Шыңғысханның дүниежүзін жаулап алу саясаты және моңғол – татар шапқыншылығының тарихта алатын орны

Кіріспе
ІІ. Шыңғысханның дүниежүзін жаулап алу саясаты және моңғол . татар шапқыншылығының тарихта алатын орны.

2.1. Шыңғысхан империясының әскери құрылымы мен «Жасақ» заңдар жинағы
2.2. Шыңғысханның Орта Азияға жасаған жорықтары. «Отырар апаты»
2.3. Моңғол . татар шапқыншылығының зардаптары мен маңызы

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Қосымшалар

Кім білмес кешегі өткен Шыңғысханды,
Жартысын дүниенің түгел алды.
Талайын Еуропаның бас игізіп,
Қорқытып Қытайға да алым салды, -
деп ұлы ғұлама Шәкәрім жырлағандай, кең байтақ жердің жартысына өмірін жүргізген әлемге әйгілі дара тұлға, өткен мыңжылдықтың үздік адамы атағына ие болған хандардың ханы Шыңғысханның тарих сахнасында алатын орны ерекше.
Шыңғысхан өзінің жорықтарымен бүкіл әлем тариханың мәдениетіне, даму үрдісіне әсер етті. Соның ішінде, Қазақстан мен Орта Азия жеріндегі халықтардың өміріне елеулі өзгерістер әкелді. Ол өзінің жаулап алу жорықтары арқылы Қазақстан жеріндегі тайпалардың құрамын өзгертті. Жаулап алған жерлердегі бұрынғы қалыптасқан мемлекеттердің орнына жаңа мемлекеттер, ұлыстар пайда болды. Бытыраңқы қазақ тайпаларын біртұтас мемлекетке шоғырландырып, қазақтың халық болып қалыптасуына алғы шарттар жасады. Шыңғысханның ұрпақтары осы мемлекет үшін ат салысып, халықтың тәуелсіздігі үшін күрескен болатын.
Көптеген жүзжылдықтар бойы Шыңғысханның ұлы да қанды бейнесі, оның өмірі мен кезеңіне бүкіл әлемдегі көп адамдарназарын аударған. Моңғол тайпасы қият – боржығындардың жетекшісі Темүжін, Есугей – баходырдың ұлы, талапты да батыл қолбасшы Керей тайпаларының күшті одағының басшысымен қарым – қатынасқа қол жеткізді және уақыт өте келе бірде дипломатиялық жолмен, бірте әскери күштің көмегімен барлық тайпаларды, керейлермен қоса өз қол астына алуға қол жеткізді. 1206ж моңғол шонжарларының құрылтайында Темүжін, ұлы хан – Шыңғысхан болып жарияланды. Жаңа моңғол мемлекеті, айқын көрінген шонжарлық сипатқа ие болды. Ол орталықтандырылған әскери - әкімшілік күйге негізделген болатын. Олардың ең кішісі, жорықтар мен тұтқындауларға он әскер шығаруға міндетті, көшпенділер отбасының тобы болған ең ірісі – ханға 10.000 әскер жинақтау мүмкіншілігін беретін иелік болатын.
Шыңғысханға әлемнің түрлі тілдеріндегі көлемді әдебиеттер арналғаны бәрімізге белгілі. Біреулер Шыңғысханды ұлы жаулап алушы және мықты тұлға деп, бұл қолбасшының жаулап алуларын таңданарлықтай бейнелейді. Келесі біреулері Шыңғысханның жеке басының жетістіктерін, әскери және ұйымдастырушылық қабілетін мадақтады. Бір жағынан, кейбір авторлар Шыңғысханның қызметін даттады және оны жабайы аң ретінде суреттеді. Алайда, көптеген авторлардың ойынша Шыңғысханның қызметін, болып жатқан тарихи аясын есепке ала отырып бағалап, қарастырған жөн.

1. Аманжола К., Рахметов К. Түркі халықтарының тарихы. -А., 1996.
2. Ашанұлы Қ. Шыңғысхан. // Қазақ әдебиеті 2000. 7 қаңтар №1.
3. Бартольд ВВ. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. –М., 1963.
4. Великий и суровый отец наш Чингисхан монгольский полководец ХІІІв. Назван ЮНЕСКО человеком тысячелетия. // Спектр 1999. 7 апрель
5. Владимирцов Б.Я. Общественный строй монголов. –Л., 1984.
6. Государственный строй монгольской империи.ХІІІв. –М.,1993
7. Данияров Қ. Мұңғылтану және Шыңғысханның тарихы. // Қазақ тарихы 1996. №2.
8. Данияров Қ. Шыңғысханның тегі кім? // Қазақ тарихы 1994.№6
9. Есім Ғ. Біз Шыңғысханға ұқсамайтын сияқтымыз. // Жас Алаш 1999. 21 желтоқсан.
10. Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан: летопись трех тысячелетий. –А., 1992.
11. Кычанов Е.И. Жизнь Темучина вздумавшего покорить мир. –М., 1972.
12. Қадырбаев А. Шыңғысхан және оның мұрагерлерінің шапқыншылықтары. // Қазақ тарихы 1994 №5.
13. Қадырбаев А. Қазақстан монғол шапқыншылығы қарсаңында. // Қазақ тарихы 1994.№4.
14. Моңғолдардың шығу тегі. // Қазақ тарихы 1995.№5.
15. Касымбаев Ж., Абдиров М. Потомки Чингисхана основатели нынешнего государства. // Мысль 1996.№1.
16. Мұхаметжанұлы Н. Тарихи зерттеулер: Шыңғысханның Орта Азия елдерін жеңу себептеріне талдау. –А., 1994.
17. Омарбек Т. Отеміс қажының «Чингиз намесі». // Ақиқат 1999. №4.
18. Э. Хара Даван Чингис-хан как полководец и его наследие. –А., 1992.
19. Шыңғысханның тегі. // Жас Алаш 1999. 16 ақпан.
20. Шыңғысханның алтыны // Жас Алаш 1998.22 желтоқсан.
21. Шыңғысханның ұлы заңы. // Заң және Заман 1997.№2.
22. Шыңғысхан жөніндегі шындық. // Зерде 1994.№5.
23. Шопаққызы У. Моңғолдар // Ақиқат 1999. №11-12.
24. Шыңғыс-хан қандай болған. // Парасат. 1995. №10
25. Шыңғысханның Ұлы Жарғысы не дейді. // Қазақ әдебиеті 1999ж 30 шілде.