Смағұл Сәдуақасұлының шығармашылығы

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ

ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА

ИНСТИТУТЫ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Смағұл Сәдуақасұлының шығармашылығы

Орындаған: Конырбаева Ж.

Тексерген: Рахманова Ж.

Алматы 2007

ЖОСПАРЫ

С. Сәдуақасовтың әдеби-сын еңбектері
Көркем шығармалары: «Өртең», «Күлпәш», «Аптономия», «Салмақбай», «Махамбет» әңгімелері.
«Сәрсенбек» романы
«Күміс қоңырау» повесі

Смағұл Сәдуақасұлының әдеби -сын еңбектері

Қа >< зақ ><>< >< әдебиетінің ><>< >< "Қазақ" >< , >< газетінен >< басталатын ><>< >< бастал <ұ ұлтшылдық дәуірінде әдебиеттану мен әдеби сынның қалыптасуына үлкен үлес қосқан қаламгерлердің бірі - Смағұл Садуақасұлы.

Әдебиетті дәуірлеу және белгілі бір қалам қайраткерін сол дәуірдің өкілі екенін дәлелдеу оп-оңай нәрсе емес.

Смағұлды ұлтшылдық дәуір өкілі екенін көрсететін бірден-бір айғақ - соңында қалған аманат мұрасы.

Сондай-ақ оның саналы ғұмырында ұлттық мұрат жолында еңбек еткен кезінде Ғ. Тоғжанұлы, С. Сейфоллаұлы, С. Мұқанұлы сынды тұстастары айтқан болатын. Мысалы Ғаббас Тоғжанұлы 1928 жылы жазған бір мақаласында Смағұл Садуақасұлы жөнінде былай дейді: «Смағұл әдебиет туралы ұлтшылдық «қисындарынан» айныған емес. Ол әдебиетті ұлтшыл жазушыларсыз көзіне елестете алмайды. >

. . . Смағұл әдебиет мәселелерінде ұстанған бағытына түбегейлі сенімді. Сондықтан ленинизм, партия жолын місе тұтпайды. «Бүкірді көр ғана түзейді» деген. С. Садуақасұлы хақында да осыны айтуға болады. <

< С. ><>< Саудақасұлының >< қазірше >< бізге >< белгілі >< болып >< отырған >< алғашқы >< әдеби >< сын >< еңбегі >< 1918 >< жылы қ >< 0ққазан >< айының >< соңында >< орыс >< тілінде >< жазылып, >< 1919 >< жылы >< "Цен >< тросибирь" >< кооперативтор >< бірлестігі >< одағының >< үні >< - >< "Трудовая ><>< >< Сибирь" >< журналының >< 1-санында >< жарияланды. >< "Киргизская >< литература >< (историко-критический >< очерк) " >< деп >< аталатын. >< осы >< зерттеуінің >< соңына >< қаламгер >< "С. >< С. >< С-овъ" >< деп >< қол >< қойыпты. >< Омбы >< облыстық >< мемлекет >< ар >< хивінің >< "Центросибирь" >< одағына >< қатысты >< арнайы >< қолында >< "Трудовая >< Сибирь" >< журналының >< 1919 >< жылғы >< 1-санының >< қаламақы >< тізбесі >< тіркеліпті. >< Онда >< "Киргизская >< литерату >< ра" >< еңбегінің >< авторы >< Смағүл >< Садуақасұлы >< екені >< анық >< жазылған ><>< . >< Зерттеу >< 1918 >< жылы >< қазан >< айының >< аяғында >< дүниеге >< келді >< деуіміздің >< себебі: >< қаламгер >< тексте >< "Жас >< азамат" >< газетінің >< әзірше >< 8 >< саны >< шықты" >< дейді, >< ал >< бұл >< басылымның >< № >< 8-і >< 1918 >< жылы >< 25 >< қазанда, >< № >< 9-ы >< қарашаның >< басында >< басылған. >

«Қазақ >< әдебиеті» >< еңбегінің >< жанрын >< қаламгер >< "тарихи- >< сыни >< әліптеме» >< (историко-критический >< очерк) >< деп >< белгілепті. >< Шынында >< да, >< мақала А. >>< Байтұрсынұлының >< "Әдебиет >< танытқышындағы" >< әліптеменің >< талаптарына >< то >< лық >< жауап >< береді. >< "Қазақ >< әдебиеті" >< әліптемесінің >< мазмұнын >< шартты >< түрде >< іштей >< былайша >< жіктеуге >< болады:

>< 1. >< Әдебиеттің >< қазақ >< өміріндегі >< орны. >< 2. >< Суырып-салма >< өнерінің >< (ауыз >< әдебиеті) >< болмыс-бітімі. >< 3. >< Жазба >< әде >< биетінің >< қалыптасуы. >< 4. >< Қазіргі >< (18-жылдардағы) >< әдеб > иет. >< 5. >< Қосымша >< бүгінгі >< қазақ >< баспасөзі >< туралы >< ақпар-дерек.

<>< Садуақасұлы >< айтуынша, >< қазақ >< әдебиетінің >< жазбаша >>>< дәуірі >< XIX >< ғасырдың >< екінші >< жартысынан >< басталады. >< Бірақ >< бұл >< ауызша >< әдебиет >< өмір >< сүруін >< тоқтатты >< деген >< сөз >< емес. >< Ол >< жазбаша >< әдебиеттің >< қапталында >< өмір >< сүре >< береді. >< Смағұл >< жазба >< әдебиетінің >< негізін >< қалаушылардың >< қатарында >< бірінші >< Мәшһүр >< Жүсіп >< Көпейұлын >< сонан >< соң >< Абай >< Құнанбайұлын >< атайды. >< Мәшһүр >< Жүсіпті >< қазақ >< >>< >< қаламгер >< >< >< әдебиетінің >< >< >< соны >< >< беті >< >< >< - >< >< халықтық >< >< бағыттың > іргетасын >< қалаған >< ақын >< деп >< есептейді. >< Ал, >< Абай >< болса >< - >< әдебиеттегі >< ойшылдықтың, >< санаткерліктің >< басында >< тұрған >< ақын. >< Ол >< жөнінде >< Смағұл: >< "Ендігі >< жерде >< талайларды >< Абай >< дың >< пәлсапалық >< өлеңдерінің >< мысы >< басқандықтан, >< олар >< үндерін >< шығара >< алмай >< қалды", >< - >< дейді.

>< С. >< Садуақасұлы >< Абай, >< өлеңдерінің >< мән-мазмұнына >< кеңірек >< тоқталып, >< ақынның >< қазақ >< дарынсезін >< (поэзия) >< биік >< деңгейге >< қалайша >< шығарғандығын >< әуезе >< етеді. >< "Қазақ >< ақындарының >< ішінде өл >< еңнің >< жоғарғы >< деңгейдегі >< көркемдігі >< жөнінен >< Абайға >< пара-пар >< келетін >< ешкім >< жоқ", >< - >< деп >< баға >< береді >< ол. ><>

Садуақасұлының >< әдеби >< сын >< еңбектерінің >< көбісі >< кеңес >< дәуірінде >< дүниеге к >< елді. >< Олардың >< өн >< бойынан >< сын >< шының >< сол >< дәуірдің >< қасаң >< тұжырымдарымен, >< тұрпайы >< та >< нымымен >< ашық >< күрескені >< анық >< байқалады.

Садуақасұлының >< >< >< 20-жылдардағы >< >< >< әдеби >< >< >< сын >< еңбектерінде ө >< өөмір >< жүзіне >< шыға >< алмаған >< "Алқаның" >< идея > ларын >< негіздеу, >< >< оларды >< >< ел >< арасында >< кең, >< тарату >< ойлары >< басты >< желіні >< құрайды. >< ><>

< Қаламгердің >< осы >< бағыттағы >< туындыларының >< бірі >< "Бейімбеттің- ө >< леңдері" >< деп >< аталады. >< Ол >< 1925 >< жылы >< шыққан >< Б. >< Майлыұлының ө >< леңдер >< жинағын >< дәйектеме >< ретіңде >< басылған. >< Кезінде >< оны >< осы жинақтан >< алып, >< "Ле >< ниншіл >< жас" >< журналы >< да, >< "Жас >< қайрат" >< газеті >< де >< жа >< риялаған. >< Мақаланың >< жазылу >< себебін >< замандастарының >< (С. >< Мұқанұлы, >< т. >< б. ) >< естелігінен ұ >< ұұұғуға >< болады. >< Яғни, >< 1925 >< жылы >< қаңтарда >< республиканың, >< бас >< газеті >< "Еңбекшіл >< қазақтың"' >< редакторы >< боп >< тағайындалған >< С. >< Садуақасұлы >< орталықтан >< жырақ >< >< Қостанайда >< жүрген >< "Ауыл" >< газетінің >< қызметкері >< Б. >< Майлыұлын >< астанаға, >< шақыртып, ө >< өөзіне >< орын >< басар >< етіп, >< көпке >< мәшһүр >< қылады. >< Жоғарыдағы кітабының >< баспа >< бетін >< көруіне >< мұрындық >< болады. >< Қаламгер >< керкем >< әңгіменің >< хас >< шеберіне >< деген >< бұл >< көңілінен ө >< өмірінің >< ақырына >< дейін >< айнымай >< еткені >< белгілі. >

< Мақалада >< автор >< Бейімбеттің >< ақыңдығының >< қыр-сырын, ө >< өөзіндік >< ерекшелігін ><>< ашуды >< көздеген, >< "Бейімбет >< - >< қазақ >< ауылының >< суреткері" >< деген >< тезисті >< тереңдете >< талдап, >< ақынның >< ел ө >< өөміріне >< етене >< жақын >< болуының >< себебін >< сыншы >< ретінде >< бажайлауды >< мақсат >< еткен. >< Сыншының: >< "Сыншы- >< лардың көбі >< кейде >< ақыңдарымыздың >< затын >< сынамай, >< атын >< сынап >< жүр" >< деген >< пікірі - > -- >< 20-жылдар ә >< әәдебиеттануындағы >< солақайлыққа >< берілген >< баға. >< Мұнымен >< қабат, >< қаламгердің >< өзі >< айтқандай, >< қазақ >< ақындарының >< шығармасы >< топталып, >< жиналып >< кітап >< болып >< шықпауы >< олардың >< шеберлігін >< "то >< лық >< сипаттауды" >< кешеуілдетуде. >< С. >< Садуақасұлы >< мәселенің >< осы >< жағын >< алға >< тартып, >< басы-аяғы >< құралған >< Бейімбеттің >< "нашары >< да >< бар, >< жақсысы >< да >< бар, >< тіпті >< жақсысы >< да >< бар" ө >< өлеңдерін >< табиғи, >< қалыпта ө >< өсіп >< келе >< жатқан >< қазақ >< әдебиетінің >< үлгісі >< ретінде >< қарастырған. >

< "Бейімбет >< - >< ауыл >< ақыны. >< Бейімбет >< - >< қалың >< бұқараның >< бел >< баласы. >< Бұл >< түтіні >< бұдақтап, >< мәшинесі >< сатыр-күтір >< еткен >< фабрик-зауытты >< білмейді. >< Бейімбет >< қаланы >< да >< жақсы >< білмейді. >< Білсе, >< қаланы >< сүйгісі >< келмейді. >< Мұның >< ұұұғымында >< "қала" >< деген >< "дала" >< дегеннен >< кем >< бол >< маса >< артық >< емес". >< Бұл >< - с >< ыншының >< Бейімбет >< дүниета >< нымы >< туралы >< айтқаны. >< Қіламгерге >< оның >< табиғилығы >< ұнайды". >< Ол >< ақынның >< "таныс >< емес >< нәрсеге ұ >< мтылмайтын >< дығын >< >< жоқтан >< >< >< бар >< >< >< қып, >< >< >< күшеніп >< >< >< қызармайтындығын" <>< ерекше >< қасиетке >< балайды. >< Дүниенің >< астан-кестеңін >< шығарған >< төңкерістен >< кейінгі >< ауылдың >< хал-ахуалы, >< тосын >< нан >< енген >< жаңалықтардың >< қарапайым >< қазақ >< санасыңдағы >< сапырылысы >< - >< осының >< баршасы >< Бейімбет >< өлеңіне >< түссе, >< " >< қаламгер >< мұны >< "бұрынғыға >< ұқсамайтын >< тү >< рленг >< ен >< ауылды >< жазуы >< да >< оның >< табиғи >< мінезінен" >< деп >< тү >< йеді. >

<>< Смағұлдың >< әдебиетшілік >< көрегеңділігі >< --- >< сыншы >< ретінде >< оны >< жазып-сызып >< жүрген >< замандас >< жиырма >< қаралы >< ақын- >< жазушының >< арасынан >< тауып >< алғандығында, >< шығармасын >< дағы >< жеміс >< берер >< дәнді >< нұсқағандығында. >< Осы >< қабілетінің >< арқасында >< ол >< Бейімбетпен >< қатар >< Жүсіпбек >< пен >< Мүхтарды >< танып, >< кешікпей-ақ >< бұларды баспа >< жүзіңде >< жұртшылыққа >< мәлім >< етті. >

< Сын >< - >< мидың >< жануы. >< Сын о >< йларды >< қосып, >< адамның >< пікірін. >< қайрап >< отырады. >< Сынсыз >< жазылған >< сөз >< қайрал >< маған >< пышақ >< сықылды", >< - >< дейді >< ол >< сынның >< не >< екені >< турасында. >< Әрине, >< сын >< жөнінде >< қазақ >< оқығандары, >< соның >< ішіңде >< қалам >< қайраткерлері >< әр >< қилы >< пікірлі ><>< айтқан, >< оны >< әр >< нәрсеге >< балаған. >< Бірақ >< ақыл-ойды шың >< шыңшыңдайды, >< миды >< жанады >< дегенді >< Смағұл а >< лғаш >< айтқан >< еді. >

Садуақасұлын >< 20-жылдардағы >< әдеби >< процес >>< білімді >< сыншы >< ретінде >< танытқаны >< бірегей е >< ңбегі « >< »» Әдебиет >< әңгімелері» . >< Бұл >< мақала >< қазақ >< әдебиетіндегі >< 1925-1927 >< жылдарғы >< айтыс-тартыстың >< барысында >< дүниеге >< келген >< біліктілігі >< жағынан >< ерекше >< сындардың >< бірі. >< Егер >< осы >< кезде >< біржақтылығын >< ан >< ық >< көрсете >< бастаған ө >< кімет ><>< идеологияның >< барлық >< тетік-буындарын >< қолына >< мықтап >>< ұстағанын >< ескерсек, >< "Әдебиет >< әңгімелері" >< санатындағы >< сыңдардың >< жазылуы, >< қоғамдық >< пікір >< тудыруы >< әлімсақтан >< келе >< жатқан >< есерлік >< пен >< естіліктің, >< бұзық >< тық >< пен >< түзіктіктің >< арасындағы >< текетіресті >< еске >< салады. Ә >< Әкімішілік - >< әміршілік >< жүйе >< осы >< күресте >< қай >< шепке >< шыққан >< ы >< белгілі, бірақ >< Ж. >< Аймауытұлы, ><>< Қ. >< Кемеңгерұлы, >< >< >< >< Д. >< Ысқақұлы, ><>>><>>< А. >< Байтасұлы, >< С. ><>>>< Садуақасұлы, ><>< ><>< Ы. >< Мүстанбайұлы, >< Ж. >< Сәрсенбіұлы >< сияқты >< үркердей >< ғана >< азаматтардың >< әдебиет >< пен >< >< >< мәдениет, >< ><>>< жалпы >< >< >< рухани >< >< >< дүние >< >< >< хақында >< >< >< айтқан > < пікірлері >< жеңіліс >< тапты >< деу >< әбестік. >< Қазақ >< ой-санасының > < табиғи >< >>< жетілуіне >< >>< үсті-үстіне >< >< >< жасалынған >< >< >< қастандықтың, ><>< >>>< түптеп >< келгеңде >< оны ұй >< ұ ұ ымдастырушылардың >< діттегені >< - ><>< ><><>< жас >< қазақ ұ >< лтын >< >< >< (бұл >< >< ғылымда >< дәлелденген >< нәрсе) >< ><>< ұлт >< ><>< >< >< >< ретінде >< >< >< жою >< >< >< болса, >< >< >< мұнысы >< >< >< дүниені >< >< >< жаратқан >< >< >< қүдірет > < заңына >< қайшы >< келгендігін >< тарихтың >< өзі >< дәлелдеді. >< Тарихи > < маңызы >< >< бар >< >< сол >< >< айтыста >< >< кімнің >< >< жен >< >< айтқанын, >< >< >< кімнің > < жеңгенін >< енді >< білгеңдейміз. >

< "Әдебиет >< >< әңгімелері" >>> + > ө >< өлең-жыры >< дамып, >< >< >< көркем >< сөзі ><>< қалыптаса >< >< бастаса >< >< да, >< >< сыны >< жетілмеген >< >< әдебиеттің >< "ауруын >< >< >< жасырмай >< >< >< айтқан" >< >< >< еңбек. >><>< Сынның >< >< күш-қуаты >< неде? >< Ескі >< мұра >< тек >< мансұқталуға >< тиіс >< пе? >< Ақын-жазушы >< ның ><>< ақындығы >><>< >< мен ><>< >>< жазушылығы >< >><>< немен >>>< ө >< лшенеді?

>< Әдебиеттің ұ >< ұлттық >< бет-бедері >< оның >< кемшілігі >< ме? >< Жалпы >< әдебиеттің >< мақсат-міндеті >< не? >< Бүл >< әдеби - сын >< мақаласында ><>>>< >< С. >< Садуақасұлы, >< міне >< осы >< сұрақтарға >< жауап >< іздеп, >< ілгері ><><>>< дегі >< туындыларындағы >< ойын >< өрбітеді.

Көркем шығармалары

< Кай >< раткер-қаламгер >< Смағұл >< Саудақасұлының >< соңында >< қалдырған >< аманат >< мұрасының >< бір >< - >< парасы >< - >< көркем >< шығармалары. >

< Смағұл >< Садуақасұлы >< мұрасының >< мұқият >< сақталын >>< бауына >< байланысты >< біздің >< қолымызға >< оның >< 1922 >< жылға >< дейін >< жазған >< әңгімелері >< тимей >< отыр. >< Сондықтан >< жазушы > ның ><><>< 1922 >< >< жылы >< баспа >< >< жүзін >< көрген >< >< "А >< птономия' >< >< >< атты >>< әңгімесін >< >< >< бүл >< >< >< жанрдағы >< >< >< тұңғыш >< >< >< туындысы >< >< деп >< >< >< есепте >< мейміз. >

< Бұл >< әңгіме >< қазақ >< әдебиеттануында >< алғаш >< және >< соңғы > < рет >< аса >< көрнекті >< ғалым >< А. >< Байтұрсынұлының >>< 1926 >< жылы > < басылып >< шыққан >< "Әдебиет >< танытқыш" >< атты >< еңбегінде >< ата ><<><><>< лынды. >< Әдебиет >< білгірі >< зерттеу >< кітабында >< бұл шығарманы ұсақ әңгімеге жатқызады. >><>>

< Әңгіме ><>>< >< 20-жылдардағы ><><>< қоғамдық >< саяси шындықты арқау еткен. Шет жұрттың ойранын сан мәрте басынан кешіріп, Ресейдегі төңкеріс жылдары тәуелсіздік ала алмай дал болған қазақ үшін 1920 жылы 26 тамызда Бүкілроссиялық Орталық Атқару Комитеті мен Халық Комисарлар Кеңесінің Қазақстанға автономия мәртебесін беруі - үлкен жаналық еді. Қазақ зиялылары автономияға үлкен үміт артты. 1920 жылы 4-12 қазан аралығында өткен бірінші құралытайында сөйлеген сөзінде: «Біз, жастар, автономияға үлкен мағына беріп қараймыз. Халықты тәрбиелеп, ел ететін бейнетқорларды біріктіретін ұйым ғана деп қараймыз . . . Жастар келесі өмірге бастарын байлай кірісті. Үлкен ағалардың да сол жолда адастырмай түзу тартуларына сенемін» - деуі пікірімізді растайды.

1920 жылы 20 жасында үлкен саясатқа келген Смағұлдың автономия ісіне белсене араласқанына архив деректері куәлік береді. Ендеше ол қазақ жерінде автономияның құрылғанын бүге -шігесіне дейін жақсы білген.

Жазушы мен үздік шығарма арасындағы айналыстың тек тамыры жөнінде Қазақстан Ғылым академиясының корреспондент - мүшесі болған көрнекті қаламгер Ғ. Мұстафин: «Сайып келгенде, творчестволық жетістіктің кілті жазушының өмірі қапысыз тануында, оған өзі де белсене араласып, өмірден көрген-білгендерін терең ойланып, көркем бейнелеуге айналдыруында», - дейді.

Осы пікірді ұстанып «Аптономиа» әңгімесін зерделей қарағанда, жазушы С. Садуақасұлы туындысының сәтті шыққанын аңғаруға болады.

Әңгіме оқуда жүрген шәкірт Жарқынбектің әкесі Боранбайдан хат алуынан басталады. Осы хатта баяндалған жайттардан шығарма желісі өрбиді. Боранбайдың хаты - алда дамитын оқиға үшін логикалық дәләл (мотировка) . Онда ауылдың бар хал-ахуалы тәптіштеніп айтылып, соңына қарай: «Кеше ауылға «істүктір» деген төре келді, алды тым қатал көрінген соң, қай елдікі екенін сұрай алмадық. Сақал жоқ, мұрт жоқ, өздеріңдей жас жігіт.

Бұл істүктірдің айтқан сөзі: «Қазақ халқына аптономия шықты, сол туралы насиқат айта жүремін» дейді. Қалада жиылыс болады, соған болыс басы бір адам керек деген, соң елдегі ақсақалдардың реті келмей, көп сені ұйғарды» делінеді. ><><>

< Елдің >< жай-жапсарына >< қаныққан >< Жарқынбек >< ойланып- >< толғанады. >< Алдағы >< істеріне >< бағдар >< -жасайды. >< Съезді, >< оңда >< өзін >< қалай ұ >< ұстайтынын >< армандайды, >< кешікпей >< күткен >< съезі >< де >< ашылады. >< Бірақ >< ол >< Жарқынбектің >< ойлағанындай >< болып >< шықпайды. >< Орыс >< өкілдері >< бірінен >< соң >< бірі >< шығып >< қазақты >< жамандайды. >< Бұған >< шыдай >< алмаған >< Жарқынбек >< жиылыс >< төрағасынан >< рұқсат >< алып, >< әлгілер >< қате, >< жалған >< сөйлегенін >< айтады. >< Осы >< жолы >< ол >< өмірінде >< алғаш >< рет >< халқының >< қамын >< жеп, >< әділетсіздікке >< ашық >< қарсы >< тұрады. С >< Сьезге >< келген >< алты >< қазақтың >< бірлі-жарым >< тоғышарлары >< Жарқынбекке >< өз >< сөздерін >< сөйлетпек >< болғаңда, >< ол >< мұны >< да >< жаратпай, >< шын >< дыққа >< жүгінеді. >< "Содан >< кейін >< Жарқынбек >< орыстарға >< "ұлтшыл", >< казақтарға >< "балшеуек" >< атанатын >< болды". >< Ол ><>< енді >< губернелік >< атқару >< комитетінің >< мүшесі >< боп, >< партия >< қатарына >< өтеді. >< "Жаздыгүні >< халықтың. >< мал-жайын >< білуге >< елге >< шығады". >< Бұл >< уақыт >< осы >< елдің >< Қазақстанға >< қосылатын >< кезі. >< Жарқынбек >< бұл >< сапарында >< халыққа >< авто >< номия >< туралы >< насихат >< айтады. >< Елдің >< бүкіл >< жайына >< қанық >< болады. >< Әкесінің >< хатында >< айтылған >< халықты >< әуре-сарсаңга >< салған >< оқиғалар >< жер-жерде >< боп >< жатқанына >< көзі >< жетеді. >

< Әңгіме >< соңында >< ел >< автономияның >< не >< екенін >< түсінеді. >< "Қазағың >< мына >< біз >< боламыз. >< Осы >< болыстың >< жүзден >< тоқсан >< , >< тоғызы >< мендей >< шығар" >< дейтін >< кедей >< Жақыпбек >< шал >< ав >< тономияға >< жалғыз >< байталын >< қосып >< отырып, >< жамағаттың >< алдында >< Оспан >< байға: >< "Сен >< жүз >< жылқыңды >< беремісің?" >< - >< дейді. >< >< "Оспан >< төмен >< қарап, >< күлімсіреп >< үндемеді". >

<>< "Аптономиа" >< --- >< шынайы >< жазылған >< көркем >>< шығарма. >< Онда >< жалаң >< тап >< ұраны, >< оқиғаларды >< әсірелеу >< атымен >< жоқ. >< Екіншіден, >< әңгіме >< бас >< қаһарман >< мен >< сурет >< теліп >< отырған >< жайттың >< қарым-қатынасын >< шебер >< жеткізе >< алған. ><>

С. < С >< адуақасұлының >< >< ғылыми >< айналымға >< әлі >< түспеген >< - >< әңгімесінің >< бірі «Өрт > ең > » >< >< деп >< аталады ><>< . >

< "Өртең" >< - >< лирикалық >< әңгіме. >< Онда >< сюжет, >< немесе >< оқиға >< желісі >< жоқ. >< Әңгімеге >< жазушының >< елі, >< отаны >< туралы >< тебіренісі, >< кіндік >< қаны >< тамған >< жерімен, >< қасиетті >< де >< қадірлі >< елімен >< іштей >< сырласуы, >< мұңдасуы >< айна >< қатесіз >< түскен. > >< Кез-келген >< әдебиет >< туындысының >< өмірге >< келу >< тарихы >< бар. >< Біздіңше, >< "Өртең" >< әңгімесінің >< тууы >< "Өртең" >< газетінің >< жарық >< көруімен, >< жаңа >< заманға >< еріксіз >< тап >< болған >< алаш >< зиялыларының >< тынысы >< - >< "Жас >< азамат" >< мүшелерінің >< со >< ны >< қауымдастық >< идеясы >< төңірегіне >< топтасуымен >< байланы >< сты.

"Өртең» >< лирикалық >< әңгіме >< болғанымен, >< онда >< публи >< цистикалық >< сарын >< да >< бар. >< Мұны >< жанрлардың >< айшықтану, >< бөліну >< кезеңі >< процесімен >< емес, >< заманның >< қалпымен >< түсіндіруге >< болады. >< Бұл >< ретте >< орыс >< ғалымы >< Э. >< Шубиннің: >< "Жазылған >< әңгіменің >< түрі >< мен >< жанрлық >< ерекшелігі >< әрбір >< жекеленген >< жағдайларда >< жазушының >< еркіне, >< көркемдік >< шешімге >< байланысты >< және >< олар >< суреттеу >< құралдарымен >< анықталады. >< Бірақ >< әдеби >< процестің >< қай >< кезеңінде >< болсын >< уақыттың >< таңбасы >< тек >< жанр >< мазмұнына >< ғана >< емес, >< оның >< түріне >< де >< түседі", >< - >< деген >< пікірі >< орынды >< айтылған. >< Яғни, >< қазақ >< жағдайында >< айтқанда, >< 20-жылдар >< аумалы-төкпелі >< уақыт >< болатын. >< Сондықтан >< бұл >< шақта >< заманға >< сай >< көсемсөз >< құнтталынды, >< оқылды. >

< Әйтсе >< де >< "Өртең" >< әңгімесіндегі >< көсемсөздік >< сарын >< шығарма ><>< нұқсан >< келтіріп >< тұрған >< жоқ, >< қайта >< шығармаға >< өрлік >< рух >< үстеп >< тұр. >

< Әңгіме >< басындағы « >< »»жазылып >< созылған >< жапан >< сары >< да >< ла», « >< »»қараңғы >< түнде >< қалқыған, >< маужырап ұ >< ұйқыға >< кеткен >< сеңгір >< таулар» >< пейзаждан >< гөрі ұ >< ұлттың >< бейнесіне >< келіңкірейді. >< Осы >< бейне >< әцгіменің >< соңына >< дейін >< қырланып, >< толықтырылып, >< көркем >< суреттеліп >< отырылады. >

<>< Автор ұ >< ұлтының >< халіне >< жүрегі >< сыздап, >< сан >< мәрте >< қинаған >< басындағы >< батпан >< ойды, >< ақтарып, >< оган >< дәрмен >< берер >< күш >< іздейді. >

< "Күндер >< өтіп >< барады. >< Жылдар >< өтіп >< барады. >< Заман >< жүріп >< келеді. >< Қараңдап >< қазақ >< әлі >< жүр. >< Қарайып >< киіз >< үй >< әлі >< тұр . . . >

< >< Ау, >< қазақтың >< баласы! . . . >< Еңбегің >< осы >< ма? >< Қараңдап >< неге ><>< жүре >< >< бересің?" >< >< - >< >< деген >< >< жолдар >< >< жанайқайға >< толы >< >< --- < жазушы >< >< >< сезімінің, >< ұ ><> лт >< >< >< қалпына >< күйіне >< қараған >>< ><< күйінің >< қандай >< дәрежеде >< еке >< нін >< айғақтаса >< керек. >

<>< Халқының, >< отаршылдық > ез >< гісінде >< мүжіліп жүре беруі, ><>< барды >< қадірлемеуді, >< жоққа ұ >< ұмтылмау, >< кесепаттан >< арыл >< мауы, >< шапағаттан >< үркуі, >< жалпы жұрттықты сақтау мәселесіне сындарлы қарамауы, бірлік, ынтымақ төңірегіне топтасуы - жазушы бойында сонау V-VIII ғасырлардағы біті тастардағы ><

< "Жайылып >< созылған с >< ссары >< даланы н >< еге >< көрсе > йтпейсің >< ? Ұйпаланған >< шірік >< қауды неге >< жұлып >< тастамайсы >< ң? >< Бүйірін >< қысып, >< қалтасындағы >< көл >< >< қазынаны, >< мол >< байл >< ықты >< неге >< алмайсың? >< Алтын, >< күміс ә >< лде >< керегі >< жоқ >< па? >< Мөлдір >< суды >< неге >< жөндеп >< ішпейсің? ><>< Үнемі >< қымыз >< бола >< ма? >< Киіз >< үй >< мәңгі >< тұра >< ма?'' >< --- >< дейді >< термелеп >< жазушы.

>< Бұл >< --- >< оның >< халқына >< қарата >< айтқан >< базынасы. >< Мұны >< әңгіме >< қалнетіне >< қарап >< монелог >< десек, >< бұл >< үғым >< оған >< тарлық >< етеді. >< Шынында >< сырт >< қарағанда >< жазушы ө >< өзімен ө >< өзі >< сырласып, >< жоғарыдағы >< қорытындыға >< келгендей >< көрінетіні >< де >< рас. А >< ААПАлайда, >< керек >< десеңіз >< бұл >< - >< диалог. >

< Жазушы >< мына >< көкейкесті >< сұрақтарымен >< көпті ұ >< ұлт >< мәселесіндегі >< зәруліктердің ><ің >< бірлесе >< шешуге >< шақырғандай. >< Жұрттан >< жауап >< күткенде?. >< "Сен н >< не >< дейсің?" >< дегендей. >< Ал, >< өзінің >< жауабы: >< "Ескі, >< битті >< күпіңді >< шеш >< іп тастап, сілкінсеңші. >< Темір >< күректі >< қолға >< алып, >< ақ >< білекті >< сыбан >< саңшы!. ". >< Мұнысы - >< >< еңбек >< ет >< жігерлен, >< намыстан >< дегені.

>< Осы >< жағынан >< ол >< М. >< Дұлатұлының >< "Оян, >< қазағының" өн >< >< бойындағы: ><>

- . . . Отырма бір орында құр мұңайып,

. . . Тамшыдан тама берсе болар дария,

Кетпей ме ақырында бір молайып! -

< деген >< >< >< >< жолдармен ><>< , >< >< >< >< Жүсіпбек >< >< >< >< >< Аймауытұлының >< >< ><>< "Ұран >< өлеңіндегі: >

Намыстан, қайраттан, қатарға ен,

Басқадан кем болған сенің нең?!

< деген >< тармақтармен ><>< >< үңдес. >><>< Бұл >< >< үшеуін ұ >< қсастыратын >>>< отты ><>< >< көсемсөзді >< >< >< сарын. >< >< Ерен шелендіретін >< >< - >< >< >< үшеуі де отаршылылдыққа өре түрегелген «ұлтшыл <>< дәуірде" >< жа >< зылғанымен, >< бірақ >< әрқайсысы >< сол >< дәуірдің ><<>< үш >< кезеңінің, ><>< яғни, >< алғаш >< оянған кезең >< (1905-1909), >< зиялылар >< соңынан >< халық >< ере >< бастаған >< кезең >< (1917-1918), >< саяси >< сапырылы >< стар >< елді >< жаппай >< еріксіз >< оятқан >< кезең: >< (1920-1922) - >< >< ту >< ындысы >< екендігі. >< ><>

< Жазушы >< осы >< кезеңдерді >< керкем >< бейнемен >< былайша ө >< өреді: « >< ә»Күні >< кеше >< қаптаған >< қара >< бұлт >< еді. >< Жел >< соқты. >< Дауыл >< болды. >< Жердің >< жүзі >< ақтарылып, >< төңкерілді. >< Сатыр- >< күтір >< етті. >< Бытыр-бытыр >< етті. >

< Сұлаган >< сары >< дала >< оянбады. >< Қимылдай >< түсіп, >< қайта >< жатты. >< Күндер >< өтті, >< айлар >< етті . . . >

< Зор >< дауылдың >< екпіні >< ерікке >< ешкімді >< қоймады. >< Ыңыранып >< сары >< дала >< да >< оянды. >< Оянысымен >< орнынан ұ >< ұшып >< түрегелді. >< Қараса, >< жан-жақтың >< бәрі >< өрт >< екен". >

< Суреткер >< қолданысындағы >< дауыл >< --- >< отаршыл >< импери >< яны >< шайқалтқан >< ішкі >< күштердің >< серпілісі, ө >< өөрт - >< >< теңкеріс. >< Бейнелеп >< отырған >< жайт >< пен >< табиғаттың >< параллелизмін >< жазушы >< аса >< шебер >< жасаған. >

< Төңкерістің >< қатыгездігі, >< тұрпайылығы >< әңгімеде >< төмен >< дегіше >< бейнеленген: >< "Өрт >< шалмаған >< жер >< қалмады. >< Бұрынғының >< бәрі >< күйді. >< Бәрі >< жанып >< кетті. >< Ішіндегі >< бит >< терімен >< ескі >< күпі >< де >< кетті. >< Қарайып >< түрған >< жыртық >< киіз >< үй >< де >< кетті . . . " >

<>< Жазушы >< "ескі >< күпі" >< мен >< "жыртық >< киіз >< үйдің" ө >< өртен >< геніне >< емес, >< бәрінің >< өртеңгеніне >< налып >< отыр. >< Ескі-қүсқы ө >< өртсіз >< де >< жойылады. >< Ал, >< қажет н >< нәрселердің >< өртеңгені >< қалай >< болмақ? >< Оларды >< қалпына >< келтіру >< үшін >< талай >< уақыт >< керек >< емес >< пе? >< Бірақ >< қолдан >< келер >< амал >< бар >< ма? >< Болар >< іс болды, >< бояуы >< сіңді. >< Бүған >< еріксіз >< көнесің. >< Әйтсе >< де енді қол >< енді >< қусырып >< отырған >< жараспайды.

>< Әлгі >< өртте >< "ұйпаланған қ >< аудан >< шөп >< лапылдап >< жанды" ғ >< ғой. >< Шірік >< қаудың ө >< өртенгені >< жақсы. >< Оның >< орнына >< өртең >< шығады. >< Бұл >< - ұ >< 9лттың >< өлмегені >< деген >< сөз. >< Тағы >< талпыну >< керек. >< Ез >< болып >< езілмеу >< қажет. >< "Жел >< басылды. >< Жадырап >< жаздың >< күні >< шықты.

Ұ >< йпаланған >< қаудан >< шөптің >< орнына >< желкілдеген ө >< өртең ө >< өсті. >< Көкпеңбек, >< жұп-жұмсақ, >< тап-таза, >< пәк, >< кіршіксіз >< жас ө >< өртең! >< Қалай >< сары >< дала >< енді >< көгермес >< екен?. . >< Қалай >< қазақ >< оянбас >< екен!" >< --- >< дейді >< жазушы ұ >< ұлтжанды >< жастарға >< үміт >< пен >< сенім >< артып. >< Суреткердің ө >< өртеңді >< көргені >< - >< ертеңге >< сенгені. >< Өртең - >< >< оның >< опти >< мистік >< көзқарасы. >