Кәсіпорынның қаржысы. Қаржылық есеп принциптері
Кіріспе.
1. Кәсіпорынның қаржысы
1.1. Сыртқы экономикалық қызметінің жалпы мәселелері
1.2.Сыртқы экономикалық өндіріс шығындары
1.3.Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың пәні, объектісі, принциптері, мақсаты мен міндеттері.
2. Қаржылық есеп принциптері
2.1.Сыртқы экономикалық қаржылық есеп
2.2.Қаржылық.шаруашылық қызметі туралы есеп беру принциптері
2.3. Сыртқы экономикалық қызмет есебіндегі шетелдік валюта операцияларының есебі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Кәсіпорынның қаржысы
1.1. Сыртқы экономикалық қызметінің жалпы мәселелері
1.2.Сыртқы экономикалық өндіріс шығындары
1.3.Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың пәні, объектісі, принциптері, мақсаты мен міндеттері.
2. Қаржылық есеп принциптері
2.1.Сыртқы экономикалық қаржылық есеп
2.2.Қаржылық.шаруашылық қызметі туралы есеп беру принциптері
2.3. Сыртқы экономикалық қызмет есебіндегі шетелдік валюта операцияларының есебі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Өндіріс шығыны өзіне шикізат, материал, жанармай, электроэнергия, тұрақты капиталдың өткізілген бөлігі мен жұмыс күшін сатып алуға кететін шығындарды енгізеді. Тауарды дайындауға сыртқы экономикалық өндірісның жұмсаған шығындары тұрақты және өзгермелі капитал сомасына (с+v) тең. Айналым шығындар категориясы тауарды өткізу және сатып алумен байланысты. Айналым шығындары өндіріс процесінің айналым саласында жалғасатынын көрсетеді, сөйтіп тауардың өлшем-орауын, сорттауын, тасымалдануын және сақталуын енгізеді.
Фирманың тепе-теңдік нүктесі және максималды пайдасы шеткі табыс пен шеткі шығындар тепе-теңдігі жайында (MR=MC) фирма осындай арақатынасқа қол жеткізгенде, онда ол өндірісті енді ұлғайтпайды, өнім шығару тұрақталып фирма тепе-теңдігі сақталады.
Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыруда екі ұйымдастырушылық аспект бар: қолданылатын бухғалтерлік шоттар жүйесі мен шығындарды топтастыру тәсілдері. Мұндай есепті ұйымдастыруға мына факторлар әсер етеді: қызмет түрі; басқару құрылымы, сыртқы экономикалық өндіріс мөлшері, ұйымдастыру құқтық пішін және т.б.
Техникалық көзқарас өндірістік шығындардың тұрғысынан басқару есебін аналитикалық есеп деп қарайды. Шоттардың жұмыс жоспарын жан-жақтылау дәрежесі басшылардың басқару шешімдерін қабылдауға арналған ақпарат қажеттілігіне байланысты.
Басқару есебін ұйымдастыру, сонымен қатар есеп объектісіне байланысты, дәлірек айтқанда, түрлері, пайда болу орындары және жауапкершілік орталықтарына қарай айқын топтасуын көздейді.
Сонымен менің курстық жұмысымымда өндірістік шығындар және оның ұйымдастырылу туралы айтып өтемін.Онда өндірістік шығындардың мәні, мағынасы және есебінің әдістер туралы, сонымен қатар өндірістік шығындардың негізгі элементтер және өзіндік құның калькуляциясы туралы ашып көрсетемін.
Фирманың тепе-теңдік нүктесі және максималды пайдасы шеткі табыс пен шеткі шығындар тепе-теңдігі жайында (MR=MC) фирма осындай арақатынасқа қол жеткізгенде, онда ол өндірісті енді ұлғайтпайды, өнім шығару тұрақталып фирма тепе-теңдігі сақталады.
Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыруда екі ұйымдастырушылық аспект бар: қолданылатын бухғалтерлік шоттар жүйесі мен шығындарды топтастыру тәсілдері. Мұндай есепті ұйымдастыруға мына факторлар әсер етеді: қызмет түрі; басқару құрылымы, сыртқы экономикалық өндіріс мөлшері, ұйымдастыру құқтық пішін және т.б.
Техникалық көзқарас өндірістік шығындардың тұрғысынан басқару есебін аналитикалық есеп деп қарайды. Шоттардың жұмыс жоспарын жан-жақтылау дәрежесі басшылардың басқару шешімдерін қабылдауға арналған ақпарат қажеттілігіне байланысты.
Басқару есебін ұйымдастыру, сонымен қатар есеп объектісіне байланысты, дәлірек айтқанда, түрлері, пайда болу орындары және жауапкершілік орталықтарына қарай айқын топтасуын көздейді.
Сонымен менің курстық жұмысымымда өндірістік шығындар және оның ұйымдастырылу туралы айтып өтемін.Онда өндірістік шығындардың мәні, мағынасы және есебінің әдістер туралы, сонымен қатар өндірістік шығындардың негізгі элементтер және өзіндік құның калькуляциясы туралы ашып көрсетемін.
1. «Экономикалық теория» - С. Әкімбеков, А. С. Баймұхаметова.
2. «Экономикалық теория бойыніпа оқу құралы» - Бимендинова Л. А, Жатқанбаев Е. Б,Күренкеева Г. Т
3. «Микроэкономика» - Мамыров, Нұрғалиев, Тілеужанова.
4. «Микроэкономика» - Мұхамедиев Б. М.
5. «Сыртқы экономикалық өндірісдағы бұхғалтерлік есеп» - Радостовец В. К, Ғабдуллин Т. Ғ, Радостовец В. В, Шмидт О. И.
6. «Басқару есебі» - 2008ж. Адайбеков. 7. «Басқару есебі оқулық» - В. Л. Назарова, М. С. Жапбарханова, Д. А. Фурсов, С. Д. Фурсова. 8. «Введение в управленческий и пройзводственный учет» - К. Друри. 9. «Управленческий учет» - Т. П. Карпова.
10. «Қаржылық талдау « 2005 ж - Дұйсембаев К.Ш .,Жұмағалиева Ж.Г. 11. «Теория анализа хозяйственности « - Баканов М.И. ,Шеремет А.Д.
12. «Бухғалтерлік есептің үлгі шоттар жоспары» 13. «Ержанов М.С. Қазақстандық сыртқы экономикалық өндірісдардағы есеп саясаты» Алматы Бико 2007. Ержанов М.С.
14.Тулешова Г.К. Халықаралық стандарттарға сәйкес қаржылық есеп және есептілік Алматы, “Бизнес информация” 2005.
15.Бухғалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары. Алматы, Кәуса бұлақ баспасы, 2001
2. «Экономикалық теория бойыніпа оқу құралы» - Бимендинова Л. А, Жатқанбаев Е. Б,Күренкеева Г. Т
3. «Микроэкономика» - Мамыров, Нұрғалиев, Тілеужанова.
4. «Микроэкономика» - Мұхамедиев Б. М.
5. «Сыртқы экономикалық өндірісдағы бұхғалтерлік есеп» - Радостовец В. К, Ғабдуллин Т. Ғ, Радостовец В. В, Шмидт О. И.
6. «Басқару есебі» - 2008ж. Адайбеков. 7. «Басқару есебі оқулық» - В. Л. Назарова, М. С. Жапбарханова, Д. А. Фурсов, С. Д. Фурсова. 8. «Введение в управленческий и пройзводственный учет» - К. Друри. 9. «Управленческий учет» - Т. П. Карпова.
10. «Қаржылық талдау « 2005 ж - Дұйсембаев К.Ш .,Жұмағалиева Ж.Г. 11. «Теория анализа хозяйственности « - Баканов М.И. ,Шеремет А.Д.
12. «Бухғалтерлік есептің үлгі шоттар жоспары» 13. «Ержанов М.С. Қазақстандық сыртқы экономикалық өндірісдардағы есеп саясаты» Алматы Бико 2007. Ержанов М.С.
14.Тулешова Г.К. Халықаралық стандарттарға сәйкес қаржылық есеп және есептілік Алматы, “Бизнес информация” 2005.
15.Бухғалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары. Алматы, Кәуса бұлақ баспасы, 2001
Жоспар
Кіріспе.
1. Кәсіпорынның қаржысы
1.1. Сыртқы экономикалық қызметінің жалпы мәселелері
1.2.Сыртқы экономикалық өндіріс шығындары
1.3.Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың пәні, объектісі,
принциптері, мақсаты мен міндеттері.
2. Қаржылық есеп принциптері
2.1.Сыртқы экономикалық қаржылық есеп
2.2.Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру принциптері
2.3. Сыртқы экономикалық қызмет есебіндегі шетелдік валюта операцияларының
есебі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Өндіріс шығыны өзіне шикізат, материал, жанармай, электроэнергия,
тұрақты капиталдың өткізілген бөлігі мен жұмыс күшін сатып алуға кететін
шығындарды енгізеді. Тауарды дайындауға сыртқы экономикалық өндірісның
жұмсаған шығындары тұрақты және өзгермелі капитал сомасына (с+v) тең.
Айналым шығындар категориясы тауарды өткізу және сатып алумен байланысты.
Айналым шығындары өндіріс процесінің айналым саласында жалғасатынын
көрсетеді, сөйтіп тауардың өлшем-орауын, сорттауын, тасымалдануын және
сақталуын енгізеді.
Фирманың тепе-теңдік нүктесі және максималды пайдасы шеткі табыс
пен шеткі шығындар тепе-теңдігі жайында (MR=MC) фирма осындай арақатынасқа
қол жеткізгенде, онда ол өндірісті енді ұлғайтпайды, өнім шығару тұрақталып
фирма тепе-теңдігі сақталады.
Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыруда екі ұйымдастырушылық аспект
бар: қолданылатын бухғалтерлік шоттар жүйесі мен шығындарды топтастыру
тәсілдері. Мұндай есепті ұйымдастыруға мына факторлар әсер етеді: қызмет
түрі; басқару құрылымы, сыртқы экономикалық өндіріс мөлшері, ұйымдастыру
құқтық пішін және т.б.
Техникалық көзқарас өндірістік шығындардың тұрғысынан басқару есебін
аналитикалық есеп деп қарайды. Шоттардың жұмыс жоспарын жан-жақтылау
дәрежесі басшылардың басқару шешімдерін қабылдауға арналған ақпарат
қажеттілігіне байланысты.
Басқару есебін ұйымдастыру, сонымен қатар есеп объектісіне
байланысты, дәлірек айтқанда, түрлері, пайда болу орындары және
жауапкершілік орталықтарына қарай айқын топтасуын көздейді.
Сонымен менің курстық жұмысымымда өндірістік шығындар және оның
ұйымдастырылу туралы айтып өтемін.Онда өндірістік шығындардың мәні,
мағынасы және есебінің әдістер туралы, сонымен қатар өндірістік шығындардың
негізгі элементтер және өзіндік құның калькуляциясы туралы ашып көрсетемін.
1. Кәсіпорынның қаржысы
1.1. Сыртқы экономикалық қызметінің жалпы мәселелері
Кәсіпорынның Сыртқы экономикалык қызметінің негізгі түрлері тауарларды
экспорт мен импорт болып табылады. Тауарларды экспорттау - тауарларды
(жұмыстарды, қызметтерді) сатып алушынын еліне жөнелту арқылы шетелдік
сатып алушыға сату; импорттау - тауарды сатып алушынын еліне әкелу арқылы
шетелдік сатушыдан алу.
Сыртқы экономикалыкмәміле контрактімен рәсімделеді, онда олардын күқы,
міндеттемесі және тараптардын жауапкершілігі көрсетіледі.
"Инкотермстің" барлык термині терт базалык категорияға топтастырылған:
Топ ЖабдыктаулФранкировка жагдайы
ын
шаргғы (тасымалдау шарттары)
белгілсрі
Е EXW Завол франкосы
F FCA Еркін тасымалдаушы
FAS Еркін кеме бортынын жағасына дейін өкелу
FOB Еркін бортка өкелу
С CFR Куны және фрахтысы
СГҒ Қүны, сактандыру және фрахтысы
CPT Тасымалдауға дейін төленген...
C1P Тасымалдау мен сактандыру төлемі жүкті
тасыма-ғаауға дейін төленген
D DAF Шекараға дейін жеткізілген
DES Кемеден жеткізілген
DEO Кеме токтайтын жерге дейін, ягни айлакка
дейін жеткізілген (бажсалығы косылған)
DDtl Баж салығын телемей жеткізиген
I )1.11 Баж салығын төлеп жеткізген
"Е" тобынын шарты бойыніпа сатып алушы сатушының коймасынан
жөнелтуге дайын тұрған тауарды алады. "F" тобынын шарты бойыніпа, сатып
апушы көрсеткен тарнспорттык куралына дейі тауарды сатушыныц өзі жеткізіп
беруге міндеттенген.
"С" тобынын шарты бойыніпа сатушы тасымалдаушылармен шарткд отырады, бірак
жүкті жөнелткеннен кейін пайда болатын шығыстарға және тауардың бүзылуына
(жоғалуына) жауап бермейді. "Д" тобынын шарты бойыніпа сатушы.
Барлык тәуекелділіктерді және жүкті белпленген жерінедейін жеткізіп берумен
байланысты шығындарды озіне алады.
СІҒ тауары жеткізім беру кезіндегі жагдайында сатушы жүктін арбір тоннасын
сактандырады, фрахтысын анықтайды, жүкті жонелтетін портка жеткпіп, оны өз
есебінен мсрзіміне сэйкес порт кемесіне тиейді және сатып алушыға
құжаттарын коса береді. Сатушының міндетіне тауардын транспорттык
тәуекелділігі де кіреді.
Сөйтіп, СІҒшарты кезінде сатып алушынын жабдыктаушыға төлейтін бағасынын
ішіне тауардын күны, фрахтысы және сактандырулар кіреді.
DAF жагдайында экспорт үшін рүксат етілген белгіленген орнына дейін тауарды
жеткізіп беру бойыніпа жауапкершілікті сатушы алады, ал сатып алушы
көрсетілген орында және керсетілген уақытында тауарды кабылдап ал у ға
міндетп
FAS - жабдыктау шартына сэйкес сатушы кеме бортына дейін тауарды өз
есебінен жеткізіп беруді мойнына алады, ал содан кейінгі шығыстарды (арту,
фрахт) сатып алушы алады. Транспорт күралына дейінгі тауардын бүзылуын және
басқа да шығыстарын сатушы өз мойнына алады.
FOB - сату жағдайына сэйкес жабдыктаушынын бағасына тауардын күны, кеме
бортына арту және оған дейін жеткізу шығыстары, т.б. кіреді.
"Инкотермс" ұсыныстык сипатта болады және оның белгілі бір бөлігін немесе
толык көлемін пайдалануы тараптардын келісіміне байланысты болып келеді.
Қазакстан Республикасы аймағына әкелінетін және онын шекарасынан
шығарылатын барлык тауарлардын кедендік бақылаудан өтетіндігін көрсетеді.
Бұл кезде занда каралған кедендік төлемдер экспорттауға да, импорттауға да
салынады, онын күрамына мыналар кіреді:
- кедендік баж салығы;
- кедендік рәсімдеу үшін кедендік алымдар;
- тауарды сактауға алынатын кедендік алымдар;
- шығарып салғаны үшін кедендік алымдар;
- Казақстан Республикасынын кедендік орғанына лицензия бергені үшін
алынатын алым;
- кеден ісін рәсімдеу бойыніпа машыктанған мамандык аттестатын бергені
үшін алым;
- алдын ала кабылданатын шешімдер үшін толем.
Бұл төлемдердін көбісінін мөлшері кедендіктауар күнынатәуелді болып келеді,
олардын күрамына шет елдік валютамен есептел ген тауардын накты күны және
шетелде төленген үстеме шығысы кіреді. Егер де үстеме шығысын
жабдыктаушынын өзі толесс, онда ол тауардын накты күньіна бағанын бір
элементі ретінде болады және оны сатып алушы өтейді.
Кедендік төлемді есептеудін негізінтауардын кедендік күны күрайды, тек
кейбір арнайы кедендік төлемдерін, ягни, тауар бірлігі үшін белгіленген
мөлшерде есептелетіндерін коспағанда.
Қазақстан Республикасынын кедендік аумағынан тыскары жерлергс шығарылатын
тауарлардын кедендік күны; шот-фактурада көрсетілген тауар бағасына, сондай-
ак егер шот-фактураға енгізілмеген болса, онда мынадай накты шығындар:
тауарды әуе айлағына, айлакка немесе басқадай жерге дейін жеткізіп беруге
жүмсалған шығындар; тауарды Қазақстан Республикасынын кедендік аумағынан
сырткары жерлерге шығару шығындары; сатушынын шығарған шығындары;
сактандыру сомасы; комиссиялык және брокерлік сыйақылары; сондай-ак Сыртқы
экономикалык қызметтін тауар номенклатурасына сәйкес бағаланатын
тауарлармен біртүтас нәрсе ретінде каралмаса, контейнерлерлін немесе
бірнеше per қайталанып айналымдаболатын ыдыс күндары буып-түю күндары
негізінде анықталады.
Қазакстан Республикасынын кедендік аумағына сырттан әкелінетін тауардын
кедендік куны мынадай әдістерді колдану арқылы анықталады: сырттан
әкелінетін тауарларға жасалған мәміле бағасы бойыніпа; үксас тауарларға
жасалған мәміле бағасы бойыніпа; бірынғай тауарларға жасалған мәміле бағасы
бойыніпа; күннан шегеру өдісімен; күнға косу әдісімен; резервтік өдісімен
жасалады.
Кедсндік төлем мөлшсрлері мынадай түрлерге бвліеді:
адвалорлык - салык мөлшері салынатын тауарлардын кедендік күнына
процентпен есептследі;
ерекше - салыкмөлшері салынатын тауарларбірліпнін белпленген мөлшерімен
есептелінеді;
аралас — салык мөлшері жоғарыда аталған кедендік салык түрлерінін екеуіне
де үйлестіріледі.
Сыртқы экономикалык қызметге колданатын негізгі құжаттар болып:
техникалык құжаттаулар — техникалык толқұжаты (паспорта), сызбасы, жинау
бойыніпа нүскауы, монтаждау, басқару және жөндеу, техникалык жагдайын
сипаттайтын құжаты (спецификациясы) және т.б.;
тауарлы-ілеспе құжаттаулары — тауар сапасынын сертификаты, буып-түю парағы;
күрастырушы тізімдемесі (ведомосы) т.б.;
транспорттык, экспедиторлык және сактандыру құжаттаулары — теміржол
накладнойы және онын квшірмесі (жүктүбіршегі, коносамент, автотранспортғык
накладнойы т.б.), сактандыру полисі немесе сертификаты;
койма құжатғары - экспортғау тауарына портта берілген кабылдау
актісі,тауардын сактауға алынғаны туралы койманын колхаты, басқа да
кепілдік куәлігі т.б.;
* есеп айырысу құжаттаулары — шот-фактурасы, аударма векселі (тратты);
- банкі құжаттаулары — валютаны аудару өтініші, инкассо тапсырмалары,
аккредитив ашу туралы тапсырмалар, чектер, Қазақстан Республикасынын кеден
депозитіне каражатты аудару туралы тапсырмалары, есеп айырысу және вал
кгғалык шоттар бойыніпа жасалған операциялардын көшірмесі;
кедендік кұжаттаулар- кедендік жүк декларациясы (КЖД),тауардыніпыгуы
(немесе шығарылған жері) туралы сертификаты, баж салығын төлегені туралы
анықтама, акциздер, алымдар;
талап (шағым) кұжаттаулары - шағымдык хат, сотка немесе арбитраж™ кои ға и
талап арызы т.б.;
бүзылған немесе кем шыккан жонінле жасалған құжаттар - кем шыкканға
жасалған коммерциилык актілер, авария сертификаты.
Сыртқы экономикалык қызмет бойыніпа есеп айырысу шетелдік валюта бойыніпа
жүреді. Накты мысалдарды карастырмастан бүрын шетелдік валюта бойыніпа
жасалатын операцияларына токталамыз.
1.2. Сыртқы экономикалық өндіріс шығындары
Әрбір сыртқы экономикалық өндіріс жоғары деңгейдегі пайданы
қамтамассыз ету үшін шешімдер қабылдауға міндетті. Бұл шарт орындауда
негізгі талаптардың бірі – шығындарды азайту болып табылады. Ол үшін:
1. Өндіріс шығындарының құрамы мен құрылымын білу қажет. Құрылымды
білу үшін – қайда көңіл аудару керек деген сұрақ тұады.
2. Шығындарды талдап, олардың тиімді пайдалануын, реттеуді және
бақылауды ұйымдастыру;
3. Щығындарды шектеу, өнімнің сапасына сәйкес және оның бағаның
негізі болатындығын естен шығармау;
4. Шығындардың өзгеру заңдылығын білу. Тасмалдау шығындарды төмендету
мәселесі алдында тұрады.
Шығындардың есебін жүргізу мәселесі - ертеден келе жатқан мәселе.
Шығындар дегеніміз – белгілі мақсатта пайдаланылған ресурстар
көлемінің ақшалай көрінісі, яғни нәтижесінде өнім өндіріп, өткізілген
өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі.
Шығындар тек қарапайым шығындар емес, нарықтық құн формасын алған
ресурстар шығындары аталады.
Өндірістік шығындарды жіктеп берудің бірнеше жолдары бар:
← экономикалық элементтері бойыніпа – еңбекақы,
материалдар, амортизациялар; Өзіндік құнының баптары. Ол
калькуляция элементтеріне байланысты.
← технологиялық процестер бойыніпа – тікелей және үстеме
шығындар. Негізгі шығындар - өнімнің құрамына енетін
шығындар. Үстеме шығындар – тікелей апаруға мүмкіндігі
жоқ.
← құрамы бойыніпа – бір элементтік, кешендік және жанама
болып бөлінеді. Бірэлементтілер- бірэлементтен тұратындар
(еңбекақы, материалдар, ақша аударулар). Кешенділер-
бірнеше элементтен тұратындар. Жанамалар - өнімнің жеке
түрлерінің өзіндік құнына тікелей енгізілмейтін және
жанама түрде бөлінеді.
← өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі бойыніпа – тікелей
және жанама;
өндіріс процесіндегі рөліне байланысты - өндірістік және өндірістік емес.
Өндірістік – тауарлық өнімді дайындауға байланысты және оның өндірістік
өзіндік құнына құрайтын барлық шығындар.
← шығын жасаудың сай келетіндігіне сәйкес - өнімділік,
өнімділік емес. Өнімді(жоспарланатын) – тиімді технология
мен өндірісті ұйымдастыруға белгіленген сападағы өнім
өндірісіне шыққан шығындар. Өнімді емес (жоспарланбайтын)
- өндіріс технологиясы мен ұйымдастырудағы кемшіліктер
салдары іркіліс шығындары болып табылады.
← жоспарға енгізу мүмкіндігіне байланысты – жоспарланған
және жоспарланбаған;
← өндіріс көлеміне қатысты –тұрақты және айнымалы
шығындар. Тұрақты - өнім көлемінің өзгеруіне байланысты
өзгермейтін шығындар. Айнымалы – шығарылған өнім көлеміне
сәйкес өзгеретін өндірістік шығындар.
1. пайда болуының кезектілігіне сәйкес – ағымды және бір
жолдық. Ағымдағы – жиі мерзімде болып тұратын шығындар. Бір
жолдық – еңбек демалысын, жөндеу жүргізу және т.б төлеуге
арналғандар.
← дайын өнімге қатынасы бойыніпа – аяқталмаған және
дайын өнім шығындары;
Өнімнің өзіндік құнын анықтауда қорларды бағалау және пайданы анықтау
бағытында шығындар:
енетін немесе кіретін және болған шығындар;
тікелей және жанама шығындар;
негізгі және үстеме шығындар;
өзіндік құнға енетін және мерзімді шығындар;
шешім қабылдау және шоспарлау шығындары:
тұрақты және айнымалы
тұрақты бағалауға қабылданатын және қабылданбайтын шығындар;
қайтарымсыз шығындар;
енгізілген шығындар және жоғалтылған пайда;
жоспарланатын және жоспарланбайтын шығындар;
релеванттық және иррелеванттық шығындар. Релеванттық шығындар –
басқару шешімін қабылдағанда өзгеретін шығындар. Иррелеванттық шығындар -
басқару шешімін қабылдағанда өзгермейтін шығындар.
Сыртқы экономикалық өндіріс шығындарын басқару күрделі процесс.
Өзінің мәні жағынан ол сыртқы экономикалық өндірісның бүкіл қызметін
басқаруды білдіреді, өйткені болып жатқан өндіріс процесстерінің барлық
жақтарын қамтиды.
Есеп тәжірибесінде сыртқы экономикалық өндіріс шығындарын тиімді
басқаруда жаңа іс- қимылдарын жасау және пайдалану отандық және шетел
әдебиетінде кең талқылануда. Шығындар тәжірибесінде сыртқы экономикалық
өндіріс шығындарын тиімді басқаруда жаңа іс- қимылдарын жасау және
пайдалану отандық және шетел әдебиетінде кең талқылануда. Шығындар есебі
мәнінің көпшілік қабылданған анықтамасы-бұл шығындар есебі сыртқы
экономикалық өндірісда белгілі уақыт аралығында болған жабдықтау, өндіріс
және өнім өткізу процестерін оларды сандық өлшеу (заттай және құнды
көрсеткіштермен, тіркеу, топтастыру және талдау арқылы көрсетуге
бағытталған шаралар жиынтығы болып табылады. Мұндай көрсету сыртқы
экономикалық өндірісды (немесе сыртқы экономикалық өндірісдар бірлестігін)
басқару мен оның қызметін қаржы нәтижелерін шығару арқылы бағалауға қажетті
мәлімет алуды қамтамасыз етеді.
Бірақ мұндай тәсіл басқару есебінің даму барысында және дамыған
өндірістік есеп теориясында пайдалану бағыттары бойыніпа шектелген. Біздің
ойымызша өндіріске жұмсалған шығындар есебінің маңызын анықтау, техникалық
жағынан басқа, өндіріске жұмсалған шығындар есебін түрлендіруі немесе
басқару есебінің өндірісті қызметін ұйымдастыруға әртүрлі тәсілдерді қамтуы
тиіс. Осылайша, шығындар есебінің мазмұнын анықтау сыртқы экономикалық
өндірісдарда оны ұйымдастыруды үлгілеудің шынайы алғы шарттарын жасайды.
Басқарудың кері процесіне сәйкес есеп ақпараттық тасқын ретінде тек қана іс
әрекетті ғана емес, сондай-ақ болашақта сыртқы экономикалық өндіріс
экономикасын үлгілеу үшін ақпараттар дайындайды.
Егер өндіріске жұмсалған шығындар есебін басқару үлгісінің
сәйкесініпе өткендегі, қазіргі және болашақтағы өндірістік қызметі
нәтижелері мен шығындарын пайдалануды көрсету процесі ретінде қарастырса,
онда есептің мұндай жүйесі өзіндік құнды басқарудың негізгі міндеттеріне
сәйкес келеді.
Нақты бір сыртқы экономикалық өндірісның өндіріске жұмсалған
шығындары есебінің негізгі міндеттері:
← сыртқы экономикалық өндіріс әкімшілігін басқару шешімдерін
қабылдау үшін ақпаратты қамтамасыз ету;
← болашақтағы экономикалық стратегияны қалыптастыру мен
ауыртпашылықтарды табу мақсатында нақты шығын деңгейін
нормативті және жоспарлы шығындармен салыстыра отырып бақылау;
← дайын өнімді бағалау және қаржылық нәтижелерді есептеу үшін
шығарылатын өнімнің өзіндік құнын есептеу;
← құрылымдық бөлімшелердің өндірістік қызметінің экономикалық
нәтижелерін анықтау және бағалау;
← ұзақ мерзімді сипатқа ие , өндірістік және технологиялық
бағдарламалардың өзін ақтауы, өнім түрлерінің пайдалылығы,
негізгі қорлар мен өндірістік қосалқыларға салынған күрделі
салымдардың тиімділігі шешімдер қабылдау үшін өндірістік
қызметті басқару есебінің ақпараттарын жүйелендіру.
Өндіріс шығындары есебінің маңызды сипаттамасын қорытындылай келе,
тағы да оның негізгі бағытын айта кетеміз- өндірістік қызметті бақылау және
оны жүзеге асыру үшін шығындарды басқару.
1.3.Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың пәні, объектісі,
принциптері, мақсаты мен міндеттері.
Шаруашылық қызмет және онда өтіп жатқан процестер көптеген
ғылымдардың зерттеу объектісі болып табылады: экономикалық теорияның, макро-
және микроэкономиканың, басқарудың, өндірістік-қаржылық қызметті
ұйымдастыру мен жоспарлаудың, статистиканың, бухгалтерлік есептің,
экономикалық талдаудың және т.б. Экономика саласының немесе жеке бір
кәсіпорынның нақты жағдайындағы экономикалық процестердің дамуына жалпы,
жеке және арнайы заңдардың тигізетін әсерін зерттейді. Статистика
шаруашылық қызметте жүріп жататын жалпы экономикалық құбылыстар мен
процестердің сандық жағын зерттейді. Бухгалтерлік есептің пәні шаруашылық
қызмет процесіндегі капиталдың айналуы болып табылады. Ол барлық шаруашылық
операцияларды, процестерді және сонымен байланысты кәсіпорын қаражатының
қозғалысын және оның жұмыс нәтижесін құжат жүзінде көрсетіп отырады.
Шаруашылық қызметін талдау пәні экономикалық құбылыстар мен
процестердің себеп-салдар байланыстары болып табылады. Кәсіпорынның
шаруашылық қызметіндегі себеп-салдар байланыстарын біліп отыру экономикалық
құбылыстар мен процестердің мәнін ашуға және соның негізінде жеткен
нәтижелерге дұрыс баға беруге, жоспарлар мен басқару шешімдерін негіздеуге
мүмкіндік береді. Себеп-салдар байланыстарды топтастыру, жүйелендіру,
моделдеу, шамалау ШҚТ басты әдістемелік мәселесі болып табылады.
Шаруашылық қызметін талдау объектісі шаруашылық қызметтің экономикалық
нәтижелері болып табылады. Мысалы, өнеркәсіптік кәсіпорында талдау
объектісіне өнімді өндіру және сату, оның өзіндік құны, материалдық, еңбек
және қаржы ресурстарын пайдалану, өндірістің қаржылық нәтижелері,
кәсіпорынның қаржылық жағдайы және т.б. жатады.
Шаруашылық қызметін талдау принциптері.
Шаруашылық қызметіне талдау жүргізген кезде ғылым мен практикадан
алынған белгілі бір принциптер мен ережелерді басшылыққа алу керек.
Талдау ғылыми сипатта болуы, танымның дидактикалық теориясының
ережелеріне негізделуі, өндіріс дамуының экономикалық заңдарының талаптарын
ескеруі керек, ғылыми-техникалық процесстің алдыңғы қатарлы тәжірибенің
жетістіктерін, экономикалык зерттеулердің ең жаңа әдістерін пайдалануы
тиіс;
Талдау кешенді болуы керек. Зерттеудің кешенділігі қызметтің барлық
тізбегі мен бүкіл тараптарының қамтылуын және кәсіпорын экономикасындағы
себепті байланыстарды жан-жақты зерттеуді талап етеді;
Талдау объективті, нақты, дәл болуы тиіс, нақты шындықты көрсететін дұрыс,
тексерілген ақпаратқа негізделуі керек, ал оның тұжырымдары нақты
талданған есептеулерге негізделуі тиіс. Осы талаптардан
есептеулерді ұйымдастыруды, ішкі және сыртқы аудитті, сондай-ақ талдау
әдістемесін оның есептеулерінің дәлдігі мен дұрыстығын
арттыру мақсатында үнемі жетілдіріп отыру қажеттігі туындайды;
Талдау жарамды болуы керек, кемшіліктерді, қателіктерді,
жұмыстағы жіберіп алған мүмкіндіктерді уақтылы анықтай отырып,
олар туралы кәсіпорын басшыларына хабарлау керек, өндіріс барысы
мен оның нәтижесіне белсенді түрде әсер етуі тиіс. Осы
принциптен талдау материалдарын кәсіпорынды басқару үшін, нақты
шараларды әзірлеу үшін, жоспардың деректерін негіздеу, түзету және
анықтау үшін нақты түрде пайдалану қажеттігі туындайды. Басқаша
жағдайда талдаудың мақсатына жетуі екіталай;
Талдауды анда-санда емес, жоспар бойынша, жүйелі түрде жүргізіп отыру
керек. Бұл талаптан кәсіпорындағы талдау жұмысын жоспарлау,
оны орындау бойынша міндеттерді орындаушылар арасында бөлу және оны
жүргізуді бақылау қажеттігі туындайды;
Талдау оперативті болуы тиіс. Оперативтілік дегеніміз талдауды жылдам
және нақты жүргізе білуді, басқару шешімдерін кабылдауды және оны жүзеге
асыруды білдіреді;
Талдау принциптерінің бірі - бұл талдау
жүргізуге кәсіпорын қызметкерлерінің көпшілігі катыса алатындығын
пайымдайтын оның демократиялығы, бұл алдыңғы қатарлы тәжірибені
толығырақ анықтауға және барлық ішкі шаруашылық резервтерді
пайдалануды қамтамасыз етеді;
Талдау экономикалық құбылыстарды, процестерді, шаруашылық
ету нәтижелерін бағалаған кезде мемлекеттік ыңғайға негізделуі тиіс.
Басқаша айтканда, шаруашылық қызметтің нәтижесін бағалай отырып
олардың мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, халықаралық
саясат пен заңдарға сәйкестігін ескеру керек;
Талдау тиімді болу керек, яғни оны жүргізгендегі кеткен шығындар көп есе
әсерін тигізуі керек.
Сонымен, талдаудың негізгі принциптері ғылымилылық, кешенділік,
жүйелілік, объективтілік, дәлдік, шындық, әрекеттілік,
оперативтілік, демократизм, тиімділік және т.б. болып табылады.
Мақсаты мен міндеттері(Савицкая Г.В., 2003).
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық
жағдайын талдаудың басты мақсаты (міндеті) келесілер болып табылады:
• қаржылық жағдайға және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісіне баға
беру;
• активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды
таратудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;
• айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы
міндеттемелермен арақатынасын анықтау;
• қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
• кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
• ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық
борыш және қорлар есебі;
• баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу
қабілеттілігінің абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;
• кәсіпорын табыстылығын бағалау;
• кәсіпорын табысының салыстырмалы керсеткіштерін,
сондай-ақ олардың деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторларды есептеп
шығару;
• кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
• кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
болжау, яғни оның қаржылық стратегиясын анықтау.
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың
қорытындылаушы кезеңі болып табылады. Және ол 3 сатыны қамтиды: жабдықтау,
өндіріс жөне өткізу; бұлардың жиынтығы коммерциялық, өндірістік және
қаржылық қызметті құрайды. Кәсіпорынның қаржылық қызметі - бұл оның осы
қызмет нәтижесінде меншікті және тартылған капиталдың көлемі мен құрамына
өзгеріс әкелетін қызметі болып табылады. Ол қаржы ресурстарының жүйелі
түрде түсуі мен тиімді пайдаланылуына, есеп жөне несие тәртібін сақтауға,
меншікті және қарыз қаражаттарының арасындағы арақатынастың
рационалдылығына, сондай-ақ кәсіпорынның тиімді қызмет етуі мақсатында
қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізуге бағытталуы тиіс. Кәсіпорын қызметінің
қаржылық, өндірістік және коммерциялық жақтары арасында тығыз байланыс пен
өзара тәуелділік бар. Осылайша қаржылық қызметінің жетістігі, көбінесе оның
өндірістік-сату керсеткіштерімен анықталады. Көсіпорынның өзі алатын
төдемдерді және ақша қаражаттарын алуы оның өнімді сатуына, алдын ала
қарастырылған сұраптылымды ұстап тұруына, өнім сапасының қажетті деңгейге
сәйкестігіне және оны бір қалыпты өндіруге жөне төлеуге байланысты болады.
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның қаржылық
ресурстарының қалыптасуына оң әсерін тигізеді. Өндіріс процесінде өнім
сапасының төмендеуі жөне оны сатудың қиындықтары кәсіпорын шотына ақша
қаражаттарының келіп түсуіне кедергі жасайды, нәтижесінде кәсіпорынның
төлеу қабілеті төмендейді. Кері байланыс та бар, ол ақша қаражаттарының
болмауы материалдық ресурстардың келіп түсуінің іркілісіне, демек өндіріс
процесінің тоқтауына әкеліп соқтыруы мүмкін.
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады.
Олардың тиімділігі қаншалықты көп болса, кәсіпорын өнімді өткізу көлемін
сақтай отырып ресурстарды, соның ішінде қаржылық ресурстарды соншалықты аз
жұмсайды. Және керісінше, шикізат пен материалдар шығындарының нормасының
өсуі, еңбек өнімділігі деңгейінің төмендеуі, басқа да ресурстардың
мөлшерден тыс жұмсалуы және өндірістік емес шығындар қосымша қаржы
қаражаттарының қажеттілігіне себепші болады. Еңбек жөне материалдық
ресурстар шығыны ең алдымен өнімнің өзіндік құнында, содан соң табыста
талдап қорытылады. Соңғы айтылған көрсеткіштің көлемі көсіпорының өзіндік
қаражаттарының көлемін өзгерте отырып, оның жалпы қаржылық жағдайында
елеулі көрініс табады.
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезегінде
қойылған мақсаттарға қол жеткізуі үшін қажетті жағдайларды туғызады, оның
төлеу қабілеттілігінің кепілі болып табылатын өнім өндірудің үздіксіздігін
және кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етеді
(Дүйсенбаев К.Ш., және т.б., 2001 ).
Дамудың қазіргі кезеңінде сыртқы экономикалық байланыстарға мыналар
жатады:
1) сыртқы сауда;
2) шетелдік инвестициялау: бірлескен кәсіпкерлік, соның ішінде заңды
тұлғалардың мүлкіне акциялар және басқа бағалы қағаздар арқылы қатысу,
концессиялар – елдің аумағында шаруашылық және өзге қызметті жүзеге асыру
үшін мемлекет меншігіндегі табиғи ресурстарды, әр түрлі объектілерді
пайдалануға мүлік құқықтарын алу, меншікті жалдау;
3) елдің халықаралық қаржы-кредит ұйымдарына қатысуы; сыртқы
экономикалық қызметтің бұл нысанымен шетелдік кредиттер мен қарыздарды
беру байланысты және халықаралық қаржы және басқа ұйымдарға жарналар
төленеді;
4) ғылым, техника, мәдениет, туризм ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
1. Кәсіпорынның қаржысы
1.1. Сыртқы экономикалық қызметінің жалпы мәселелері
1.2.Сыртқы экономикалық өндіріс шығындары
1.3.Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың пәні, объектісі,
принциптері, мақсаты мен міндеттері.
2. Қаржылық есеп принциптері
2.1.Сыртқы экономикалық қаржылық есеп
2.2.Қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп беру принциптері
2.3. Сыртқы экономикалық қызмет есебіндегі шетелдік валюта операцияларының
есебі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Өндіріс шығыны өзіне шикізат, материал, жанармай, электроэнергия,
тұрақты капиталдың өткізілген бөлігі мен жұмыс күшін сатып алуға кететін
шығындарды енгізеді. Тауарды дайындауға сыртқы экономикалық өндірісның
жұмсаған шығындары тұрақты және өзгермелі капитал сомасына (с+v) тең.
Айналым шығындар категориясы тауарды өткізу және сатып алумен байланысты.
Айналым шығындары өндіріс процесінің айналым саласында жалғасатынын
көрсетеді, сөйтіп тауардың өлшем-орауын, сорттауын, тасымалдануын және
сақталуын енгізеді.
Фирманың тепе-теңдік нүктесі және максималды пайдасы шеткі табыс
пен шеткі шығындар тепе-теңдігі жайында (MR=MC) фирма осындай арақатынасқа
қол жеткізгенде, онда ол өндірісті енді ұлғайтпайды, өнім шығару тұрақталып
фирма тепе-теңдігі сақталады.
Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыруда екі ұйымдастырушылық аспект
бар: қолданылатын бухғалтерлік шоттар жүйесі мен шығындарды топтастыру
тәсілдері. Мұндай есепті ұйымдастыруға мына факторлар әсер етеді: қызмет
түрі; басқару құрылымы, сыртқы экономикалық өндіріс мөлшері, ұйымдастыру
құқтық пішін және т.б.
Техникалық көзқарас өндірістік шығындардың тұрғысынан басқару есебін
аналитикалық есеп деп қарайды. Шоттардың жұмыс жоспарын жан-жақтылау
дәрежесі басшылардың басқару шешімдерін қабылдауға арналған ақпарат
қажеттілігіне байланысты.
Басқару есебін ұйымдастыру, сонымен қатар есеп объектісіне
байланысты, дәлірек айтқанда, түрлері, пайда болу орындары және
жауапкершілік орталықтарына қарай айқын топтасуын көздейді.
Сонымен менің курстық жұмысымымда өндірістік шығындар және оның
ұйымдастырылу туралы айтып өтемін.Онда өндірістік шығындардың мәні,
мағынасы және есебінің әдістер туралы, сонымен қатар өндірістік шығындардың
негізгі элементтер және өзіндік құның калькуляциясы туралы ашып көрсетемін.
1. Кәсіпорынның қаржысы
1.1. Сыртқы экономикалық қызметінің жалпы мәселелері
Кәсіпорынның Сыртқы экономикалык қызметінің негізгі түрлері тауарларды
экспорт мен импорт болып табылады. Тауарларды экспорттау - тауарларды
(жұмыстарды, қызметтерді) сатып алушынын еліне жөнелту арқылы шетелдік
сатып алушыға сату; импорттау - тауарды сатып алушынын еліне әкелу арқылы
шетелдік сатушыдан алу.
Сыртқы экономикалыкмәміле контрактімен рәсімделеді, онда олардын күқы,
міндеттемесі және тараптардын жауапкершілігі көрсетіледі.
"Инкотермстің" барлык термині терт базалык категорияға топтастырылған:
Топ ЖабдыктаулФранкировка жагдайы
ын
шаргғы (тасымалдау шарттары)
белгілсрі
Е EXW Завол франкосы
F FCA Еркін тасымалдаушы
FAS Еркін кеме бортынын жағасына дейін өкелу
FOB Еркін бортка өкелу
С CFR Куны және фрахтысы
СГҒ Қүны, сактандыру және фрахтысы
CPT Тасымалдауға дейін төленген...
C1P Тасымалдау мен сактандыру төлемі жүкті
тасыма-ғаауға дейін төленген
D DAF Шекараға дейін жеткізілген
DES Кемеден жеткізілген
DEO Кеме токтайтын жерге дейін, ягни айлакка
дейін жеткізілген (бажсалығы косылған)
DDtl Баж салығын телемей жеткізиген
I )1.11 Баж салығын төлеп жеткізген
"Е" тобынын шарты бойыніпа сатып алушы сатушының коймасынан
жөнелтуге дайын тұрған тауарды алады. "F" тобынын шарты бойыніпа, сатып
апушы көрсеткен тарнспорттык куралына дейі тауарды сатушыныц өзі жеткізіп
беруге міндеттенген.
"С" тобынын шарты бойыніпа сатушы тасымалдаушылармен шарткд отырады, бірак
жүкті жөнелткеннен кейін пайда болатын шығыстарға және тауардың бүзылуына
(жоғалуына) жауап бермейді. "Д" тобынын шарты бойыніпа сатушы.
Барлык тәуекелділіктерді және жүкті белпленген жерінедейін жеткізіп берумен
байланысты шығындарды озіне алады.
СІҒ тауары жеткізім беру кезіндегі жагдайында сатушы жүктін арбір тоннасын
сактандырады, фрахтысын анықтайды, жүкті жонелтетін портка жеткпіп, оны өз
есебінен мсрзіміне сэйкес порт кемесіне тиейді және сатып алушыға
құжаттарын коса береді. Сатушының міндетіне тауардын транспорттык
тәуекелділігі де кіреді.
Сөйтіп, СІҒшарты кезінде сатып алушынын жабдыктаушыға төлейтін бағасынын
ішіне тауардын күны, фрахтысы және сактандырулар кіреді.
DAF жагдайында экспорт үшін рүксат етілген белгіленген орнына дейін тауарды
жеткізіп беру бойыніпа жауапкершілікті сатушы алады, ал сатып алушы
көрсетілген орында және керсетілген уақытында тауарды кабылдап ал у ға
міндетп
FAS - жабдыктау шартына сэйкес сатушы кеме бортына дейін тауарды өз
есебінен жеткізіп беруді мойнына алады, ал содан кейінгі шығыстарды (арту,
фрахт) сатып алушы алады. Транспорт күралына дейінгі тауардын бүзылуын және
басқа да шығыстарын сатушы өз мойнына алады.
FOB - сату жағдайына сэйкес жабдыктаушынын бағасына тауардын күны, кеме
бортына арту және оған дейін жеткізу шығыстары, т.б. кіреді.
"Инкотермс" ұсыныстык сипатта болады және оның белгілі бір бөлігін немесе
толык көлемін пайдалануы тараптардын келісіміне байланысты болып келеді.
Қазакстан Республикасы аймағына әкелінетін және онын шекарасынан
шығарылатын барлык тауарлардын кедендік бақылаудан өтетіндігін көрсетеді.
Бұл кезде занда каралған кедендік төлемдер экспорттауға да, импорттауға да
салынады, онын күрамына мыналар кіреді:
- кедендік баж салығы;
- кедендік рәсімдеу үшін кедендік алымдар;
- тауарды сактауға алынатын кедендік алымдар;
- шығарып салғаны үшін кедендік алымдар;
- Казақстан Республикасынын кедендік орғанына лицензия бергені үшін
алынатын алым;
- кеден ісін рәсімдеу бойыніпа машыктанған мамандык аттестатын бергені
үшін алым;
- алдын ала кабылданатын шешімдер үшін толем.
Бұл төлемдердін көбісінін мөлшері кедендіктауар күнынатәуелді болып келеді,
олардын күрамына шет елдік валютамен есептел ген тауардын накты күны және
шетелде төленген үстеме шығысы кіреді. Егер де үстеме шығысын
жабдыктаушынын өзі толесс, онда ол тауардын накты күньіна бағанын бір
элементі ретінде болады және оны сатып алушы өтейді.
Кедендік төлемді есептеудін негізінтауардын кедендік күны күрайды, тек
кейбір арнайы кедендік төлемдерін, ягни, тауар бірлігі үшін белгіленген
мөлшерде есептелетіндерін коспағанда.
Қазақстан Республикасынын кедендік аумағынан тыскары жерлергс шығарылатын
тауарлардын кедендік күны; шот-фактурада көрсетілген тауар бағасына, сондай-
ак егер шот-фактураға енгізілмеген болса, онда мынадай накты шығындар:
тауарды әуе айлағына, айлакка немесе басқадай жерге дейін жеткізіп беруге
жүмсалған шығындар; тауарды Қазақстан Республикасынын кедендік аумағынан
сырткары жерлерге шығару шығындары; сатушынын шығарған шығындары;
сактандыру сомасы; комиссиялык және брокерлік сыйақылары; сондай-ак Сыртқы
экономикалык қызметтін тауар номенклатурасына сәйкес бағаланатын
тауарлармен біртүтас нәрсе ретінде каралмаса, контейнерлерлін немесе
бірнеше per қайталанып айналымдаболатын ыдыс күндары буып-түю күндары
негізінде анықталады.
Қазакстан Республикасынын кедендік аумағына сырттан әкелінетін тауардын
кедендік куны мынадай әдістерді колдану арқылы анықталады: сырттан
әкелінетін тауарларға жасалған мәміле бағасы бойыніпа; үксас тауарларға
жасалған мәміле бағасы бойыніпа; бірынғай тауарларға жасалған мәміле бағасы
бойыніпа; күннан шегеру өдісімен; күнға косу әдісімен; резервтік өдісімен
жасалады.
Кедсндік төлем мөлшсрлері мынадай түрлерге бвліеді:
адвалорлык - салык мөлшері салынатын тауарлардын кедендік күнына
процентпен есептследі;
ерекше - салыкмөлшері салынатын тауарларбірліпнін белпленген мөлшерімен
есептелінеді;
аралас — салык мөлшері жоғарыда аталған кедендік салык түрлерінін екеуіне
де үйлестіріледі.
Сыртқы экономикалык қызметге колданатын негізгі құжаттар болып:
техникалык құжаттаулар — техникалык толқұжаты (паспорта), сызбасы, жинау
бойыніпа нүскауы, монтаждау, басқару және жөндеу, техникалык жагдайын
сипаттайтын құжаты (спецификациясы) және т.б.;
тауарлы-ілеспе құжаттаулары — тауар сапасынын сертификаты, буып-түю парағы;
күрастырушы тізімдемесі (ведомосы) т.б.;
транспорттык, экспедиторлык және сактандыру құжаттаулары — теміржол
накладнойы және онын квшірмесі (жүктүбіршегі, коносамент, автотранспортғык
накладнойы т.б.), сактандыру полисі немесе сертификаты;
койма құжатғары - экспортғау тауарына портта берілген кабылдау
актісі,тауардын сактауға алынғаны туралы койманын колхаты, басқа да
кепілдік куәлігі т.б.;
* есеп айырысу құжаттаулары — шот-фактурасы, аударма векселі (тратты);
- банкі құжаттаулары — валютаны аудару өтініші, инкассо тапсырмалары,
аккредитив ашу туралы тапсырмалар, чектер, Қазақстан Республикасынын кеден
депозитіне каражатты аудару туралы тапсырмалары, есеп айырысу және вал
кгғалык шоттар бойыніпа жасалған операциялардын көшірмесі;
кедендік кұжаттаулар- кедендік жүк декларациясы (КЖД),тауардыніпыгуы
(немесе шығарылған жері) туралы сертификаты, баж салығын төлегені туралы
анықтама, акциздер, алымдар;
талап (шағым) кұжаттаулары - шағымдык хат, сотка немесе арбитраж™ кои ға и
талап арызы т.б.;
бүзылған немесе кем шыккан жонінле жасалған құжаттар - кем шыкканға
жасалған коммерциилык актілер, авария сертификаты.
Сыртқы экономикалык қызмет бойыніпа есеп айырысу шетелдік валюта бойыніпа
жүреді. Накты мысалдарды карастырмастан бүрын шетелдік валюта бойыніпа
жасалатын операцияларына токталамыз.
1.2. Сыртқы экономикалық өндіріс шығындары
Әрбір сыртқы экономикалық өндіріс жоғары деңгейдегі пайданы
қамтамассыз ету үшін шешімдер қабылдауға міндетті. Бұл шарт орындауда
негізгі талаптардың бірі – шығындарды азайту болып табылады. Ол үшін:
1. Өндіріс шығындарының құрамы мен құрылымын білу қажет. Құрылымды
білу үшін – қайда көңіл аудару керек деген сұрақ тұады.
2. Шығындарды талдап, олардың тиімді пайдалануын, реттеуді және
бақылауды ұйымдастыру;
3. Щығындарды шектеу, өнімнің сапасына сәйкес және оның бағаның
негізі болатындығын естен шығармау;
4. Шығындардың өзгеру заңдылығын білу. Тасмалдау шығындарды төмендету
мәселесі алдында тұрады.
Шығындардың есебін жүргізу мәселесі - ертеден келе жатқан мәселе.
Шығындар дегеніміз – белгілі мақсатта пайдаланылған ресурстар
көлемінің ақшалай көрінісі, яғни нәтижесінде өнім өндіріп, өткізілген
өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі.
Шығындар тек қарапайым шығындар емес, нарықтық құн формасын алған
ресурстар шығындары аталады.
Өндірістік шығындарды жіктеп берудің бірнеше жолдары бар:
← экономикалық элементтері бойыніпа – еңбекақы,
материалдар, амортизациялар; Өзіндік құнының баптары. Ол
калькуляция элементтеріне байланысты.
← технологиялық процестер бойыніпа – тікелей және үстеме
шығындар. Негізгі шығындар - өнімнің құрамына енетін
шығындар. Үстеме шығындар – тікелей апаруға мүмкіндігі
жоқ.
← құрамы бойыніпа – бір элементтік, кешендік және жанама
болып бөлінеді. Бірэлементтілер- бірэлементтен тұратындар
(еңбекақы, материалдар, ақша аударулар). Кешенділер-
бірнеше элементтен тұратындар. Жанамалар - өнімнің жеке
түрлерінің өзіндік құнына тікелей енгізілмейтін және
жанама түрде бөлінеді.
← өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі бойыніпа – тікелей
және жанама;
өндіріс процесіндегі рөліне байланысты - өндірістік және өндірістік емес.
Өндірістік – тауарлық өнімді дайындауға байланысты және оның өндірістік
өзіндік құнына құрайтын барлық шығындар.
← шығын жасаудың сай келетіндігіне сәйкес - өнімділік,
өнімділік емес. Өнімді(жоспарланатын) – тиімді технология
мен өндірісті ұйымдастыруға белгіленген сападағы өнім
өндірісіне шыққан шығындар. Өнімді емес (жоспарланбайтын)
- өндіріс технологиясы мен ұйымдастырудағы кемшіліктер
салдары іркіліс шығындары болып табылады.
← жоспарға енгізу мүмкіндігіне байланысты – жоспарланған
және жоспарланбаған;
← өндіріс көлеміне қатысты –тұрақты және айнымалы
шығындар. Тұрақты - өнім көлемінің өзгеруіне байланысты
өзгермейтін шығындар. Айнымалы – шығарылған өнім көлеміне
сәйкес өзгеретін өндірістік шығындар.
1. пайда болуының кезектілігіне сәйкес – ағымды және бір
жолдық. Ағымдағы – жиі мерзімде болып тұратын шығындар. Бір
жолдық – еңбек демалысын, жөндеу жүргізу және т.б төлеуге
арналғандар.
← дайын өнімге қатынасы бойыніпа – аяқталмаған және
дайын өнім шығындары;
Өнімнің өзіндік құнын анықтауда қорларды бағалау және пайданы анықтау
бағытында шығындар:
енетін немесе кіретін және болған шығындар;
тікелей және жанама шығындар;
негізгі және үстеме шығындар;
өзіндік құнға енетін және мерзімді шығындар;
шешім қабылдау және шоспарлау шығындары:
тұрақты және айнымалы
тұрақты бағалауға қабылданатын және қабылданбайтын шығындар;
қайтарымсыз шығындар;
енгізілген шығындар және жоғалтылған пайда;
жоспарланатын және жоспарланбайтын шығындар;
релеванттық және иррелеванттық шығындар. Релеванттық шығындар –
басқару шешімін қабылдағанда өзгеретін шығындар. Иррелеванттық шығындар -
басқару шешімін қабылдағанда өзгермейтін шығындар.
Сыртқы экономикалық өндіріс шығындарын басқару күрделі процесс.
Өзінің мәні жағынан ол сыртқы экономикалық өндірісның бүкіл қызметін
басқаруды білдіреді, өйткені болып жатқан өндіріс процесстерінің барлық
жақтарын қамтиды.
Есеп тәжірибесінде сыртқы экономикалық өндіріс шығындарын тиімді
басқаруда жаңа іс- қимылдарын жасау және пайдалану отандық және шетел
әдебиетінде кең талқылануда. Шығындар тәжірибесінде сыртқы экономикалық
өндіріс шығындарын тиімді басқаруда жаңа іс- қимылдарын жасау және
пайдалану отандық және шетел әдебиетінде кең талқылануда. Шығындар есебі
мәнінің көпшілік қабылданған анықтамасы-бұл шығындар есебі сыртқы
экономикалық өндірісда белгілі уақыт аралығында болған жабдықтау, өндіріс
және өнім өткізу процестерін оларды сандық өлшеу (заттай және құнды
көрсеткіштермен, тіркеу, топтастыру және талдау арқылы көрсетуге
бағытталған шаралар жиынтығы болып табылады. Мұндай көрсету сыртқы
экономикалық өндірісды (немесе сыртқы экономикалық өндірісдар бірлестігін)
басқару мен оның қызметін қаржы нәтижелерін шығару арқылы бағалауға қажетті
мәлімет алуды қамтамасыз етеді.
Бірақ мұндай тәсіл басқару есебінің даму барысында және дамыған
өндірістік есеп теориясында пайдалану бағыттары бойыніпа шектелген. Біздің
ойымызша өндіріске жұмсалған шығындар есебінің маңызын анықтау, техникалық
жағынан басқа, өндіріске жұмсалған шығындар есебін түрлендіруі немесе
басқару есебінің өндірісті қызметін ұйымдастыруға әртүрлі тәсілдерді қамтуы
тиіс. Осылайша, шығындар есебінің мазмұнын анықтау сыртқы экономикалық
өндірісдарда оны ұйымдастыруды үлгілеудің шынайы алғы шарттарын жасайды.
Басқарудың кері процесіне сәйкес есеп ақпараттық тасқын ретінде тек қана іс
әрекетті ғана емес, сондай-ақ болашақта сыртқы экономикалық өндіріс
экономикасын үлгілеу үшін ақпараттар дайындайды.
Егер өндіріске жұмсалған шығындар есебін басқару үлгісінің
сәйкесініпе өткендегі, қазіргі және болашақтағы өндірістік қызметі
нәтижелері мен шығындарын пайдалануды көрсету процесі ретінде қарастырса,
онда есептің мұндай жүйесі өзіндік құнды басқарудың негізгі міндеттеріне
сәйкес келеді.
Нақты бір сыртқы экономикалық өндірісның өндіріске жұмсалған
шығындары есебінің негізгі міндеттері:
← сыртқы экономикалық өндіріс әкімшілігін басқару шешімдерін
қабылдау үшін ақпаратты қамтамасыз ету;
← болашақтағы экономикалық стратегияны қалыптастыру мен
ауыртпашылықтарды табу мақсатында нақты шығын деңгейін
нормативті және жоспарлы шығындармен салыстыра отырып бақылау;
← дайын өнімді бағалау және қаржылық нәтижелерді есептеу үшін
шығарылатын өнімнің өзіндік құнын есептеу;
← құрылымдық бөлімшелердің өндірістік қызметінің экономикалық
нәтижелерін анықтау және бағалау;
← ұзақ мерзімді сипатқа ие , өндірістік және технологиялық
бағдарламалардың өзін ақтауы, өнім түрлерінің пайдалылығы,
негізгі қорлар мен өндірістік қосалқыларға салынған күрделі
салымдардың тиімділігі шешімдер қабылдау үшін өндірістік
қызметті басқару есебінің ақпараттарын жүйелендіру.
Өндіріс шығындары есебінің маңызды сипаттамасын қорытындылай келе,
тағы да оның негізгі бағытын айта кетеміз- өндірістік қызметті бақылау және
оны жүзеге асыру үшін шығындарды басқару.
1.3.Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың пәні, объектісі,
принциптері, мақсаты мен міндеттері.
Шаруашылық қызмет және онда өтіп жатқан процестер көптеген
ғылымдардың зерттеу объектісі болып табылады: экономикалық теорияның, макро-
және микроэкономиканың, басқарудың, өндірістік-қаржылық қызметті
ұйымдастыру мен жоспарлаудың, статистиканың, бухгалтерлік есептің,
экономикалық талдаудың және т.б. Экономика саласының немесе жеке бір
кәсіпорынның нақты жағдайындағы экономикалық процестердің дамуына жалпы,
жеке және арнайы заңдардың тигізетін әсерін зерттейді. Статистика
шаруашылық қызметте жүріп жататын жалпы экономикалық құбылыстар мен
процестердің сандық жағын зерттейді. Бухгалтерлік есептің пәні шаруашылық
қызмет процесіндегі капиталдың айналуы болып табылады. Ол барлық шаруашылық
операцияларды, процестерді және сонымен байланысты кәсіпорын қаражатының
қозғалысын және оның жұмыс нәтижесін құжат жүзінде көрсетіп отырады.
Шаруашылық қызметін талдау пәні экономикалық құбылыстар мен
процестердің себеп-салдар байланыстары болып табылады. Кәсіпорынның
шаруашылық қызметіндегі себеп-салдар байланыстарын біліп отыру экономикалық
құбылыстар мен процестердің мәнін ашуға және соның негізінде жеткен
нәтижелерге дұрыс баға беруге, жоспарлар мен басқару шешімдерін негіздеуге
мүмкіндік береді. Себеп-салдар байланыстарды топтастыру, жүйелендіру,
моделдеу, шамалау ШҚТ басты әдістемелік мәселесі болып табылады.
Шаруашылық қызметін талдау объектісі шаруашылық қызметтің экономикалық
нәтижелері болып табылады. Мысалы, өнеркәсіптік кәсіпорында талдау
объектісіне өнімді өндіру және сату, оның өзіндік құны, материалдық, еңбек
және қаржы ресурстарын пайдалану, өндірістің қаржылық нәтижелері,
кәсіпорынның қаржылық жағдайы және т.б. жатады.
Шаруашылық қызметін талдау принциптері.
Шаруашылық қызметіне талдау жүргізген кезде ғылым мен практикадан
алынған белгілі бір принциптер мен ережелерді басшылыққа алу керек.
Талдау ғылыми сипатта болуы, танымның дидактикалық теориясының
ережелеріне негізделуі, өндіріс дамуының экономикалық заңдарының талаптарын
ескеруі керек, ғылыми-техникалық процесстің алдыңғы қатарлы тәжірибенің
жетістіктерін, экономикалык зерттеулердің ең жаңа әдістерін пайдалануы
тиіс;
Талдау кешенді болуы керек. Зерттеудің кешенділігі қызметтің барлық
тізбегі мен бүкіл тараптарының қамтылуын және кәсіпорын экономикасындағы
себепті байланыстарды жан-жақты зерттеуді талап етеді;
Талдау объективті, нақты, дәл болуы тиіс, нақты шындықты көрсететін дұрыс,
тексерілген ақпаратқа негізделуі керек, ал оның тұжырымдары нақты
талданған есептеулерге негізделуі тиіс. Осы талаптардан
есептеулерді ұйымдастыруды, ішкі және сыртқы аудитті, сондай-ақ талдау
әдістемесін оның есептеулерінің дәлдігі мен дұрыстығын
арттыру мақсатында үнемі жетілдіріп отыру қажеттігі туындайды;
Талдау жарамды болуы керек, кемшіліктерді, қателіктерді,
жұмыстағы жіберіп алған мүмкіндіктерді уақтылы анықтай отырып,
олар туралы кәсіпорын басшыларына хабарлау керек, өндіріс барысы
мен оның нәтижесіне белсенді түрде әсер етуі тиіс. Осы
принциптен талдау материалдарын кәсіпорынды басқару үшін, нақты
шараларды әзірлеу үшін, жоспардың деректерін негіздеу, түзету және
анықтау үшін нақты түрде пайдалану қажеттігі туындайды. Басқаша
жағдайда талдаудың мақсатына жетуі екіталай;
Талдауды анда-санда емес, жоспар бойынша, жүйелі түрде жүргізіп отыру
керек. Бұл талаптан кәсіпорындағы талдау жұмысын жоспарлау,
оны орындау бойынша міндеттерді орындаушылар арасында бөлу және оны
жүргізуді бақылау қажеттігі туындайды;
Талдау оперативті болуы тиіс. Оперативтілік дегеніміз талдауды жылдам
және нақты жүргізе білуді, басқару шешімдерін кабылдауды және оны жүзеге
асыруды білдіреді;
Талдау принциптерінің бірі - бұл талдау
жүргізуге кәсіпорын қызметкерлерінің көпшілігі катыса алатындығын
пайымдайтын оның демократиялығы, бұл алдыңғы қатарлы тәжірибені
толығырақ анықтауға және барлық ішкі шаруашылық резервтерді
пайдалануды қамтамасыз етеді;
Талдау экономикалық құбылыстарды, процестерді, шаруашылық
ету нәтижелерін бағалаған кезде мемлекеттік ыңғайға негізделуі тиіс.
Басқаша айтканда, шаруашылық қызметтің нәтижесін бағалай отырып
олардың мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, халықаралық
саясат пен заңдарға сәйкестігін ескеру керек;
Талдау тиімді болу керек, яғни оны жүргізгендегі кеткен шығындар көп есе
әсерін тигізуі керек.
Сонымен, талдаудың негізгі принциптері ғылымилылық, кешенділік,
жүйелілік, объективтілік, дәлдік, шындық, әрекеттілік,
оперативтілік, демократизм, тиімділік және т.б. болып табылады.
Мақсаты мен міндеттері(Савицкая Г.В., 2003).
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық
жағдайын талдаудың басты мақсаты (міндеті) келесілер болып табылады:
• қаржылық жағдайға және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісіне баға
беру;
• активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды
таратудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;
• айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы
міндеттемелермен арақатынасын анықтау;
• қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
• кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
• ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық
борыш және қорлар есебі;
• баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу
қабілеттілігінің абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;
• кәсіпорын табыстылығын бағалау;
• кәсіпорын табысының салыстырмалы керсеткіштерін,
сондай-ақ олардың деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторларды есептеп
шығару;
• кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
• кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
болжау, яғни оның қаржылық стратегиясын анықтау.
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың
қорытындылаушы кезеңі болып табылады. Және ол 3 сатыны қамтиды: жабдықтау,
өндіріс жөне өткізу; бұлардың жиынтығы коммерциялық, өндірістік және
қаржылық қызметті құрайды. Кәсіпорынның қаржылық қызметі - бұл оның осы
қызмет нәтижесінде меншікті және тартылған капиталдың көлемі мен құрамына
өзгеріс әкелетін қызметі болып табылады. Ол қаржы ресурстарының жүйелі
түрде түсуі мен тиімді пайдаланылуына, есеп жөне несие тәртібін сақтауға,
меншікті және қарыз қаражаттарының арасындағы арақатынастың
рационалдылығына, сондай-ақ кәсіпорынның тиімді қызмет етуі мақсатында
қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізуге бағытталуы тиіс. Кәсіпорын қызметінің
қаржылық, өндірістік және коммерциялық жақтары арасында тығыз байланыс пен
өзара тәуелділік бар. Осылайша қаржылық қызметінің жетістігі, көбінесе оның
өндірістік-сату керсеткіштерімен анықталады. Көсіпорынның өзі алатын
төдемдерді және ақша қаражаттарын алуы оның өнімді сатуына, алдын ала
қарастырылған сұраптылымды ұстап тұруына, өнім сапасының қажетті деңгейге
сәйкестігіне және оны бір қалыпты өндіруге жөне төлеуге байланысты болады.
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның қаржылық
ресурстарының қалыптасуына оң әсерін тигізеді. Өндіріс процесінде өнім
сапасының төмендеуі жөне оны сатудың қиындықтары кәсіпорын шотына ақша
қаражаттарының келіп түсуіне кедергі жасайды, нәтижесінде кәсіпорынның
төлеу қабілеті төмендейді. Кері байланыс та бар, ол ақша қаражаттарының
болмауы материалдық ресурстардың келіп түсуінің іркілісіне, демек өндіріс
процесінің тоқтауына әкеліп соқтыруы мүмкін.
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады.
Олардың тиімділігі қаншалықты көп болса, кәсіпорын өнімді өткізу көлемін
сақтай отырып ресурстарды, соның ішінде қаржылық ресурстарды соншалықты аз
жұмсайды. Және керісінше, шикізат пен материалдар шығындарының нормасының
өсуі, еңбек өнімділігі деңгейінің төмендеуі, басқа да ресурстардың
мөлшерден тыс жұмсалуы және өндірістік емес шығындар қосымша қаржы
қаражаттарының қажеттілігіне себепші болады. Еңбек жөне материалдық
ресурстар шығыны ең алдымен өнімнің өзіндік құнында, содан соң табыста
талдап қорытылады. Соңғы айтылған көрсеткіштің көлемі көсіпорының өзіндік
қаражаттарының көлемін өзгерте отырып, оның жалпы қаржылық жағдайында
елеулі көрініс табады.
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезегінде
қойылған мақсаттарға қол жеткізуі үшін қажетті жағдайларды туғызады, оның
төлеу қабілеттілігінің кепілі болып табылатын өнім өндірудің үздіксіздігін
және кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етеді
(Дүйсенбаев К.Ш., және т.б., 2001 ).
Дамудың қазіргі кезеңінде сыртқы экономикалық байланыстарға мыналар
жатады:
1) сыртқы сауда;
2) шетелдік инвестициялау: бірлескен кәсіпкерлік, соның ішінде заңды
тұлғалардың мүлкіне акциялар және басқа бағалы қағаздар арқылы қатысу,
концессиялар – елдің аумағында шаруашылық және өзге қызметті жүзеге асыру
үшін мемлекет меншігіндегі табиғи ресурстарды, әр түрлі объектілерді
пайдалануға мүлік құқықтарын алу, меншікті жалдау;
3) елдің халықаралық қаржы-кредит ұйымдарына қатысуы; сыртқы
экономикалық қызметтің бұл нысанымен шетелдік кредиттер мен қарыздарды
беру байланысты және халықаралық қаржы және басқа ұйымдарға жарналар
төленеді;
4) ғылым, техника, мәдениет, туризм ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz