін талдау өндірістегі шаруашылық қызметін талдаудың
қорытындылаушы кезеңі болып табылады. Және ол 3 сатыны қамтиды жабдықтау,
өңдіріс және өткізу; бұлардың жиынтығы коммерциялық, өндірістік және
қаржылық қызметті құрайды.
Өндірістегі қаржы жүйесінің қызметі - бұл оның осы, қызмет
нәтижесінде меншікті және тартылған капиталдың көлемі мен құрамына өзгеріс
әкелетін қызметі болып табылады. Ол қаржы ресурстарының жүйелі түрде
түсуі мен тиімді пайдаланылуына, есеп және несие тәртібін сақтауға,
меншікті және қарыз қаражаттарының арасындағы арақатынастың
рационалдылығына, сондай-ақ өндірістегі тиімді қызмет етуі мақсатында қаржы
жүйесінің тұрақтылыққа қол жеткізуге бағытталуы тиіс. Өндіріс қызметінің
қаржылық, өндірістік және коммерциялық жақтары арасында тығыз байланыс
пен өзара тәуелділік бар. Осылайша қаржы жүйесінің қызметінің жетістігі,
көбінесе оның өндірістік-сату көрсеткіштерімен анықталады. Өндірістегі
алатын төлемдерді және ақша қаражаттарын алуы оның өнімді сатуына, алдын
ала қарастырылған сұрыпталымды ұстап тұруына сапасының қажетті деңгейге
сәйкестігіне және бір қалыпты өндіруге және төлеуге байланысты болады.
"Өндірістегі қаржы жүйесінің тұрақтылығы - бұл тәуекелділіктің мүмкін
болатын деңгейінде төлем қабілеттілігі мен несие қабілеттілігін сақтай
отырып, табысты өсіру негізінде қаржыны тарату мен пайдалану арқылы
өндірістегі қаржы жүйесін дамуын көрсететін қаржы ресурсының жағдайы".
В.Г. Артеменко мен М.В. Беллендир бұл ұғымды былай түсіндіреді: "Қаржы
жүйесінің тұрақтылығы - бұл табыстың шығыннан тұрақты дәрежеде артуы. Ол
ақша қаражаттарын еркін пайдалануды қамтамасыз етеді және оларды тиімді
пайдалану арқылы өндіру және өнімді сату процесінің үздіксіз болуына жағдай
жасайды. Сондықтан да қаржы жүйесінің тұрақтылығы барлық өндіріс-шаруашылық
қызметі процесінде қалыптасады және өндірістегі жалпы тұрақтылықтың негізгі
бөлігі болып табылады". Ал өндірістегі жалпы қаржы жүйесінің тұрақтылығы,
ол ең алдымен әрдайым табыстың шығыннан артуын қамтамасыз ететін ақша
ағымының қозғалысын көрсетеді. Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді
(жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және
оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілермен,
жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде
болуы тиіс. Сонымен қатар өндірістің одан әрі дамуы үшін барлық есеп
айырысулар мен барлық міндеттемелерді орындағаннан кейін, осы өндірісте
өндірісті дамытуға, оның материалдық-техникалық базасын жаңартуға және де
әлеуметтік климатты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік беретіндей
дәрежеде табыс қалуы қажет.
Арнайы оқулықтарда бұл көрсеткіш деңгейінің өзгеруіне әсер етуші
факторларға және оларды есептеуге қатысты екі түрлі көзқарас кездеседі.
Факторларды сандық және сапалық етіп бөлу және активтерді есептеу, дәстүрлі
көзқарас болып табылады. Сандық фактор сомасы бойынша жыл басына және жыл
аяғына есептеліп, 2-ге бөлінген, активтердің орташа жылдық құны жатады, ал
сапалық факторға өндірістегі таза табыс жатқызылады.
Бұл екі фактордың талданып отырған көрсеткіш бойынша алынған ауытқуға
ықпалын анықтау үшін, өткен жылғы табыс және есепті жылға жалпы бойынша
активтердің қосымша табыстылық коэффициентін есептейміз.
Алайда айта кеткен жөн, факторлар әсерін бұл әдістеме бойынша өлшеу
біршама қате, себебі оны есептеудің математикалық формуласы дұрыс және
ешқандай күдіксіз болғанына қарамастан, ол көрсеткіштің экономикалық
мазмұнына жауап бермейді. Таза табыс бойын-барлық активтердің табыстылық
деңгейі - (қаражатты тарту көздеріне тәуелсіз) активтер құнының бірлігінен
табыстың қанша ақшалай бірлігі алынғанын көрсетеді. Осыған қарағанда,
неғұрлым өндіріс кеңейген сайын және оның өндірістік потенциялы өскен
сайын, соғұрлым активтер тиімділігі төмен болады. Керісінше, авансталған
капитаддың табыстылық деңгейі жалпы активтерді пайдалану тиімділігіне
тәуелді болуы тиіс. Осы түсініктерді қарастыра келе, біз екінші көз-қарас
әлдеқайда ғылыми негізделген және дұрыс деп есептейміз. Және оның
соңғы жылдардағы арнайы әдебиеттерде кең таралуы кездейсоқ емес.
Айта кету керек, біз қаржы жүйесінің тұрақтылық ұғымын қарастырғанда
соңғы айтылған авторлардың көзқарастарын бөлек қарастырдық, әйткенмен біз
олардың кейінгі шешімдерімен келісе алмаймыз. "Қаржы жүйесінің тұрақтылық
мәні қаржы ресурстарын тиімді қалыптастыру, тарату және пайдаланумен
анықталады" деп жазады В.Т. Артеменко мен М.В. Беллендир.
Біздің ойымызша бұл ұғымды А.Д. Шеремет мен В.С. Сайфуллин дәлірек
және анығырақ түсіндіреді. Олар қаржы жүйесінің тұрақтылық мәні — бұл
қорлар мен шығындардың қалыптасу көздерінен қамтамасыз етілуі деп
түсіндіреді.
Э.А. Маркарьян мен Г.П. Герасименко да дәл осындай көзқараста.
"Өндірістің өз міндеттемелері бойынша есептесу мүмкіндігі" немесе "Сауда,
несие және басқа да төлем сипатындағы операциялардың нәтижесінде пайда
болатын өндірістің төлем міндеттемелерін уақтылы және толық орындау
мүмкіндігін көрсететін төлем қабілеттілігі, қаржы жүйесінің тұрақтылығы
сыртқы көрінісі болып табылады". Өндірістің жұмысы нарық жағдайына өтумен
бірге оның қаржы жағдайы және оны сауықтыру жолдарын іздеу жөніндегі
сұрақтар да шиелінісе түсті.
Өндірістегі қаржы жүйесінің тұрақтылық жағдайын көптеген
факторлар әсер етеді, оларды В.М. Радионова және М.А. Федотова келесідей
түрлерге жіктейді:
1) пайда болу орнына байланысты ішкі және сыртқы;
2) нәтижесінің маңыздылығына байланысты - негізгі және негізгі емес;
3) құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;
4) әрекет ету уақыты бойынша тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар өндірістегі өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты
болады, ал сыртқы факторлар өндірістің еркіне бағынышты емес.
Өндірістегі шаруашылық қаржы жүйесін жүргізу қоғамдық пайдалы
қызметтің сан алуан сфераларындағы өнеркәсіп, ауыл шаруашылғы, құрылыс,
көлік, жабдықтау еткізу (делдалдық), сауда, дайындау, геологиялық барлау,
жобалау қызметін, халыққа тұрмыстық қызмет көрсетуді, байланысты, тұрғын үй-
коммуналдық қызметтерін, түрлі қаржы, кредит, сақтық, ғылыми, білім,
медицина, ақпарат, маркетинг және басқа қызметті жүзеге асыратын
өндірістердің, фирмалардың, қоғамдардың, концерндердің, ассоциациялардың,
салалық министрліктер мен басқа шаруашылық органдардың шаруашылық аралық,
салааралық, кооперативтік ұйымдардың, мекемелердің қаржыларын
кіріктіреді.
Баланс көрсеткіштері өндірістегі капиталды орналастыру тиімділігін,
оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жетуі, қарыз
көздерінің көлемі мен құрылымын, сондай-ақ оларды ынталандыру тиімдлігін
бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, бухгалтерлік балансты талдау үшін
және өндірістегі қаржы жүйесінің жағдайын бағалауда ақпараттың ең қажетті
түрі болып табылады.
Қаржылық есеп берудің жаңа түрі, өндірісттің коммерциялық құпиясы
болып табылатын ақпараттарына сүйенбестен, оның қаржы жүйесінің
жағдайын кешенді түрде талдауға мүмкіндік береді.
2. ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ БУЫНДАРЫ
Нарықтық қатынастар жағдайында өндірістегі қаржы буындарының
қалыптасуы шаруашылық қызметін біртұтас кешенді талдауды ішкі (басқару
) және сыртқы (қаржылық талдау) талдау деп білуді қажет етіп отыр.
Талдаудың бұл түрлерінің әрқайсының өзінің негізгі ақпараттық көздері
болады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей есеп берудің екі түрі бар:
Акционерлерді, қалың жұртшылықты, банктерді, сондай-ақ сақтандыру ұйымдары
мен үкімет органдары кәсіпорынның жүмыс жағдайы мен оның қаржылық жағдайы
және есептік кезендегі шаруашылық қызметінің нәтижесімен таныстыру үшін
қаржылық газетер мен бюлетеньдерде, арнайы анықтамаларда басылып шығатын
қаржылық есеп беру. Сонымен қатар көбіне, есепте субьектінің шаруашылық
қызметін динамикада бейнелеп көрсетуге, даму бағыты мен оның алдынғы
кезендегі жағдайы болжауға мүмкіндік беретін бірқатар жылдардың мәліметерің
жарйалайды. Есеп берудің екінші түрі – басқару талдауы, бұл кәсіпорын
шығаратын өнімдердің жеке түрлерінің өзіндік құнының нормативтері тұралы,
сондай-ақ сапасының төмендігіне немесе тауардың мөлшерден тыс шығарылып,
өтпей қалуына байланысты мәліметерден тұратын қатаң құпияландырылған, басқа
тұлғалар үшін жабық есеп болып табылады. Ішкі есеп берудің ішіндегі
жауапкершілік орталықтар мен пайда болу орындары бойынша шығындар сияқты
жеке бөлімшелердің жұмыс нәтижелерін сипатайтын маңызды есеп түрлері
болады. Кәсіпорның жеке бөлімшелеріндегі шаруашылық жүргізу денгейін
анықтау шығындары мен салыстыру, кім қалай жүмыс істейтін көруге мүмкіндік
береді және еңбекке ақы төлеуде қандай да бір иесіздікті жояды. Ішкі
талдау басқару есепті, ал сыртқы талдау қаржылық есеп негізінде
жүргізіледі. Бүгінгі таңдағы нарыққа өту кезеңінде кәсіпорынның қаржылық
жағдайын бағалауда жаңа амалдар қажет.
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін
қалыптастырады. Олардың ішінен 6 негізгі әдісті бөліп қарастыруға болады:
1. көлденең талдау;
2. тікелей талдау;
3. трендтік талдау;
4. салыстырмалы талдау;
5. факторлық талдау;
6. қаржылық коэффициенттер әдісі.
Көлденең талдау – есеп берудің әр бабын өткен кезеңмен салыстыру. Ол
өткен кезеңмен салыстырғандағы бухгалтерлік есептің түрлі баптарының
абсолюттік салыстырмалы ауытқуын анықтауға болады.
Тікелей талдау - әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге тигізетін әсерін
анықтайды.
Трендтік талдау – барлық көрсеткіштер 100 пайыз деп алынатын базистік
жыл деңгейінен,бірқатар жылдар көрсеткіштерінің салыстырмалы ауытқуын
есептеуге негізделеді.
Салыстырмалы талдау – фирманың, еншілес фирмалардың, бөлімшелердің және
цехтардың жекелеген көрсеткіштері бойынша құрама көрсеткіштерін шаруашылық
ішіндегі талдау.
Факторлық талдау – жекелеген факторлардың қорытынды көрсеткішке
тигізетін әсерін анықтау немесе реттелмеген тәсілдер көмегімен талдау.
3 ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ ЖОСПАРЫ
Өндіріс кассасындағы қолма – қол ақша банктің белгілеуімен өндіріс
жетекшісінің келісуі бойынша шекті болады. Қажетті жағдайда касса
қалдықтарының шектелуі қаралады. Өндірістер банкке барлық қолда бар
ақшаларды тәртіп және уақыт бойынша қызмет көрсету банктің келісімімен
өткізіледі. Қолма – қол ақша күндізгі немесе кешкі кассаларға банк
инкассаторларына және біріккен кассаларға кәсіпорынның соңғы өткізулерін
банке өткізіледі.
Өндірістің банк шотынан аудару келісім – шорт жасайды. Өндірістің
кассасында шектеулі қолма – қол ақшалар сақталынады. Банк мекемелерінің
қызмет көрсетуі. Осы өндіріс жетекшілерінің келісімімен белгілінеді.
Кассадағы қолма – қол ақша қалдықтарының шектелуі жыл сайын барлық
өндіріске банк мекемелері белгілейді. Ұйымдық – құқық нысаны және қызмет
саласынан тыс, кассасы бар қолма – қол ақша есебіне жүзеге асырылады. Касса
қалдықтарының шектелуі өндірістегі қолма – қол ақша айналымының көлемінің
азаюы, оның қызмет мерзімінің ерекшелігі, қолма – қол ақша құралдарын
тәртіпті және уақыт бойынша банк мекемелеріне тапсыру, кездейсоқ
құндылықтарды тасымалдауын сақтау және қысқаруын қамтамассыз ету арқылы
анықталады. Өндірістегі өз кассаларындағы қолма – қол ақшалар үстінен
белгіленген шектеулерді сақтау, тек қана жалақы беру, әлеуметтік төлемдер
және стипендия 3 күннен көп емес, банк мекемелерінде ақша алу күні іске
асырылады. Қолма – қол ақшаның осы мерзімнің өтеуі белгіленуі бойынша
қолданбаса банк мекемесіне тапсырылады. Көрсетілген құралдар кезек бойына
және федералдық заңмен белгілеуі арқылы береді.
Қорыта келгенде, қолма – қол ақша және қолма – қол ақшасыз
айналымында өзара байланыс және өзара тәуелділік болады. Ақша әрқашанда бір
айналым сферасынан екіншіге ауысады. Қолма – қол ақша формасы несие
мекемелерінің шотына ауысады және керісінше қолма – қол ақшасыз айналымы
қолма – қол ақшаны несие мекеменің шотына салғанда пайда болады. Ал қолма –
қол ақшасыз айналымы қолма – қол ақша арқылы бола алмайды. Осы уақытта
тапсырыскерде несие мекеме шотынан қолма – қол ақшаны алу кезінде пайда
болады.
Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Өндірістегі тұрақтылық ең
бірінші өндіріс шығындарымен үздіксіз байланысқан өндірілген өнім мен
көрсетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ, тұрақты
және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып табылады.
Өндірістегі өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз
байланысқан қаржы жүйесінің тұрақтылығының маңызды факторларының бірі
активтердің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ өндірісті басқару
стратегиясын дұрыс таңдап алуы болып табылады. Ағымдагы активтерді басқару
өнері - өндірістің шотында оның ағымдағы жедел қызметі үшін қажет болатын
қаржының ең төменгі сомасын ұстаудан тұрады.
Қаржы жүйесінің тұрақтылығы ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл
қаржы ресурстарының құрамы мен құрылымы, оларды басқару стратегиясы мен
тактикасының дұрыс таңдалып алынуы. Өндірістің өз қаржы ресурсы, соның
ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне
алады.
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен қатар оны
тарату құрылымы, әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте
маңызды болып табылады.
Өндірістің қаржы жүйесінің тұрақтылығына қарыздық капиталдар
нарығындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы) қаражаттар үлкен әсерін
тигізеді. Өндіріс ақша қаражаттарын қаншалықты көп тартатын болса, оның
қаржы жүйесінің мүмкіндіктері де соншалықты жоғары болады, алайда, сонымен
бірге қаржы жүйесінің тәуекелділігі де өседі - яғни кәсіпорын өз
кредиторларымен уақытында есептесе ала ма, жоқ па? деген қауіп туады.
Өндіріс осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты
дұрыс басқарды деген сұраққа жауап береді: өндіріс осы мерзімге дейінгі
уақьп қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс басқарды. Қаржы ресурстары
жағдайының нарық талаптарына болуы және де өндірістің дамуына байланысты
қажеттіліктерге жауап бере алуы өте маңызды болып табылады, себебі қаржы
жүйесінде тұрақтылық жетіспеушілігі өндірістегі төлеу қабілетінің жоқтығына
және оның дамуына қажетті қаражатының болмауына, ал ке болуы — дамуға
кедергі жасап, басы артық қорларме және резервтермен өндіріс шығындарын
көбейтіп әкеліп соқтыруы мүмкін.
Өндірістің банк шотынан аудару келісім – шорт жасайды. Өндіріс
кассасында шектеулі қолма – қол ақшалар сақталынады. Банк мекемелерінің
қызмет көрсетуі. Осы өндіріс жетекшілерінің келісімімен белгілінеді.
Кассадағы қолма – қол ақша қалдықтарының шектелуі жыл сайын барлық
өндіріске банк мекемелеррі белгілейді. Ұйымдық – құқық нысаны және қызмет
саласынан тыс, кассасы бар қолма – қол ақша есебіне жүзеге асырылады. Касса
қалдықтарының шектелуі өндірістегі қолма – қол ақша айналымының көлемінің
азаюы, оның қызмет мерзімінің ерекшелігі, қолма – қол ақша құралдарын
тәртіпті және уақыт бойынша банк мекемелеріне тапсыру, кездейсоқ
құндылықтарды тасымалдауын сақтау және қысқаруын қамтамассыз ету арқылы
анықталады. Өндірістің өз кассаларында қолма – қол ақшалар үстінен
белгіленген шектеулерді сақтау, тек қана жалақы беру, әлеуметтік төлемдер
және стипендия 3 күннен көп емес, банк мекемелерінде ақша алу күні іске
асырылады. Қолма – қол ақшаның осы мерзімнің өтеуі белгіленуі бойынша
қолданбаса банк мекемесіне тапсырылады. Көрсетілген құралдар кезек бойына
және федералдық заңмен белгілеуі арқылы береді.
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу өндірістің қаржы
ресурстарының қалыптасуына оң әсерін тигізеді. Өндіріс процесінде өнім
сапасының төмендеуі және оны сатудың қиындықтары өндіріс шотына ақша
қаражаттарының келіп түсуіне кедергі жасайды, нәтижесінде өндірістің төлеу
қабілеті төмендейді. Кері байланыс та бар, ол ақша қаражаттарының
болмауы материалдық ресурстардың келіп түсуінің іркілісіне, демек өндіріс
процесінің тоқтауьи әкеліп соқтыруы мүмкін.
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділікі деңгейімен анықталады.
Олардың тиімділігі қаншалықты көп болса, өндірістің өнімді өткізу көлемін
сақтай отырып ресурстарды, соның ішінде қаржылық ресурстарды соншалықты аз
жұмсайды. Және керісінше, шикізат пен материалдар шығындарының нормасының
өсуі, еңбек өнімділігі деңгейінің төмендеуі, басқа да ресурстардың
мөлшерден тыс жұмсалуы және өндірістік емес шығындар қосымша қаржы
қаражаттарының қажеттілігіне себепші болады. Еңбек және материалдық
ресурстар шығыны ең алдымен өнімнің өзіндік құнында, содан соң табыста
талдап қорытылады. Соңғы айтылған көрсеткіштің көлемі өндірістің өзіндік
қаражаттарының көлемін өзгерте отырып, оның жалпы қаржылық жағдайында
елеулі көрініс табады.
Алайда өндірістің қаржы жүйесінің жағдайына талдау: жүргізгенде баланс
көрсеткіштерімен қатар қаржылық есеп берудің басқа да нысандарының
көрсеткіштерін қолдану қажет, әсіресе өндірістің жыл бойғы бар табыс
сомасын осы өндірістің өзінің қызметін жүргізу үшін жұмсалған барлық
шығындар сомасымен салыстырудан тұратын қаржы-шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есепті қолдану керек, оның баланстан айырмашылығы ол
өндірістің мезеттік суреті және қатып қалған қаржы жүйесінің жағдайы емес,
ол капитал қозғалысы, есепті кезеңдегі субъектінің қаржы жүйесінің
нәтижесі болып табылады. Сондықтан өндірістің балансына қарағанда, бұл
құжат талдаушы адам үшін анағұрлым маңызды және ақпараттық болып табылады.
Ол бұл өндірістегі табыс немесе (шығын) зиян әкелетіндігін анықтау үшін
табыстар мен шығындар туралы жеткілікті -мөлшерде бөлініп алынған анық
көрсеткіштердің көмегімен белгілі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Өндірістегі қаржы жүйесінің негізгі буындары
Орындаған:
Тексерген:
Алматы 2008
Жоспар
КІРІСПЕ
1 ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІН БАҒАЛАУ МАҚСАТЫ
2 ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ БУЫНДАРЫ
3 ӨНДІРІСТІҢ ҚАРЖЫ ЖОСПАРЫ
4 ӨНДІРІСТІҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТҰРАҚТЫЛЫҚҚА ЖЕТУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Бұл курстық жұмыста өндірістегі қаржылық жүйесін бағалап, оның
тұрақтылыққа жету жолдарын, жүйесінің негізгі буындарын, экономикалық
тиімділікті де анықтауға мүмкіндік береді.
Өндірістегі қаржы жүйесін бағалау адам қызметінің барлық аясына, соның
ішінде қаржы қызметіне де тән нәрсе. Ол белгілі бір нәтижеге жету үшін
субъектінің объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің
жиынтығы.
Адамдардың саналы, мақсатты қызметі ретіндегі басқару экономикалық
заңдардың объективті зандылықтары мен талаптарына негізделген. Осы
заңдардың талаптарын танып білуге сүйене отырып және оларды пайдаланудың
нысандары мен әдістерін жасай отырып, мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық
органдар арқылы қоғам қаржыны, бағаны, кредитті және тағы басқаларын қоса,
өндірістік қатынастардың нысандарын саналы түрде басқарады.
1. ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІН БАҒАЛАУ МАҚСАТЫ
Нарықтық қатынастар жағдайында өндірістегі қаржы жағдайын талдаудың
маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ
олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және де басқа
контрагенттер алдында өзінің өндірістегі қызметінің нәтижелері үшін толық
жауапкершілікте болуымен байланысты.
Өндірістегі қаржы жағдайын ұйымдастырған кезде немесе өндіріп
отырған өнімнің өзіндік құнын есептеудегі негізгі шығындарға мыналар
жатады:
Бастапқы мағлұматтар ретінде берілген детальдің, тораптың құрастыру
бірлігінің негізгі технологиялық процестері, ондағы қолданылған
операциялардың уақытының қажет екендігі болып табылады. Осы мәліметтер
бойынша детальді өндіріп шығару үшін қандай жұмыстар атқарылатынын талдап
шығу керек: біріншіден - өнімді өндіріп шығару үшін қандай жабдықтар,
станоктар, аспаптар қажет екенін есептеу керек.
Екіншіден – жабдықтардың саны бойынша цех әлде учаске болатынын
белгілеу керек, кейін қажетті кескіш аспаптарды, тетіктерді бақылау
аспаптарын, жетектерді бақылау аспаптарын, тағы басқа құралдардың
көлемдерін есептеу кетек.
Өндірістегі қаржы жүйесін талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас
бұрын, қаржы жағдайы дегеніміз немесе "қаржының жай-күйі" дегеніміз не,
соны анықтап алған жөн. Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл
ұғым әр түрлі түсіндіріледі. Профессор А.Д. Шеремет "Өндірістегі қаржы
(активтер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану және оны қалыптастыру
көздерімен (меншіктік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер)
сипатталады" деп жазған.
Профессор Н.АРусак бұл ұғымды былайша анықтайды: Өнеркәсіптегі қаржы
жүйесі мен қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сипатталады.
Өндірістегі қаржы жүйесі өндірістегі қалыпты өндірістік, коммерциялық және
басқа қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстармен қамтамасыз, етілуімен
және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқа
шаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым-қатынас болу, төлеу қабілеттілігі
және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Өндірістің уақтылы төлеу
мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді".
В.М. Радионова мен М.А. Федотова өндірістегі қаржы жүйесінің негізгі
буындары "қаржы ресурстарының қалаптасуымен, таратылуы және пайдалануымен
көрсетіледі" деп жазады.
М. Н. Крейнина, А.И. Ковалев және В.П. Привалов қаржы жүйесі ұғымын
былайша түсіндіреді: Қаржы жүйесі - бұл қаржы ресурстарының қолда барын,
үлестіріліп таратылуы және пайдалануын сипаттайтын көрсеткіштер жиынтығы".
Профессор И.Т. Балабанов Шаруашылық субъектісінің қаржы жүйесі - бұл
оның қаржы бәсекелестік қабілеттілігінің сипаттамасын (яғни төлем
қабілеттілігі, несие қабілеттілігі) қаржы ресурстары мен капитал пайдалану,
мемлекет алдында және басқа да шаруашылық субъектілерінің алдында өз
міндеттемелерін орындау. Шаруашылық субъектісінің қаржы жүйесін талдаудың
келесі түрлерін жүргізеді: табыстылық пен рентабельділік; қаржы
тұрақтылығы; несие капиталды пайдалану; валюталық өзін-өзі өтеу - деп
жазады.
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен
баяндайды: "Өндірістегі қаржы жүйесі - бұл бірқатар көрсеткіштермен
сипатталатын оның саулығы мен өмір сүру қабілеттілігін кешенді бағалау".
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып ұғым мәнін
жеткілікті дәрежеде ашпайды, олардың әрқайсысында бұл ұғымды
дәлірек ауға мүмкіндік беретін ұтымды тұжырымдар бар. Бірқатар түрлі
әдістермен есептелетін бірыңғай көрсеткіштерге қарағанда (мысалы, еңбек
өнімділігі, қор қайтарымдылығы, өзіндік құн, жалпы табыс, тиімділік)
қаржы жүйесі түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесін және олардың жалпы
бағалауға тигізетін әсерін негізінде анықталатыны анық. Қорыта келе,
өндірістегі қаржы жүйесі әлсіз және өмір сүру қабілеті жоқ кәсіпорындарға
аяусыз қарайтын бәсекелі нарықтық экономика жағдайындағы өндірістің
сенімді болуын, тұрақтылығын және келешегі барлығын куәландыруы тиіс.
Біздің көзқарасымыз бойынша, сенімділік өндіріс жұмысының
үздіксіздігін және оның төлеу қабілеттілігін көрсетеді.
Осы берілген түсініктерге сүйене отырып, біз бұл ұғымды былай
анықтауды ұсынамыз:
Өндірістің қаржы жүйесі осы өндірістің белгілі бір кезеңдегі қаржы
жүйесінің тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізуі
мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақтылы өтеуі үшін қаржы
ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Ал өндірістің қаржы жүйесінің тұрақтылығы нені білдіреді? Бұл сұрақ та
арнайы оқулықтарда түрліше түсіндіріледі. Бір авторлар қаржы жүйесі "өз
қаражаттарын шебер пайдалану қабілеттілігі, жұмыс процессінде үздіксіздігін
қамтамасыз ететін қаржының жеткілікті болуы" деп түсіндіреді. Қаржы жүйесі
- меншікті және қарыз қаражаттарының байланысы деп жазады.
Енді біреулер "өз қаржысын есебінен активтерге (негізгі қорлар,
материалдық емес активтер) жіберілген қаражаттарды жабатын, сондай-ақ
өтелмеген дебиторлық және кредиторлық қарыздарға жол бермейтін және де өз
міндеттемелерін уақтысында қайтаратын шаруашылық субъектілері қаржы жүйесі
болып табылады" деп жазады.
Бұл ұғымды А.Д. Шеремет пен Р.С. Сайфуллин өте ықшам түрде анықтайды.
Олардың ойынша "Қаржы жүйесі - бұл әрдайым төлем қабілеттілігін
кепілдендіретін өндірістің белгілі бір шоттар жағдайы".
В.М. Родионова мен М.А. Федотова бұл ұғымды келесідей түсіндіреді:
"Өндірісте тұрақты қалыптасқан қаржының шығыннан артуының өзіне тән айнасы
- өндірістегі қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қаражаттарын еркін
пайдаланып, оларды тиімді қолдану арқылы өндіру мен өнімді өткізу
процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ өндірістегі кеңейтуге
және жаңартуға қажетті шығындарын қаржыландыратын кәсіпорынның қаржы
ресурстық жағдайын сипаттайды. Өндірістегі қаржы жүйесіндегі тұрақтылық
өндірістің жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады". Осы
еңбегінде бұл авторлар одан әрі мына анықтаманы келтіреді.
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші өндірістердің қаржы
жүйесінің жағдайын талдаудың басты мақсаты (міндеті) келесілер болып
табылады:
• қаржы жүйесі жағдайына баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі
өзгерісі;
• активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті,
оларды таратудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;
• айналым капиталының көлемін, оның өсуі (кемуін) және
ағымдағы міндеттемелермен арақатынасын анықтау;
• қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
• өндіріс активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
• ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның, ішінде дебиторлық
борыш және қорлар есебі;
• баланстың өтімділігін, өндірістің қаржы жүйесінің тұрақтылығының
және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік, және салыстырмалы көрсеткіштерін
анықтау;
• өндіріс табыстылығын бағалау;
• өндіріс табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай-ақ олардың
деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторларды есептеп шығару;
• өндірістің іскерлік белсенділігін анықтау;
• өндірістің қаржы жүйесінің тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
болжау, яғни оның қаржы жүйесінің стратегиясын анықтау.
Қаржы жүйесін талдау өндірістегі шаруашылық қызметін талдаудың
қорытындылаушы кезеңі болып табылады. Және ол 3 сатыны қамтиды жабдықтау,
өңдіріс және өткізу; бұлардың жиынтығы коммерциялық, өндірістік және
қаржылық қызметті құрайды.
Өндірістегі қаржы жүйесінің қызметі - бұл оның осы, қызмет
нәтижесінде меншікті және тартылған капиталдың көлемі мен құрамына өзгеріс
әкелетін қызметі болып табылады. Ол қаржы ресурстарының жүйелі түрде
түсуі мен тиімді пайдаланылуына, есеп және несие тәртібін сақтауға,
меншікті және қарыз қаражаттарының арасындағы арақатынастың
рационалдылығына, сондай-ақ өндірістегі тиімді қызмет етуі мақсатында қаржы
жүйесінің тұрақтылыққа қол жеткізуге бағытталуы тиіс. Өндіріс қызметінің
қаржылық, өндірістік және коммерциялық жақтары арасында тығыз байланыс
пен өзара тәуелділік бар. Осылайша қаржы жүйесінің қызметінің жетістігі,
көбінесе оның өндірістік-сату көрсеткіштерімен анықталады. Өндірістегі
алатын төлемдерді және ақша қаражаттарын алуы оның өнімді сатуына, алдын
ала қарастырылған сұрыпталымды ұстап тұруына сапасының қажетті деңгейге
сәйкестігіне және бір қалыпты өндіруге және төлеуге байланысты болады.
"Өндірістегі қаржы жүйесінің тұрақтылығы - бұл тәуекелділіктің мүмкін
болатын деңгейінде төлем қабілеттілігі мен несие қабілеттілігін сақтай
отырып, табысты өсіру негізінде қаржыны тарату мен пайдалану арқылы
өндірістегі қаржы жүйесін дамуын көрсететін қаржы ресурсының жағдайы".
В.Г. Артеменко мен М.В. Беллендир бұл ұғымды былай түсіндіреді: "Қаржы
жүйесінің тұрақтылығы - бұл табыстың шығыннан тұрақты дәрежеде артуы. Ол
ақша қаражаттарын еркін пайдалануды қамтамасыз етеді және оларды тиімді
пайдалану арқылы өндіру және өнімді сату процесінің үздіксіз болуына жағдай
жасайды. Сондықтан да қаржы жүйесінің тұрақтылығы барлық өндіріс-шаруашылық
қызметі процесінде қалыптасады және өндірістегі жалпы тұрақтылықтың негізгі
бөлігі болып табылады". Ал өндірістегі жалпы қаржы жүйесінің тұрақтылығы,
ол ең алдымен әрдайым табыстың шығыннан артуын қамтамасыз ететін ақша
ағымының қозғалысын көрсетеді. Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді
(жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және
оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілермен,
жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде
болуы тиіс. Сонымен қатар өндірістің одан әрі дамуы үшін барлық есеп
айырысулар мен барлық міндеттемелерді орындағаннан кейін, осы өндірісте
өндірісті дамытуға, оның материалдық-техникалық базасын жаңартуға және де
әлеуметтік климатты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік беретіндей
дәрежеде табыс қалуы қажет.
Арнайы оқулықтарда бұл көрсеткіш деңгейінің өзгеруіне әсер етуші
факторларға және оларды есептеуге қатысты екі түрлі көзқарас кездеседі.
Факторларды сандық және сапалық етіп бөлу және активтерді есептеу, дәстүрлі
көзқарас болып табылады. Сандық фактор сомасы бойынша жыл басына және жыл
аяғына есептеліп, 2-ге бөлінген, активтердің орташа жылдық құны жатады, ал
сапалық факторға өндірістегі таза табыс жатқызылады.
Бұл екі фактордың талданып отырған көрсеткіш бойынша алынған ауытқуға
ықпалын анықтау үшін, өткен жылғы табыс және есепті жылға жалпы бойынша
активтердің қосымша табыстылық коэффициентін есептейміз.
Алайда айта кеткен жөн, факторлар әсерін бұл әдістеме бойынша өлшеу
біршама қате, себебі оны есептеудің математикалық формуласы дұрыс және
ешқандай күдіксіз болғанына қарамастан, ол көрсеткіштің экономикалық
мазмұнына жауап бермейді. Таза табыс бойын-барлық активтердің табыстылық
деңгейі - (қаражатты тарту көздеріне тәуелсіз) активтер құнының бірлігінен
табыстың қанша ақшалай бірлігі алынғанын көрсетеді. Осыған қарағанда,
неғұрлым өндіріс кеңейген сайын және оның өндірістік потенциялы өскен
сайын, соғұрлым активтер тиімділігі төмен болады. Керісінше, авансталған
капитаддың табыстылық деңгейі жалпы активтерді пайдалану тиімділігіне
тәуелді болуы тиіс. Осы түсініктерді қарастыра келе, біз екінші көз-қарас
әлдеқайда ғылыми негізделген және дұрыс деп есептейміз. Және оның
соңғы жылдардағы арнайы әдебиеттерде кең таралуы кездейсоқ емес.
Айта кету керек, біз қаржы жүйесінің тұрақтылық ұғымын қарастырғанда
соңғы айтылған авторлардың көзқарастарын бөлек қарастырдық, әйткенмен біз
олардың кейінгі шешімдерімен келісе алмаймыз. "Қаржы жүйесінің тұрақтылық
мәні қаржы ресурстарын тиімді қалыптастыру, тарату және пайдаланумен
анықталады" деп жазады В.Т. Артеменко мен М.В. Беллендир.
Біздің ойымызша бұл ұғымды А.Д. Шеремет мен В.С. Сайфуллин дәлірек
және анығырақ түсіндіреді. Олар қаржы жүйесінің тұрақтылық мәні — бұл
қорлар мен шығындардың қалыптасу көздерінен қамтамасыз етілуі деп
түсіндіреді.
Э.А. Маркарьян мен Г.П. Герасименко да дәл осындай көзқараста.
"Өндірістің өз міндеттемелері бойынша есептесу мүмкіндігі" немесе "Сауда,
несие және басқа да төлем сипатындағы операциялардың нәтижесінде пайда
болатын өндірістің төлем міндеттемелерін уақтылы және толық орындау
мүмкіндігін көрсететін төлем қабілеттілігі, қаржы жүйесінің тұрақтылығы
сыртқы көрінісі болып табылады". Өндірістің жұмысы нарық жағдайына өтумен
бірге оның қаржы жағдайы және оны сауықтыру жолдарын іздеу жөніндегі
сұрақтар да шиелінісе түсті.
Өндірістегі қаржы жүйесінің тұрақтылық жағдайын көптеген
факторлар әсер етеді, оларды В.М. Радионова және М.А. Федотова келесідей
түрлерге жіктейді:
1) пайда болу орнына байланысты ішкі және сыртқы;
2) нәтижесінің маңыздылығына байланысты - негізгі және негізгі емес;
3) құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;
4) әрекет ету уақыты бойынша тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар өндірістегі өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты
болады, ал сыртқы факторлар өндірістің еркіне бағынышты емес.
Өндірістегі шаруашылық қаржы жүйесін жүргізу қоғамдық пайдалы
қызметтің сан алуан сфераларындағы өнеркәсіп, ауыл шаруашылғы, құрылыс,
көлік, жабдықтау еткізу (делдалдық), сауда, дайындау, геологиялық барлау,
жобалау қызметін, халыққа тұрмыстық қызмет көрсетуді, байланысты, тұрғын үй-
коммуналдық қызметтерін, түрлі қаржы, кредит, сақтық, ғылыми, білім,
медицина, ақпарат, маркетинг және басқа қызметті жүзеге асыратын
өндірістердің, фирмалардың, қоғамдардың, концерндердің, ассоциациялардың,
салалық министрліктер мен басқа шаруашылық органдардың шаруашылық аралық,
салааралық, кооперативтік ұйымдардың, мекемелердің қаржыларын
кіріктіреді.
Баланс көрсеткіштері өндірістегі капиталды орналастыру тиімділігін,
оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жетуі, қарыз
көздерінің көлемі мен құрылымын, сондай-ақ оларды ынталандыру тиімдлігін
бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, бухгалтерлік балансты талдау үшін
және өндірістегі қаржы жүйесінің жағдайын бағалауда ақпараттың ең қажетті
түрі болып табылады.
Қаржылық есеп берудің жаңа түрі, өндірісттің коммерциялық құпиясы
болып табылатын ақпараттарына сүйенбестен, оның қаржы жүйесінің
жағдайын кешенді түрде талдауға мүмкіндік береді.
2. ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ БУЫНДАРЫ
Нарықтық қатынастар жағдайында өндірістегі қаржы буындарының
қалыптасуы шаруашылық қызметін біртұтас кешенді талдауды ішкі (басқару
) және сыртқы (қаржылық талдау) талдау деп білуді қажет етіп отыр.
Талдаудың бұл түрлерінің әрқайсының өзінің негізгі ақпараттық көздері
болады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей есеп берудің екі түрі бар:
Акционерлерді, қалың жұртшылықты, банктерді, сондай-ақ сақтандыру ұйымдары
мен үкімет органдары кәсіпорынның жүмыс жағдайы мен оның қаржылық жағдайы
және есептік кезендегі шаруашылық қызметінің нәтижесімен таныстыру үшін
қаржылық газетер мен бюлетеньдерде, арнайы анықтамаларда басылып шығатын
қаржылық есеп беру. Сонымен қатар көбіне, есепте субьектінің шаруашылық
қызметін динамикада бейнелеп көрсетуге, даму бағыты мен оның алдынғы
кезендегі жағдайы болжауға мүмкіндік беретін бірқатар жылдардың мәліметерің
жарйалайды. Есеп берудің екінші түрі – басқару талдауы, бұл кәсіпорын
шығаратын өнімдердің жеке түрлерінің өзіндік құнының нормативтері тұралы,
сондай-ақ сапасының төмендігіне немесе тауардың мөлшерден тыс шығарылып,
өтпей қалуына байланысты мәліметерден тұратын қатаң құпияландырылған, басқа
тұлғалар үшін жабық есеп болып табылады. Ішкі есеп берудің ішіндегі
жауапкершілік орталықтар мен пайда болу орындары бойынша шығындар сияқты
жеке бөлімшелердің жұмыс нәтижелерін сипатайтын маңызды есеп түрлері
болады. Кәсіпорның жеке бөлімшелеріндегі шаруашылық жүргізу денгейін
анықтау шығындары мен салыстыру, кім қалай жүмыс істейтін көруге мүмкіндік
береді және еңбекке ақы төлеуде қандай да бір иесіздікті жояды. Ішкі
талдау басқару есепті, ал сыртқы талдау қаржылық есеп негізінде
жүргізіледі. Бүгінгі таңдағы нарыққа өту кезеңінде кәсіпорынның қаржылық
жағдайын бағалауда жаңа амалдар қажет.
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін
қалыптастырады. Олардың ішінен 6 негізгі әдісті бөліп қарастыруға болады:
1. көлденең талдау;
2. тікелей талдау;
3. трендтік талдау;
4. салыстырмалы талдау;
5. факторлық талдау;
6. қаржылық коэффициенттер әдісі.
Көлденең талдау – есеп берудің әр бабын өткен кезеңмен салыстыру. Ол
өткен кезеңмен салыстырғандағы бухгалтерлік есептің түрлі баптарының
абсолюттік салыстырмалы ауытқуын анықтауға болады.
Тікелей талдау - әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге тигізетін әсерін
анықтайды.
Трендтік талдау – барлық көрсеткіштер 100 пайыз деп алынатын базистік
жыл деңгейінен,бірқатар жылдар көрсеткіштерінің салыстырмалы ауытқуын
есептеуге негізделеді.
Салыстырмалы талдау – фирманың, еншілес фирмалардың, бөлімшелердің және
цехтардың жекелеген көрсеткіштері бойынша құрама көрсеткіштерін шаруашылық
ішіндегі талдау.
Факторлық талдау – жекелеген факторлардың қорытынды көрсеткішке
тигізетін әсерін анықтау немесе реттелмеген тәсілдер көмегімен талдау.
3 ӨНДІРІСТЕГІ ҚАРЖЫ ЖОСПАРЫ
Өндіріс кассасындағы қолма – қол ақша банктің белгілеуімен өндіріс
жетекшісінің келісуі бойынша шекті болады. Қажетті жағдайда касса
қалдықтарының шектелуі қаралады. Өндірістер банкке барлық қолда бар
ақшаларды тәртіп және уақыт бойынша қызмет көрсету банктің келісімімен
өткізіледі. Қолма – қол ақша күндізгі немесе кешкі кассаларға банк
инкассаторларына және біріккен кассаларға кәсіпорынның соңғы өткізулерін
банке өткізіледі.
Өндірістің банк шотынан аудару келісім – шорт жасайды. Өндірістің
кассасында шектеулі қолма – қол ақшалар сақталынады. Банк мекемелерінің
қызмет көрсетуі. Осы өндіріс жетекшілерінің келісімімен белгілінеді.
Кассадағы қолма – қол ақша қалдықтарының шектелуі жыл сайын барлық
өндіріске банк мекемелері белгілейді. Ұйымдық – құқық нысаны және қызмет
саласынан тыс, кассасы бар қолма – қол ақша есебіне жүзеге асырылады. Касса
қалдықтарының шектелуі өндірістегі қолма – қол ақша айналымының көлемінің
азаюы, оның қызмет мерзімінің ерекшелігі, қолма – қол ақша құралдарын
тәртіпті және уақыт бойынша банк мекемелеріне тапсыру, кездейсоқ
құндылықтарды тасымалдауын сақтау және қысқаруын қамтамассыз ету арқылы
анықталады. Өндірістегі өз кассаларындағы қолма – қол ақшалар үстінен
белгіленген шектеулерді сақтау, тек қана жалақы беру, әлеуметтік төлемдер
және стипендия 3 күннен көп емес, банк мекемелерінде ақша алу күні іске
асырылады. Қолма – қол ақшаның осы мерзімнің өтеуі белгіленуі бойынша
қолданбаса банк мекемесіне тапсырылады. Көрсетілген құралдар кезек бойына
және федералдық заңмен белгілеуі арқылы береді.
Қорыта келгенде, қолма – қол ақша және қолма – қол ақшасыз
айналымында өзара байланыс және өзара тәуелділік болады. Ақша әрқашанда бір
айналым сферасынан екіншіге ауысады. Қолма – қол ақша формасы несие
мекемелерінің шотына ауысады және керісінше қолма – қол ақшасыз айналымы
қолма – қол ақшаны несие мекеменің шотына салғанда пайда болады. Ал қолма –
қол ақшасыз айналымы қолма – қол ақша арқылы бола алмайды. Осы уақытта
тапсырыскерде несие мекеме шотынан қолма – қол ақшаны алу кезінде пайда
болады.
Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Өндірістегі тұрақтылық ең
бірінші өндіріс шығындарымен үздіксіз байланысқан өндірілген өнім мен
көрсетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ, тұрақты
және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып табылады.
Өндірістегі өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз
байланысқан қаржы жүйесінің тұрақтылығының маңызды факторларының бірі
активтердің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ өндірісті басқару
стратегиясын дұрыс таңдап алуы болып табылады. Ағымдагы активтерді басқару
өнері - өндірістің шотында оның ағымдағы жедел қызметі үшін қажет болатын
қаржының ең төменгі сомасын ұстаудан тұрады.
Қаржы жүйесінің тұрақтылығы ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл
қаржы ресурстарының құрамы мен құрылымы, оларды басқару стратегиясы мен
тактикасының дұрыс таңдалып алынуы. Өндірістің өз қаржы ресурсы, соның
ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне
алады.
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен қатар оны
тарату құрылымы, әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте
маңызды болып табылады.
Өндірістің қаржы жүйесінің тұрақтылығына қарыздық капиталдар
нарығындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы) қаражаттар үлкен әсерін
тигізеді. Өндіріс ақша қаражаттарын қаншалықты көп тартатын болса, оның
қаржы жүйесінің мүмкіндіктері де соншалықты жоғары болады, алайда, сонымен
бірге қаржы жүйесінің тәуекелділігі де өседі - яғни кәсіпорын өз
кредиторларымен уақытында есептесе ала ма, жоқ па? деген қауіп туады.
Өндіріс осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты
дұрыс басқарды деген сұраққа жауап береді: өндіріс осы мерзімге дейінгі
уақьп қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс басқарды. Қаржы ресурстары
жағдайының нарық талаптарына болуы және де өндірістің дамуына байланысты
қажеттіліктерге жауап бере алуы өте маңызды болып табылады, себебі қаржы
жүйесінде тұрақтылық жетіспеушілігі өндірістегі төлеу қабілетінің жоқтығына
және оның дамуына қажетті қаражатының болмауына, ал ке болуы — дамуға
кедергі жасап, басы артық қорларме және резервтермен өндіріс шығындарын
көбейтіп әкеліп соқтыруы мүмкін.
Өндірістің банк шотынан аудару келісім – шорт жасайды. Өндіріс
кассасында шектеулі қолма – қол ақшалар сақталынады. Банк мекемелерінің
қызмет көрсетуі. Осы өндіріс жетекшілерінің келісімімен белгілінеді.
Кассадағы қолма – қол ақша қалдықтарының шектелуі жыл сайын барлық
өндіріске банк мекемелеррі белгілейді. Ұйымдық – құқық нысаны және қызмет
саласынан тыс, кассасы бар қолма – қол ақша есебіне жүзеге асырылады. Касса
қалдықтарының шектелуі өндірістегі қолма – қол ақша айналымының көлемінің
азаюы, оның қызмет мерзімінің ерекшелігі, қолма – қол ақша құралдарын
тәртіпті және уақыт бойынша банк мекемелеріне тапсыру, кездейсоқ
құндылықтарды тасымалдауын сақтау және қысқаруын қамтамассыз ету арқылы
анықталады. Өндірістің өз кассаларында қолма – қол ақшалар үстінен
белгіленген шектеулерді сақтау, тек қана жалақы беру, әлеуметтік төлемдер
және стипендия 3 күннен көп емес, банк мекемелерінде ақша алу күні іске
асырылады. Қолма – қол ақшаның осы мерзімнің өтеуі белгіленуі бойынша
қолданбаса банк мекемесіне тапсырылады. Көрсетілген құралдар кезек бойына
және федералдық заңмен белгілеуі арқылы береді.
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу өндірістің қаржы
ресурстарының қалыптасуына оң әсерін тигізеді. Өндіріс процесінде өнім
сапасының төмендеуі және оны сатудың қиындықтары өндіріс шотына ақша
қаражаттарының келіп түсуіне кедергі жасайды, нәтижесінде өндірістің төлеу
қабілеті төмендейді. Кері байланыс та бар, ол ақша қаражаттарының
болмауы материалдық ресурстардың келіп түсуінің іркілісіне, демек өндіріс
процесінің тоқтауьи әкеліп соқтыруы мүмкін.
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділікі деңгейімен анықталады.
Олардың тиімділігі қаншалықты көп болса, өндірістің өнімді өткізу көлемін
сақтай отырып ресурстарды, соның ішінде қаржылық ресурстарды соншалықты аз
жұмсайды. Және керісінше, шикізат пен материалдар шығындарының нормасының
өсуі, еңбек өнімділігі деңгейінің төмендеуі, басқа да ресурстардың
мөлшерден тыс жұмсалуы және өндірістік емес шығындар қосымша қаржы
қаражаттарының қажеттілігіне себепші болады. Еңбек және материалдық
ресурстар шығыны ең алдымен өнімнің өзіндік құнында, содан соң табыста
талдап қорытылады. Соңғы айтылған көрсеткіштің көлемі өндірістің өзіндік
қаражаттарының көлемін өзгерте отырып, оның жалпы қаржылық жағдайында
елеулі көрініс табады.
Алайда өндірістің қаржы жүйесінің жағдайына талдау: жүргізгенде баланс
көрсеткіштерімен қатар қаржылық есеп берудің басқа да нысандарының
көрсеткіштерін қолдану қажет, әсіресе өндірістің жыл бойғы бар табыс
сомасын осы өндірістің өзінің қызметін жүргізу үшін жұмсалған барлық
шығындар сомасымен салыстырудан тұратын қаржы-шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есепті қолдану керек, оның баланстан айырмашылығы ол
өндірістің мезеттік суреті және қатып қалған қаржы жүйесінің жағдайы емес,
ол капитал қозғалысы, есепті кезеңдегі субъектінің қаржы жүйесінің
нәтижесі болып табылады. Сондықтан өндірістің балансына қарағанда, бұл
құжат талдаушы адам үшін анағұрлым маңызды және ақпараттық болып табылады.
Ол бұл өндірістегі табыс немесе (шығын) зиян әкелетіндігін анықтау үшін
табыстар мен шығындар туралы жеткілікті -мөлшерде бөлініп алынған анық
көрсеткіштердің көмегімен белгілі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz