Тыныс алу мүшелері және олардың қызметінің жас ерекшеліктері

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Тыныс алу мүшелері және олардың қызметінің жас ерекшеліктері.

Адам организімі өзін қоршаған сыртқы ортамен қатты, сұйық және газ түріндегі заттармен алмаспай өмір сүре алмайды. Адам үнемі сыртқы ортанан қоректік заттарды, суды және оттегіні алады.

Дем алу дем шығарудың ырғақты түрде ауысу біздің денеміздегі барлық ішкі мүшелерге әсер етеді. Көк еттің (диафрагманың) дем алып, дем шығарғанда көтеріліп және төмен түсуі ас қорыту іспетті әсер етеді. Егер адам терең дем алса, бұл әсер күштірек дем болады. Кеуде қысындағы өкпе сығылып және босау арқылы жүрекке, қолқа өкпе тамырларына, жоғарғы және төменгі қуыс веналарына да, ас қорыту мүшелеріндегідей әсер етеді де, жүрек қанды сорып алуына көмектеседі.

Мұнымен қатар, дем алу ырғағы жүйке жүйесі арқылы да организімге әсер етеді. Нәрестелерде тыныс артимериясы деген ерекшелік болады: дем алғанда пульс жиілеп, дем шығарғанда және пауза кезінде азаяды. Тыныс артимерисы, әсіресе жыныстық жетілу кезінде жақсы байқалады. Ересек адамдарда мұндай әсер болғанмен балалардағыдай айырмашылық нша көп емес.

Тыныс ырғағы аз да болса, қанның қысымына, капиллярлық қан айналасында да ықпалы бар. Өз еркімен тәжірибеге қатысқан студенттерде дем шығарғанда қолдың бұлшық еттерінің күштері аздап көбейгені байқалады. Тыныс ырғағы көздің жарық сезімталдығына да аздап әсер етеді.

Тыныс ырғағы адамның миының қызметіне де, әсер ететінін білу педагогтер үшін аса маңызды. Кейбір күнделікті бақылауда орын алатын жағдайлары есіңе алсаң: адам аса зор ықыласпен тың тыңдағанда дем алу сәл уақытқа кіреді. Дем шығарғанда ынта күшейеді, ал дем алған сәтте төмендейді. Тыныс алу жоғары болғанда, айталық ашуланған адам көңілі, бар ынтасымен ойлана алмай қалады. Мұндай жағдайда ол өз-өзін басып, тыныштандыруы тиіс. Тыныш отырып, қалыпты ырғақпен, демалғанда адамның ойлау жоғары болады. Сондықтан сабақ оқып жатқанда, оның алдында баланың көңілінөзгертетін әсері болмауы тиіс. Осыған байланысты гигиеналық талаптар бойынша мектепте қиын пәндердің алдына дене шынықтыру сабағын қоюға болмайды. Кей кезде баланың сабағының нашар болуы оның мұрын қуысында пайда болып өсіп кеткен аденоидтарға (мұрын қуысындағы бездердің өсуі), байланысты болады. Аденоидтарды алып тастағаннан кейін басдәретке отыруы, т. б. басылады, ұйқысы жөнделеді, сөздері анық босап, сөйлеу қабілеті дұрыс дамиды.

Тыныс мүшелері мұрыннан басталады. Тыныс жолдар 2 бөлінеді: 1. ауа мен қанның арасындағы газдардың алмасатын орны- өкпе альвеолалары (латынша альвеолус- ойма қуыс, науа. ) . 2. дем алғанда және дем шығарғанда ауаның жылжитын қуысы

Тыныс алуға қатысатын мүшелер тыныс алу жүйесін. Бұл жүйенің мүшелерін 2-ге бөледі: тыныс жолдары және басты тыныс алу мүшесі- өкпе.

Ауа сырттан және өкпеден сыртқа қозғалатын қуыстар- тыныс жолдарына мұрын қуысы, тыныс жолдарының қезметі ауаны өткізу ғана емес. Мұрын қуысында, көмейде, кеңірдекте және бронхыларда дем алғанда ішке кіретін ауа шаңнан, микробтардан тазартылады, тыныс жолдары мен өкпе қуысының шырышты қабат кеуіп қалмау үшін ылғандырылып, өкпені суық ауаның әсерінен сақтау үшін жылытыды.

Ауа танау арқылы мұрын қуысына кіреді. Мұрын қуысы кеңсірік шеміршегі арқылы оң және сол жақ бөліктерге бөлініп, жұп танау тесіктері арқылы сыртқы ашылады жұтқыншапен қосылады. Мұрын қуысы шырышты қабықпен қапталған. Мұнда ауаның құрамындағы шаң-тозаңдарды, микроорганизмдерді ұстап, сыртқа шығарылуын қамтамасыз ететін эпителий клеткаларының түктері бар және ол өпеге баратын ауаны жылытып ылғалдайтын қан тамырларына бай. Мұрын қуысы арқылы дем алу ауызбен дем алғаннан гөрі организімдерге ауаны 25% көбірек өткізетін көрінеді. Бұл оның қабырғасындағы өкпенің жұмысын қоздыратын жүйке талшықтарының болуына байланысты. Қазіргі кезде ауру тудырытын микро организмдердің «қақпасы»- тыныс жолдары еркін толық дәлелденген. Сондықтан тыныс жолдарының дұрыс қызмет етуі организімге қажетті қорғаныш қасиеттерін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, мұрын қуысында исі рецепторлары орналасқан, жұтқыншақ- ас қорыту жүйесінің мүшесі, ал көмей -сөйлеу мүшесі.

Тыныс алу жүйесінің маңызды бөлігі- өкпе. Бұл бронхылардың жасалған а л ь в е о л а л а р мен серпімді дәнекер ұлпасынан тұратын жұп мүше. Альвеолалар немесе өкпе қуыстары өте ұсақ, шар тәрізді домалақ, оларды микроспоп арқылы ғана көруге болады.

Олардың қабырғалары жұка, көптеген қан тамырлардың капиллярлармен қоршалған. өкпен альвеолаларының жалпыауаны 200 м ² . мұндай құрылысы альвеолалардағы ауаның және қанның құрамындағы газдардың тез алмасуын қамтамасыз етеді.

Ересек адам 1 минутта өкпесінен 6-7 л ауаны өткізеді. Алмасатын ауаның мөлшері адамның салмағына және бойына байланысты. Адамның бой неғұрлым биік және салмақты болса, соғұрлым оның өкпесі арқылы ауа көп өтеді. Мысалыф, ұзын бойлы адамда бұл мөлшер 1 минутта 8л болса, аласа бойлы кісіде 4, 5л .

Бірақ бұл заңдылықты балаға аударуға болмайды, ауа балаға ересек адамнан көбірек қажет. Тіпті 2-3 жастағы баланың өкпесі арқылы 5-6 л, кейде 7 л ауа өтеді