Азаматтық құқық бойынша мердігерлік шарты
Кіріспе
І. Азаматтық құқық бойынша мердігерлік шартының ұғымы, мазмұны және формасы
1.1.Мердігерлік шарт нысаны туралы ережелер
1.2. Мердігерлік шарт бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
І. Азаматтық құқық бойынша мердігерлік шартының ұғымы, мазмұны және формасы
1.1.Мердігерлік шарт нысаны туралы ережелер
1.2. Мердігерлік шарт бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қазіргі Қазақстанда шарттық құқық қоғамдық қатынастардың барған сайын кең ауқымын реттеп, күн асқан сайын кеңуде. Ептеп болса да маңыздылығы бар барлық қоғамдық институттардың өзгеруіне алып келген нарықтық экономикаға өту жаңа міндеттемелер тудыруда, бұрынғыларды өзгеріске ұшыратуда.
Азаматтық құқыққа бұрыннан белгілі екі не көпжақты мәміленің түрі – шарт – қазіргі кезде мүлде өзге сипатқа ие болды, мемлекеттік меншікті жекешелендіргенде, жылжымайтын мүліктің ипотекасында, мемлекеттік тапсырыстар алғанда, банкроттықта қолданыс тауып ұдайы дамып келеді. Сатып алу-сату (кәсіпорындарды, жерді, жер пайдалану, жер қойнауын пайдалану құқығы сияқты мүліктік құқықтарды сатып алу-сату және т.б.), кепілге салу (ипотека, жер учаскесін, жер пайдалану және жер қойнауын пайдалану құқығын кепілге салу, т.б.) сияқты міндеттемелер едәуір өзгеріске ұшырады.
Шарттардың жаңа түрлері шығуда (рента, факторинг, франчайзинг, форфейтинг, сенімгерлікпен басқару, т.б.). Бұл процесс жалғасуда. Шарттық қатынастардың өтпелі кезеңде экономиканы құқықтық реттеудің ең бір тиімді де сенімді аспабы болатындығы сөзсіз. Қазіргі адамзат үшін ең маңызды болып табылатын мәселе – күн сайын күрделіленіп отырған процесстер әлеуметтік болмыс жағдайында болсын, нарықтық қатынастар саласында болсын, шарттық қатынастарды құқықтық реттеу проблемасы болып отыр. Ендеше құқықтық реформа қадамдарының алғашқы көріністерінің бірі шарттық қатынастарды құқықтық реттеудiң нарықтық экономикаға ықпалы ұшан-теңіз екен. Осыған байланысты жеке және заңды тұлғалардың сондай-ақ уәкілетті лауазымды адамдармен жасалатын шарттардың ерекше маңызы бар. Еліміздің нарықтық қатынастарға көшуі, кәсіпкерліктің еркін енуі азаматтық құқықтық мәмілелердің көптеп жасалуына әкелді. Азаматтық айналымда көптеп жасалынатын әртүрлі мәмілелердің бірі ауызша жасалынса, енді бірі жай жазбаша түрде жасалынады. Осылармен қатар заң жүзінде кейбір мәмілелер міндетті түрде нотариалдық куәландырылып, өз формасын сақтамаса жарамсыздыққа әкеп соғады.
Солардың ішінде Мердігерлік шарттар біркелкі сипат ұстанады. Бұл жағдайда Мердігерлік бойынша қатынастарды реттеудің алдыңғы тәртібіне қандай да бір өзгертулер және қосымшалар еңгізетін жаңа заң оны әрекетке еңгізуден соң туындайтын сол құқықтарға және міндеттерге қолданылады.
Қазақ ұлттық заңнамаларының жалпы ережелеріне құқықтық шолу жасар болсақ ата заңымыз Конститутцияда азаматтық шарттық қатынастарға түсуге кепілдік берілетіндігі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің алтыншы бөлімінің 57, 58, 59, 60 тараулары толығымен осы үлкен және күрделі институттардың бірі Мердігерлікке арналған.
Азаматтық құқыққа бұрыннан белгілі екі не көпжақты мәміленің түрі – шарт – қазіргі кезде мүлде өзге сипатқа ие болды, мемлекеттік меншікті жекешелендіргенде, жылжымайтын мүліктің ипотекасында, мемлекеттік тапсырыстар алғанда, банкроттықта қолданыс тауып ұдайы дамып келеді. Сатып алу-сату (кәсіпорындарды, жерді, жер пайдалану, жер қойнауын пайдалану құқығы сияқты мүліктік құқықтарды сатып алу-сату және т.б.), кепілге салу (ипотека, жер учаскесін, жер пайдалану және жер қойнауын пайдалану құқығын кепілге салу, т.б.) сияқты міндеттемелер едәуір өзгеріске ұшырады.
Шарттардың жаңа түрлері шығуда (рента, факторинг, франчайзинг, форфейтинг, сенімгерлікпен басқару, т.б.). Бұл процесс жалғасуда. Шарттық қатынастардың өтпелі кезеңде экономиканы құқықтық реттеудің ең бір тиімді де сенімді аспабы болатындығы сөзсіз. Қазіргі адамзат үшін ең маңызды болып табылатын мәселе – күн сайын күрделіленіп отырған процесстер әлеуметтік болмыс жағдайында болсын, нарықтық қатынастар саласында болсын, шарттық қатынастарды құқықтық реттеу проблемасы болып отыр. Ендеше құқықтық реформа қадамдарының алғашқы көріністерінің бірі шарттық қатынастарды құқықтық реттеудiң нарықтық экономикаға ықпалы ұшан-теңіз екен. Осыған байланысты жеке және заңды тұлғалардың сондай-ақ уәкілетті лауазымды адамдармен жасалатын шарттардың ерекше маңызы бар. Еліміздің нарықтық қатынастарға көшуі, кәсіпкерліктің еркін енуі азаматтық құқықтық мәмілелердің көптеп жасалуына әкелді. Азаматтық айналымда көптеп жасалынатын әртүрлі мәмілелердің бірі ауызша жасалынса, енді бірі жай жазбаша түрде жасалынады. Осылармен қатар заң жүзінде кейбір мәмілелер міндетті түрде нотариалдық куәландырылып, өз формасын сақтамаса жарамсыздыққа әкеп соғады.
Солардың ішінде Мердігерлік шарттар біркелкі сипат ұстанады. Бұл жағдайда Мердігерлік бойынша қатынастарды реттеудің алдыңғы тәртібіне қандай да бір өзгертулер және қосымшалар еңгізетін жаңа заң оны әрекетке еңгізуден соң туындайтын сол құқықтарға және міндеттерге қолданылады.
Қазақ ұлттық заңнамаларының жалпы ережелеріне құқықтық шолу жасар болсақ ата заңымыз Конститутцияда азаматтық шарттық қатынастарға түсуге кепілдік берілетіндігі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің алтыншы бөлімінің 57, 58, 59, 60 тараулары толығымен осы үлкен және күрделі институттардың бірі Мердігерлікке арналған.
1. Басин Ю.Г. Ответственность за нарушение гражданско-правового обязательства. Уч.пос. – Алматы, Әділет Пресс. 1997 ж.
2. Вещные права в Республике Казахстан / Отв. Редактор член корреспондент Академии наук РК, доктор юридических наук М.К. Сулейменов – Алматы: Жеті жарғы. 1999.
3. Гражданский кодекс Республики Казахстан (особенная часть). Комментарий /Отв. Ред. М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. – Алматы: Жеті жарғы, 2000.
4. Гражданское право. Учебник. частьII, А.П. Сергеев, Ю.К. Толстой редакциясымен. – М.: Проспект, 1997. 6 бет.
5. Диденко А.Г., Иоффе О.С. ж.б. Гражданское право. Оқу құралы – Алматы. Казгюу АПО/24 1999/ 126 бет.
6. Жайлин Ғ.А. ҚР Азаматтық құқығы. Оқулық. Ерекше бөлім. І том. – Алматы. Заң әдебиеті, 2003 ж.
7. Жайлин Г. А. Обязательства в гражданском праве. Казахстан 2030 -проблемы совершенствования деятельности правоохранительных органов (Материалы научно-практической конференции). Алматы 2001.
8. Марш П.Д. Англия, Франция және Германияның салыстырмалы келiсiм шарт құқығы. – Алм., Дәнекер, 1999 ж. 107-108 беттер.
9. Марш П.Д. Англия, Франция және Германияның салыстырмалы келісім шарт құқығы – Алматы: Дәнекер, 1999-277 бет.
10. Сүлейменов М.К. Договор в гражданском праве РК: проблемы теории и практики // Мир закона – 2000 -№6 3-4 бет.
11. Тархов В.А. Граждансоке право(общая часть) Чебоксары: Чув.Кiтап баспасы, 1997 ж. -99 бет.
12. Гражданское право Том 1. Учебник для вузов (академический курс). Отв. Ред. М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин – Алматы, 2000. – 270 б.
13. Ащеулов А.Г., Жайлин Г.А. Гражданско-правовая ответственность за вред, причиненный преступлением против личности. – Алматы: ИПУ КазГЮА, 2000 – 93, 94 б.
14. Отечественные законодателтсво ХІ-ХХ веков: Пособие для семинаров. Часть ІІ (ХХ в.). Под ред. Проф. О.И. Чистякова. – М.: Юристъ, 1999. – 1999. – 179-181, 212-215 б.б.
15. Гражданский кодекс Республики Казахстан. (Общая часть.) Комментарий. Книга 2. / Под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басин. -Алматы: Жетi жарғы, 1998.
16. Предпринимательское право. Курс лекций. Учебник под ред. Клеин.- М.: Юр.лит., 1993.
2. Вещные права в Республике Казахстан / Отв. Редактор член корреспондент Академии наук РК, доктор юридических наук М.К. Сулейменов – Алматы: Жеті жарғы. 1999.
3. Гражданский кодекс Республики Казахстан (особенная часть). Комментарий /Отв. Ред. М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. – Алматы: Жеті жарғы, 2000.
4. Гражданское право. Учебник. частьII, А.П. Сергеев, Ю.К. Толстой редакциясымен. – М.: Проспект, 1997. 6 бет.
5. Диденко А.Г., Иоффе О.С. ж.б. Гражданское право. Оқу құралы – Алматы. Казгюу АПО/24 1999/ 126 бет.
6. Жайлин Ғ.А. ҚР Азаматтық құқығы. Оқулық. Ерекше бөлім. І том. – Алматы. Заң әдебиеті, 2003 ж.
7. Жайлин Г. А. Обязательства в гражданском праве. Казахстан 2030 -проблемы совершенствования деятельности правоохранительных органов (Материалы научно-практической конференции). Алматы 2001.
8. Марш П.Д. Англия, Франция және Германияның салыстырмалы келiсiм шарт құқығы. – Алм., Дәнекер, 1999 ж. 107-108 беттер.
9. Марш П.Д. Англия, Франция және Германияның салыстырмалы келісім шарт құқығы – Алматы: Дәнекер, 1999-277 бет.
10. Сүлейменов М.К. Договор в гражданском праве РК: проблемы теории и практики // Мир закона – 2000 -№6 3-4 бет.
11. Тархов В.А. Граждансоке право(общая часть) Чебоксары: Чув.Кiтап баспасы, 1997 ж. -99 бет.
12. Гражданское право Том 1. Учебник для вузов (академический курс). Отв. Ред. М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин – Алматы, 2000. – 270 б.
13. Ащеулов А.Г., Жайлин Г.А. Гражданско-правовая ответственность за вред, причиненный преступлением против личности. – Алматы: ИПУ КазГЮА, 2000 – 93, 94 б.
14. Отечественные законодателтсво ХІ-ХХ веков: Пособие для семинаров. Часть ІІ (ХХ в.). Под ред. Проф. О.И. Чистякова. – М.: Юристъ, 1999. – 1999. – 179-181, 212-215 б.б.
15. Гражданский кодекс Республики Казахстан. (Общая часть.) Комментарий. Книга 2. / Под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басин. -Алматы: Жетi жарғы, 1998.
16. Предпринимательское право. Курс лекций. Учебник под ред. Клеин.- М.: Юр.лит., 1993.
Жоспары
Кіріспе
І. Азаматтық құқық бойынша мердігерлік шартының ұғымы, мазмұны және формасы
1.1.Мердігерлік шарт нысаны туралы ережелер
1.2. Мердігерлік шарт бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі Қазақстанда шарттық құқық қоғамдық қатынастардың барған сайын
кең ауқымын реттеп, күн асқан сайын кеңуде. Ептеп болса да маңыздылығы бар
барлық қоғамдық институттардың өзгеруіне алып келген нарықтық экономикаға
өту жаңа міндеттемелер тудыруда, бұрынғыларды өзгеріске ұшыратуда.
Азаматтық құқыққа бұрыннан белгілі екі не көпжақты мәміленің түрі –
шарт – қазіргі кезде мүлде өзге сипатқа ие болды, мемлекеттік меншікті
жекешелендіргенде, жылжымайтын мүліктің ипотекасында, мемлекеттік
тапсырыстар алғанда, банкроттықта қолданыс тауып ұдайы дамып келеді. Сатып
алу-сату (кәсіпорындарды, жерді, жер пайдалану, жер қойнауын пайдалану
құқығы сияқты мүліктік құқықтарды сатып алу-сату және т.б.), кепілге салу
(ипотека, жер учаскесін, жер пайдалану және жер қойнауын пайдалану құқығын
кепілге салу, т.б.) сияқты міндеттемелер едәуір өзгеріске ұшырады.
Шарттардың жаңа түрлері шығуда (рента, факторинг, франчайзинг,
форфейтинг, сенімгерлікпен басқару, т.б.). Бұл процесс жалғасуда. Шарттық
қатынастардың өтпелі кезеңде экономиканы құқықтық реттеудің ең бір тиімді
де сенімді аспабы болатындығы сөзсіз. Қазіргі адамзат үшін ең маңызды болып
табылатын мәселе – күн сайын күрделіленіп отырған процесстер әлеуметтік
болмыс жағдайында болсын, нарықтық қатынастар саласында болсын, шарттық
қатынастарды құқықтық реттеу проблемасы болып отыр. Ендеше құқықтық реформа
қадамдарының алғашқы көріністерінің бірі шарттық қатынастарды құқықтық
реттеудiң нарықтық экономикаға ықпалы ұшан-теңіз екен. Осыған байланысты
жеке және заңды тұлғалардың сондай-ақ уәкілетті лауазымды адамдармен
жасалатын шарттардың ерекше маңызы бар. Еліміздің нарықтық қатынастарға
көшуі, кәсіпкерліктің еркін енуі азаматтық құқықтық мәмілелердің көптеп
жасалуына әкелді. Азаматтық айналымда көптеп жасалынатын әртүрлі
мәмілелердің бірі ауызша жасалынса, енді бірі жай жазбаша түрде жасалынады.
Осылармен қатар заң жүзінде кейбір мәмілелер міндетті түрде нотариалдық
куәландырылып, өз формасын сақтамаса жарамсыздыққа әкеп соғады.
Солардың ішінде Мердігерлік шарттар біркелкі сипат ұстанады. Бұл
жағдайда Мердігерлік бойынша қатынастарды реттеудің алдыңғы тәртібіне
қандай да бір өзгертулер және қосымшалар еңгізетін жаңа заң оны әрекетке
еңгізуден соң туындайтын сол құқықтарға және міндеттерге қолданылады.
Қазақ ұлттық заңнамаларының жалпы ережелеріне құқықтық шолу жасар
болсақ ата заңымыз Конститутцияда азаматтық шарттық қатынастарға түсуге
кепілдік берілетіндігі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің алтыншы бөлімінің 57,
58, 59, 60 тараулары толығымен осы үлкен және күрделі институттардың бірі
Мердігерлікке арналған. Бұл тараулар көлемінде Мердігерлік туралы жалпы
ережелер, Тұрмыстық мердігерлік, құрылыс мердігерлігі және мердігерлік
шарттың өзге түрлерінің ерекшеліктері реттеліп заң нормаларымен
бекітілген.
Нақтылай түссек 1038 – 1045 баптары Мердігерлік құқығының жалпы
ережелері мен оның азаматтық құқықтық қатынастарындағы ролімен
ерекшеліктерін анықтайды, ал 1046 – 1059 баптар көлемінде Тұрмыстық
Мердігерліктің жалпы ережелері, шарт мазмұнына қойылатын талаптар, оның
заңды күшін бекіту ерекшелігі мен бас тарту реттері және шарттың орындалу
ережелері көзделген, 1060 – 1071 баптары Құрылыс Мердігерліктің
ерекшелігімен және оны қорғау қарастырылған, соңғы 1072 –1083 баптар
көлемінде жобалау іздестіру, ғылыми технологиялық мердігерлік және оның
тараптарының құқықтары айқындалған.
Көрсетілген түсініктің мазмұнын аша, азаматтық құқық жүйелерінің бір
бөлімшесі болып Мердігерлік құқық табылатындығынан шығу керек. Бұл уақытта
Мердігерлік туралы заңдылықтың әрекеті тек сәтінде туындайтын қатынастарға
ғана емес, сонымен қатар оларды туындататын қатынастарға тарайды. Мердігер
мен тапсырыс беруші шартқа отырып, оны рәсімдегенде, ол Мердігерлік туралы
заңдылықтың әрекетіне түседі, бірақ Мердігерлік құқықтық қатынастың
туындауына дейін әлі алыс, ал өзі барлық жағдайда оның субъектісі
болмайды. Басқа жағынан, мұраны қабылдаған мұрагер мұраға құқық туралы
куәлікті алуға бажды не мұраға салынатын салықты төлесе, ол Мердігерлік
туралы заңдылықтың әрекет өрісінде болады.
Мердігерлік туралы заңдылық тарайтын қатынастардың шеңбері өте кең. Ал
бұл көрсетілген түсінікті анықтауға әсер етеді. Мердігерлік туралы
заңдылықты құқықтық актілердің жүйесі ретінде және осы актілерге қосылған,
Мердігерлік бойынша қатынастарды, Мердігерлік құқықтарды қорғаумен, жүзеге
асырумен және ресімдеумен байланысты туындайтын қатынастарды реттейтін
нормалар және өзге құқықтық ережелер сияқты анықтауға болады.[1]
Мердігерлік туралы заңдылық кешенді сипат ұстанады. Бұл заңдылықта
азаматтық құқық нормаларының үлесті салмаға жоғары. Бірақ ондағы өзге
салалық болушылықтың нормалары болуын есептеп алып тастауға болмайды. Жер,
қаржы, іс жүргізу және заңдылықтың және құқықтың басқа салаларының
нормалары осындай.
Заңның алға қарай өркендеуіне қарамастан Мердігерлік институт
өмірдегі бүкіл жаңалықтарды жүзеге асыруға мүмкіндігі әлі де қиындау.
Тәжірибедегі мысалдарды көрсете келе мен мынандай тұжырым жасадым. ҚР
заңында мердігерлік шарт міндетті түрде нысанға сай жасалу керек.
Азаматтар бірі мердігер енді бірі тапсырыс беруші ретінде шартқа отырғанда
тұрғын жерлеріне қарамастан кез келген объекті орналасқан жерде жасауға
құқылы.
І. Азаматтық құқық бойынша мердігерлік шарттының ұғымы,
мазмұны және формасы
1.1. Мердігерлік шарт нысаны туралы ережелер
Кез-келген ғылымның өз саласы бойынша объективті ақиқатқа жетуге,
заңдылықтарды бейнелеуге байланысты жүйелі түрде құрылған мәселелері
болады. Сол мәселелер ғылыми тұрғыдан зерттеліп, тұжырымдалып ғылымның
пәніне айналады. Жалпы алғанда мердігерлік шарт азаматтық құқық саласының
негізгі бөлімдерінің қатарына кіреді. Қоғамның өмірі адамдардың,
азаматтардың бір-бірімен қатысуынсыз, одақтарсыз бір-бірлерінің күштерін
біріктірмесе еш жетістіктерге жетпес еді. Мердігерлік азаматтық айналымның
көптеген қатынастарына қатысады. Азаматтар күнделікті өмірде қандай қарым-
қатынастарға түссе сол қатынастар негізінен көбінесе заңды тұлғалармен
байланысты болады. Ол қатынастарға еңбек, саяси, нарықтық, экономикалық,
әлеуметтік, қаржылық және т.б. көптеген қатынастарды жатқызуға болады. Сол
себепті мердігерлік шартқа қатысты мәселелер қай уақытта болмаса да
өзектілігін жоғалтпайды және олар үнемі зерттеліп тұруы қажет.
Қоғамның кез-келген аясы үнемі дамып отырады. Осыған байланысты
азаматтық қатынастар да үнемі міндетті түрде дамып, күрделене береді.
Әрине, қоғамның сұраныстарын қамтамасыз ету үшін заңдылықтар да жаңартылып,
жетілдіріліп тұрады. Бұған дәлел ол мердігерлік институты туралы ең
алғашқы сөз еткен б.з.д. I-II ғ-да Рим заңгерлері болып табылады.
Негізінен мердігерлік институты өте көп зерттелген: құрылымына, оның
түсінігіне, белгілеріне, оның пайда болу, даму, қалыптасу тарихына,
өзгертілуі және тоқтатылуының құқықтық ерекшеліктері, оларға ортақ белгілер
қандай және қандай түрлері бар, оларды мемлекеттік тіркеудің маңызының
ұғымын, түсінігін беру, оның жекелеген түрлерінің құқықтық мәртебесіне
арналған ғылыми теориялық және оқыту-қолданбалық, кешендік әрі арнайы
жұмыстар жетіп артылады.
Мердігерлік шартынан туындайтын құқықтық қатынастар жұмыс орындау
бойынша міндеттемелерге жатады. Солардың көмегімен, белгілі бір тұлғаның
(тұлғалардың) жұмысының нәтижесі тиісті ақшалай құндылыққа айырбасталады.
Экономикалық тұрғыда мердігерлік бұл қызмет, оның нәтижесі заттай
мінезде болып келеді (белгілі мүлік пайда болады). Одан басқа, орындалатын
жұмыстардың өзге де (зат емес) нәтижелері болуы мүмкін бірақ бұл
мердігерлік қатынастарының мәнісін жоққа шығармайды, себебі оларда қол
жететін нәтижемен қатар белгілі қызметтің өзі де (оның барысы) маңызды
болып келеді. Осы кызметті негізінен (жалпылама) оңды (пайдалы) қызмет деп
мінездеуге болады, сондықтан мердігерлік шарттарында тараптардың өзге
қатынастарымен бірге жүзеге асырылатын қызмет те реттеледі.
Жұмыс атқаратын тұлғаның қызметі жалпы түрде реттеледі, өйткені ол
тұлға мердігерлік шартының жағдайларына сәйкес жұмыстың толық орындалуына
жауапты болады. Осымен қатар, құқықтық реттеу, егер ол заттық сипатта
болса, тұлғаның қызметінің нәтижесінде оны беру бойынша міндетті де
қамтиды. Сондықтан мердігерлік шарты бұрын қарастырылған шарттардан
көрсетілген қызметті реттеу бойынша ережелерімен елеулі ерекшеленсе де,
жасалған мүліктің өзі және оны беру сұрақтары туралы айтсақ, онда
мердігерлік шартының тараптардың құқықтары мен міндеттері бойынша сатып алу-
сату шартымен ортақтығы болып келетінін тануымыз мүмкін. Азаматтық құқықтық
әдебиеттер еңбек және мердігерлік қатынастардың жақындығы жөнінде айтылады.
Бірақ негізінен мердігерлік қатынастарды сатып алу-сату және еңбек
қатынастарынан айыруға болады. Айырмашылықтары олардың әрқайсыларының
қатысушыларының құқықтары және міндеттері жүзеге асырылатын шарттардың
мазмұнынан айқын көрінеді.
Мердігерлік шарты бойынша бір тарап (мердігер) екінші тараптың
(тапсырысшының) мердігерліксы бойынша белгілі бір жұмысты атқаруға және
белгіленген мерзімде оның нәтижесін тапсырысшыға өткізуге міндетті, ал
тапсырысшы жұмыс нәтижесін қабылдап алуға және оған ақы төлеуге (жұмыстың
бағасын төлеуге) міндетті.[2]
Мердігерлік шарты консенсуалды ақылы және өзара шарт. Жұмысты орындау
үшін белгілі уақыт керек, сондықтан мердігерлік шарт бойынша шарт жасалу
кезі және оның орындалу кезі сәйкес келмеуі мүмкін. Өз кезегінде бұл оларға
тәуелділікке мердігердің жұмыс орындары қойылатын мерзімдерге әсер етеді.
Кейбір мердігерлік шарттардың орындалуы және жасалуы бір уақытта болуы
мүмкін, мысалы, суретке түсіру шарттары "тез" фотосуреттер дайындаумен
байланысты мердігерліктің осындай мерзімдерінің ерекшелігі олардың барынша
қысқалығы болады, және осы мердігерлік жасайтын шартын тапсырысшының
себептенуші негізінде болуы мүмкін.
Мердігерлікке арналған нормалар, көбінесе Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексінде (616-683-6) ұстанылып келеді. Одан басқа Қазақстан
Республикасында халыққа тұрмыстық қызмет ету, Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік комитетінің 22.09.1996ж. №97-қаулысымен бекітілген, құнды және
антимонопольды саясат туралы тәртіптерінде қолданылады. Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексін Ерекше бөлімін қабылданғаннан кейін
құрылыс аясында мердігерлік қатынастарда бұрын қолданған, Қазакстан
Республикасының Құрылыс министрлігінің 3 наурыз, 1994. №5-5-өкіммен
бекітілген, Қазақстан Республикасының күрделі құрылыста мердігерлік
шарттарының уақытша тәртіптері, Қазақстан Республикасының Құрылыс
Министрлігінің 30.06.1994ж. №7-5-Қаулысымен бекітілген, бас мердігерлердің
ұйымдарының қосалқы мердігерлік катынастарымен өзара қатынастарының
ережелері күшін жойды.
Азаматтық заңнамада мердігерлік қатынастардың түрлерінің ең маңызды
және ерекше белгілері барлары реттелген. Мердігерлік шартының түрлі
симаттамасына мыналар кіреді:
1) тұрмыстық мердігерлік;
2) құрылыс мердігерлігі;
3) жобалау немесе іздестіру жұмыстарына мердігерлік:
4) ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық және технологиялық
жұмыстарға мердігерлік. Оларға Азаматтық кодекстегі мердігерлік
қатынастарды реттеуге арналған тарауында жеке параграфтар арналған.
Мердігерлік шартының жекелеген түрлеріне егер Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексінің бұл түрлер туралы ережелерінде өзгеше белгіленбесе
мердігерлік туралы жалпы ережелер де (нормалар) қолданылады.
Шарт дегеніміз екі немесе бірнеше адамның келісімі, екі немесе бірнеше
адамның келісіп ерік білдіруі. Әр мердігерлік шартта көптеген ережелер
болуы мүмкін, олардың ішінен, егер келісілмесе мердігерлік шарты жасалады
деп саналмайтындарын бөліп алу қажет. Бұл – мердігерлік шарттың елеулі
ережесі. Тараптар арасына мердігерлік шартытың барлық елеулі ережелері
бойынша тиісті жағдайларда талап етілетін формада келісімге қол жеткен
кезде мердігерлік шарты жасалынды деп есептелінеді.
Ережелердің елеулі болып табылатын үш тобын бөліп алуға болады, олар:
1) мердігерлік шарты нысаны туралы ережелер. Мердігерлік шарты нысаны
анықталмайынша бірде бір мердігерлік шарты жасалған болып саналмайды;
2) заңнамада елеулі деп танылған ережелер. Мысалы, брокер-диллер мен
оның клиенті арасында жасалған брокерлік мердігерлік шартта мыналар болуға
тиіс:
а) мердігерлік шарты нысаны: номиналдық ұстаушы ретіндегі клиенттің
тапсырмасы бойынша брокер-диллердің өз қызметін жүзеге асыруы;
б) тараптарды, оның ішінде брокер-диллердің, клиенттің есепшоты туралы
коммерциялық құпияны сақтау міндеттемесін қоса алғандағы, құқықтары мен
міндеттері;
в) брокер-диллердің қызметін төлеудің мөлшері мен тәртібі;
г) брокер-диллердің клиент алдында есеп беруінің формасы мен
кезеңділігі;
д) тараптардың мердігерлік шарты ережелерін бұзғандық үшін жауаптылығы;
е) бағалы қағаздар бойынша табыс алудың, және оны клиенттің есепшотына
аударудың, сондай-ақ ақша қаражатын клиенттің бұйрығы бойынша төлеудің
мердігерлік шарттары мен тәртібі;
3) мердігерлік шарттардың осы түрі үшін қажетті ережелер, мысалы,
мысалы, мүлікті жалдау мердігерлік шартындағы жалдау ақысының мөлшері;
4) тараптардың біреуінің арызы бойынша оған қатысты келісім болуға тиіс
ереже. Мысалы, жүк алушы мердігерлік шартта жүкті темір жолмен емес су
көлігімен жеткізу туралы ереже болуын талап етеді.
Ондай елеулі ережелер болмағандықтан немесе ондағы ережелер бойынша
келісімге келмегендіктен мердігерлік шартытың заңсыз деп танылуы мәмілені
заңсыз деп танығандағыдай салдарларға әкеледі.
Елеуліден басқа мердігерлік шартытың дағдылы және кездейсоқ ережелерін
бөліп алуға болады. Олардың ерекшелігі сонда, бұл ережелердің болған-
болмағандығы мердігерлік шартытың заңды күшіне әсер етпейді. Дағдылы
ережелер заңнамада мердігерлік шарттардың осы түрі үшін дағдылы деп
көзделгендіктен қолданылады, және олар мердігерлік шартта бар-жоғын
қарамастан қолданылады. Мысалы, баға туралы ереже. Егер тараптар
мердігерлік шартта мердігерлік шарты бағасын келіспесе, онда заң
актілерінде көзделген жағдайларда, уәкілетті мемлекеттік органдар
белгілейтін немесе реттейтін бағалар (тарифтер, бағалау, ставка және т.б.)
қолданылады. Ал, ақылы мердігерлік шартта баға қарастырылмаған болса және
оны мердігерлік шарты ережелеріне сүйене отырып анықтау мүмкін болмаса,
мердігерлік шартты орындау мердігерлік шарты жасасқан кезде осыған ұқсас
жағдайларда, әдетте, осы сияқты тауарлар, жұмыс немесе қызмет үшін алынатын
баға бойынша жүргізілуі тиіс деп есептеледі.
Дағдылы ережелер, негізінен, диспозитивтік нормаларда көзделеді және ол
мердігерлік шартқа ондағы бұл ережелер қандай да бір себептермен шешілмей
қалғанда қолданылады.
Кездейсоқ ережелер мердігерлік шарттың бұл түріне тән емес және
мердігерлік шартқа тараптардың өзара келісімі бойынша кіреді (мысалы,
құрылыс мердігерлік шартының нысанын тапсырысшыға беру тәртібі туралы
ереже, мердігерге жұмысты мерзімінен бұрын орындағаны және оның айрықша
сапасы үшін қосымша сыйақы беру туралы ереже және т.б.). Бұл ережелердің
бар-жоғы мердігерлік шартты жасалған деп тануға еш ықпал етпейді.
Үлгі ережелерді тараптардың біреуі дайындаған мердігерлік шарттардың
үлгілерінен бөліп қарау керек. өнім өндіретіндер, жұмыс, қызмет
орындайтындар, әдетте, өз клиенттеріне мердігерлік шарты жобасын ұсынады.
үлгі ережелер, әдетте Үкімет бекітетін және өзінде міндеттеу күші болатын
типтік шарттардың ережелерінен де басқа.
1.2. Мердігерлік шарт бойынша тараптардың құқықтары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І. Азаматтық құқық бойынша мердігерлік шартының ұғымы, мазмұны және формасы
1.1.Мердігерлік шарт нысаны туралы ережелер
1.2. Мердігерлік шарт бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі Қазақстанда шарттық құқық қоғамдық қатынастардың барған сайын
кең ауқымын реттеп, күн асқан сайын кеңуде. Ептеп болса да маңыздылығы бар
барлық қоғамдық институттардың өзгеруіне алып келген нарықтық экономикаға
өту жаңа міндеттемелер тудыруда, бұрынғыларды өзгеріске ұшыратуда.
Азаматтық құқыққа бұрыннан белгілі екі не көпжақты мәміленің түрі –
шарт – қазіргі кезде мүлде өзге сипатқа ие болды, мемлекеттік меншікті
жекешелендіргенде, жылжымайтын мүліктің ипотекасында, мемлекеттік
тапсырыстар алғанда, банкроттықта қолданыс тауып ұдайы дамып келеді. Сатып
алу-сату (кәсіпорындарды, жерді, жер пайдалану, жер қойнауын пайдалану
құқығы сияқты мүліктік құқықтарды сатып алу-сату және т.б.), кепілге салу
(ипотека, жер учаскесін, жер пайдалану және жер қойнауын пайдалану құқығын
кепілге салу, т.б.) сияқты міндеттемелер едәуір өзгеріске ұшырады.
Шарттардың жаңа түрлері шығуда (рента, факторинг, франчайзинг,
форфейтинг, сенімгерлікпен басқару, т.б.). Бұл процесс жалғасуда. Шарттық
қатынастардың өтпелі кезеңде экономиканы құқықтық реттеудің ең бір тиімді
де сенімді аспабы болатындығы сөзсіз. Қазіргі адамзат үшін ең маңызды болып
табылатын мәселе – күн сайын күрделіленіп отырған процесстер әлеуметтік
болмыс жағдайында болсын, нарықтық қатынастар саласында болсын, шарттық
қатынастарды құқықтық реттеу проблемасы болып отыр. Ендеше құқықтық реформа
қадамдарының алғашқы көріністерінің бірі шарттық қатынастарды құқықтық
реттеудiң нарықтық экономикаға ықпалы ұшан-теңіз екен. Осыған байланысты
жеке және заңды тұлғалардың сондай-ақ уәкілетті лауазымды адамдармен
жасалатын шарттардың ерекше маңызы бар. Еліміздің нарықтық қатынастарға
көшуі, кәсіпкерліктің еркін енуі азаматтық құқықтық мәмілелердің көптеп
жасалуына әкелді. Азаматтық айналымда көптеп жасалынатын әртүрлі
мәмілелердің бірі ауызша жасалынса, енді бірі жай жазбаша түрде жасалынады.
Осылармен қатар заң жүзінде кейбір мәмілелер міндетті түрде нотариалдық
куәландырылып, өз формасын сақтамаса жарамсыздыққа әкеп соғады.
Солардың ішінде Мердігерлік шарттар біркелкі сипат ұстанады. Бұл
жағдайда Мердігерлік бойынша қатынастарды реттеудің алдыңғы тәртібіне
қандай да бір өзгертулер және қосымшалар еңгізетін жаңа заң оны әрекетке
еңгізуден соң туындайтын сол құқықтарға және міндеттерге қолданылады.
Қазақ ұлттық заңнамаларының жалпы ережелеріне құқықтық шолу жасар
болсақ ата заңымыз Конститутцияда азаматтық шарттық қатынастарға түсуге
кепілдік берілетіндігі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің алтыншы бөлімінің 57,
58, 59, 60 тараулары толығымен осы үлкен және күрделі институттардың бірі
Мердігерлікке арналған. Бұл тараулар көлемінде Мердігерлік туралы жалпы
ережелер, Тұрмыстық мердігерлік, құрылыс мердігерлігі және мердігерлік
шарттың өзге түрлерінің ерекшеліктері реттеліп заң нормаларымен
бекітілген.
Нақтылай түссек 1038 – 1045 баптары Мердігерлік құқығының жалпы
ережелері мен оның азаматтық құқықтық қатынастарындағы ролімен
ерекшеліктерін анықтайды, ал 1046 – 1059 баптар көлемінде Тұрмыстық
Мердігерліктің жалпы ережелері, шарт мазмұнына қойылатын талаптар, оның
заңды күшін бекіту ерекшелігі мен бас тарту реттері және шарттың орындалу
ережелері көзделген, 1060 – 1071 баптары Құрылыс Мердігерліктің
ерекшелігімен және оны қорғау қарастырылған, соңғы 1072 –1083 баптар
көлемінде жобалау іздестіру, ғылыми технологиялық мердігерлік және оның
тараптарының құқықтары айқындалған.
Көрсетілген түсініктің мазмұнын аша, азаматтық құқық жүйелерінің бір
бөлімшесі болып Мердігерлік құқық табылатындығынан шығу керек. Бұл уақытта
Мердігерлік туралы заңдылықтың әрекеті тек сәтінде туындайтын қатынастарға
ғана емес, сонымен қатар оларды туындататын қатынастарға тарайды. Мердігер
мен тапсырыс беруші шартқа отырып, оны рәсімдегенде, ол Мердігерлік туралы
заңдылықтың әрекетіне түседі, бірақ Мердігерлік құқықтық қатынастың
туындауына дейін әлі алыс, ал өзі барлық жағдайда оның субъектісі
болмайды. Басқа жағынан, мұраны қабылдаған мұрагер мұраға құқық туралы
куәлікті алуға бажды не мұраға салынатын салықты төлесе, ол Мердігерлік
туралы заңдылықтың әрекет өрісінде болады.
Мердігерлік туралы заңдылық тарайтын қатынастардың шеңбері өте кең. Ал
бұл көрсетілген түсінікті анықтауға әсер етеді. Мердігерлік туралы
заңдылықты құқықтық актілердің жүйесі ретінде және осы актілерге қосылған,
Мердігерлік бойынша қатынастарды, Мердігерлік құқықтарды қорғаумен, жүзеге
асырумен және ресімдеумен байланысты туындайтын қатынастарды реттейтін
нормалар және өзге құқықтық ережелер сияқты анықтауға болады.[1]
Мердігерлік туралы заңдылық кешенді сипат ұстанады. Бұл заңдылықта
азаматтық құқық нормаларының үлесті салмаға жоғары. Бірақ ондағы өзге
салалық болушылықтың нормалары болуын есептеп алып тастауға болмайды. Жер,
қаржы, іс жүргізу және заңдылықтың және құқықтың басқа салаларының
нормалары осындай.
Заңның алға қарай өркендеуіне қарамастан Мердігерлік институт
өмірдегі бүкіл жаңалықтарды жүзеге асыруға мүмкіндігі әлі де қиындау.
Тәжірибедегі мысалдарды көрсете келе мен мынандай тұжырым жасадым. ҚР
заңында мердігерлік шарт міндетті түрде нысанға сай жасалу керек.
Азаматтар бірі мердігер енді бірі тапсырыс беруші ретінде шартқа отырғанда
тұрғын жерлеріне қарамастан кез келген объекті орналасқан жерде жасауға
құқылы.
І. Азаматтық құқық бойынша мердігерлік шарттының ұғымы,
мазмұны және формасы
1.1. Мердігерлік шарт нысаны туралы ережелер
Кез-келген ғылымның өз саласы бойынша объективті ақиқатқа жетуге,
заңдылықтарды бейнелеуге байланысты жүйелі түрде құрылған мәселелері
болады. Сол мәселелер ғылыми тұрғыдан зерттеліп, тұжырымдалып ғылымның
пәніне айналады. Жалпы алғанда мердігерлік шарт азаматтық құқық саласының
негізгі бөлімдерінің қатарына кіреді. Қоғамның өмірі адамдардың,
азаматтардың бір-бірімен қатысуынсыз, одақтарсыз бір-бірлерінің күштерін
біріктірмесе еш жетістіктерге жетпес еді. Мердігерлік азаматтық айналымның
көптеген қатынастарына қатысады. Азаматтар күнделікті өмірде қандай қарым-
қатынастарға түссе сол қатынастар негізінен көбінесе заңды тұлғалармен
байланысты болады. Ол қатынастарға еңбек, саяси, нарықтық, экономикалық,
әлеуметтік, қаржылық және т.б. көптеген қатынастарды жатқызуға болады. Сол
себепті мердігерлік шартқа қатысты мәселелер қай уақытта болмаса да
өзектілігін жоғалтпайды және олар үнемі зерттеліп тұруы қажет.
Қоғамның кез-келген аясы үнемі дамып отырады. Осыған байланысты
азаматтық қатынастар да үнемі міндетті түрде дамып, күрделене береді.
Әрине, қоғамның сұраныстарын қамтамасыз ету үшін заңдылықтар да жаңартылып,
жетілдіріліп тұрады. Бұған дәлел ол мердігерлік институты туралы ең
алғашқы сөз еткен б.з.д. I-II ғ-да Рим заңгерлері болып табылады.
Негізінен мердігерлік институты өте көп зерттелген: құрылымына, оның
түсінігіне, белгілеріне, оның пайда болу, даму, қалыптасу тарихына,
өзгертілуі және тоқтатылуының құқықтық ерекшеліктері, оларға ортақ белгілер
қандай және қандай түрлері бар, оларды мемлекеттік тіркеудің маңызының
ұғымын, түсінігін беру, оның жекелеген түрлерінің құқықтық мәртебесіне
арналған ғылыми теориялық және оқыту-қолданбалық, кешендік әрі арнайы
жұмыстар жетіп артылады.
Мердігерлік шартынан туындайтын құқықтық қатынастар жұмыс орындау
бойынша міндеттемелерге жатады. Солардың көмегімен, белгілі бір тұлғаның
(тұлғалардың) жұмысының нәтижесі тиісті ақшалай құндылыққа айырбасталады.
Экономикалық тұрғыда мердігерлік бұл қызмет, оның нәтижесі заттай
мінезде болып келеді (белгілі мүлік пайда болады). Одан басқа, орындалатын
жұмыстардың өзге де (зат емес) нәтижелері болуы мүмкін бірақ бұл
мердігерлік қатынастарының мәнісін жоққа шығармайды, себебі оларда қол
жететін нәтижемен қатар белгілі қызметтің өзі де (оның барысы) маңызды
болып келеді. Осы кызметті негізінен (жалпылама) оңды (пайдалы) қызмет деп
мінездеуге болады, сондықтан мердігерлік шарттарында тараптардың өзге
қатынастарымен бірге жүзеге асырылатын қызмет те реттеледі.
Жұмыс атқаратын тұлғаның қызметі жалпы түрде реттеледі, өйткені ол
тұлға мердігерлік шартының жағдайларына сәйкес жұмыстың толық орындалуына
жауапты болады. Осымен қатар, құқықтық реттеу, егер ол заттық сипатта
болса, тұлғаның қызметінің нәтижесінде оны беру бойынша міндетті де
қамтиды. Сондықтан мердігерлік шарты бұрын қарастырылған шарттардан
көрсетілген қызметті реттеу бойынша ережелерімен елеулі ерекшеленсе де,
жасалған мүліктің өзі және оны беру сұрақтары туралы айтсақ, онда
мердігерлік шартының тараптардың құқықтары мен міндеттері бойынша сатып алу-
сату шартымен ортақтығы болып келетінін тануымыз мүмкін. Азаматтық құқықтық
әдебиеттер еңбек және мердігерлік қатынастардың жақындығы жөнінде айтылады.
Бірақ негізінен мердігерлік қатынастарды сатып алу-сату және еңбек
қатынастарынан айыруға болады. Айырмашылықтары олардың әрқайсыларының
қатысушыларының құқықтары және міндеттері жүзеге асырылатын шарттардың
мазмұнынан айқын көрінеді.
Мердігерлік шарты бойынша бір тарап (мердігер) екінші тараптың
(тапсырысшының) мердігерліксы бойынша белгілі бір жұмысты атқаруға және
белгіленген мерзімде оның нәтижесін тапсырысшыға өткізуге міндетті, ал
тапсырысшы жұмыс нәтижесін қабылдап алуға және оған ақы төлеуге (жұмыстың
бағасын төлеуге) міндетті.[2]
Мердігерлік шарты консенсуалды ақылы және өзара шарт. Жұмысты орындау
үшін белгілі уақыт керек, сондықтан мердігерлік шарт бойынша шарт жасалу
кезі және оның орындалу кезі сәйкес келмеуі мүмкін. Өз кезегінде бұл оларға
тәуелділікке мердігердің жұмыс орындары қойылатын мерзімдерге әсер етеді.
Кейбір мердігерлік шарттардың орындалуы және жасалуы бір уақытта болуы
мүмкін, мысалы, суретке түсіру шарттары "тез" фотосуреттер дайындаумен
байланысты мердігерліктің осындай мерзімдерінің ерекшелігі олардың барынша
қысқалығы болады, және осы мердігерлік жасайтын шартын тапсырысшының
себептенуші негізінде болуы мүмкін.
Мердігерлікке арналған нормалар, көбінесе Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексінде (616-683-6) ұстанылып келеді. Одан басқа Қазақстан
Республикасында халыққа тұрмыстық қызмет ету, Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік комитетінің 22.09.1996ж. №97-қаулысымен бекітілген, құнды және
антимонопольды саясат туралы тәртіптерінде қолданылады. Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексін Ерекше бөлімін қабылданғаннан кейін
құрылыс аясында мердігерлік қатынастарда бұрын қолданған, Қазакстан
Республикасының Құрылыс министрлігінің 3 наурыз, 1994. №5-5-өкіммен
бекітілген, Қазақстан Республикасының күрделі құрылыста мердігерлік
шарттарының уақытша тәртіптері, Қазақстан Республикасының Құрылыс
Министрлігінің 30.06.1994ж. №7-5-Қаулысымен бекітілген, бас мердігерлердің
ұйымдарының қосалқы мердігерлік катынастарымен өзара қатынастарының
ережелері күшін жойды.
Азаматтық заңнамада мердігерлік қатынастардың түрлерінің ең маңызды
және ерекше белгілері барлары реттелген. Мердігерлік шартының түрлі
симаттамасына мыналар кіреді:
1) тұрмыстық мердігерлік;
2) құрылыс мердігерлігі;
3) жобалау немесе іздестіру жұмыстарына мердігерлік:
4) ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық және технологиялық
жұмыстарға мердігерлік. Оларға Азаматтық кодекстегі мердігерлік
қатынастарды реттеуге арналған тарауында жеке параграфтар арналған.
Мердігерлік шартының жекелеген түрлеріне егер Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексінің бұл түрлер туралы ережелерінде өзгеше белгіленбесе
мердігерлік туралы жалпы ережелер де (нормалар) қолданылады.
Шарт дегеніміз екі немесе бірнеше адамның келісімі, екі немесе бірнеше
адамның келісіп ерік білдіруі. Әр мердігерлік шартта көптеген ережелер
болуы мүмкін, олардың ішінен, егер келісілмесе мердігерлік шарты жасалады
деп саналмайтындарын бөліп алу қажет. Бұл – мердігерлік шарттың елеулі
ережесі. Тараптар арасына мердігерлік шартытың барлық елеулі ережелері
бойынша тиісті жағдайларда талап етілетін формада келісімге қол жеткен
кезде мердігерлік шарты жасалынды деп есептелінеді.
Ережелердің елеулі болып табылатын үш тобын бөліп алуға болады, олар:
1) мердігерлік шарты нысаны туралы ережелер. Мердігерлік шарты нысаны
анықталмайынша бірде бір мердігерлік шарты жасалған болып саналмайды;
2) заңнамада елеулі деп танылған ережелер. Мысалы, брокер-диллер мен
оның клиенті арасында жасалған брокерлік мердігерлік шартта мыналар болуға
тиіс:
а) мердігерлік шарты нысаны: номиналдық ұстаушы ретіндегі клиенттің
тапсырмасы бойынша брокер-диллердің өз қызметін жүзеге асыруы;
б) тараптарды, оның ішінде брокер-диллердің, клиенттің есепшоты туралы
коммерциялық құпияны сақтау міндеттемесін қоса алғандағы, құқықтары мен
міндеттері;
в) брокер-диллердің қызметін төлеудің мөлшері мен тәртібі;
г) брокер-диллердің клиент алдында есеп беруінің формасы мен
кезеңділігі;
д) тараптардың мердігерлік шарты ережелерін бұзғандық үшін жауаптылығы;
е) бағалы қағаздар бойынша табыс алудың, және оны клиенттің есепшотына
аударудың, сондай-ақ ақша қаражатын клиенттің бұйрығы бойынша төлеудің
мердігерлік шарттары мен тәртібі;
3) мердігерлік шарттардың осы түрі үшін қажетті ережелер, мысалы,
мысалы, мүлікті жалдау мердігерлік шартындағы жалдау ақысының мөлшері;
4) тараптардың біреуінің арызы бойынша оған қатысты келісім болуға тиіс
ереже. Мысалы, жүк алушы мердігерлік шартта жүкті темір жолмен емес су
көлігімен жеткізу туралы ереже болуын талап етеді.
Ондай елеулі ережелер болмағандықтан немесе ондағы ережелер бойынша
келісімге келмегендіктен мердігерлік шартытың заңсыз деп танылуы мәмілені
заңсыз деп танығандағыдай салдарларға әкеледі.
Елеуліден басқа мердігерлік шартытың дағдылы және кездейсоқ ережелерін
бөліп алуға болады. Олардың ерекшелігі сонда, бұл ережелердің болған-
болмағандығы мердігерлік шартытың заңды күшіне әсер етпейді. Дағдылы
ережелер заңнамада мердігерлік шарттардың осы түрі үшін дағдылы деп
көзделгендіктен қолданылады, және олар мердігерлік шартта бар-жоғын
қарамастан қолданылады. Мысалы, баға туралы ереже. Егер тараптар
мердігерлік шартта мердігерлік шарты бағасын келіспесе, онда заң
актілерінде көзделген жағдайларда, уәкілетті мемлекеттік органдар
белгілейтін немесе реттейтін бағалар (тарифтер, бағалау, ставка және т.б.)
қолданылады. Ал, ақылы мердігерлік шартта баға қарастырылмаған болса және
оны мердігерлік шарты ережелеріне сүйене отырып анықтау мүмкін болмаса,
мердігерлік шартты орындау мердігерлік шарты жасасқан кезде осыған ұқсас
жағдайларда, әдетте, осы сияқты тауарлар, жұмыс немесе қызмет үшін алынатын
баға бойынша жүргізілуі тиіс деп есептеледі.
Дағдылы ережелер, негізінен, диспозитивтік нормаларда көзделеді және ол
мердігерлік шартқа ондағы бұл ережелер қандай да бір себептермен шешілмей
қалғанда қолданылады.
Кездейсоқ ережелер мердігерлік шарттың бұл түріне тән емес және
мердігерлік шартқа тараптардың өзара келісімі бойынша кіреді (мысалы,
құрылыс мердігерлік шартының нысанын тапсырысшыға беру тәртібі туралы
ереже, мердігерге жұмысты мерзімінен бұрын орындағаны және оның айрықша
сапасы үшін қосымша сыйақы беру туралы ереже және т.б.). Бұл ережелердің
бар-жоғы мердігерлік шартты жасалған деп тануға еш ықпал етпейді.
Үлгі ережелерді тараптардың біреуі дайындаған мердігерлік шарттардың
үлгілерінен бөліп қарау керек. өнім өндіретіндер, жұмыс, қызмет
орындайтындар, әдетте, өз клиенттеріне мердігерлік шарты жобасын ұсынады.
үлгі ережелер, әдетте Үкімет бекітетін және өзінде міндеттеу күші болатын
типтік шарттардың ережелерінен де басқа.
1.2. Мердігерлік шарт бойынша тараптардың құқықтары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz