Кәсіпкерлік қызметті мелекетік-құқықтық реттеу проблемалары

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Кәсіпкерліктің негізгі құқытық принциптері

Кәсіпкерлікті дамытудың және реттеудің негізгі бағыттары.

Пайдаланған әдебиеттер

Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік- құқықтық реттеу

Бүгінде, Қазақстан Республикасы Президентінің аса назар аударып хатқан аясы кәсіпкерлікті оның ішінде шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту, қолдау, жетілдіру және материалдық, куқықтық қамтамасыз етудің өзекті проблемаларын мүмкіндігінше шешу болып табылады. Әсіресе кәсіпкерлік қызметті, өндірістік-шаруашылық қызметтерді құқықтық реттеуге де айтарлықтай көңіл бөлінуде. Кәсішсерлік қызметті жүргізу продесі көптеген бағыттары бойьгаша заңмен реттелетінін білеміз. Бір карағанымызда бүл дүрыс та сияқты, ал екінші жағынан назар аударсақ кесіпкерлер, кәсіпкерлік әртүрлі меншік нысандарына сүйене отырып қызмет атқаратындықтан мемлекеттің осы саланы реттеуге қатысқаны қажет емес сияқты көрінеді. Өйткені атқарылып жатқан кесіпкерлік қызметтерге заңда тыйым салынбаса, онда олар заңга қаншы емес әрекеттер болып табылады.

Бүл жерде айта кететін бір жайт кесіпкерлер өздерінің кызметтерін жүзеге асыру продесінде басқа түлғаларға жене олардың заңды мүдделері мен құқықтарына нүқсан келтіруге қақылары жоқ Сондыктан, кесіпкерлікті, өндірістік-шаруашылық қызмет аясынын мемлекеттің тарапынан қарқынды турде реттелуі осыган байланысты болады. Өндіріс продесінде жоғарыңа аталған гүлғалардың жеке басының мүдделері; еңбек үжымдарының, мемлекеттің, қызметкерлердің, түтынушылардың мүдделері орын алғандықтан, оларды үйлестіру, белгілі бір шешімге жене бәрінің мүддесіне сай келетіндей қорытындыга келу сияқты меселелер туындайды. Осы жағдайда мемлекеттің көмегі өте қажет болады.

Біріншіден, құқықтық реттеудің ұтымды түрлері мен шегін белгілеу; екіншіден, кәсіпкерліктің қарқынын төмендетпеуге назар аудару; үшіншіден, салық салу жене әлеуметтік мөселелерді шешуге кәсіпкерлерді жөн-жосықсыз катыстыра бермеу; тертіншіден, бақылау органдарының кәсәпкерлік обьектілерін тексеру жөніндегі қызметтерін тертіпке келтіре отырып, бәсеңдету, олардың нормаларды сақтау жөніндегі талаптарының орынды болуын қадағалау.

Сонымен, кесіпкерлік қызметті, оны жүргізу процесіне қатысушылардың мүдделерін есепке ала отырып, олармен келісе (бұл жерде олардың мүдделерінің заң шеңберінен шықпауына назар аудару қажет) құқықтық реттеумен айналысуға болады.

Осы субьектілерді атап көрсетсек, олар мына төмендегідей болып

1) қоғам жене оның мүддесін қоргауға ат салысатын мемлекет;

2) косіпорындардың еңбек үжымдары;

1) тауарлар мен өнімдерді тұтынушылар;

4) контрагенттер,

Осы субьектілердің мүдделері кесіпкерлік қызметтің барлық стаыларында ңемесе жеке дара сатыларында әртүрлі құқықтық нормалармен және әрқалай көрсетілген. Кейде кәсіпкерліктің алғашқы сатысында заң жүзінде белгілі бір талаптар койылады. Ал, ендіру процесінде кәсіпорындарға әр сипаттағы талаптар қойылады: табиғатш пайдалану, санитарлық, бухгалтерлік есеп нормаларын сақтау; әртүрлі қорларға (зейнет ақы қорына, әлеуметті сақтандыру және т. б. ) міндетті төлемдерді аударуды жүзеге асыру, жасалған енімдердің технологиялық талаптарға сай болуын қамтамасыз ету.

Кәсіпкерлердің шаруашылық қызметтерінің нәтижелері қаржы міндеттемелері тұрғысынан (бюджет алдындага), сондай-ақ есеп беру тұрғысынан реттеу аясына жатады. Оған басқа да позицияларды қосуға болады. Мысалы, ұжымдық шартты орындау кәсіпкерлікті күру барысында кәсіпорындарға мемлекеттік тіркеуден өту жөніндегі талап қойылған.

Мемлекеттік тіркеусіз шаруашылық қызметті жүзеге асыру мумкін емес және экономикалық айналым аясына заңды түрде араласуға мүмкіндік болмай калады. Банк мекемелерінде шот ашу, шартқа отыру, белгілі бір қызмет түрімен айналысуға лицензия алу тек мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін ғана жузеге асырылады. Кәсіпкерлік кызметпен айналысудың ерекше нысанк тиісгі қызмет турімен айналысуға құқық берсгін лицензия болып табылады- Лицензия беру заң жүзінде белгіленіп, жүзеге асырылады. Лицензия берілетія қызмет гүрлері де заң жүзінде белгіленеді. Меншік иесінің мүлкінің базасыңда өз кәсіпкерлік кызметін жүзеге асырушы кәсіпкер өзінің меншік і иесімен ара-қатынасын шартқа (контрактіге) отыру арқылы айқындауга міндетті. Контрактіде олардың өзара қатынасгары көрініс табады: өр жақтың міндеттемелері; мүлікті пайдалану құқыгын шектеу; қаржыльгқ өзара қатынастарының төртібі және жағдайлары; екі жақтың ( материалдық жауапкершіліктері; шарттарды бүзудың негіздері және жайлары; кейбір қызмет түрлерімен айналысу құқығын шектеу.

Егер осы аталған шарттар бүзылатын болса кәсіпкер мүлік иесінің (меншік иесі) алдында міндеттемесін орындамағаны ушін жауап береді. Меншік иесімен арасындағы қатынас кәсіпорын жарғысында да көрініс табады. Өйткені, жарғыңа құқықтар мен міндеттері ереже түрінде белгіленеді. Кесіпорын өз қызметін дербес түрде, өз еркімен жоспарлайды, даму белестерін белгілейді және мьгаа көптеген өндірілегін өнімдерге, тауарларға, қызметтерге деген сүраныстарды, кәсіпорынның өндірісгік жене өлеуметтік дамуын қамтамасыз ету қажеттілігін, оның қызметкерлерінің жеке табыстарын жоғарыяату сияқты факторларды есепке алады. Алайда, кейбір белгілі жағдайларда кәсіпорын жоспарын жергілікгі өзін-өзі басқару органдарымен келісе отырып жасауға талап қойылады. Мысалы, экологиялық, демографиялық және басқа да зардаптары болуы мүмкін м. . ігюрындардың жоспарлары сол жергілікті жерлердегі халықтың мүддесінс нүқсан келгіретіндіктен сол аудандық, қалалық, селолық мкімишпкхермен келісіп жоспарлауды қажет етеді.

Кәсіпкерлікті құру сатысында оның қүрылымын таңдау, бөлімдерін қүру, олардың мәртебелерін бекіту және шаруашылық жүргізу құзіреттерін белгілеу нысаналанады. [1]

2. Енді кәсіпкерліктің негізгі құқықтық принциптеріне қысқаша тоқталайық. Оларға мыналар жатады:

1. Кәсіпкерлік қызметі еркіндігінің принципі.

Бұл негізгі принцип. Ол ҚР Конституциясы 26-б. 1-т. -да: "Әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар" деп бекітілген.

Одан әрі бұл принципті ҚР АК-де, заңнамалық актілерде таба аламыз. Ол кәсіпкердің мүліктің қолдана (айналымнан шығарылмаған) кез келген түрлерін отырып және т. б. кәсіпкерліктің кез келген саласында, заңмен көзделген кез келген нысанда өз ісін бастауға және жүргізуге құқығын білдіреді.

Бірақ Қазақстан заңнамасымен кәсіпкерлік қызмет еркіндігі қоғам мүддесіне орай конституциялық құрылыс негіздерін, басқа адамдардың адамгершілігін, денсаулығын, заңды мүдделерін қорғау, елдің қорғанысы мен мемлекет қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатына қажетті шамада шектелуі мүмкін.

Сонымен, ол шаруашылық қызметтің кейбір түрлерін лицензиялаудың кең тәжірибесімен жарым-жартылай шектеледі.

2. Меншіктің алуан түрлерін танудың, меншік құқықтарына заңдық теңдік пен олардың бірдей қорғалуының конституциялық принципі. Ол Конституцияның 6-б. -да бекітілген: "Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады". Оған сәйкес заңнамамен кәсіпкерлік қызметін республикалық, коммуналдық немесе жеке меншіктегі мүлік қолданып, жүргізетін субъектілер үшін меншіктің белгілі бір түрлеріне қандай да болмасын артықшылықтар немесе шектеулерді белгілеуге болмайды.

3. Бәсекелестікті ұстап тұру мен монополизациялауға және жосықсыз бәсекеге бағытталған (Конституцияның 26-б-ы) экономикалық қызметке жол бермеу принцип. Бұл принцип сақтау - нарықтық экономиканы дамытудың және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың қажетті шарты. Мұнда ҚР 2001 ж. 19-қаңтардағы "Бәсекелесу және монополистік қызметті шектеу туралы" заңына маңызды рөл беріледі.

4. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу принципі. Ең бастысы, кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу барысында - кәсіпкерлердің және мемлекеттің жұрт алдындағы және жалпы қоғамның мүдделерінің сақталуына қол жеткізілуі тиіс.

5. Заңдылық принципі1. Ол өте маңызды және оның іске асырылуы
- құқықтық мемлекетті құрудың негізі. Біріншіден, кәсіпкерлік қызмет заңнама талаптары қатал сақталған кезде жүзеге асырылуы тиіс. Екіншіден, маңыздырағы, мемлекет құқықтық актілердің заңдылығын мемлекеттік билік және кәсіпкерлікті реттейтін жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметін қамтамасыз етуі тиіс.

6. Кәсіпкерлердің, солар сияқты тұтынушылардың құқықтарын қорғауды кәсіпкерлік принциптерінің қатарына жатқызуға болады. Бұл принцип түпкі мақсатты - тұтынушылардың мүдделерін толық қанағаттандыру жолымен кәсіпкерлікті дамытуды көздейді. Екінші жағынан, кәсіпкерлердің өздері өз құрылымдарын құру тәртібін оңайлатуға, дәлелсіз тексерулерге және керексіз мемлекеттік бақылауға жол бермеуге, коммерциялық құпияны сақтауға, әділ салық салуға мұқтаж болады. Дәп осыған ҚР АК 10-бабының, 1992 ж. 4- шілдесіндегі "Жекеше кәсіпкерлікті қорғау мен қолдау туралы"; 1997 ж. 19-маусымдағы "Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттің қолдауы туралы"; 1997 ж. 19-маусымдағы "Жеке кәсіпкерлік туралы"; 1998 ж. 31-наурыздағы "Шаруа (фермер) қожалығы" және кәсіпкерлік қызметті реттейтін басқа заңдардың нормалары бағытталған. [2]

Бөлімшілер мен бөлімдер өздерінің кесіпорындарының үйымдық-құқыықтық, нысандарға байланысты әртүрлі құқықтық мәртебеге және құзыретке ие болады. Белгілі бір құқықтық мүмкіндіктерді осы аталған бөлімдерге заң арқылы да беруге болады. Мысалы, мемлекеттік немесе муниципалдық кәсіпорынның бөлініп шыгу жөніндегі құрылымдық бөлімінің құқығы. Осы айтылғандарға қарамастан өз бөлімдерінің негізгі мәртебелерін, күрылымдарын, штатын, мүліктерін, өз атынан қызмет атқару құқықтарын кәсіпорынның өзі анықтайды.

Кәсіпкерлікті алғашқы рет жүзеге асыру барысында, алғашқы сатыларында кәсіпкерлер және кәсіпорындар мына келесі заң італаптарын орындауға міндетті:

I Экология бойынша талаптар осыған байланысты кәсіпкерлер, кәсіпорындар мына қоршаған ортаны қорғау принциптерін сақтауға міндетті адамның өмірін және денсаулыгын қорғау басымдылығы; адамдардың таза және жанға жайлы қоршаған ортаға деген құқықтарын шынайы камтамасыз ететін, ғылыми негізделген экологиялық жене «экономикалық мүдделерін үштастыру; табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану; табитатты қорғау заңдарының талаптарын сақтау; қоршаған ортаны корғау жөнінде халықаралық қызметті жүзеге асыру, т. б.

Осы принциптерді сақтау қажеттілігі заңда белгіленген құқықтық нысандарда жүзеге асырылады. Мысалы, мына құқықтық нысанды айтуға болады, кешенді табигатты пайдалану жөніндегі шарт (келісім) .

Жоғарыда атап өткеніміздей бұл шарт облыс, аудан, қала жене т. б. әкімшіліктермен лицензияның және экологиялық экспертизаның барлығын ескере отьгрын келісімге келу арқылы жасалады.

Лицензия табиғи ресуретарды пайдалану жөніндегі қызметтің түрлері, көлемі (шехті мөлшері) көрсетіледі, экологнялық талаптар және оларды орындамауга байланысты жауапкершілік түрлері белгіленеді. Табиғатты пайдалану ақылы болады. Ал кесіпорындарды экологиялық апаттардан, авариялардан төтенше жағдайлардан экологиялық сактандыру ерікті және міндетті сактандыру нысаяында белгіленеді.

Бүлардан басқа заң жүзінде қоршаған ортаның сапасы нормалау тәртібі және нормативтері белгіленеді; экологиялык талаптар калыптастырылады; қорыктарда, үлттық парктерде, заказниктерде және' баска зоналарды кәсіпорындарды іске қосу кезіндегі экологиялық талаптар қалыптастырылады. Экологиялық қүкық бүзушылыққа байланысты зардаптар үшін жауапкершілік белгіленеді. Жер қойнауын пайдаланушылар да белгілі бір лицензиялар, контрактілер жене т. б. келісімдер, құқықтар арқылы өз қызметтерін жүзеге асырады. Бонус, роялти үстеме пайдаға салынатын салық осы жер қойнауын пайдаланушылардың жер қойнауын пайдаланғаны үшін төлемдері болып табылады. Халықтық санитарльгқ-эпидемиялық еалауаттылығьі туралы заңға байланысты кесіпорьтадар мен кесіпкерлер санитарлық нормалардың талагггарын сақтауға міндетті». Халықгық санитарлық-эпидемиялық салауаттылығын қамтамасыз ету жөніндегі жалпы ережеде мына приндиптер көрініс тапқан: Өз қызметтерін жүзеге асыра отырып кесіпорындар, мекемелер, лауазымды адамдар мен азаматтар:

- қолданылып жүрген санитарлық заңдарды, санитарлық ережелер мен мөлшерлі калыптарды, гигиеналық нормативтерді сақтаудықамтамсыз етуге;

- айналадағы ортаның ластануының, жүқпалы, паразиттік және кәсіптік аурулардың алдын алу мен жоюға бағытталған санитарлық-эпидемиялық карсы шараларды жасауга жене жүзеге асыруға;

- шығарылатын өнімнің сапасына, жүмыс істеп жүрген адамдардың еңбек жагдайына, айналадағы ортаға жене халықтың денсаулығына әсерін тигізетін өндірістік факторларга дербес бақылауды жүзеге асыруға міндетті.

Апаттар, жаппай жене топтық жүқпалы, паразиттік жене кесіптік аурулар туындаған, санитарлық эпидемиологиялық төтенше жағдай нашарлай түскен жагдайда кесіпкерлер, кесіпорындар мсмлекеттік санитарлық эпидсмиологиялық қызметтің органдары мен мекемелеріне хабарлауға міндетті. Нормативтік - техникалық қүжаттамалар жасаушылар икізаттың жаңа түрлерінің, технологиялық құрал-жабдықтар мен продестердің, аспаптардың, азық-тулік шикізаттарымен тағам өнімдерінің, күрылыс материалдарының, иондандырушы сәулелердің, ыдыстардың химиялық биологиялық жене дері-дермектік заттардың, буып қаптайтын орағыштар мен полимерлік материалдардың, парфюмердік-косметикалык өнімдердің жене басқа да халық түтынатын тауарлардың стандарттарын, техникалық шарттарын, рецептерін ҚР бас мемлекеттік санитарлық дәрігерінің келісуіне ұсынуға міндетті.

Өлшем бірлігін камтамасыз етудің негізп мақсаттары:

- өндіріс тиімділігін, өнімдердің, продестер мен қызмет көрсетудің тиімділігін арттыру;

ғылыми зерттеу және төжірибе - конструкторлық жұмыстарының, эксперименттер мен сынақтардың тиімділігін арттыру;

- өнімдердің үйлесімділігі мен өзара алмастырылуын қамтамасыз ету; _

- материалдық игіліктер мен энергия ресурстарының сенімді есебінен қамтамаеыз ету, аурудың алдын алу, диагноз қою жене емдеу, адамдардың еңбек және түрмыс жағдайларьгаың қауіпсіздігін бақылау, айналадағы ортаны қоргау, табиғат ресурстарын бағалау және үтымды пайдалану жөніндегі шаралардың тиімділігін арттыру1.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.