Отаншылдық мұраты – жасампаздық

Бұл кітап, автордың айтуынша, тәуелсіздік жылдарында туып, ержеткен жаңа ұрпаққа арналыпты. Өйткені, жас ұрпақ үшін өмір сүріп жатқан мемлекет пен қоғамның қалай қалыптасқанын түгел көріп, өз жанының елегінен өткізген және баршасына дерлік тікелей мұрындық болған ең басты тарихи айғақкердің өз аузынан есту айрықша маңызды. Алайда, қазақ топырағында соңғы он бес жыл ішінде болып жатқан өзгерістердің сыры мен сипатына, түп-төркіні мен шығу тегіне, өрістеу жүйесі мен жеткізер нәтижесіне оқиғалардың бәрін өз көзімен көріп, өз басынан өткерген егде буындардың өзі толық түсініп, түгел қанығып үлгерді деуге әлі ерте.
Бұрынғы Кеңестер Одағының ақтық тағдыры тек оның ғана емес, бүкіл осы заманғы адамзаттың ойлау жүйесін түбегейлі өзгерістерге ұшыратқанын көбіміз енді-енді аңғарып келеміз. Жиырмасыншы ғасырдың алғашқы бөлігі адамзаттың екі жарылуымен сипатталды. Екінші дүниежүзілік соғыс оны қайта бітістірудің орнына, бұрынғыдан бетер алшақтата түскен айықпас бітеу жараға айналдырды. Қырық жылға таман созылған қырғиқабақ соғыс күллі адамзатты өз жағына шығарады-мыс саналған «жаңа жүйені» әбден титықтатты. Көпке дейін біреу сезіп, біреу сезбей келген тоқырау бірте-бірте өз-өзінен әйгілене бастады. Қызыл тоталитаризмнің шын табиғатын, оның бойындағы өрескел озбырлықты әуелі социалистік жүйеге екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесінде қосылған еуропалық мемлекеттер аңғарды. Жуырда ғана гитлерлік фашизмнің тоқпағынан шыққан тосын әлеумет жаңа «құтқарушы идеяның» қырғи тырнақтарын әп дегеннен сезді. Олардың ашынуларын көрген еуропалық коммунистік қозғалыс та көп кешікпей мықтап абыржи бастады. Еурокоммунизм, «адам рәуішті социализм» қисындары қызыл метрополияның өзіне де әсер етпей қалмады. Кеңес қоғамында да диссиденттік өрістеді. Ұдайы текетіресті азық ететін тапшылдық идеология өзі көп ұрандатқан бейбіт қатар өмір сүру қағидасына өзі төтеп бере алмады. Әсіресе экономикалық бәсекелестікте әбден сыр берді. Жер шары тұрғындарының 15 пайызын ғана құрайтын капиталистік елдер әлемде өндірілетін жалпы ішкі өнімнің 63 пайызын, халықтың 33 пайызын қамтитын социалистік елдер ондай өнімнің 19 пайызын, ал адамзаттың 52 пайызын қамтитын «үшінші дүние» бар болғаны 18 пайызын шығарды. Бұндай жағдай адамзаттың 85 пайызы мекендейтін ұлан-байтақ кеңістіктегі әрқилы әлеуметтік күйзелістерді түзету үшін аса ірі саяси-экономикалық өзгерістер қажет екендігін сездірді.
Оны ашық мойындау оңайға түспеді. Әлемдік дамудың жаңа «баламасын» ұсынған қызыл идеология өзінің қисындарын түбірімен қайта қараудың орнына, өзі өткен өкінішті тәжірибені өзі масқаралап, оларды жеке адамдардың кемшіліктері мен қателіктеріне жауып, өз кеңістігінде өзі қопарылмалы ахуал орнатты. Бұны да өз қара дүрсіндігінен көрмей, қайдағы арандатушы сыртқы ықпалдар мен ішкі іріткі күштерге апарып теліді. Сөйтіп, әлеуметтік жіктелісті күшейтіп, тек экономикадағы жағдайды ғана емес, саяси әлеуметтік қатынастарды да шектен шығара шиеленістірді.
Қоғамдағы қауіп тудырып тұрған келеңсіздіктерді алдын ала аңғарып, уақытылы қорытынды жасай алмау обьективті жағдайлардан туындап отырған орасан зор тоқыраушылықты шын мәніндегі революциялық ахуалға дейін асқындырды. Ол империялық саяси жүйені құлатып тынды. Ел ыдырады. Әлеуметтік дағдарыс үстемдік құрып тұрған саяси құрылысты түпкілікті масқараға ұшыратты. Қоғам біріне-бірі ілескен шытырман катаклизмдер құшағында қалды. Ондай жаппай лағушылық хаостың жетегінде кетпей, орын алып отырған тарихи үдерістерді ақылға сыйымдылық арнасына қайта түсіру кешегі өзін өзі жер кіндік санаған әупірім орталықтың қолынан келмей қалды. Мұндай жағдайда саяси естиярлықты бұрынғы шет аймақтардан іздеуге тура келді.
Өйткені, сөз болып отырған еңбекте орынды көрсетілгеніндей, мұндай аласапырандар тұсында Мишель Монтан айтқандай, халықтық тұтастықты сақтап қала алатындай пәтуалы мемлекеттік құрылыс керек еді. Ондай мүмкіндіктен империялық жүйе атымен айырылған-ды. Кеңестік кеңістікте мұндай мемлекеттік ықтималдылыққа тек бұрынғы одақтас республикалар ғана ие бола алатын еді. Басқасын былай қойғанда бұрынғы одақтық конституциялардың өздері де одақтас республикалардың өз еріктерімен одақтан шығып кету құқығын біржолата тәрк ете алмаған-ды. Оның үстіне, әлемдік тәжірибеде ұлттық мемлекеттер күні өткен империялық жүйеден гөрі үстемірек түсе бастады. Бұның бәрі отаршылдықты жою мәселесінің өткір қойылуына жағдай жасады.