Кіші оқушылардың өзара қарым - қатынастарының ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ҚАРЫМ . ҚАТЫНАС ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ МӘНІ ... ... ... ... ... ...3
1.1 Қарым . қатынас психологиясы жайлы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қарым . қатынас психологиясының анықтамасы ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Қарым . қатынастың тәрбиелік ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2 КІШІ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗАРА ҚАРЫМ . ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.1 Кіші оқушының психологиялық сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.2 Кіші оқушының жеке басының дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.3 Кіші оқушылар арасындағы ойын қарым . қатынасты дамыту факторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.4 Кіші жастағы қыздар мен ұлдар арасындағы қарым . қатынас психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
3.1 Эксперимент барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
3.2 Кіші оқушылардың өзара қарым . қатынасын анықтайтын әдістемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3.3 Эксперимент нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
ТІРКЕМЕЛЕР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ҚАРЫМ . ҚАТЫНАС ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ МӘНІ ... ... ... ... ... ...3
1.1 Қарым . қатынас психологиясы жайлы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қарым . қатынас психологиясының анықтамасы ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Қарым . қатынастың тәрбиелік ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2 КІШІ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗАРА ҚАРЫМ . ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.1 Кіші оқушының психологиялық сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.2 Кіші оқушының жеке басының дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.3 Кіші оқушылар арасындағы ойын қарым . қатынасты дамыту факторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.4 Кіші жастағы қыздар мен ұлдар арасындағы қарым . қатынас психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
3.1 Эксперимент барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
3.2 Кіші оқушылардың өзара қарым . қатынасын анықтайтын әдістемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3.3 Эксперимент нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
ТІРКЕМЕЛЕР
КІРІСПЕ
Әрбір тірі пәндеге өзінің тіршілік етуіне ауа, су, жылу қаншалықты қажет болса, қарым – қатынасқа түсу, бір – бірімен тіл табысу соншалықты маңызды. Қарым – қатынасқа түсу арқылы адам өзінің ойндағысын жеткізе алады. Өзіне қажеттінің бәрін сөйлеу арқылы, ымдау арқылы білдіреді. Осылайша тіл табысып, қарым – қатынасқа түсуі ежелгі кезден ерте кездегі адамдардың бірігіп тобыр болып, тіршілік ете бастағанынан – ақ бастау ала бастаған. Алғашында олар ымдасу арқылы, қимыл – қозғалыс арқылы іштегі айтайын дегенін білдіретін. Кейін келе әр түрлі дыбыстар шығара бастаған. Тірлік құру барысында қажеттіліктердің арқасында әр түрлі сөздер жарыққа шығып, кейін сөйлесу процесіне әкеліп соқты. Сөйлеу – ол күрделі психологиялық процесс, адамдардың қарым - қатынас жасау құралы қарым - қатынас жасаудың қуатты құралы – тіл. Тіл табысу арқылы, сөйлеу арқылы адам баласы бір – бірі түсіне алады, ішіндегі ойын жарыққа шығара алады. Қарым – қатынас психологиясының мәні өте зор. Қарым – қатынас адам баласының жас және жеке ерекшелігіне қарай әр түрлі болып келеді. Жеке ерекшелік дейтініміз – адамның мінезін, темпераментіне байланысты. Ал жас ерекшеліктері адам баласының жас мөлшеріне байланысты қарым – қатынас әр түрлі, мысалы, атап айтатын балсақ.
- үлкендердің үлкендермен қарым – қатынасы әр түрлі;
- үлкеннің кішімен қарым – қатынасы;
- кішімен кішінің қарым - қатынасы мүлдем басқаша.
Менің ерекше тоқталайын дегенім «Кіші оқушының өзара қарым – қатынасының ерекшеліктері» сіздер келешек мұғалімдер оқушыға білім берумен ғана шектелмей, алдымыздағы әртүрлі жақтан келген оқушыларды ұжым ретінде қалыптастыруымыз керек. Олардың ұжым болып қалыптасуы үшін ортақ тіл табысып, ортақ жақсы деңгейдегі қарым – қатынасқа түсе алуы дәрежесінде ықпал етуміз қажет. Сондықтанда мен зерттеу жобамды осындай тақырыпта алдым.
1.Зертеу мақсаты:
Кіші оқушылардың өзара қарым – қатынастарының ерекшеліктерін айқындау.
2.Зерттеу міндеттері:
1) Қарым – қатынастың тиімді өтуіне әсер ететін шарттарды анықтау.
2) Қарым – қатынастың қаншалықты тиімді өтуін анықтауға жол ашатын әдістемелерді алдын ала тексеру.
3)Ойынның балалары арасындағы қарым – қатынастың дұрыс құрылуының факторы екенін дәлелдеу.
4) Кіші жастағы қыздар мен ұлдардың арасындағы қарым – қатынасқа баса назар аудару.
3. Зерттеу болжамы:
Кіші оқушылардың қарым – қатынасы тиімді, жылдам талапқа сай жүзеге асады, мақсатты түрде талаптарды орындағанда, әдістемелерді дұрыс қолданғанда, отбасының және мұғалімнің жан - жақты қолдап отырғанда, балаға гуманистік көз қараспен жеке бас ерекшеліктерін есепке алып отырғанда.
4.Зерттеу объектісі:
Бастауыш мектеп жасындағы балалардың өзара қарым – қатынас жасау үрдісі.
5.Зерттеу пәні: Кіші оқушылардың қарым – қатынас жасау ерекшелігі.
Әрбір тірі пәндеге өзінің тіршілік етуіне ауа, су, жылу қаншалықты қажет болса, қарым – қатынасқа түсу, бір – бірімен тіл табысу соншалықты маңызды. Қарым – қатынасқа түсу арқылы адам өзінің ойндағысын жеткізе алады. Өзіне қажеттінің бәрін сөйлеу арқылы, ымдау арқылы білдіреді. Осылайша тіл табысып, қарым – қатынасқа түсуі ежелгі кезден ерте кездегі адамдардың бірігіп тобыр болып, тіршілік ете бастағанынан – ақ бастау ала бастаған. Алғашында олар ымдасу арқылы, қимыл – қозғалыс арқылы іштегі айтайын дегенін білдіретін. Кейін келе әр түрлі дыбыстар шығара бастаған. Тірлік құру барысында қажеттіліктердің арқасында әр түрлі сөздер жарыққа шығып, кейін сөйлесу процесіне әкеліп соқты. Сөйлеу – ол күрделі психологиялық процесс, адамдардың қарым - қатынас жасау құралы қарым - қатынас жасаудың қуатты құралы – тіл. Тіл табысу арқылы, сөйлеу арқылы адам баласы бір – бірі түсіне алады, ішіндегі ойын жарыққа шығара алады. Қарым – қатынас психологиясының мәні өте зор. Қарым – қатынас адам баласының жас және жеке ерекшелігіне қарай әр түрлі болып келеді. Жеке ерекшелік дейтініміз – адамның мінезін, темпераментіне байланысты. Ал жас ерекшеліктері адам баласының жас мөлшеріне байланысты қарым – қатынас әр түрлі, мысалы, атап айтатын балсақ.
- үлкендердің үлкендермен қарым – қатынасы әр түрлі;
- үлкеннің кішімен қарым – қатынасы;
- кішімен кішінің қарым - қатынасы мүлдем басқаша.
Менің ерекше тоқталайын дегенім «Кіші оқушының өзара қарым – қатынасының ерекшеліктері» сіздер келешек мұғалімдер оқушыға білім берумен ғана шектелмей, алдымыздағы әртүрлі жақтан келген оқушыларды ұжым ретінде қалыптастыруымыз керек. Олардың ұжым болып қалыптасуы үшін ортақ тіл табысып, ортақ жақсы деңгейдегі қарым – қатынасқа түсе алуы дәрежесінде ықпал етуміз қажет. Сондықтанда мен зерттеу жобамды осындай тақырыпта алдым.
1.Зертеу мақсаты:
Кіші оқушылардың өзара қарым – қатынастарының ерекшеліктерін айқындау.
2.Зерттеу міндеттері:
1) Қарым – қатынастың тиімді өтуіне әсер ететін шарттарды анықтау.
2) Қарым – қатынастың қаншалықты тиімді өтуін анықтауға жол ашатын әдістемелерді алдын ала тексеру.
3)Ойынның балалары арасындағы қарым – қатынастың дұрыс құрылуының факторы екенін дәлелдеу.
4) Кіші жастағы қыздар мен ұлдардың арасындағы қарым – қатынасқа баса назар аудару.
3. Зерттеу болжамы:
Кіші оқушылардың қарым – қатынасы тиімді, жылдам талапқа сай жүзеге асады, мақсатты түрде талаптарды орындағанда, әдістемелерді дұрыс қолданғанда, отбасының және мұғалімнің жан - жақты қолдап отырғанда, балаға гуманистік көз қараспен жеке бас ерекшеліктерін есепке алып отырғанда.
4.Зерттеу объектісі:
Бастауыш мектеп жасындағы балалардың өзара қарым – қатынас жасау үрдісі.
5.Зерттеу пәні: Кіші оқушылардың қарым – қатынас жасау ерекшелігі.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
1) Аймауытов бес тамдық шығармалар жинағы. Алматы: Ғылым, 1998 – 448б.
2) Алдамұратов Ә. Қызықты психология Алматы, 1982
3) Абрамова Г. Возрасная психология М, 2000
4) Аймауытұлы Ж. Психология. – Алматы. Рауан 1995 – 221б.
5) Алдамұратов Ә. Психология салаларының бағдарламалары Алматы, Республика баспа кабинеті, 2000ж – 198б.
6)Әубәкіров Ж.Қ. мектеп жасына дейінгі балалармен қарым – қатынас тренингін ұйымдастырудың педогогикалық – психологиялық негіздері; Алматы: Б.Ж., 2001 -33б.
7) «Бастауыш мектеп» 4/2004. 21б.
8) Балаубаева С, Темирбенова А, психология 1974
9) Выготский Л.С. VI томдық шығармалар жинағы
10)Гоноболин Ф.Н. Психология Москва Волшая школа,1982
11)Кішкентай бекзадалар қазақстан мектебі 2004 – 47б
12) Кузин В.К Психология Москва Волшая щкола, 1982
13) Жұмасова К.С. Психология «Фолмант» баспасы Астана – 2006 – 119б.
14) Жарықбаев Қ. «Жалпы психология» Алматы, 2004 -61б.
15) Люблинская А.А. мұғалімге бастауыш мектеп оқушысының психологиясы жөнінде – Алматы: Мектеп, 1981 – 238б.
16) Мухина В.С Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы – Алматы: Мектеп, 1986 – 232б
17) Мұқанов М. Жас және педогикалық психология – Алматы, 1982 – 98б
18) Қазақстан мектебі 2/2008 – 34б
19) Тілеубекова А.Р. Адамгершілік тәрбиесінің негіздері, А.., 1991 – 196б
20) Тәжібаев Т. Жалпы психология – Алматы, 1993 – 301б.
1) Аймауытов бес тамдық шығармалар жинағы. Алматы: Ғылым, 1998 – 448б.
2) Алдамұратов Ә. Қызықты психология Алматы, 1982
3) Абрамова Г. Возрасная психология М, 2000
4) Аймауытұлы Ж. Психология. – Алматы. Рауан 1995 – 221б.
5) Алдамұратов Ә. Психология салаларының бағдарламалары Алматы, Республика баспа кабинеті, 2000ж – 198б.
6)Әубәкіров Ж.Қ. мектеп жасына дейінгі балалармен қарым – қатынас тренингін ұйымдастырудың педогогикалық – психологиялық негіздері; Алматы: Б.Ж., 2001 -33б.
7) «Бастауыш мектеп» 4/2004. 21б.
8) Балаубаева С, Темирбенова А, психология 1974
9) Выготский Л.С. VI томдық шығармалар жинағы
10)Гоноболин Ф.Н. Психология Москва Волшая школа,1982
11)Кішкентай бекзадалар қазақстан мектебі 2004 – 47б
12) Кузин В.К Психология Москва Волшая щкола, 1982
13) Жұмасова К.С. Психология «Фолмант» баспасы Астана – 2006 – 119б.
14) Жарықбаев Қ. «Жалпы психология» Алматы, 2004 -61б.
15) Люблинская А.А. мұғалімге бастауыш мектеп оқушысының психологиясы жөнінде – Алматы: Мектеп, 1981 – 238б.
16) Мухина В.С Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы – Алматы: Мектеп, 1986 – 232б
17) Мұқанов М. Жас және педогикалық психология – Алматы, 1982 – 98б
18) Қазақстан мектебі 2/2008 – 34б
19) Тілеубекова А.Р. Адамгершілік тәрбиесінің негіздері, А.., 1991 – 196б
20) Тәжібаев Т. Жалпы психология – Алматы, 1993 – 301б.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТІРЛІГІ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: Кіші оқушылардың өзара қарым – қатынастарының
ерекшеліктері.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ҚАРЫМ – ҚАТЫНАС ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ МӘНІ ... ... ... ... ... ...3
1.1 Қарым – қатынас психологиясы жайлы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қарым – қатынас психологиясының
анықтамасы ... ... ... ... ... ... . ... ..7
1.3 Қарым – қатынастың тәрбиелік
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .8
2 КІШІ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗАРА ҚАРЫМ – ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...9
2.1 Кіші оқушының психологиялық
сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..9
2.2 Кіші оқушының жеке басының
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..12
2.3 Кіші оқушылар арасындағы ойын қарым – қатынасты дамыту
факторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.4 Кіші жастағы қыздар мен ұлдар арасындағы қарым – қатынас
психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
3 ЭКСПЕРИМЕНТТІК
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
3.1 Эксперимент
барысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...19
3.2 Кіші оқушылардың өзара қарым – қатынасын анықтайтын
әдістемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3.3 Эксперимент нәтижесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
0
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 21
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...22
ТІРКЕМЕЛЕР
КІРІСПЕ
Әрбір тірі пәндеге өзінің тіршілік етуіне ауа, су, жылу қаншалықты
қажет болса, қарым – қатынасқа түсу, бір – бірімен тіл табысу соншалықты
маңызды. Қарым – қатынасқа түсу арқылы адам өзінің ойндағысын жеткізе
алады. Өзіне қажеттінің бәрін сөйлеу арқылы, ымдау арқылы білдіреді.
Осылайша тіл табысып, қарым – қатынасқа түсуі ежелгі кезден ерте кездегі
адамдардың бірігіп тобыр болып, тіршілік ете бастағанынан – ақ бастау ала
бастаған. Алғашында олар ымдасу арқылы, қимыл – қозғалыс арқылы іштегі
айтайын дегенін білдіретін. Кейін келе әр түрлі дыбыстар шығара бастаған.
Тірлік құру барысында қажеттіліктердің арқасында әр түрлі сөздер жарыққа
шығып, кейін сөйлесу процесіне әкеліп соқты. Сөйлеу – ол күрделі
психологиялық процесс, адамдардың қарым - қатынас жасау құралы қарым -
қатынас жасаудың қуатты құралы – тіл. Тіл табысу арқылы, сөйлеу арқылы адам
баласы бір – бірі түсіне алады, ішіндегі ойын жарыққа шығара алады. Қарым –
қатынас психологиясының мәні өте зор. Қарым – қатынас адам баласының жас
және жеке ерекшелігіне қарай әр түрлі болып келеді. Жеке ерекшелік
дейтініміз – адамның мінезін, темпераментіне байланысты. Ал жас
ерекшеліктері адам баласының жас мөлшеріне байланысты қарым – қатынас әр
түрлі, мысалы, атап айтатын балсақ.
- үлкендердің үлкендермен қарым – қатынасы әр түрлі;
- үлкеннің кішімен қарым – қатынасы;
- кішімен кішінің қарым - қатынасы мүлдем басқаша.
Менің ерекше тоқталайын дегенім Кіші оқушының өзара қарым –
қатынасының ерекшеліктері сіздер келешек мұғалімдер оқушыға білім берумен
ғана шектелмей, алдымыздағы әртүрлі жақтан келген оқушыларды ұжым ретінде
қалыптастыруымыз керек. Олардың ұжым болып қалыптасуы үшін ортақ тіл
табысып, ортақ жақсы деңгейдегі қарым – қатынасқа түсе алуы дәрежесінде
ықпал етуміз қажет. Сондықтанда мен зерттеу жобамды осындай тақырыпта
алдым.
1.Зертеу мақсаты:
Кіші оқушылардың өзара қарым – қатынастарының ерекшеліктерін
айқындау.
2.Зерттеу міндеттері:
1) Қарым – қатынастың тиімді өтуіне әсер ететін шарттарды анықтау.
2) Қарым – қатынастың қаншалықты тиімді өтуін анықтауға жол ашатын
әдістемелерді алдын ала тексеру.
3)Ойынның балалары арасындағы қарым – қатынастың дұрыс құрылуының
факторы екенін дәлелдеу.
4) Кіші жастағы қыздар мен ұлдардың арасындағы қарым – қатынасқа баса
назар аудару.
3. Зерттеу болжамы:
Кіші оқушылардың қарым – қатынасы тиімді, жылдам талапқа сай жүзеге
асады, мақсатты түрде талаптарды орындағанда, әдістемелерді дұрыс
қолданғанда, отбасының және мұғалімнің жан - жақты қолдап отырғанда,
балаға гуманистік көз қараспен жеке бас ерекшеліктерін есепке алып
отырғанда.
4.Зерттеу объектісі:
Бастауыш мектеп жасындағы балалардың өзара қарым – қатынас жасау
үрдісі.
5.Зерттеу пәні: Кіші оқушылардың қарым – қатынас жасау ерекшелігі.
1.1Қарым – қатынас психологиясы жайлы түсінік
Психология ұғымының жалпы әлеуметтік психология мен тіл
психологиясындағы қарым – қатынас психологиясы деп аталатын арнайы сала
бар. Бұл сала адам тану жайындағы жетекші ғылыми пән психологиясының біздің
заманымызға ерекше назар салып, оған жете мән беріп отыратын ғылыми
тәжірибелік және қолданбалы маңызды сала болып табылады. Әлеуметтік
өмірдегі адамдардың іс - әрекетінің негізгі түрі – сөйлеу. Сөйлеу – күрделі
психологиялық процесс. Сөйлеу – адамдардың қарым – қатынас жасау құралы.
Қарым - қатынас жасау күрделі психология үрдісі. Қарым – қатынас жасаудың
қуатты құралы тіл. Қарым – қатынасқа түсу арқылы адам басқа адамдармен де
тіл табысып, ішіндегі ойын жарыққа шығара алады. Қарым – қатынас арқылы
педагогикалық үрдісте тәрбиелік жүйе қалыптасады. Педагогикалық қызметте
қарым – қатынас процесі пропорциональды және функционалда маңызы болып
табылады. В. А. Сухомлинскийдің айтқаны бойынша мұғалім сөзі
тәрбиеленушінің жан – дүниесіне әсер ететін еш нәрсемен араластырмайтын
құрал. Тәрбиенің өнер – ең алдымен, оның дұрыс сөйлеу өнері, адамның
жүйесіне әсер ету. Мұғалім мен оқушы қарым – қатынас үрдісінде тек оқыту
мен тәрбиелеу функциялары ғана дамымайды, басқада педагогикалық қиындықтар
шешіледі. Педагогикалық жұмыста қарым – қатынас келесі мәселелерді шешеді:
1. оқыту мәселелерін шешу.
2. тәрбие үрдісін дамыту.
3. оқыту мен тәрбиелеу үшін мұғалімнің оқушыларға әсер етуі.
Қарым – қатынас көп функционалды жүйе. Оқыту үрдістерінде, бәріміз
білетіндей үш мақсаты бар: білімділік, тәрбиелік, дамытушылық. Бұл жерде
қарым – қатынас қалай жұмыс істейді?
1. Білімділік мақсатты жүзеге асыруда қарым – қатынас оқушылармен шын
мәнінде тура психология контактіге түсуге мүмкіндік туғызады.
Шығармашылық ізденетін және ортақ ойлануды туғызады.
2. Тәрбиелік мақсатында қарым – қатынас арқылы тәрбиелеу және
педагогикалық қатынас жақсарады, ұжымдағы бір – бірімен қарым –
қатынас жақсарады.
3. Дамытушылық мақсатында қарым – қатынас арқылы психология ситуациялары
туындайды, бұл оқушылардың өздігінен ізденіп ойлануларын талап етеді.
Қарым – қатынасты түсіну арқылы адам ішіндегі ойын жарыққа шығардық
делік. Менің қорғайын деп отырған тақырыбым Кіші оқушылардың өзара
қарым – қатынастарының ерекшеліктері.
Біз студенттер, әсіресе мектепке практикаға барғанда оқушылардан
қорықпай олармен дұрыс қарым – қатынасқа түсіп, тіл табысуымыз керек болды.
Сондықтан осы тақырыпқа байланысты білім алып кіші оқушылардың өзара қарым
– қатынастарын дамыту мақсатында әртүрлі іс шаралар жүргіздім.
1Сухомлинский В.А. Этюды о воспитаний ( народное образование – 1967 №2)
1.2Қарым - қатынас психологиясының анықтамасы
Қазіргі заман адамдары достасуға, сырласуға, қарым – қатынасқа түсуге
дайын дегенді естіген жақсы. Біз барлығымыз қарым – қатынастың әртүрлі
түрлерін қолданамыз. Біз алдымызға қойған мақсатымызға қарай, көңіл –
күйімізге қарай, жұмыстамыз ба, әлде демалыстамыз ба, өзіміздің бе, әлде
ортақ проблемаларды шешіп жүреміз бе? Осыларға байланысты қарым – қатынасқа
түсеміз. өзіміздің алдымызға қойған мақсатымызды жүзеге асыру үшін,
басқаларды да сол іске араластырып қойғанда қарым – қатынас бұзылады. Біз
сол адамның тілектерімен, көңіл – күйімен, пікірімен сырласпағанда адамдар
сөйлескенді жақсы көреді, бірақ кейбіреуі сөйлесе алмайды және тез
шаршайды. Дегенмен, сөйлеу - қарым – қатынас құралы көз қарас. Сонымен
қарым – қатынас дегеніміз адамдардың бір – бірімен сөйлесуі, пікір алмасу,
ой бөлісуі, уайым - қайғылары, сезімдерін, іс-қимылдарымен бөліседі. Қарым
- қатынас адамдардың іс-әрекетінің бір формасы. А. Линколин адам өміріндегі
ең тамаша нәрсе – оның басқа адамдармен қарым – қатынасы. Мәдениетті
дамыған адамға қарым – қатынас қажеттілік болып табылады. Қарым - қатынас
адамдар бір – біріне әсер ететін тәрбиелеу және өзін - өзі тәрбиелеу үрдісі
болып табылады. Менің ойымша қарым – қатынас бұл тәрбиелік аса маңызды
ақпарат алу деген сөз. Адамдар қарым– қатынас арқылы айналасындағы дүние
жайлы мәлімет алады, еңбекпен тұрмыс дағдыларына машақаттанады. Адамзат
жасап шығарған түрлі құндылықтарды меңгереді. Осындай қарым – қатынастың
мән мағаналары олардың түрлі көріністері жеке адамдар мен таптық ұйымдардың
тіршілігінен жақсы байқалып отырады.
1.3 Қарым – қатынастың тәрбиелік ықпалы
Қарым – қатынас адамзат өмірінің аса маңызды және негізгі саласына
айналып, соның нәтижесінде тұлғаарлық байланыс орнығып өзара мәнімен
қалыптасып дамиды. Қарым–қатынас барысында екі не бірнеше психологиялық
жүйе, екі не бірнеше рухани әлем және ой – пікір, сана – сезім, мінез –
құлық арасында келісім, не өзара түсіністік тұрғысында, не болмаса
қақтығыс, талас – тартыс, қарама – қайшылық тұрғысындағы мәнмен үрдіс іске
асады. Қарым – қатынас барысындағы біреудің екінші бір адамға әсері не
болмаса өзара қарым – қатынас нәтижесіндегі ықпалдастықтың әдіс – тәсілдері
педогикалық сипатта болғанымен, ішкі тетіктері адамның психикалық ахуалына,
сезімі мен ой – санасына, қылық – жорығы, жүріс – тұрысына тікелей жанама
сөз арқылы әсер ету болып саналады. Психолингвист ғылымдар бала болсын,
ересек адам болсын, алдымен сөздің дауыстағы астарына мән беретінін
белгілеген олардың зертеулері бойынша сөз арқылы қарым – қатынасқа енуді
алдымен дауыс басымы не ырғағы көңіл -күйді білдіретін тұстарын, одан соң
айтушының ым – ишарасына, ең соңында барып сөздің мәнін анғартатын туралы
экспримент түрінде дәлелденеді. ( Э. Меграбян, И. Зязюнь т.б. ) Қарым –
қатынас тәрбиесі қоғамдық тәрбиемен ұштас. Ол қоғаммен бүкіл қоғамдық
қатынастар жүйесімен тығыз байланысты. Баланы тәрбиелеп оқыту мен қатар оны
жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді. Қарым – қатынас арқылы
оқушының өзара келісім, өзара түсіністік, бірінің екіншісіне байланысуы,
бірін екіншісі құптауы ықтимал. Олардың достық сезімдері, мейірімділік,
жауапкершілік сезімдері осы қарым – қатынас арқылы анғарады. Өзара мағлұмат
алмасу олардың руханы кемелденуіне алып келеді. Қарым – қатынас арқылы олар
ұжым болып бірігеді, олардың мақсатты бірлесіп еңбек ету нәтижесіне
ортақтасу, бөлісу, деңгейіне жетеді. Яғни оқушылардың ұжымдық байланыстарын
нығайта түсетін осы маңызды сала – оқушылардың өзара қарым – қатынасы. Бұл
педогог психолог ғылымдар тарапынан дәлелденген.
Кіші оқушының өзара қарым– қатынастарының ерекшеліктері
2.1Кіші оқушының психологиялық сипаты
Бастауыш мектеп жасындағы оқушы деген термин тым ұзын болғандықтан
біз осының орнына Кіші оқушы деген сөз қолданамыз. Осыған орай біз кіші
оқушының психикалық тұрғыдан өзіндік сипатына тоқтадық. Бұрын балалар
оқымаған кезінде Бастауыш мектеп жасы, Кіші жас деген жас кезеңдері
кездеспейтінін біз ескерткенбіз. Бұл жастың 7-11 жастың өзінше жас
кезіңіне бөлінуі оқудың әсіресе орта оқу мектебінің көп елдерде жаппай
оқу үстем алып дамып келуінен. Осы жас кезеңін өзінше бөліп алып қараудың
себебі – бұларда өтетін оқу материялдары ұқсас келуінен. Осы жастағылардың
оқу әрекетінің ұқсастығы көпшілігіне тән ұқсас психикалық қасиеттер
тудырады. Міне, бастауыш мектеп жасын бөлек кезеңге бөлудің себебі осыдан.
Кіші оқушылардың оқуға недәуір мүмкіншілігі бар. Себебі олардың
интеллектісі қарапайым ой операциясы дәрежесінде кездеседі дейтін
Ж.Пиаженнің пікірі дұрыс болғанымен, қазірде бұрын аңғарып көрмеген
қабілаті бар екені анықталып отыр. Осыған сүйеніп совет психологтары В.В.
Давыдов т.б. қазіргі күнде беріліп жүрген оқу тапсырмалары оқушылар үшін
жеткіліксіз дейді. Олар мүмкіншілігін толық тауыса алмайды. Сондықтан
бұлардың оқуға мүмкіншілігін толық пайдалану үшін тапсырманы одан әрі
қиындату қажет дейді. Осылай деу, бәлкім, дұрыста болар.
Егер осы жастағылардың негізгі әрекеті бұрын ойын болып келсе, оқуға
кіргенннен оқу қызметі шешуші рөл атқарады. Сөйтіп оқу негізгі қызметке
айналып, баланың психикалық дамуын билейтін болады. Осыған орай баланың
психикалық дамуы ірі өзгерістерге ұшырайды. өзгерістерге ұшырауының себебі
ойынға қарағанда оқу талабының бала үшін қиындығында. Сонымен қатар оқуға
жаңа түскен бала кластағы құрбыларымен қатынас жасап, осының нәтижесінде
өзінің психикалық байлығын дамытып, жаман мен жақсыны ажырата бастайды.
Дегенмен, әуелгі уақытта мектептегі жаңа жағдайда бала әлі бейімделе
алмағандықтан оқу ретінде мына сияқты қиыншылықтар кездеседі: біріншіден,
бала мектептің жағдайына бейімделе алмай мысалы, белгілі уақытта тұрып,
мезгілінде жатуға, сабақтан қалмауға, сабақ кезінде үнсіз тыныш отыруға
үйрене алмағандықтан қиналады. Осының нәтижесінде тез болдырып шаршауыда
ықтимал. Екіншіден, мұғалімнің өзіне тән мінезіне және құрбыларымен қалай
қарым - қатынас жасауға үйрене алмағандықтан бала қиналады. Сыныптың
мұғалімі қанша жақсы болғанымен бала оған бата алмай, бірдеңені сұрау үшін
сескенеді. Сол сияқты қасындағы партада отырған кім, оған сыр айтуға
болама, кіммен ойнауға болады, кіммен болмайды осыны білмейді. Бірақ көп
ұзамай бала үйреніп жатырқауын тоқтатады. Сонымен қатар бала оқуға
кіргеніне мәз болып әке - шешелеріне еркелеп, кейде бір үлкен міндет
атқарып жатқан сияқты болып, өзіне ерекше көңіл бөлуді талап етеді. Осы
кезде әке - шешелері оны көп еркелетпесе осының өзі қиыншылықтардан бас
тартпауға, қиыншылықтарды жеңуге пайдасын тигізеді. Үшіншіден, 1-класта
оқушыларға қойылатын талаптар тым жеңіл келеді. Тапсырмалардың жеңіл болуы
баланы қиыншылықпен күресуге жетелемейді, дегенмен бала оқиды. Оқығысы
келуі мектептегі жағдайдың оған қызық көрінуінен. Мектепке келу қызық болып
көрінгенімен, оқуға арналған баланың қажеттілігін тиімді дамыта алмайды.
Осының нәтижесінде мектептің жағдайына қызығу балада бірте-бірте сөнеді де,
оқуға немқұрайлы қарайтын болады. Немқұрайлылықпен күресу үшін баланың
оқуға ықыласын тудырып тапсырмаларды бірте – бірте қиындату қажет. Әдетте,
оқу материалы жеңіл келесі, баланың іші пысып, жалқаулыққа салынады. Ал
тиым келесі, әлі жете алмағандықтан үлгерме деуден күрделі күдер үзіп, одан
бастартанын балады. Осы екі жағдайдың екеуіде қолайсыз. Сондықтан
тапсырманың қиындығы оқушы үшін қолайлы дәрежеде құрылу тиіс. Егер қолайлы
етіп ықшамдау қиын келесі, тапсырманың жеңіл болғаннан көрі-қиынырақ келуі
әлде қайда ұтымды. Себебі азды-көпті қиындығы бар тапсырмалар баланың
қиналуына, ақыл-ойының алға қарай өрістеуіне жағдай туғызады. Осы үш түрлі
қиыншылықтардың кездесетінін 1кластың бас кезінен бастап еске алу қажет. Ал
алдағы 2 – 3 кластарға келсек, мұндағы оқушылардың жағдайы бірінші класта
қалай оқығанына байланысты. Әдетте, баланың бәлендей обьектіге қызығуы мен
оның ықыласының барлығын ажырату керек. Қызығу ден бәлендей обьектінің бір
жағы сырттай біреуге унайтынын айтады. Қызығу көбіне аз уақытта кездеседі
де, кейін сөніп кетуі ықтимал. Ал ықылас балада іштей ұмылып іске
берілуінен пайда болады. Әрйне, қызығу кейде ықыласты, не бәлендей нәрсеге
құмар болуға апарып соғыуы мүмкін. Бірақ бұл сирек кездеседі. Сондықтан осы
мәселеге 1 – кластан мән беру қажет. Жалпы алғанда 2 – 3 кластағы балардың
көпшілігі ойдағыдай оқып кетеді. Мұның себебі, біріншіден, кіші оқушының
ниеті таза, ішіндегісі тілдің ұшында болып тұрады. Екіншіден бұлар үшін
мұғалім үлкен абырой және бедел. Сондықтан оның сөзін мүлдіртпей орындайтын
болады.
2.2 Кіші оқушының жеке басының дамуы
Кіші оқушының жеке басына тән қасиеті – дамыуына көшелік. " Жеке бас"
деген ұғымға " Мен" деген іс де кіреді. Бала өзін білген соң құрбыларына
қараған – бәлендей тізімде қандай орын алатынын ойлап, қайткенде жақсы
орынға ие болсам деп арман етеді. Бұл жағдайда баланың өзінің қандай орын
алғысы келетіні туралы бағасы мен құралдарының, не үлкендердің ол жөніндегі
бағасы арасында үлкен тақтық болмаған жақсы. Егер кіші оқушының өз
жөніндегі бағасы өзгелердің құрбыларының бағасынан асып кетсе, мұндай
баланы мақтаншақ деп атайды. Керісінше, оның өз жөніндегі бағасы өзгелердің
оған беретін бағасынан төмен келсе, осы баланы кішіпейіл дейді. Кіші оқушы
өзінің ісіне, не мінезіне әлі сын көзбен қарай алмайтын болғандықтан, оның
өзі өзіндегі бағасы, әдетте, өзгелердің бағасынан жоғары дәрежеде келеді.
Кіші оқушының жеке басы деген түсінікке оның сыпайылығына, керісінше,
осыған қарама – қарсы әдепсіздік сапалары да жатады. 7 – 11 жастағыларн
көбінесе ақкөңіл келетіндіктен, бұлардың көбі сыпайы болып келеді.
Кіші оқушының жеке басына тән қасиеттерді тек " Мен" деген сапа
тұрғысынан ғана бағалап қоймай, тиісті мөлшерлерге қалайша болғанды,
мінезі, ерік – жігері қандай, ашуланғыш, не сабырлы келе ме, әсемдікті
ажыратудағы талғамы және өзгелерден қатынасы қандай – осы жөнінен де алып
қарауға болады. Біз енді осыларға тоқталайық.
Мөлшер не норма деп балаға қоятын талаптарды айтады. Бала мектепке
келмей тұрып, нені істеуге болатынын не болмайтынан әбден жақсы біледі.
Мектепке кіргеннен кейін бұрын орындап көрмеген міндеттерді игере білуі
тиіс. Айталық, сабаққа кешігіп, не берілген тапсырманы орындамай келуіне
болмайды. Тапсырманы орындамаса мұғалім мен құрбыларынан ұят. Сол сияқты
мектепке таза киініп келмесе немесе тәртіп бұзса, бұл да "нормаларды"
бұзуға жатады. Әуелгі кезде осыған үйрене алмай қиналатын болады. Бірақ
бірте – бірте мөлшерлерді орындауға үйрене бастайды. Бұл мөлшерлерді норма
дейтін себебі осыларды орындау көпшілік арасында мойндаған және дәстүрлі
болып кеткен.
Ал кіші оқушының мінезіне: қиыншылыққа төзімділігі, берген уәдесінде
тұра алуы, өзгелерге сүйкімді келу, бір нәрсеге әуесқойлығы т.б. жатады.
Осы жағынан алып қарағанда қыздар мен ұлдардың мінезінің осы түрлері бірдей
болып келе бермейді. Мысалы, қиыншылыққа төзімді келіп, оданбас тартпауы,
табандылық т.б. ұлдарда көбірек кездесетін болса, әнгімелерге сүйкімді,
сыпайы, біреуге қамқорлық жасағысы келуі қыздарда басымырақ келеді. Мұның
солай болып келуі тәрбиеші және кімнің қандай жынысқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: Кіші оқушылардың өзара қарым – қатынастарының
ерекшеліктері.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ҚАРЫМ – ҚАТЫНАС ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ МӘНІ ... ... ... ... ... ...3
1.1 Қарым – қатынас психологиясы жайлы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қарым – қатынас психологиясының
анықтамасы ... ... ... ... ... ... . ... ..7
1.3 Қарым – қатынастың тәрбиелік
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .8
2 КІШІ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗАРА ҚАРЫМ – ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...9
2.1 Кіші оқушының психологиялық
сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..9
2.2 Кіші оқушының жеке басының
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..12
2.3 Кіші оқушылар арасындағы ойын қарым – қатынасты дамыту
факторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.4 Кіші жастағы қыздар мен ұлдар арасындағы қарым – қатынас
психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
3 ЭКСПЕРИМЕНТТІК
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
3.1 Эксперимент
барысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...19
3.2 Кіші оқушылардың өзара қарым – қатынасын анықтайтын
әдістемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3.3 Эксперимент нәтижесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
0
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 21
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...22
ТІРКЕМЕЛЕР
КІРІСПЕ
Әрбір тірі пәндеге өзінің тіршілік етуіне ауа, су, жылу қаншалықты
қажет болса, қарым – қатынасқа түсу, бір – бірімен тіл табысу соншалықты
маңызды. Қарым – қатынасқа түсу арқылы адам өзінің ойндағысын жеткізе
алады. Өзіне қажеттінің бәрін сөйлеу арқылы, ымдау арқылы білдіреді.
Осылайша тіл табысып, қарым – қатынасқа түсуі ежелгі кезден ерте кездегі
адамдардың бірігіп тобыр болып, тіршілік ете бастағанынан – ақ бастау ала
бастаған. Алғашында олар ымдасу арқылы, қимыл – қозғалыс арқылы іштегі
айтайын дегенін білдіретін. Кейін келе әр түрлі дыбыстар шығара бастаған.
Тірлік құру барысында қажеттіліктердің арқасында әр түрлі сөздер жарыққа
шығып, кейін сөйлесу процесіне әкеліп соқты. Сөйлеу – ол күрделі
психологиялық процесс, адамдардың қарым - қатынас жасау құралы қарым -
қатынас жасаудың қуатты құралы – тіл. Тіл табысу арқылы, сөйлеу арқылы адам
баласы бір – бірі түсіне алады, ішіндегі ойын жарыққа шығара алады. Қарым –
қатынас психологиясының мәні өте зор. Қарым – қатынас адам баласының жас
және жеке ерекшелігіне қарай әр түрлі болып келеді. Жеке ерекшелік
дейтініміз – адамның мінезін, темпераментіне байланысты. Ал жас
ерекшеліктері адам баласының жас мөлшеріне байланысты қарым – қатынас әр
түрлі, мысалы, атап айтатын балсақ.
- үлкендердің үлкендермен қарым – қатынасы әр түрлі;
- үлкеннің кішімен қарым – қатынасы;
- кішімен кішінің қарым - қатынасы мүлдем басқаша.
Менің ерекше тоқталайын дегенім Кіші оқушының өзара қарым –
қатынасының ерекшеліктері сіздер келешек мұғалімдер оқушыға білім берумен
ғана шектелмей, алдымыздағы әртүрлі жақтан келген оқушыларды ұжым ретінде
қалыптастыруымыз керек. Олардың ұжым болып қалыптасуы үшін ортақ тіл
табысып, ортақ жақсы деңгейдегі қарым – қатынасқа түсе алуы дәрежесінде
ықпал етуміз қажет. Сондықтанда мен зерттеу жобамды осындай тақырыпта
алдым.
1.Зертеу мақсаты:
Кіші оқушылардың өзара қарым – қатынастарының ерекшеліктерін
айқындау.
2.Зерттеу міндеттері:
1) Қарым – қатынастың тиімді өтуіне әсер ететін шарттарды анықтау.
2) Қарым – қатынастың қаншалықты тиімді өтуін анықтауға жол ашатын
әдістемелерді алдын ала тексеру.
3)Ойынның балалары арасындағы қарым – қатынастың дұрыс құрылуының
факторы екенін дәлелдеу.
4) Кіші жастағы қыздар мен ұлдардың арасындағы қарым – қатынасқа баса
назар аудару.
3. Зерттеу болжамы:
Кіші оқушылардың қарым – қатынасы тиімді, жылдам талапқа сай жүзеге
асады, мақсатты түрде талаптарды орындағанда, әдістемелерді дұрыс
қолданғанда, отбасының және мұғалімнің жан - жақты қолдап отырғанда,
балаға гуманистік көз қараспен жеке бас ерекшеліктерін есепке алып
отырғанда.
4.Зерттеу объектісі:
Бастауыш мектеп жасындағы балалардың өзара қарым – қатынас жасау
үрдісі.
5.Зерттеу пәні: Кіші оқушылардың қарым – қатынас жасау ерекшелігі.
1.1Қарым – қатынас психологиясы жайлы түсінік
Психология ұғымының жалпы әлеуметтік психология мен тіл
психологиясындағы қарым – қатынас психологиясы деп аталатын арнайы сала
бар. Бұл сала адам тану жайындағы жетекші ғылыми пән психологиясының біздің
заманымызға ерекше назар салып, оған жете мән беріп отыратын ғылыми
тәжірибелік және қолданбалы маңызды сала болып табылады. Әлеуметтік
өмірдегі адамдардың іс - әрекетінің негізгі түрі – сөйлеу. Сөйлеу – күрделі
психологиялық процесс. Сөйлеу – адамдардың қарым – қатынас жасау құралы.
Қарым - қатынас жасау күрделі психология үрдісі. Қарым – қатынас жасаудың
қуатты құралы тіл. Қарым – қатынасқа түсу арқылы адам басқа адамдармен де
тіл табысып, ішіндегі ойын жарыққа шығара алады. Қарым – қатынас арқылы
педагогикалық үрдісте тәрбиелік жүйе қалыптасады. Педагогикалық қызметте
қарым – қатынас процесі пропорциональды және функционалда маңызы болып
табылады. В. А. Сухомлинскийдің айтқаны бойынша мұғалім сөзі
тәрбиеленушінің жан – дүниесіне әсер ететін еш нәрсемен араластырмайтын
құрал. Тәрбиенің өнер – ең алдымен, оның дұрыс сөйлеу өнері, адамның
жүйесіне әсер ету. Мұғалім мен оқушы қарым – қатынас үрдісінде тек оқыту
мен тәрбиелеу функциялары ғана дамымайды, басқада педагогикалық қиындықтар
шешіледі. Педагогикалық жұмыста қарым – қатынас келесі мәселелерді шешеді:
1. оқыту мәселелерін шешу.
2. тәрбие үрдісін дамыту.
3. оқыту мен тәрбиелеу үшін мұғалімнің оқушыларға әсер етуі.
Қарым – қатынас көп функционалды жүйе. Оқыту үрдістерінде, бәріміз
білетіндей үш мақсаты бар: білімділік, тәрбиелік, дамытушылық. Бұл жерде
қарым – қатынас қалай жұмыс істейді?
1. Білімділік мақсатты жүзеге асыруда қарым – қатынас оқушылармен шын
мәнінде тура психология контактіге түсуге мүмкіндік туғызады.
Шығармашылық ізденетін және ортақ ойлануды туғызады.
2. Тәрбиелік мақсатында қарым – қатынас арқылы тәрбиелеу және
педагогикалық қатынас жақсарады, ұжымдағы бір – бірімен қарым –
қатынас жақсарады.
3. Дамытушылық мақсатында қарым – қатынас арқылы психология ситуациялары
туындайды, бұл оқушылардың өздігінен ізденіп ойлануларын талап етеді.
Қарым – қатынасты түсіну арқылы адам ішіндегі ойын жарыққа шығардық
делік. Менің қорғайын деп отырған тақырыбым Кіші оқушылардың өзара
қарым – қатынастарының ерекшеліктері.
Біз студенттер, әсіресе мектепке практикаға барғанда оқушылардан
қорықпай олармен дұрыс қарым – қатынасқа түсіп, тіл табысуымыз керек болды.
Сондықтан осы тақырыпқа байланысты білім алып кіші оқушылардың өзара қарым
– қатынастарын дамыту мақсатында әртүрлі іс шаралар жүргіздім.
1Сухомлинский В.А. Этюды о воспитаний ( народное образование – 1967 №2)
1.2Қарым - қатынас психологиясының анықтамасы
Қазіргі заман адамдары достасуға, сырласуға, қарым – қатынасқа түсуге
дайын дегенді естіген жақсы. Біз барлығымыз қарым – қатынастың әртүрлі
түрлерін қолданамыз. Біз алдымызға қойған мақсатымызға қарай, көңіл –
күйімізге қарай, жұмыстамыз ба, әлде демалыстамыз ба, өзіміздің бе, әлде
ортақ проблемаларды шешіп жүреміз бе? Осыларға байланысты қарым – қатынасқа
түсеміз. өзіміздің алдымызға қойған мақсатымызды жүзеге асыру үшін,
басқаларды да сол іске араластырып қойғанда қарым – қатынас бұзылады. Біз
сол адамның тілектерімен, көңіл – күйімен, пікірімен сырласпағанда адамдар
сөйлескенді жақсы көреді, бірақ кейбіреуі сөйлесе алмайды және тез
шаршайды. Дегенмен, сөйлеу - қарым – қатынас құралы көз қарас. Сонымен
қарым – қатынас дегеніміз адамдардың бір – бірімен сөйлесуі, пікір алмасу,
ой бөлісуі, уайым - қайғылары, сезімдерін, іс-қимылдарымен бөліседі. Қарым
- қатынас адамдардың іс-әрекетінің бір формасы. А. Линколин адам өміріндегі
ең тамаша нәрсе – оның басқа адамдармен қарым – қатынасы. Мәдениетті
дамыған адамға қарым – қатынас қажеттілік болып табылады. Қарым - қатынас
адамдар бір – біріне әсер ететін тәрбиелеу және өзін - өзі тәрбиелеу үрдісі
болып табылады. Менің ойымша қарым – қатынас бұл тәрбиелік аса маңызды
ақпарат алу деген сөз. Адамдар қарым– қатынас арқылы айналасындағы дүние
жайлы мәлімет алады, еңбекпен тұрмыс дағдыларына машақаттанады. Адамзат
жасап шығарған түрлі құндылықтарды меңгереді. Осындай қарым – қатынастың
мән мағаналары олардың түрлі көріністері жеке адамдар мен таптық ұйымдардың
тіршілігінен жақсы байқалып отырады.
1.3 Қарым – қатынастың тәрбиелік ықпалы
Қарым – қатынас адамзат өмірінің аса маңызды және негізгі саласына
айналып, соның нәтижесінде тұлғаарлық байланыс орнығып өзара мәнімен
қалыптасып дамиды. Қарым–қатынас барысында екі не бірнеше психологиялық
жүйе, екі не бірнеше рухани әлем және ой – пікір, сана – сезім, мінез –
құлық арасында келісім, не өзара түсіністік тұрғысында, не болмаса
қақтығыс, талас – тартыс, қарама – қайшылық тұрғысындағы мәнмен үрдіс іске
асады. Қарым – қатынас барысындағы біреудің екінші бір адамға әсері не
болмаса өзара қарым – қатынас нәтижесіндегі ықпалдастықтың әдіс – тәсілдері
педогикалық сипатта болғанымен, ішкі тетіктері адамның психикалық ахуалына,
сезімі мен ой – санасына, қылық – жорығы, жүріс – тұрысына тікелей жанама
сөз арқылы әсер ету болып саналады. Психолингвист ғылымдар бала болсын,
ересек адам болсын, алдымен сөздің дауыстағы астарына мән беретінін
белгілеген олардың зертеулері бойынша сөз арқылы қарым – қатынасқа енуді
алдымен дауыс басымы не ырғағы көңіл -күйді білдіретін тұстарын, одан соң
айтушының ым – ишарасына, ең соңында барып сөздің мәнін анғартатын туралы
экспримент түрінде дәлелденеді. ( Э. Меграбян, И. Зязюнь т.б. ) Қарым –
қатынас тәрбиесі қоғамдық тәрбиемен ұштас. Ол қоғаммен бүкіл қоғамдық
қатынастар жүйесімен тығыз байланысты. Баланы тәрбиелеп оқыту мен қатар оны
жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді. Қарым – қатынас арқылы
оқушының өзара келісім, өзара түсіністік, бірінің екіншісіне байланысуы,
бірін екіншісі құптауы ықтимал. Олардың достық сезімдері, мейірімділік,
жауапкершілік сезімдері осы қарым – қатынас арқылы анғарады. Өзара мағлұмат
алмасу олардың руханы кемелденуіне алып келеді. Қарым – қатынас арқылы олар
ұжым болып бірігеді, олардың мақсатты бірлесіп еңбек ету нәтижесіне
ортақтасу, бөлісу, деңгейіне жетеді. Яғни оқушылардың ұжымдық байланыстарын
нығайта түсетін осы маңызды сала – оқушылардың өзара қарым – қатынасы. Бұл
педогог психолог ғылымдар тарапынан дәлелденген.
Кіші оқушының өзара қарым– қатынастарының ерекшеліктері
2.1Кіші оқушының психологиялық сипаты
Бастауыш мектеп жасындағы оқушы деген термин тым ұзын болғандықтан
біз осының орнына Кіші оқушы деген сөз қолданамыз. Осыған орай біз кіші
оқушының психикалық тұрғыдан өзіндік сипатына тоқтадық. Бұрын балалар
оқымаған кезінде Бастауыш мектеп жасы, Кіші жас деген жас кезеңдері
кездеспейтінін біз ескерткенбіз. Бұл жастың 7-11 жастың өзінше жас
кезіңіне бөлінуі оқудың әсіресе орта оқу мектебінің көп елдерде жаппай
оқу үстем алып дамып келуінен. Осы жас кезеңін өзінше бөліп алып қараудың
себебі – бұларда өтетін оқу материялдары ұқсас келуінен. Осы жастағылардың
оқу әрекетінің ұқсастығы көпшілігіне тән ұқсас психикалық қасиеттер
тудырады. Міне, бастауыш мектеп жасын бөлек кезеңге бөлудің себебі осыдан.
Кіші оқушылардың оқуға недәуір мүмкіншілігі бар. Себебі олардың
интеллектісі қарапайым ой операциясы дәрежесінде кездеседі дейтін
Ж.Пиаженнің пікірі дұрыс болғанымен, қазірде бұрын аңғарып көрмеген
қабілаті бар екені анықталып отыр. Осыған сүйеніп совет психологтары В.В.
Давыдов т.б. қазіргі күнде беріліп жүрген оқу тапсырмалары оқушылар үшін
жеткіліксіз дейді. Олар мүмкіншілігін толық тауыса алмайды. Сондықтан
бұлардың оқуға мүмкіншілігін толық пайдалану үшін тапсырманы одан әрі
қиындату қажет дейді. Осылай деу, бәлкім, дұрыста болар.
Егер осы жастағылардың негізгі әрекеті бұрын ойын болып келсе, оқуға
кіргенннен оқу қызметі шешуші рөл атқарады. Сөйтіп оқу негізгі қызметке
айналып, баланың психикалық дамуын билейтін болады. Осыған орай баланың
психикалық дамуы ірі өзгерістерге ұшырайды. өзгерістерге ұшырауының себебі
ойынға қарағанда оқу талабының бала үшін қиындығында. Сонымен қатар оқуға
жаңа түскен бала кластағы құрбыларымен қатынас жасап, осының нәтижесінде
өзінің психикалық байлығын дамытып, жаман мен жақсыны ажырата бастайды.
Дегенмен, әуелгі уақытта мектептегі жаңа жағдайда бала әлі бейімделе
алмағандықтан оқу ретінде мына сияқты қиыншылықтар кездеседі: біріншіден,
бала мектептің жағдайына бейімделе алмай мысалы, белгілі уақытта тұрып,
мезгілінде жатуға, сабақтан қалмауға, сабақ кезінде үнсіз тыныш отыруға
үйрене алмағандықтан қиналады. Осының нәтижесінде тез болдырып шаршауыда
ықтимал. Екіншіден, мұғалімнің өзіне тән мінезіне және құрбыларымен қалай
қарым - қатынас жасауға үйрене алмағандықтан бала қиналады. Сыныптың
мұғалімі қанша жақсы болғанымен бала оған бата алмай, бірдеңені сұрау үшін
сескенеді. Сол сияқты қасындағы партада отырған кім, оған сыр айтуға
болама, кіммен ойнауға болады, кіммен болмайды осыны білмейді. Бірақ көп
ұзамай бала үйреніп жатырқауын тоқтатады. Сонымен қатар бала оқуға
кіргеніне мәз болып әке - шешелеріне еркелеп, кейде бір үлкен міндет
атқарып жатқан сияқты болып, өзіне ерекше көңіл бөлуді талап етеді. Осы
кезде әке - шешелері оны көп еркелетпесе осының өзі қиыншылықтардан бас
тартпауға, қиыншылықтарды жеңуге пайдасын тигізеді. Үшіншіден, 1-класта
оқушыларға қойылатын талаптар тым жеңіл келеді. Тапсырмалардың жеңіл болуы
баланы қиыншылықпен күресуге жетелемейді, дегенмен бала оқиды. Оқығысы
келуі мектептегі жағдайдың оған қызық көрінуінен. Мектепке келу қызық болып
көрінгенімен, оқуға арналған баланың қажеттілігін тиімді дамыта алмайды.
Осының нәтижесінде мектептің жағдайына қызығу балада бірте-бірте сөнеді де,
оқуға немқұрайлы қарайтын болады. Немқұрайлылықпен күресу үшін баланың
оқуға ықыласын тудырып тапсырмаларды бірте – бірте қиындату қажет. Әдетте,
оқу материалы жеңіл келесі, баланың іші пысып, жалқаулыққа салынады. Ал
тиым келесі, әлі жете алмағандықтан үлгерме деуден күрделі күдер үзіп, одан
бастартанын балады. Осы екі жағдайдың екеуіде қолайсыз. Сондықтан
тапсырманың қиындығы оқушы үшін қолайлы дәрежеде құрылу тиіс. Егер қолайлы
етіп ықшамдау қиын келесі, тапсырманың жеңіл болғаннан көрі-қиынырақ келуі
әлде қайда ұтымды. Себебі азды-көпті қиындығы бар тапсырмалар баланың
қиналуына, ақыл-ойының алға қарай өрістеуіне жағдай туғызады. Осы үш түрлі
қиыншылықтардың кездесетінін 1кластың бас кезінен бастап еске алу қажет. Ал
алдағы 2 – 3 кластарға келсек, мұндағы оқушылардың жағдайы бірінші класта
қалай оқығанына байланысты. Әдетте, баланың бәлендей обьектіге қызығуы мен
оның ықыласының барлығын ажырату керек. Қызығу ден бәлендей обьектінің бір
жағы сырттай біреуге унайтынын айтады. Қызығу көбіне аз уақытта кездеседі
де, кейін сөніп кетуі ықтимал. Ал ықылас балада іштей ұмылып іске
берілуінен пайда болады. Әрйне, қызығу кейде ықыласты, не бәлендей нәрсеге
құмар болуға апарып соғыуы мүмкін. Бірақ бұл сирек кездеседі. Сондықтан осы
мәселеге 1 – кластан мән беру қажет. Жалпы алғанда 2 – 3 кластағы балардың
көпшілігі ойдағыдай оқып кетеді. Мұның себебі, біріншіден, кіші оқушының
ниеті таза, ішіндегісі тілдің ұшында болып тұрады. Екіншіден бұлар үшін
мұғалім үлкен абырой және бедел. Сондықтан оның сөзін мүлдіртпей орындайтын
болады.
2.2 Кіші оқушының жеке басының дамуы
Кіші оқушының жеке басына тән қасиеті – дамыуына көшелік. " Жеке бас"
деген ұғымға " Мен" деген іс де кіреді. Бала өзін білген соң құрбыларына
қараған – бәлендей тізімде қандай орын алатынын ойлап, қайткенде жақсы
орынға ие болсам деп арман етеді. Бұл жағдайда баланың өзінің қандай орын
алғысы келетіні туралы бағасы мен құралдарының, не үлкендердің ол жөніндегі
бағасы арасында үлкен тақтық болмаған жақсы. Егер кіші оқушының өз
жөніндегі бағасы өзгелердің құрбыларының бағасынан асып кетсе, мұндай
баланы мақтаншақ деп атайды. Керісінше, оның өз жөніндегі бағасы өзгелердің
оған беретін бағасынан төмен келсе, осы баланы кішіпейіл дейді. Кіші оқушы
өзінің ісіне, не мінезіне әлі сын көзбен қарай алмайтын болғандықтан, оның
өзі өзіндегі бағасы, әдетте, өзгелердің бағасынан жоғары дәрежеде келеді.
Кіші оқушының жеке басы деген түсінікке оның сыпайылығына, керісінше,
осыған қарама – қарсы әдепсіздік сапалары да жатады. 7 – 11 жастағыларн
көбінесе ақкөңіл келетіндіктен, бұлардың көбі сыпайы болып келеді.
Кіші оқушының жеке басына тән қасиеттерді тек " Мен" деген сапа
тұрғысынан ғана бағалап қоймай, тиісті мөлшерлерге қалайша болғанды,
мінезі, ерік – жігері қандай, ашуланғыш, не сабырлы келе ме, әсемдікті
ажыратудағы талғамы және өзгелерден қатынасы қандай – осы жөнінен де алып
қарауға болады. Біз енді осыларға тоқталайық.
Мөлшер не норма деп балаға қоятын талаптарды айтады. Бала мектепке
келмей тұрып, нені істеуге болатынын не болмайтынан әбден жақсы біледі.
Мектепке кіргеннен кейін бұрын орындап көрмеген міндеттерді игере білуі
тиіс. Айталық, сабаққа кешігіп, не берілген тапсырманы орындамай келуіне
болмайды. Тапсырманы орындамаса мұғалім мен құрбыларынан ұят. Сол сияқты
мектепке таза киініп келмесе немесе тәртіп бұзса, бұл да "нормаларды"
бұзуға жатады. Әуелгі кезде осыған үйрене алмай қиналатын болады. Бірақ
бірте – бірте мөлшерлерді орындауға үйрене бастайды. Бұл мөлшерлерді норма
дейтін себебі осыларды орындау көпшілік арасында мойндаған және дәстүрлі
болып кеткен.
Ал кіші оқушының мінезіне: қиыншылыққа төзімділігі, берген уәдесінде
тұра алуы, өзгелерге сүйкімді келу, бір нәрсеге әуесқойлығы т.б. жатады.
Осы жағынан алып қарағанда қыздар мен ұлдардың мінезінің осы түрлері бірдей
болып келе бермейді. Мысалы, қиыншылыққа төзімді келіп, оданбас тартпауы,
табандылық т.б. ұлдарда көбірек кездесетін болса, әнгімелерге сүйкімді,
сыпайы, біреуге қамқорлық жасағысы келуі қыздарда басымырақ келеді. Мұның
солай болып келуі тәрбиеші және кімнің қандай жынысқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz