Семей таңы газетінің тарихы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Семей таңы

Зерттеу нысанына айналып отырған 1919 жылы желтоқсан айынан жарық көре бастаған «Семей таңы» газеті - Қазақстандағы мемлекеттік тілдегі байырғы басылымдардың бірі. Семей қаласында жаңа басылымдардың дүниеге келуіне 1917 жылғы Ақпан төңкерісі тікелей әсер етті деп толық айта аламыз. Мұрағаттан 1917 жылы Семей облысы қазақтарының съезі өткенін, онда газет шығу туралы бастама көтеріліп, арнаулы қаулы қабылданғанын айғақтайтын құжаттарды кездестіруге болады.

«Семей таңы» газеті - өз заманында халықтың азаттық алуына үн қосып, болашаққа бастап барар жолдарына, алдағы өміріне дұрыс жол сілтеуге, бағыт - бағдар беруде өз ықпалын тигізген басылым.

Кеңес заманында шыққан басылымның әр кезеңге сай өзіндік ерекшеліктері бар. «Семей таңы» газетіндегі мақалалар мазмұны да, жазу стилі де әрбір тарихи кезеңнің талғамына сәйкес өзгеріп отырған. Қоғамдағы тегеурінді идеология тақырыптары бірін - бірі алмастырып отырғандықтан, кеңестік басқару аппаратының газетке деген ықпалы да белсенді болды. Сол себепті газеттегі ресми және саяси тақырыптағы мақалалар Семей өңіріндегі қоғамдық саяси өзгерістерді жақсы жеткізе білген. «Семей таңы» газетінде Ж. Аймауытов, М. Тұрғанбаев, М. Әуезов, М. Қордабаев, Ә. Нұшайықов, Х. Бекхожин, С. Дөнентаев, Б. Сағындықов, Р. Мусин сынды жазушы, журналисттер мен белгілі тұлғалар қызмет атқарған.

«Семей таңы» алғаш «Қазақ тілі» деген атпен жарық көрді. Алғаш газет жетісіне бір, кейінірек 3 реттен, 2, 5 тиражбен тарап тұрды. Бұл тұста полиграфиялық хал-жай да, тарихи жағдай да ауыр еді. Бірінші қиындық туралы газеттің алғашқы нөмірлерін шығаруға қатысқан Мұқсын Қордабаев былай деп жазды: « . . . Толып жатқан нүкте құйыршықтарының көбі мүжіліп қалған араб әріптерімен жұмыс істеу қиыншылықтарды екі есе көбейткендей. Газеттің бастапқы екі беті басылып, машинадан шыққаннан кейін, соңғы екі бетке жетпей қалған тапшы әріптерді суырып (теріп) алып, сол соңғы екі бетке тізбектеуге тура келетін. «Қазақ тілі» деген газет атын арабша ірі әріп болмағандықтан қолы шебер бір етікшіге ағаштан ойғызып алып, басып жүрдік»

«Қазақ тілі» газеті Т. Рысқұлов айтқандай: «жұмысшы табының, еңбекші бұқараның мұңшысы болды» Басылым уақыт ағымына қарай халықтың әлеуметтік жағдайына сай дұрыс бағдар беріп отырды. «Мал баққандікі» деген айдар ашып, мал тұқымын асылдандыру, көбейту проблемаларын жиі сөз етті. Газеттің белсенді қозғаған тақырыбы - әйел теңдігі мәселесі. Қазақ әйердерінің теңсіздігін, әсіресе қазақ қыздарының малға сатылуы, ескілік құрбаны болып отырғаны өткір жазылған мақалалар басылымда көп жарияланған.

« Қазақ тілі» газетінің алғашқы бас редакторы - белгілі журналист, белсенді қоғам қайраткері М. Тұрғанбаев болды. М. Тұрғанбаев 20 ғасырдың бас кезінде қазақ халқының мұңын мұңдап, жоғын жоқтап, ұлт азаттық қозғалысын жаңа сатыға көтерген, қазақ елін әлеуметтік өркениет қатарына шығаруға бар білімін, күш - жігерін жұмсаған ұлттық интелигенция өкілдерінің көрнекті қайраткері. 1920 жылдың 5 наурызынан осы жылдың 19 қарашасына дейін газетке Ж. Аймауытов басшылық етті. Осы кезде «Зорлық қайтсе тиылады?», «Театр тобы», «Ашаршылықтан құтқару лажы» сияқты тағы да басқа айдарлар жарық көріп, қазақ халқының азаттықа ұмтылуы мен сол жолдағы күресінің жайы суреттелді. Ескішілдікті, надандықты сынап, халықты өнер - білімге, ізденуге шақыратын бірқатар мақалалар жарық көрді. Бұдан соң басылым аты «Жаңа ауыл», содан кейін «Қызыл дала» деп өзгертілді. Газеттің бүкіл бағдары, идеясы алғашқы нөміріндегі: «Қызыл дала», келдің жаңа өзің туған ауылыңа. Қу байларды, қу молданы жоғалт көзін, аяма!» деген жыр жолдарынан айқын аңғарылады.

Осы орайда тарихшы ғалым Мұсатай Ақынжанов кезінде былай деп жазды: «Қара шаңырақ орнында шыққан газет «Қызыл дала» деп аталып, оны басқаруды маған жүктеді. Мен горрайкомда әрі хатшылық қызметін, әрі редакторлық қызмет атқардым. Ол кездегі партия, совет жұмысының ең маңдай алды күрделісі ауылда, «далада» жұмыс жүргізу-бытыраңқы шаруаларды колхозға ұйымдастыру болатын-ды . . . Көлемі шағын болғанымен, тілі өткір болып, «Қызыл дала» колхоз ұйымдастыруда жетекшілік, үгітшілік қызметін іс жүзінде мүлтіксіз орындады».

Бұл газет те жастар өміріне көп көңіл бөлді. Ол да бір бетін «Жас большевик» деген атпен комсамол газеті шығарып тұрды. Жергілікті жердегі жастар тұрмысын жан-жақты жазды. Оларды социалистік құрлысқа кең тартып, қиыншылықтарды жеңуге, тың табыстарға жетуге баулыды.

1931 жылы Семей ет комбинаты салына бастады. Бұл өте ірі құрылыс-ты. Оны салушылардың көбі ауылдан келген қазақтар еді. Соларды тәрбиелеп, өнімді еңбекке жұмылдыру, комбинат құрлысының барысын тұрақты да мазмұнды көрсету үшін «Қызыл дала» өзіне қосымша ретінде «Ет алыбы» атты газет шығарып тұрды.

Қазақстан Орталық Атқару Комитетінің 1932 жылғы 20 ақпандағы екінші сессиясының шешімі бойынша республика территориясында алты облыс құрылды. Солардың бірі-Шығыс Қазақстан облысы. Оның орталығы Семей болды. Сол жылдың наурыз айынан «Қызыл дала» «Социалды шығыс» деген атпен жарық көрді. Ол сол кездегі саяси-шаруашылық науқандардың бәріне батыл араласты. Өндірістік жоспарлардың орындалуы, халық ағарту ісі мен мәдени-бұқаралық жұмыстардың жай-күйі жөнінде үзбей жазды. Бұл салалардағы жетістіктерді таратып, кемшіліктерді сынап, түзетуде көмектесті.

«Социалды шығыс» газеті 1935 жылы атын «Екпінді» деп өзгертті. Бұл газет алғашқы бесжылдықтар шежіресін жасады. «Бесжылдық тынысы», «Бесжылдықты төрт жылда» деген тұрақты айдарлар Семей ет консерві комбинаты, Ленинагор және Зырян полиметалл комбинаты, Глубокийдегі мыс қорыту заводы құрлыстарының барысына бақылау жасады.

Ұлы Отан соғысы жылдарында «Екпінді» газеті майдан мұқтажы, жеңіс қамы үшін елді ерен еңбекке жұмылдырды. Астық жинаудың жауапты кезеңдерінде Ақсуат ауданында көшпелі редакция ұйымдастырды. Еңбекшілердің жеңіс жолындағы игі істерін кең көрсетті. Әрі қанқұйлы жауға қарсы күрестегі ел азаматтарының ерлігін паш етті. 1943 жылғы 20 тамызындағы нөмірінде Төлеген Тоқтаров ерлігін жырлады. 1945 жылы 9 мамырда кезектен тыс нөмір шығарып, «Бүкіл халықтық мереке-жеңіс күні жасасын!» деп ұрандады.

Соғыстан кейінгі жылдары газет халық шаруашылығын қалпына келтірудің жалынды үгітшісі, тегеурінді ұйымдастырушысы болды. Жаңа соғыс өртін тұтандырмақ болған қан құмарларды әшкерлеп, бейбітшілік үшін күресті.

«Екпінді» газеті 1956 жылдың 1 қаңтарынан «Семей правдасы» деген атпен шықты. 1963 жылы мамырда ол «Прииртышская правда» газетімен біріктіріліп, облыстық газет қазақша «Ертіс», орысша «Иртыш» деп аталды. 1965 жылғы 1 көкектен олар қайта бөлінді. 1966 жылғы наурыздан «Семей таңы» деген атпен шығып келді. Жауапты редакторы болып Қарқабат Байкенов тағайындалды. Құрылтайшысы: «Семей қаласы әкімінің қоғамдық саяси басылымдары» мемлекеттік кәсіпорны. Басылым 1969 жылы «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталған. «Семей таңы» облыстың әлеуметтік экономикалық дамуын саралап, сан салалы шежірелерді толғады. Бұл күнде есімі Республикаға танымал Медеу Сәрсекеев, Роллан Сейсенбаев сынды академик жазушылар осы басылымда өздерінің еңбек жолдарын бастаған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.