Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқытық субьектісі ретінде
Диплом жұмысы
Тақырыбы: Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқытық субьектісі ретінде.
Жоспар.
Түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... . 1 бет.
Кіріспе: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 2- 4 бет.
І. Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқықтық субьектісі ретінде
І.І Мемлекеттік қызметтің түсінігі,қағидалары ... ... ... ... ... ... .. 5-
15 бет.
І.2 Мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық жағдайы ... ... ... . 16- 24 бет.
І.3 Мемлекеттік қызметке қабылдаудың тәртібі ... ... ... ... ... ... .
бет.
ІІ. Мемлекеттік қызмет туралы заңдарды бұзу үшін жауаптылық.
2.1 Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқық бұзушылық үшін
жауаптылық ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .. бет.
2.2 Мемлекеттік қызметкерлердің тәртіптік жағдайы ... ... ... ...
бет.
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... бет.
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
бет.
Түсініктеме
Дипломдық жұмыста Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқықтық
субъектісі ретінде Мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметінің құрамдас бір
бөлігі. Ол мынандай міндеттерді шешуге арналған:
- Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары негізінде мемлекеттің
және мемлекеттік органдардың функцияларын жүзеге асыру;
- мемлекеттік органдардың өз құзретіне сәйкес тиімді қызмет атқаруы үшін
жағдай тудыру;
- басқарушылық қызметтің ұйымдастырылуын жетілдіру;
- азаматтардың құқықтары мен бостандығын қамтамасыз ету;[5.92 б].
Мемлекеттік қызмет Конституция нормаларына, заңдарға, Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлықтарына және басқа заң ды актілерге
негізделеді. Өз ойымды тұжырымдай келе мемлекеттік қызметкерлердің басқару
қызметі мемлекеттік басқарудағы заңдылық қағидасының талаптарына сай болуы
керек. Бұл Конституция нормаларын және басқа да заң актілерін мемлекеттік
басқару аясына сәйкес басқа заң актілерін жүзеге асыру. Мемлекеттік
басқарудың бар мағынасы әлеуметтік процестердің мемлекеттің басқаруын
ұйымдастыру; Елімізде мемлекеттік органдардың, мемлекеттік
қызметкерлердің әлеуметтік жағдайын жақсарту, нығайту және оны ары қарай
дамыту керек - деп Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы
Назарбаев өз Жолдауында атап өткен болатын. Тағыда атап өтетін мәселе
Қазақстан- 2030 даму стратегиясына үлкен үлес қосатын осы мемлекетке
қызмет ететін қызметкерлер деп сөз сөйленген.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі- Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқықтық
субъектісі ретінде мемлекеттік қызметкерлер еліміздің экономикасын,
әлеуметік, мәдени және әкімшілік, саяси салаларын жетілдіру мақсатында
қызмет атқаруда. Ал, осы қызметті жүзеге асыру да мемлекеттік
қызметкерлердің тиісті құқықтары мен міндеттері болады.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет туралы 1999 ж 23 шілдедегі
Заңында мемлекеттік қызметтің құқықтық жағдайы айқын көрсетілген. Сонымен
заңға сәйкес мемлекеттік әкімшілік қызметші деп мемлекеттік саяси
қызметшілердің құрамына кірмейтін, мемлекеттік органда тұрақты кәсіби
негізінде лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын қызметшіні айтамыз.
Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 34-
бабының Ескертпесінде тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкілеттік бойынша
билік өкілінің функцияларын жүзеге асыратын ( яғни оларға қызметі
жағынан тәуелді емес адамдарға қатысты заңда белгіленген тәртіппен мемлекет
атынан немесе оның органдарының атынан заңдық маңызы бар актілер шығару
құқығы немесе билік ету өкілеттігі берілген ) не мемлекеттік органдарға,
жергілікті басқару органдарында, сондай- ақ Қазақстан Республикасының
Қарулы Қүштерінде, Қазақстан Республикасының басқа әскерлері мен әскери
құрамаларында ұйымдық- билік ету немесе әкімшілік шаруашылық функцияларды
орындайтын адамдар лауазымды адамдар деп аталады.
Зерттеу жұысының мақсаты- жұмыстың өзектілігі мемлекеттік қызметтер
мен мақсаттардың салалы экономика, әлеуметік саяси құрылым бойынша дамуы
мемлекетті басқару, мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби қызметі арқылы
жүзеге асырылады.
Бұл қызмет көп қырлылығымен басқару функцияларының көлемділігімен,
ауырлылығымен және ауқымдылығымен ( масштабтылығымен )
ерекшелінеді.Мемлекеттік қызмет мемлекеттік мақсаттар мен қызметтерді
жүзеге асырумен байланысты.
Диплом жұмысының негізгі міндеттері:
- Мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық жағдайын анықтау;
- Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік- құқық бұзушылығының ұғымына,
құрамына және саралануына сипаттама беру;
- Мемлекеттік қызметкерлердің және ІІО соның ішінде полициялық учаскелік
инспекторының құқық бұзушылықтың алдын алуды жүзеге асыру барысындағы
қызметін жетілдіруге бағытталған әдістермен, ұйымдастырушылық және құқықтық
шараларды талқылау;
Зерттеу жұмысының заты және объектісі.
Қарастырылатын диплом жұмысының мәселесін кешенді түрде зерттеуге
сәйкес зерттеудің объектісі мемлекеттік қызметің әкімшілік құқықықтық
субъектілерінің қызметінің атқару жүйесіндегі мемлекеттік қызметкерлерінің
қызметін атқару шеңбері;
Диплом жұмысының эмпирикалық негіздері.
1. Қолданыстағы Қазақстан Республикасының заңдары, Қазақстан Республикасы
ІІМ бұйрықтары мен нұсқаулықтары және нормативтік құқықтық актілері және
тағы басқалар:
2. Осы мемлекеттік қызмет туралы тақырып бойынша көптеген диссертациялық
магистрлік зерттеу жұмыстары мен монографиялық еңбектер;
3. Әкімшілік іс жүргізудің басты материалдары болып табылады.
Зерттеу жұмысының методологиялық және теориялық негізі.
Жоғарыда қарастырылып және көррсетілген міндеттерді орындау жолында біз
материалистік диалектика заңдарына және категоияларына, дүние
танымдық теорияның, әсіресе әлеуметтік құбылыстарды зерттеудің негізгі
тұжырымдарына, сондай- ақ құқықтық құбылыстарды зертеудің әдістемелік
іліміне сүйендік.
Зерттеу барысында немесе процесінде формальдық логиканың ережелері,
талдау мен жинақтау, салыстырмалы құқықтық және статистикалық, нақтылы-
социологиялық әдістемелер пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының нәтижесі және тәжирбиелік мәні.
Мемлекеттік қызметкерлердің жүйесіндегі мемлекеттік қызметінде алатын
орнына, олардың функциялары мен әдістердің өзіндік ерекшеліктері мен
қасиеттері жөніндегі ғылыми тұжырымдарды одан әрі жетілдіруге бағытталған
тұжырымдар мен ұсыныстар. Сонымен қатар зерттеудің тәжирбиелік мәні оның
теориялық қорытындыларын, тәжирбиелік ұсыныстарын ғылыми зерттеу жұмысында,
білім беру процесінде пайдалануға болатындығына.
Жұмыстың құрылымы.
Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі екі бөлімнен, бірінші бөлім үш
сұрақтан ал екінші бөлімі екі сұрақтан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиет көздерінен тұрады.
1 Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқықтық субъектісі ретінде.
1.1. Мемлекеттік қызметтің түсінігі, қағидалары.
Мемлекеттік қызмет-мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік органдардағы
мемлекеттік биліктің міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған
лауазымдық өкілеттігін атқару жөніндегі қызметі
Мемлекеттік қызметші-мемлекеттік органда заңдарда белгіленген тәртіппен
республикалық немесе жергілікті бюджеттен не Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің қаржысынан ақы төленетін қызметті атқаратын және мемлекеттің
міндеттерімен функцияларын іске асыру мақсатында лауазымды өкілеттікті
жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының азаматы.
Әкімшілік құқық субъектілері туралы жалпы мағлұмат.
Әкімшілік-құқықтық субъектілерге тоқталмас бұрын, ең алдымен әкімшілік-
құқық субъектісің ұғымына түсінік беру керек. Әкімшілік құқықтың субъектісі
болып азаматтар қоғамдық және мемлекеттік емес бірлестіктер мен олардың
қызыметкерлері, сондай-ақ кәсіпорындар мен мекемелер, ұйымдар және еңбек
ұжымдары саналады.
Әкімшілік құқық субъектілері мынандай үш шарт бойынша ғана әкімшілік
құқықтық қатынастардың субъектісі болып табылады:
- субъектілердің құқықтары мен міндеттерін қарастыратын әкімшілік құқық
нормалары.
- субъектілердің құқықтық және әрекет ету қабілеттілігінің болуы.
- құқықтық қатынастардың өзгертілуі мен тоқтатылуы негіздерінің
қалыптасуының негізгі міндеттері.
Бұрынғы Кенес өкіметінің кезінде мемлекеттік қызметке арнайы арналған
заңнама болмады. Ол кезде мемлекеттік қызмет адамдардың енбек ету қызметі
нысандарының бірі ретінде түсінілді, оның
ерекшелігі тікелей қол енбегімен материалдық құндылықтар жасау немесе
қандай да бір өндірістік- шаруашылық қызмет көрсету емес, әкімшілік (
ұйымдастыру, басқару ), әлеуметтік- мәдени және тәрбиелеу функцияларын
жұзеге асыру болып саналады.
Мемлекеттік қызмет осындай кең мағыналы ұғымында кез келген мемлекеттік
ұйымдағы, яғни тек қана мемлекеттік органдардағы емес, сонымен қатар
мемлекеттік кәсіпорындардағы да ( басшылар, инженер- техникалық
қызметкерлер, тағы басқалары ), сондай- ақ мемлекеттік мекемелердегі де (
мектептер, мәдени- ағарту және медицина мекемелері, тағы басқалары ) жұмыс
түсінілді. Егер нақты бір адам мемлекет құрған лауазымға орналасқан болса,
ол мемлекеттік қызметшілер қатарына жататын болса.
Сонымен бірге қандай да жеке болмасын бір қызметкерді мемлекеттік
қызметшілер қатарына жатқызудың ең маңызды белгісі оған еңбек ақы төлеудің
көзі болды: мемлекеттік қызмет өзінің барлық көрінісінде мемлекеттік бюджет
қаржысының есебінен қамтамасыз етілді.
Мемлекеттік қызметті соншалықты кең ұғынумен қатар оның тар мағынада
түсіну де болды. Соған сәйкес мемлекеттік қызмет болып қандай да бір
мемлекеттік ұиымда кез келген өндірістік емес функцияларды орындау емес,
тек мемлекеттік органдардың аппаратында, мемлекеттік кәсіорындар мен
мекемелер әкімшілігінің құрамына кіретін адамдарының қызметі танылатын.
Мемлекеттік басқару аясына орай мемлекеттік қызмет деп мемлекеттік
ұйымдар әкімшілік- басқару қызметін атқаратын қызметкерлердің, яғни
атқарушы- өкім етушілік ( мемлекеттік- басқарушылық ) сипаты бар
функцияларды жүзеге асыру процесіне қандай да бір нысанда тікелей
қатысушылары болатын адамдардың қызметі саналды.
Әкімшілік- басқарушы адамдар тобын құратын мемлекеттік қызметшілердің
қызметі әкімшілік құықтың нормаларымен реттелінді,
ал мемлекеттік қызметшілердің басқа санаттарының қызметі, яғни
жұмысшылардың жұмысы сияқты, көбінесе енбек құқығы нормаларының реттейтін
обьектісі болды.
1991ж дейін жағдай осылай болды. 1995ж. 26- желтоқсанда Қазақстан
Республикасы Президентінің Мемлекеттік қызметі туралы заң күші бар
жарлығы шықты- бұл, шындығында, мемлекеттік қызметке арнайы арналған
бірінші нормативтік- құқықтық акті еді.
Ол қәзіргі кездегі қолданыстағы 1999ж 23- шілдеде қабылданған
Мемлекеттік қызмет туралы заңымен және оған өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы заңдарымен одан әрі дамытылып, ауыстырылды.
Аталған заң бойынша мемлекеттік қызметші- мемлекеттік қызметшілердің
мемлекеттік органдардағы мемлекеттік биліктің міндеттері мен функцияларын
іске асыруға бағытталған лауазымдық өкілеттілігін атқару жөніндегі қызметі.
Бұл анықтамада мемлекеттік ққызметтің шектелген ұғымы айқын көрініс
тапқан: тек қана мемлекеттік органдардағы жұмыс мемлекеттік- қызметтік
сипаты бар қызмет болып табылады. Сонымен бір мезгілде мемлекеттік
әлеуметтік- мәдени мекемелердегі және мемлекеттік кәсіпорындардағы жұмыс,
тіпті ол таза басқару немесе ұиымдастыру функцияларын орындаумен байланысты
болса да мұндай қызмет болып танылмайды, өйткені мекемелер мен кәсіпорындар
мемлекеттік органдар болып танылмайды.
Сондықтан, мемлекеттік қызмет қәзіргі кезде шенуіктердің ( төрелердің )
қызметіне тіреледі.
Мемлекеттік қызмет ұғымының келесі бір шектеуі мемлекеттік қызметші
болып танылу үшін тиісті мемлекеттік органда құрылған мемлекеттік лауазымға
орналасу керектігімен байланысты.
Бұл жағдайда шектеу мынадан көрініс табады, қандай да болмасын бір
мемлекеттік органның аппаратында адамның орналасқан кез келген лауазымы
болып табыла бермейді. Мемлекетік лауазымдардың реестірлері (
тізілімдері ) бар. Ал бұл мемлекетік органның кез келген қызметкері
мемлекеттік қызметші болып таныла бермейтінін дәлелдейді ( мысалы,
лаборант, диспетчер, фотограф, киім ілуші, тағы сол сияқты. )
Мемлекеттік қызмет туралы заңда мыналар белгіленген:
а) мемлекеттік қызмет кәсіби негізінде жүзеге асырылатын қызмет. Бірақ
мемлекеттік қызметтің ерекшелігін сипаттауға жалғыз бұл белгі жеткіліксіз.
Өйткені, инженердің, дәрігердің, оқытушының жұмысы қызметіде кәсіби болып
табылады;
ә) мемлекеттік қызметті жүзеге асыру үшін мемлекеттік лауазымға
орналасу керек. Бірақ бұл белгі де жеткіліксіз, өйткені, біріншіден,
мемлекеттік аппаратта қызметте болғанымен мемлекеттік қызметші болып
табылмайды және, екіншіден, мемлекет мемлекеттік мәні бар лауазымдарды тек
мемлекеттік ұйымдарда құрады ( мысалы, кәсіпорындардың, мекемелердің,
лауазымдары ). Сондықтан, мемлекеттік қызметтің белгілерін одан әрі
жетілдіре түсу кәжет сияқты;
б) мемлекеттік қызмет өзінің көрінісін мемлекеттік лауазымдардың ерекше
санатына орналасуынан табады заңда оларды мемлекеттік органның құрылымдық
бірлігі деп атайды. Олардың ерекшелігі мемлекеттік органдардың
өкілеттіктерін орындауды қамтамасыз ету болып табылады. Бұл жағдай
мемлекеттік қызметті мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердегі жұмыстан
айтарлықтай айырады;
в) мемлекеттік қызмет нақты мемлекеттік лауазыммен көзделген қызметтік
міндеттерді жүзеге асыру жөніндегі жауапты қызметтен көрініс табады. Бұл
мемлекеттік қызметтің ең маңызды бегісі;
г) мемлекеттік қызмет тиісті мемлекеттік лауазымға орналасқан адамның
өзі істейтін органға берілген өкілеттіктерді жүзеге асыруды қамтамасыз
ететін міндеттерін орындауын болжайды;
ғ) мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметтің мемлекеттік лауазымына
орналасқан адамға мемлекеттік бюджет қаржысынан еңбек ақы төлеуді болжайды.
Кезінде ол жалақы деп аталатын. Бұл мемлекеттік қызмет үшін ерекше белгі
емес. Осындай тәртіппен мемлекеттік лауазымға орналасқан, бірақ бұл ретте
мемлекеттік қызметшілер болып табылмайтын адамдар ақшадай ақы алады.
Мемлекеттік қазыналық кәсіпорындар мен мекемелердің қызметшілері осыған
ұқсас еңбек ақымен қамтамасыз етіледі:
Осы кезендегі мемлекеттік қызмет ұғымының негізгі белгілері мен
ерекшеліктері осындай.
Батыс елдерінің заңнамалары мемлекеттік қызмет туралы мәселені көп
жағдайларда Қазақстан заң шығарушылары басшылыққа алынатын қағидаттардан
өзгеше негіздемелерде шешеді. Мәселен, АҚШ- та мемлекеттік қызмет туралы
заңнаманың реттеуіне бюджеттік қаржыдан ақы алатын кез келген қызметкер
жатады; оларды азаматтық және үкіметтік
қызметшіге бөлу қаралған.
Ұлыбитанияда барлық шенеуіктер, сондай- ақ мемлекеттік кәсіпорындар мен,
мемлекеттік ғылыми және ғылыми- техникалық мекемелерде істейтін адамдар да
мемлекеттік ( азаматық ) қызмет атқарады.
Францияда мемлекеттік қызмет шенеуіктердің, сондай- ақ өзге де
мемлекеттік қызметшілердің ( мысалы: көлік және байланыс жүйесіндегі )
жариялы басқарушылық қызметі болып табылады. Соған сәйкес мемлекеттік
қызметшілер болып ең алдымен жариялы билікті иеленуші ретінде мемлекеттік
барлық қызметшілері танылады.
Германия да шенеуіктер мемлекеттік қызметшілер болып танылады. Оларға
өзге мемлекеттік қызметшілер де мысалы: көмекші техникалық
функцияларды орындайтындар жатады. Әкімшілік қызметкер тобын білдіретін
шенеуіктермен ( шенеуніктік құқық ) және шенеуіктер болып танылмайтын
азаматтық қызметшілер арасында шек қойылады.
Қазақстан заңнамасы мемлекеттік қызметтің мәнін анықтауға өзге
көзқарасты негізге алады: оның нормалары мемлекеттік кәсіпорындар мен
мекемелерде мемлекет құратын лауазымдарға орналасқан және шындығында
мемлекетте қызметте болатын адамдардың жұмысына қолданылмайды.
Мемлекеттік қызметтің маңыздылығы, мемлекеттің шешетін барлық
мәселелерінің ішінде кадрлар, ең алдымен басшылар туралы мәселе негіз болып
табылатындығымен айқындалады. Тек мемлекеттік аппарат реформаларды, жаңа
идеялар мен заңдық ережелерді жүзеге асыруға міндетті, бірақ басқару
қызметінде болатын кемшіліктердің көпшілігі аппаратшылардың кейбір бөлігін
қәбілетсіздігімен, қай кезде тіпті реформалық бағдарламаларды қабыл
алмауымен, одан бетер- олардың сыбайлас жемқорлығымен байланысты екендігі
белгілі. Мемлекеттің мықты кадр потенциалын тиімді етіп пайдалану- алғы
шепте тұратын жалпы ұлттық міндет. Әр- түрлі саясаткерлер келеді, кетеді,
ал мемлекеттік басқару машинасы барлық жағдайларда да қалтықсыз жұмыс
істеуге тіис. Мемлекеттік қызметті реформалау жүргізіліп жатқан шаралар
мемлекеттік аппараттың дәл, ұтымды және үнемді қызметін қамтамасыз етуге,
оны партиялық немесе топтық мүдделерге пайдалану мүмкіндігін болдырмауға
бағытталған.
Мемлекеттік қызметтің принциптері Қазақстан Республикасы
Конституциясының Республика азаматтарының мемлекеттік қызметке кіруге тең
құқығы бар деп бекіткен нормаға негізделеді.(33- бап. 4- т)
Олар мемлекеттік қызметті ұйымдастыру мен нақты жүзеге асырудың аса маңызды
заңдылықтарын белгілейді.
Мемлекеттік қызмет туралы заңнынң 3- б- да мемлекеттік қызмет
негізделетін принциптер бекітілген.
Мемлекеттік қызмет және оның дамуы.
Мемлекеттік қызмет – әр елдің барлық даму сатысындағы басты атрибут, ал
мемлекеттік қызметшілер – өзгерістерді негізгі орындаушылар. Қазіргі
заманғы тиімді мемлекеттік қызмет және басқару құрылымын жасаудағы Мемлекет
басшысының Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында “Кәсіби
үкіметке” басым бағыт беруі тегіннен-тегін емес.
Мемлекеттік қызмет туралы қазіргі заңнама мемлекеттік қызметтің жаңа
үлгісіне негіз қалады. 1998 жылғы 18 қыркүйекте Мемлекет басшысының
шешімімен мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттік және оның аумақтық
органдары құрылды, сондай-ақ Президенттің жанындағы мемлекеттік академия
былтырғы жылы Президенттің жанындағы мемлекеттік басқару академиясы болып
қайта құрылды.
1999 жылғы 23 шілдеде “Мемлекеттік қызмет туралы” заң және мемлекеттік
қызмет шеңберін реттейтін заңдық құқықтық актілер қабылданды.
Халықаралық сарапшылардың бағалауы бойынша, қазіргі уақытта Достастық
мемлекеттері үшін үлгі ретінде Қазақстан ТМД елдерінің арасында
алғашқылардың бірі болып мемлекеттік қызметке сәтті реформа жүргізді.
Елбасы Қазақстанның алдына әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50
елдің қатарына кіруде және мемлекеттік қызметті одан әрі жетілдіруде басым
бағыттардың бірін анықтап, оны жоғары халықаралық стандарттарға дейін
жеткізу міндетін қойды.
Елімізге ісіне берілген, кәсіби даярланған, басшылық шешім қабылдау
аясында бәсекеге түсе алатын қазіргі менеджерлерден тұратын мемлекеттік
аппарат қажет.
Осыған орай, яғни экономикалық және қоғамдық модернизация қажеттілігіне
сай білім реформасынсыз және басқарудың жаңа үлгісінсіз Қазақстанның
бәсекеге төтеп беруі мүмкін емес. Бұл үшін де аз нәрсе істелген жоқ.
Мемлекет басшысының Жарлығымен ҚМЭБИ құрылды, оны жыл сайын біліктілігі
жоғары 200-ден астам маман бітіреді. Президенттің “Болашақ” бағдарламасының
жұмыс істегеніне он жылдан асты, оның жолдамасымен талантты жастарымыз
дүние жүзінің ең таңдаулы университеттерінде білім алады. Үш таңдаулы оқу
орнын – дипломатиялық және сот академияларын, сондай-ақ мемлекеттік қызмет
академиясын біріктірген Президент жанындағы мемлекеттік басқарудың жаңа
академиясы жұмыс істейді.
Оқуды өмір бойы жалғастыру әр адам үшін заңдылыққа айналды.
Президенттің Жарлығымен бекітілген ережеде мемлекеттік қызметшілерді қайта
даярлау және біліктілігін көтеру олардың қосымша кәсіби білімдерінің
негізгі үлгісі болып табылады.
Аймақтық қайта даярлау және біліктілік көтеру орталығында 2006 жылға
облыс бойынша мемлекеттік қызметшілерді оқыту үшін 17 млн. теңге қаралған,
яғни бұл былтырғы жылмен салыстырғанда 60 пайызға көп.
Жарты жылдың қорытындысы бойынша Президент жанындағы мемлекеттік
басқару академиясында облыс бойынша 75 мемлекеттік қызметші, аймақтық
біліктілігін арттыру және қайта даярлау орталығында – 514 және басқа да
салалық оқу орындарында 126 адам оқыды, бұл былтырғы жылмен салыстырғанда
көбірек.
Заңдылық принципі мемлекеттік қызметшілер лауазымдық міндеттерін
атқарған және олардың құқықтарын қамтамасыз еткен кезде Қазақстан
Республикасы Конституциясы мен заңдарының өзге нормативтік құқықтық
актілерден жоғары күші болатындығын білдіреді. Бұл Конституцияның ең
жоғарғы заңдық күші бар және Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей
қолданылады деген Қазақстан Республикасы Конституциясының 4- б. 2-
тармағының нормасына негізделеді.
1. Қазақстандық патриотизм принципі, ( гректердің patrіoes- отандас,
patrіs- отан дегені )- мемлекеттік қызметшінің өз Отанын, халқын
сүйетіндігін, оларға деген терең сезімін, берілгендігін, Республиканың
тәуелсіздігін нығайтуға, онда өркениетті демократиялық қоғам құруға,
елдің экономикасы мен мәдениетін, ең алдымен өз халқының тілі мен
дінін дамытуға бар білімі мен күш- жігерін аянбай жұмсайтындығын
білдіреді.
2. Мемлекеттік биліктің заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына
бөлінуіне қарамастан, мемлекеттік қызмет жүйесінің біртұтастық
принципі. Бұл Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол аталған
тармақтардың тежемелік әрі тепе- тендік жүйесін пайдалану арқылы,
өзара іс- қимыл жасау принципіне сәйкес жүзеге асырылады деген
Конституцияның 3- бабының 4- тармағына негізделген.
Сонымен бірге бұл биліктің әрбір тармағының атқаратын қызметінің ара-
жігін ажыратуды, нақтылап белгілеуді көздейді. Олардың әрқайсысының белгілі
бір шамада дербес болатынын, өз функцияларын орындағанда белгіленген шекте
тәуелсіз екендігін білдіреді. Солай бола тұра бұл принциптің мәнінен
мемлекеттік қызметшінің заң шығарушы ( өкілді ) органның депутаты болуға
құқығы болмайтындығы туындайды. Немесе керісінше: депутаттар мемлекеттік
қызметте бола алмайды.
4. Азаматтар құқықтарының, бостандықтарының және заңды мүдделерінің
мемлекет мүдделері алдындағы басымдық принципі. Бұл Қазақстанның
заңнамаларындағы жаңа ереже мемлекеттік қызметшілердің адам мен азаматтың
құқықтары мен бостандықтарын білуге, сақтауға және қорғауға міндеттейді.
Қазақстанда құрылып жатқан құықтық мемлекет үшін адамның ең қымбат қазна
екендігін тану және азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды
мүделерін бұзуға әкеліп соқтыратын іс- әрекеттері
үшін барлық мемлекеттік қызметшілердің Мемлекеттік қызмет туралы заңда
қаралған жауапкершілікті болмай қалмайтындығы міндетті болуға тиіс.
5. Республика азаматтарының мемлекеттік қызметке қол жеткізуге және өз
қәбілеттері мен кәсіби даярлығына сәйкес мемлекеттік қызмет бойынша
жоғарылатуға тең құқығы принципі. Оның мәні мынада, мемлекеттік қызметке
қабылданған кезде нәсіліне, жынысына, ұлтына, тіліне, әлеуметтік тегіне,
мүліктік және лауазымдық жағдайына, тұрақты тұратын жеріне, дініне,
иланымына, қоғамдық бірлестіктерге, қатыстылығына байланысты қандай да
болсын тікелей немесе жанама шектеулер қоюға болмайды. Мемлекеттік қызметке
кіру мүмкіндігі Қазақстанның азаматы болуына, жасына және мемлекеттік
қызмет үшін қойылатын басқа талаптармен ғана байланысты.
6. Азаматтардың мемлекеттік қызметке кіруінің еріктілігі принципі.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 24- ші бабының 1- ші тармағында
бекітілген әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін
таңдау құқығы барлығына негізделеді.
7. Мемлекеттік қызметшілердің кәсібилік және жоғары біліктілік принципі.
Мемлекеттік лауазымның бос орнына ( ваканцияға ) кандидатты іріктеген кезде
пайдаланатын негізгі белгілер. Басымдық ең лайықтыға, жақсы дайындығы
барға, мамандығы бойынша жұмысының көп өтілігі барға,
Іс- жүзінде өзінің ұйымдастырушылық қабілеттілігін қөрсеткенге беріледі.
8. Мәні бірдей жұмыстарды орындағаны үшін еңбекке ақыны тең төлеу принципі.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 24- ші бабының 2- ші тармағында
бекітілген әркімнің өз еңбегі үшін нендей бір кемсітусіз сыйақы алуына
құқығы бар деген ережеге негізделеді.
9. Жоғары тұрған мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар өз өкілеттілігі
шегінде қабылдаған шешімдерді орындаудың бағынысты мемлекеттік қызметшілер
үшін міндеттілік принципі. Қазақстан мемлекеттілігінің негізгі
бастауларының бірі болып табылады. Ол мемлекеттік биліктің біртұтастығына
және заңның жоғарғы күші болатынына, төменгі органдардың жоғарғы органдарға
бағыныстылығына негізделеді. Осының арқасында мемлекеттік механизмнің
барлық буындарында атқарушылық тәртіп үшін шынайы жағдайлар жасалынды.
10. Мемлекеттік қызметшілердің бақылауында болу және есептілік принципі.
Мемлекеттік қызметтегі тәртіпті нығайтудың мемлекеттік қызметшілердің
өздерінің міндеттерін ойдағыдай орындауын қамтамасыз етудің, олардың сол
үшін жауапкершіліктерін арттырудың аса қәжетті және тәжәрибиеде сыналған
пайдалы тәсілдері.
11. Қоғамдық пікір мен жариялылықты ескеру принципі. Мемлекеттік қызмет
туралы заңнамалардың ашық болуын, мемлекеттік органдарға қол жетерлік
болуын және олардың мемлекеттік қызметшінің тағдыры, құқықтық жағдайы
туралы мәселелерді оның ырзашылығымен және келісуімен шешулерін болжайды.
Жариялылықты кеңейтпейінше, қоғамдық пікірді ескермейінше, бақылау үшін
ашық және қол жетушілік болмайынша мемлекеттік қызметшілердің шынайы
бақылауында болуы мүмкін емес. Мемлекеттік органдардың бірде- бір
қызметкері бақылаудан, сыннан тысқары қалуға тиіс емес.
12. Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық және әлеуметтік қорғалу принципі.
Олардың қалыпты қызмет атқаруы үшін қәжетті жағдайлар туғызуды, қызметтік
міндеттерін орындауға тосқауыл болатын кедергілерді жоюға тиісті шаралар
қолдануды көздейді. Қызметшілердің әлеументтік және құқықтық қорғалуы:
олардың еңбегінің беделін көтеруді, айтарлықтай жоғары еңбек ақы төлеуді,
еңбек етуге, демелысына қалыпты жағдайлар туғызуды, мемлекеттік
сақтандыруды, қызмет жөнінен өсуді болжайды.
13. Мемлекеттік қызметшілерді қызметтік міндеттерін адал, ынталы атқарғаны,
ерекше маңызды және күрделі тапсырмаларды орындағаны үшін көтермелеу
принципін. Жүзеге асыру шаралары Мемлекеттік қызмет туралы заңының 23-
ші бабында қаралған. Мемлекеттік қызметшілерді көтермелеу.
1. Мемлекеттік қызметшілер лауазымдық міндеттерін үлгілі орындағаны, мінсіз
мемлекеттік қызметі, ерекше маңызды және күрделі тапсырмаларды орындағаны
үшін және жұмыстағы басқа да жетістіктері үшін:
1) біржолғы ақшалай сыйақы беру;
2) алғыс жариялау;
3) бағалы сыйлықтармен марапаттау;
4) сондай- ақ Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген
көтермелеудің өзге де нысандары арқылы көтермеленуі мүмкін.
2. Мемлекеттік қызметшілер ерекше еңбек сіңіргені үшін Қазақстан
Респуликасының мемлекеттік наградаларымен марапатталады.
14. Мемлекеттік қызметшілердің қызметтік міндеттерін орындамағаны не
тиісінше орындамағаны және өздерінің өкілеттігін асыра пайдаланғаны үшін
жеке жауаптылық принципі. Мемлекеттік тәртіпті күшейтуге, мемлекеттік
қызметшілердің тапсырылған жұмыс үшін жеке жауаптылық сезімін
қалыптастыруға мүмкіндік береді:
15. Мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыруды үздіксіз жүргізу
принципі. Қызметшілердің тиісті бюджет қаражаты есебінен қайта даярлануын,
кәсіби деңгейі мен біліктілігін арттыруларын, арнайы оқу орындарын
ұйымдастыруды, тағы басқаларын болжайды.
Мемлекеттік органдарда саяси партиялардың ұйымдарын құруға жол
берілмейді. Мемлекеттік қызметшілер лауазымдық міндеттерін атқарған кезде
заңдардың талаптарын басшылыққа алады және саяси партиялардың, қоғамдық
бірлестіктер мен олардың органдарының шешімдеріне байланысты болмайды.
Жұмыс уақыты.
1. Мемлекеттік әкімшілік қызметшілердің жұмыс уақытының ұзақтығы осы Заңда
көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып, Қазақстан Республикасының еңбек
заңдарына сәйкес белгіленеді.
2. Тұтас алғанда мемлекеттік органның немесе оның жекелеген бөлімшелерінің
қалыпты ( үздіксіз ) жұмысы әрі қарай жедел атқарылуына байланысты болатын
шұғыл және күні бұрын болжанбаған жұмысты орындау үшін орган басшысының
жазбаша өкімі бойынша жұмысы Республиканың еңбек заңдарына сәйкес өтелетін,
демалыс және мереке күндері қызметке келуге міндетті жекелеген мемлекеттік
әкімшілік қызметшілер тартылуы мүмкін.
Бірінші сұрақты қортындылай келе мемлекеттік қызмет- атқарушы
сипаттағы ұйымдасқан қызмет. Бұл жерде Конституция нормаларын, заңдарын,
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары мен басқа да заң
актілерінің мемлекеттік басқару аясына сәйкес тәжирбелі түрде іске асыру
айтылады. Мемлекеттік қызметтің түйіні әлеуметтік процестердің мемлекеттік
басқаруын ұйымдастырумен сәйкес мемлекеттік органдардың функциялары мен
уәкілеттіктерін жүзеге асыруды айтамыз.
1.2. Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық жағдайы.
Мемлекеттік қызметшілердің қызметін саралау.
1.Мемлекеттік қызметшілер лауазымдарының құрамына мемлекеттік
қызметшілердің саяси және әкімшілік лауазымдары кіреді.
2.Саяси лауазымдарға:
Саяси лауазымдарға Қазақстан Республикпсының Президенті белгілейтін өзге
лауазымдар да жатқызылуы мүмкін.
1) Қазақстан Республикасның Президенті тағайындайтын мемлекеттік
саяси қызметшілер, олардың орынбасарлары;
2) Қазақстан Республикасының Парламентінің Палаталары және
Парламент Палаталарының Төрағалары тағайындайтын және сайлайтын
мемлекеттік саяси қызметшілер, олардың орынбасарлары;
2-1) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының аппаратын басқаратын
мемлекеттік саяси қызметші, оның орынбасарлары;
3) Конституцияға сәйкес Президент пен Үкіметтің өкілдері болып табылатын
мемлекеттік саяси қызметшілер;
4) Орталық атқарушы органдар мен ведомстваларды басқаратын мемлекеттік
саяси қызметшілер (басшылар) олардың орынбасарлары атқаратын лауазымдар
жатады.
3. Мемлекеттік әкімшілік қыземетшілер үшін лауазымдар санаттары
белгіленеді. Мемлекеттік әкімшілік қызметшілер лауазымдарының санаттар
бойынша тізілімін уәкілетті органының ұсынуы бойынша Қазақстан
Республикасының Президенті бекітеді.
4. Мемлекеттік саяси қызметшілер үшін лауазым санаттары белгіленбейді
Мемлекеттiк қызметшілердің қызмет
этикасы туралы.
Мемлекеттiк қызмет атқару қоғам мен мемлекет тарапынан ерекше сенiм
бiлдiру болып табылады және мемлекеттiк қызметшiлердің адамгершілiгiне және
моральдық-этикалық бейнесiне жоғары талаптар қояды.
Қоғам мемлекеттік қызметшi өзiнiң барлық күш-жiгерiн, бiлiмi мен
тәжiрибесiн атқаратын кәсiби қызметiне жұмсайды, өзiнiң Отаны - Қазақстан
Республикасына адал да қалтқысыз қызмет етедi деп сенiм бiлдiредi.
Қазақстан Республикасы мемлекеттiк қызметшiлерiнің осы ар-намыс
кодексi (Мемлекеттiк қызметшiлердiң қызмет этикасы ережелерi) (бұдан әрi -
Кодекс) "Мемлекеттiк қызмет туралы" 1999 жылғы 23 шiлдедегi Қазақстан
Республикасының Заңына, "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы" 1998
жылғы 2 шiлдедегi Қазақстан Республикасының Заңына және жалпы қабылданған
моральдық-этикалық нормаларға сәйкес Қазақстан Республикасы мемлекеттiк
қызметшiлерi мiнез-құлқының негiзгi стандарттарын белгiлейдi.
Мемлекеттiк органдардың басшылары осы Кодекстiң мәтінiн мемлекеттік
органдардың ғимараттарында баршаға көрінетіндей жерлерге орналастыруды
қамтамасыз етеді.
1. Мемлекеттiк қызметшiлер өз қызметiнде:
1) Қазақстан Республикасы Президентiнiң саясатын жақтауға және оны
дәйектi жүзеге асыруға, өзiнiң iс-әрекетімен мемлекеттiк биліктің беделiн
нығайтуға, мемлекет мүдделерiн қорғауға; Қазақстанның беделiн түсiретiн iс-
әрекеттер жасауға жол бермеуге;
2) Конституцияны бұлжытпай сақтай және Қазақстан Республикасының
заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентiнiң актiлерiне және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтiк-құқықтық актiлерiне сүйене отырып,
заңдылықтар қағидаттарын басшылыққа алуға;
3) азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн сақтау
мен қорғауды қамтамасыз етуге, адамның және азаматтың құқықтары мен
бостандықтарын бұзуға бастайтын iс-әрекеттерге жол бермеуге;
4) Қазақстан халқының бiрлiгi мен елдегi ұлтаралық татулықты
нығайтуға жәрдемдесуге;
5) мемлекеттік және еңбек тәртiбiн бұлжытпай сақтауға, өзінің
қызметтiк мiндеттерiн адал, әдiл де сапалы атқаруға, ол үшiн өзiнiң жұмыс
уақытын тиiмдi пайдалануға;
6) жоғары кәсiби жұмыс үшiн барлық күш-жiгерiн жұмсауға, қойылған
мiндеттердi шешудiң оңтайлы және үнемдi әдiстерiн қолдануға, сенiп
тапсырылған мемлекеттiк мүлiктерге ұқыппен қарап, оны ұтымды әрi тиiмдi
пайдалануға;
7) сыбайлас жемқорлық көрiнiстерiне қарсы тұруға;
8) мемлекеттiк қызмет мүдделерiне залал келтiретiн iс-әрекеттi
болдырмауға; мемлекеттiк қызметшiнiң жеке мүдделерiн қозғайтын мәселелер
жөнiнде шешiмдер қабылдауға қатысы бар адамдардың қызметiне араласпауға;
9) кәсіпкерлiк қызметке араласуға және жекелеген шаруашылық
субъектiлерiнiң мүдделерiн сүйемелдеуге жол бермеуге;
10) қызметтiк ақпаратты пайдакүнемдік және өзге де жеке мақсаттарға
пайдалануға жол бермеуге;
11) қызметi жоғары немесе төмен тұрған не өзiмен қызмет немесе жұмыс
бойынша өзге де тәуелдiлiктегi адамдармен ақшалай немесе өзге де мүлiктiк
сипаттағы құмар ойындарға қатыспауға;
12) мемлекеттiк функцияларды орындаумен байланысты жеке және заңды
тұлғалардан сыйлықтар қабылдау немесе қызметiн пайдалану фактiлерiне жол
бермеуге;
13) заңмен белгіленген жағдайлардан басқа, қазақстандық немесе
шетелдiк жеке және заңды тұлғалар есебінен мемлекетішілiк және шетелдiк
туристiк, емдеу-сауықтыру және өзге де сапарларға шақырулардан бас тартуға;
14) өзінің iске көзқарасымен және жеке мiнез-құлқымен ұжымда орнықты
және жағымды моральдық-психологиялық жағдай туғызуға ықпал етуге;
15) мемлекеттік органдардың тиімді жұмыс жасауына және мемлекеттiк
қызметшiлердiң қызметтiк мiндеттерiн тиiсiнше орындауына бөгет болатын iс-
әрекеттерге қарсы тұруға;
16) кадрларды жерлестiк және жеке өзiне берiлгендiк белгiлерi бойынша
iрiктеу мен орналастыру жағдайларына жол бермеуге;
17) басқа мемлекеттiк қызметшiлер тарапынан қызмет этикасы нормаларын
бұзу фактілеріне жол бермеуге және жолын кесуi;
18) өзінің қызметтік мiндеттерін атқару кезеңiнде киiм киюдің
iскерлiк стилiн ұстануға тиiс.
2. Азаматтармен және заңды тұлғалармен қарым-қатынастарда мемлекеттiк
қызметшiлер:
1) азаматтардың мемлекет институттарына сенiмiн нығайтуға ықпал
етуге;
2) қарапайымдылық танытуға, өзiнiң лауазымдық жағдайын, соның iшiнде
көлiк, сервис және өзге де қызметтердi алу кезiнде, баса көрсетпеуге және
пайдаланбауға;
3) өзiнiң iс-әрекеттерiмен және шешiмдерiмен қоғам тарапынан негiздi
сынға ұшырамауға, сынағаны үшін қудалауға жол бермеуге, оған төзiмдiлiкпен
қарауға, оң сын-ескертпелерді кемшiлiктердi жою мен өзiнің кәсіби қызметiн
жақсарту үшiн пайдалануға;
4) өтiнiштердi қарау кезiнде төрешiлдiк пен сөзбұйдаға салу
көрiнiстерiне жол бермеуге, олар бойынша белгiленген мерзiмде қажеттi
шаралар қолдануға;
5) шығу тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайларына,
жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге қарым-қатынасына, сенiмiне,
тұрғылықты жерiне немесе кез келген өзге де жағдайларға қарамастан адамның
және азаматтың ар-намысы мен қадiр-қасиетiн құрметтеуге;
6) жалпы қабылданған моральдық-этикалық нормаларды сақтауға,
мемлекеттiк тiлге және басқа тiлдерге, Қазақстан халқының салттары мен
дәстүрлерiне құрметпен қарауға;
7) сыпайы және әдептi болуға тиiс.
3. Өзiне бағынысты қызметкерлерi болатын мемлекеттiк қызметшiлер:
1) бағынысты қызметкерлердiң мiндеттерi мен қызметтiк
өкілеттiктерiнiң көлемiн олардың атқаратын лауазымдарына сәйкес дәл
айқындауға, бағынысты қызметкерлерге анық орындай алмайтын өкiмдер бермеуге
және олардан қызметтiк мiндеттерiнiң шеңберiнен тыс тапсырмалар орындауды
талап етпеуге;
2) бағынысты қызметкерлерiне қатысты негiзсiз айыптауларға, дөрекілік
фактiлерiне, адамдық қадiр-қасиетiн кемсiтуге, жөнсiздiкке жол бермеуге;
3) бағынысты қызметкерлердi құқыққа қайшы терiс қылықтар немесе жалпы
қабылданған моральдық-этикалық нормалармен үйлеспейтiн iс-әрекеттер жасауға
мәжбүр етпеуге тиiс.
4. Мемлекеттiк орган қызметiнің мәселелерi бойынша көпшiлiк алдында
оның басшысы немесе мемлекеттік органның бұған уәкілеттік берiлген
лауазымды тұлғалары сөйлейдi.
Мемлекеттiк қызметшiлер мемлекеттiк қызметтiң беделiне нұқсан
келтiрмей, пiкiрталасты әдептi түрде жүргiзуi тиiс.
5. Мемлекеттiк қызметшiлер мемлекеттiк саясат және қызметтiк iсінің
мәселелерi жөніндегі өз пiкiрiн, егер ол:
1) мемлекет саясатының негiзгi бағыттарына сәйкес келмесе;
2) жариялауға рұқсат етiлмеген қызметтiк ақпараттарды ашатын болса;
3) мемлекеттiк лауазымды тұлғаларының атына әдепке сай емес сөздер
айтудан тұрса, көпшiлiк алдында бiлдiруге тиiс емес.
6. Мемлекеттiк қызметшінің атына коммерциялық ұйымдарды басқаруы
жәненемесе кәсіпкерлiк қызметпен айналысуы, бiреудiң мүдделерiн
сүйемелдеуi жөнiнде негiзсiз көпшілiк алдында айыптау болған жағдайда, ол
тиiстi түрде мұндай айыптауларды терiске шығаратын ақпаратты жариялауға
тиiс.
7. Мемлекеттiк қызметшiнi сыбайлас жемқорлық жасаған деп көпшілiк
алдында айыптаған жағдайда, ол бұл айыптауларды терiске шығару, соның
iшiнде сот арқылы терiске шығару шараларын қабылдауы керек.
8. Мемлекеттiк қызметшiлердiң осы Кодекстi сақтауы олардың қызметтiк
борышы болып табылады.
9. Осы Кодексте көзделген талаптарды бұзғаны үшiн мемлекеттiк
қызметшiлер Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртіппен
жауапкершiлiкке тартылуы мүмкін. K970167 (41-бап; 13-тарау) K010155
10. Мемлекеттiк органның ұжымы оның басшысының шешiмi бойынша
мемлекеттiк қызметшiнiң осы Кoдекстi сақтамау фактiсiн қарап, қараудың
нәтижесi бойынша қоғамдық мiн таға алады.
Мемлекеттік қызметшілердің құқықтары.
Мемлекеттік қызметшілердің:
1. Республиканың азамматтарына Қазақстан Республикасының Конституциясымен
және заңдарымен кепілдік берілетін құқықтар мен бостандықтарды пайдалануға;
2. Өз өкілеттігі шегінде мәселелерді қарауға және олар бойынша шешімдер
қабылдауға қатысуға,тиісті органдар мен лауазымды адамдардың олардың
орындауын талап етуге;
3. Белгіленген тәртіппен лауазымдық міндеттерді орындау үшін қажетті
ақпарат пен материалдар алуға;
4. Лауазымдық міндеттерді атқару үшін белгіленген тәртіппен меншік
нысандарына қарамастан, ұйымдарда болуға;
5. Басшыдан мемлекеттік қызметшінің атқаратын лауазымына сәйкес қызметтік
өкілеттік міндеттері мен қөлемін дәл белгілеуді талап етуге;
6. Жеке басының қадір қасиетінің құрметтелуіне, басшылар, өзге де
лауазымды адамдар және азаматтар тарапынан өзіне әділ және құрметпен
көзқарас жасалуына;
7. Өзі атқаратын лауазымға жұмыс сапасына, тәжірибесіне және осы Заңда
белгіленген өзгеде негіздерге қарай ынталандырылуына және енбегіне ақы
төленуіне;
8. Тиісті бюджет қаражатына есебінен қайта даярлауға (қайта мамандануға)
және біліктілігін арттыруға;
9. Өзінің мемлекеттік қызмет өткеруіне қатысты материялдармен кедергісіз
танысуға, қажет болған жағдайларда жеке түсініктеме беруге;
10. Біліктілігі мен қабілеті, өзінің қызметтік міндеттерін адал орындауы
ескеріле отырып, қызметі бойынша жоғарылауға;
11. Қызметшінің пікірінше негізсіз айып тағылған жағдайда қызметтік тексеру
жүргізілуін талап етуге;
12. Енбегінің қорғалуына, денсаулығының сақталуына, қәуіпсіз және жоғары
өнімді жұмыс істеуі үшін қәжетті еңбек жағдайына;
13. Әлеуметтік және құқықтық қорғалуға;
14. Мемлекеттік қызметтен өз қалауы бойынша босауға;
15. Зейнетақымен және әлеуметтік қамсыздандырылуға;
16. Жоғары тұрған мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдарға мемлекеттік
қызметті жетілдіру жөнінде ұсыныстар енгізуге құқығы бар.
Мемлекеттік қызметшілердің негізгі міндеттері.
1.Мемлекеттік қызметшілер:
1) Республиканың конституциясымен заңдарын сақтауға;
2)Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен тәртіппен мемлекеттік
қызметшінің антын беруге;
3) Азаматтар мен заңды тұлғалар құқықтарының бостандықтары мен заңды
мүдделерінің сақталуын және қорғауын қамтамасыз ету, заңдарда белгіленген
тәртіп пен мерзімде азаматтардың өтініштерін қарауға, олар бойынша қажетті
шаралар қолдануға:
4) Өзіне берілген құқықтар шегінде және қызмет міндеттеріне сәйкес
өкілеттігін жүзеге асыруы;
5) Мемлекеттік тәртіп пен еңбек тәртібін сақтауға;
6) Өзіне заңда белгіленген шектеулерді қабылдауға;
7) Заңдарда белгіленген қызметтік әдеп нормаларын сақтауға;
8) Басшылардың бұйрықтары мен өкімдерін, жоғары тұрған органдар мен
лауазымды адамдардың өз өкілеттігі шегінде шығарған шешімдері мен
нұсқауларын орындауға;
9) Мемлекеттік құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияны сақтауға
оның, ішінде мемлекеттік қызметті тоқтатқаннан кейін де, заңмен белгіленген
белгілі бір уақыт ішінде ол жөнінде қолхат бере отырып сақтауға;
10) Қызметтік міндеттерін атқару кезінде алған, азаматтардың жеке өмірін,
ар-намысын және қадір қасиетін қозғайтын мәліметтерді құпия сақтауға және
олардан, заңдарда көзделген жағдайларды қоспағанда, мұндай ақпарат беруді
талап етпеуге;
11) Мемлекеттік меншіктің сақталуын қамтамасыз етуге;
12) Мемлекеттік қызметшінің жеке мүдделері оның өкілеттігінен түйісетін
немесе қайшы келетін жағдайларда, олардың тағайындауға құқығы бар лауазымды
адамды дереу хабардар етуге;
13) Қызметтік міндеттерін тиімды атқару үшін өзінің кәсіби деңгейі мен
біліктілігін арттыруға міндетті;
2. Мемлекеттік қызметшілердің осы Заңда белгіленген негізгі міндеттерінен
туындайтын нақты міндеттері үлгі біліктілік талаптар негізінде айқындалады
және тиісті мемлекетік органдардың басшылары бекітетін қызметтік
нұсқаулықтарда көрсетіледі.
Мемлекеттік қызметте болуға байланысты шектеулер
1.Мемлекеттік қызметшінің
1) өкілді органдардың депутаты және жергілікті өзін- өзі басқару
органдарының мүшесі болуға;
2) педагогтық, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметті қоспағанда,
басқада ақылы қызметпен айналасуға;
3) кәсіпкерлік қызметпен айналасуға, соның ішінде, егер коммерциялық ұйымды
басқаруға тікелей қатысу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес оның
қызметтік міндетіне кірмейтін болса, ұйымдық- құқықтық нысанына қарамастан,
коммерциялық ұйымды басқаруға қатысуға;
4) Үшінші тұлғалардың істері бойынша өзі қызмет істейтін не өзінен тікелей
байланысты немесе өзінің бақылауындағы мемлекеттік органдарға өкіл болуға;
5) Өзінің қызметтік іс- әрекетін материалдық- техникалық, қаржылық және
ақпараттық қамтамасыз ету құралдарын, басқа да, мемлекетік мүлік пен
қызметтік ақпаратты қызметтік емес мақсатта пайдалануға;
6) Ереуілдерді қоса алғанда, мемлекеттік органдардың қалыпты жұмыс істеуіне
және қызметтік міндеттерді орындауға кедергі келтіретін әрекеттерге
қатысуға;
7) Лауазымдық өкілеттігін орындауға байланысты азаматтар мен заңды тұлғалар
көрсететін қызметті жеке мақсатына пайдалануға құқығы жоқ;
2. Мемлекеттік қызметші белгіленген тәртіпке және заңдарға сәйкес, қызметке
кіргеннен кейін бір ай ішінде мемлекеттік қызмет өткеру уақытына өзінің
меншігіндегі коммерциялық ұйымдардың жарғылық капиталындағы үлесті
(акциялар пакеттерін) және осы адамдарға заңды тиесілі ақшаны, сондай- ақ
мүліктік жалға берілген өзге де мүлікті қоспағанда, пайдалану табыс алуға
әкеп соғатын өзге де мүлікті сенім білдірілген басқаруға беруге міндетті.
Мемлекеттік қызметшінің сенім білдірген басқаруға берілген мүліктен,
соның ішінде сыйақы, дивидендтер, ұтыстар, мүлікті жалға беруден және
басқа да заңды көздерден түскен табыс алуға құқығы бар.
3. Заңдарда көзделген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік қызметшіге өзінің
жақын туыстары ( ата- аналары, балалары, бала асырап алушылар, асырап алған
балалар, ата- анасы бір және ата- анасы бөлек аға- інілері,
апа- сіңлілері, аталары, әжелері,немерелері) немесе ері (зайыбы) атқаратын
қызметке тікелей бағынысты лауазым атқаруына болмайды.
3- 1. Мемлекеттік қызметшілердің жақын туыстары мен жекжаттарына
(жұбайлардың аға-інілеріне, апа-сіңлілеріне, ата-аналары мен балаларына)
қатысты лауазымдық өкілеттіктерін жүзеге асыруна Қазақстан Республикасының
заң актілерімен шектеулер көзделуі мүмкін.
4. Мемлекеттік қызметке:
1) Белгіленген тәртіппен әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті
шектеулі деп танылған;
2)сот белгілі бір мерзім ішінде мемлекеттік лауазымдар атқару құқынан
айырған;
3)біліктілік талаптарында тиісті қызметтерді атқару үшін денсаулық
жағдайына арнаулы талаптар белгіленген реттерде медициналық мекеменің
қорытындысына сәйкес лауазымдық өкілеттікті орындауға кедергі келтірілетін
науқасы бар;
4) өзінің мәртебесін және соған негізделген беделін жеке басшылық, топтық
және өзге де қызметтік емес мүдделерге пайдалануға алып келуі ықтимал
әрекеттерге жол бермеу мақсатында өзіне заңмен белгіленген шектеулерді
қабылдаудан бас тартқан;
5) мемлекеттік қызметке кірер алдында екі жыл ішінде сыбайлас жемқорлық
құқық бұзушылық үшін тәртіптік жауапкешілікке тартылған;
6) мемлекеттік қызметке кірер алдында бір жыл ішінде қасақана құқық
бұзушылығы үшін сот тәртібімен әкімшілік жаза қолданылған:
6- 1) мемлекеттік қызметке кіргенге дейін үш жыл ішінде сыбайлас жемқорлық
құқық бұзушылық жасағаны үшін сот тәртібімен әкімшілік жаза қолданылған;
6- 2) сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаған;
7) мемлекеттік қызметке кіру уақытына өтелмеген немесе заңда белгіленген
тәртіппен алынбаған соттылығы бар адамдарды қабылдауға болмайды;
5. Аталған мәліметтерді табыс етпеу немесе бұмалау мемлекеттік қызметке
қабылдаудан бас тарту үшін негіз болып табылады.
Мемлекеттік қызметтің заңнамалық негіздері
Мемлекеттік қымет туралы заңдар Конституциядан, Мемлекеттік қызмет
туралы заңнан, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық
актілерінен тұрады.
Мемлекеттік қызметі құқықтық реттеуде Қазақстан Республикасының
Конституциясы маңызды рөл атқарады. Онда мемлекеттік басшы лауазымдарға
адамдарды қызметке тағайындау ( сайлау ) және қызметтен босату туралы
Призиденттің, Парламенттің, оның палаталарының және Үкіметтің құзреттері
белгіленген.
Мемлекеттік қызмет туралы заң мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың
құқықтық негіздерін, мемлекеттік қызметшілердің құқықтық жағдайының
негіздерінің және мемлекттік қызметті өткерудің тәртібін белгілейді. Заңның
негізгі мақсаты- мемлекеттік қызметтің бірыңғай жалпы мемлекеттік құқықтық
негізін жасау, оған кәсібилік сипат беру. Заң төрешілдікпен, сыбайлас
жемқорлықпен, төрешілдік зорлық- зомбылықпен, жеке адамға берілгендік
принціпі бойынша кадр іріктеп алу практикасымен күресу үшін құқықтық
негізді дамытуға мүмкіндік туғызады. Ол мемлекеттік қызметшілерге, олардың
міндеттеріне тек талаптарды арттыруға ғана емес, сонымен бірге олардың
құқықтық және әлеументтік қорғалуын қамтамасыз етуге де бағытталған;
Заңда көп жаңа маңызды ұғымдар бар: мемлекеттік лауазым, мемлекеттік
қызмет, мемлекеттік қызметші, биліктілік дәреже деген не екендігі және
басқалар туралы. Ол мемлекеттік қызметке орналасқысы келетін немесе
орналасқан азаматтарға қойылатын талаптарды күшейте түскен: арнаулы білім,
аттестациялау, біліктілік емтихан, қатал тәртіптік жазалар жүйесі жете
қәбілеттілігі жоқ немесе қара ниет қызметшілердің жолына қатаң кедергілер
жасауға толық мүмкіндік береді.
Мемлекетік қызмет туралы заң барлық мемлекеттік қызметшілерге
қолданылады, бұған Конституцияда, конституциялық заңдарда немесе өзге де
заң актілерінде олар үшін өзгедей құқықтық мәртебе белгіленген жағдайлар
қосылмайды.
Жекелеген мемлекеттік органдардағы мемлекеттік қызметтің ерекшеліктерін
реттейтін бірнеше заңдар бар. Оларға, мысалы, Қазақстан Республикасы Ішкі
Істер туралы 1995 ж. 21- желтоқсандағы, Авариялық құтқару және
құтқарушылардың мәртебесі туралы 1997 ж. 27- наурыздағы, Қазақстан
Республикасының дипломатиялық қызметі туралы 2002ж. 7- наурыздағы,
Әскери міндеттілік және әскери қызметі туралы 2005ж. 8- шілдедегі, тағы
басқа заңдары жатады.
Мемлекеттік қызметтің бірқатар мәселелері бойынша Қазақстан
Республикасы Президентінің: Қазақстан Респуликасы саяси мемлекеттік
қызметшілер лауазымындарының реестірінің бекіту және саяси мемлекеттік
қызметшілерге тәртіптік жазаны қолдану туралы Ережені бекіту туралы 1999
ж. 29- желтоқсандағы, Қазақстан Республикасы әкімшілік мемлекеттік
қызметшілер лауазымдарының реестрін және әкімшілік мемелекетік қызметшілер
санаттарының тізбесін бекіту туралы 1999 ж. 22- желтоқсандағы, Қазақстан
Респуликасы Призидентінің жанындағы мемлекеттік қызмет академиясының
мәселелері туралы 1998 ж. 12- қарашадағы өкімі, Мемлекеттік қызмет
істері жөніндегі Қазақстан Републикасы Агенттігі туралы Ережені бекіту
туралы 1999 ж. 3- желтоқсандағы, Қазақстан Республикасы мемлекеттік
қызметшілердің Ар- Намыс Кодексін ( Мемлекеттік қызметшілердің қызмет
этикасы ережелерін ) бекіту туралы 2003 ж. 3- мамырындағы, Қазақстан
Респуликасы мемлекеттік органдардың кадрларын даярлау және біліктілігін
арттыруды одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы 2005 ж. 31-
мамырындағы, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері
агенттігінің облыстардағы, Астана және Алматы қалаларындағы тәртіптік
кенестері туралы ережені бекіту туралы ң 2005 ж. 30- маусымындағы және тағы
басқа жарлықтары бар.
Екінші сұрақты қортындылай келгенде Мемлекеттік қызметтің көптеген
мәселелері тәртіптік жарғылармен және ережелермен, нақтылы органдар мен
олардың құрылымдық бөлімшелері туралы ережелерімен, Үкіметтің,
министірліктер мен агенттіктердің өзге де нормативтік актілерімен
реттеледі.
Жалпы алғанда мемлекеттік қызмет- күрделі кешенді құқықтық институт, ол
құқықтың бірнеше шараларымен ( Конституциялық, әкімшілік, еңбек, қаржы және
басқаларымен ) реттеледі. Мемлекеттік органдардағы мемлекеттікке жатпайтын
лауазымдарда, сондай- ақ мемлекеттік емес ұйымдарда ( шаруашылық
серіктестіктерде, акционерлік қоғамдарда, мекемелерде, ұйымдар мен
кәсіпорындарда ) істейтіндердің қызметі еңбек туралы заңнамалармен
реттелінеді.
1.3. Мемлекеттік қызметке қабылданудың тәртібі.
Мемлекеттік саяси қызметке кіру.
Мемлекеттік саяси қызметшілердің мемлекеттік қызметке кіруі тағайындау
не сайлау негізінде, сондай- ақ Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген басқа да реттерде, тәртіп пен жағдайларда жүзеге асырады.
Мемлекеттік әкімшілік қызметке кіру құқығы.
1) Қазақстан Республикасы азаматтарының мемлекеттік әкімшілік лауазымға
орналасуға құқығы бар.
Мемлекеттік әкімшілік лауазымға орналасу, осы Заңда көзделген
жағдайларды қоспағанда, конкурстық негізде жүзеге асырылады.
2) Мемлекеттік қызметшінің мемлекеттік әкімшілік лауазымға орналасуы ол
тиісті бос тұрған лауазымға қойылатын біліктілік талаптарына сай келген
жағдайда, мемлекеттік қызметшінің және уәкілетті органның немесе оның
аумақтық бөлімшесінің келісімімен конкурстық іріктеусіз ауысу тәртібімен
жүзеге асырылуы мүмкін.
Мемлекеттік қызметшінің сыбайлас жемқорлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқытық субьектісі ретінде.
Жоспар.
Түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... . 1 бет.
Кіріспе: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 2- 4 бет.
І. Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқықтық субьектісі ретінде
І.І Мемлекеттік қызметтің түсінігі,қағидалары ... ... ... ... ... ... .. 5-
15 бет.
І.2 Мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық жағдайы ... ... ... . 16- 24 бет.
І.3 Мемлекеттік қызметке қабылдаудың тәртібі ... ... ... ... ... ... .
бет.
ІІ. Мемлекеттік қызмет туралы заңдарды бұзу үшін жауаптылық.
2.1 Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқық бұзушылық үшін
жауаптылық ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .. бет.
2.2 Мемлекеттік қызметкерлердің тәртіптік жағдайы ... ... ... ...
бет.
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... бет.
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
бет.
Түсініктеме
Дипломдық жұмыста Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқықтық
субъектісі ретінде Мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметінің құрамдас бір
бөлігі. Ол мынандай міндеттерді шешуге арналған:
- Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары негізінде мемлекеттің
және мемлекеттік органдардың функцияларын жүзеге асыру;
- мемлекеттік органдардың өз құзретіне сәйкес тиімді қызмет атқаруы үшін
жағдай тудыру;
- басқарушылық қызметтің ұйымдастырылуын жетілдіру;
- азаматтардың құқықтары мен бостандығын қамтамасыз ету;[5.92 б].
Мемлекеттік қызмет Конституция нормаларына, заңдарға, Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлықтарына және басқа заң ды актілерге
негізделеді. Өз ойымды тұжырымдай келе мемлекеттік қызметкерлердің басқару
қызметі мемлекеттік басқарудағы заңдылық қағидасының талаптарына сай болуы
керек. Бұл Конституция нормаларын және басқа да заң актілерін мемлекеттік
басқару аясына сәйкес басқа заң актілерін жүзеге асыру. Мемлекеттік
басқарудың бар мағынасы әлеуметтік процестердің мемлекеттің басқаруын
ұйымдастыру; Елімізде мемлекеттік органдардың, мемлекеттік
қызметкерлердің әлеуметтік жағдайын жақсарту, нығайту және оны ары қарай
дамыту керек - деп Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы
Назарбаев өз Жолдауында атап өткен болатын. Тағыда атап өтетін мәселе
Қазақстан- 2030 даму стратегиясына үлкен үлес қосатын осы мемлекетке
қызмет ететін қызметкерлер деп сөз сөйленген.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі- Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқықтық
субъектісі ретінде мемлекеттік қызметкерлер еліміздің экономикасын,
әлеуметік, мәдени және әкімшілік, саяси салаларын жетілдіру мақсатында
қызмет атқаруда. Ал, осы қызметті жүзеге асыру да мемлекеттік
қызметкерлердің тиісті құқықтары мен міндеттері болады.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет туралы 1999 ж 23 шілдедегі
Заңында мемлекеттік қызметтің құқықтық жағдайы айқын көрсетілген. Сонымен
заңға сәйкес мемлекеттік әкімшілік қызметші деп мемлекеттік саяси
қызметшілердің құрамына кірмейтін, мемлекеттік органда тұрақты кәсіби
негізінде лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын қызметшіні айтамыз.
Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 34-
бабының Ескертпесінде тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкілеттік бойынша
билік өкілінің функцияларын жүзеге асыратын ( яғни оларға қызметі
жағынан тәуелді емес адамдарға қатысты заңда белгіленген тәртіппен мемлекет
атынан немесе оның органдарының атынан заңдық маңызы бар актілер шығару
құқығы немесе билік ету өкілеттігі берілген ) не мемлекеттік органдарға,
жергілікті басқару органдарында, сондай- ақ Қазақстан Республикасының
Қарулы Қүштерінде, Қазақстан Республикасының басқа әскерлері мен әскери
құрамаларында ұйымдық- билік ету немесе әкімшілік шаруашылық функцияларды
орындайтын адамдар лауазымды адамдар деп аталады.
Зерттеу жұысының мақсаты- жұмыстың өзектілігі мемлекеттік қызметтер
мен мақсаттардың салалы экономика, әлеуметік саяси құрылым бойынша дамуы
мемлекетті басқару, мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби қызметі арқылы
жүзеге асырылады.
Бұл қызмет көп қырлылығымен басқару функцияларының көлемділігімен,
ауырлылығымен және ауқымдылығымен ( масштабтылығымен )
ерекшелінеді.Мемлекеттік қызмет мемлекеттік мақсаттар мен қызметтерді
жүзеге асырумен байланысты.
Диплом жұмысының негізгі міндеттері:
- Мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық жағдайын анықтау;
- Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік- құқық бұзушылығының ұғымына,
құрамына және саралануына сипаттама беру;
- Мемлекеттік қызметкерлердің және ІІО соның ішінде полициялық учаскелік
инспекторының құқық бұзушылықтың алдын алуды жүзеге асыру барысындағы
қызметін жетілдіруге бағытталған әдістермен, ұйымдастырушылық және құқықтық
шараларды талқылау;
Зерттеу жұмысының заты және объектісі.
Қарастырылатын диплом жұмысының мәселесін кешенді түрде зерттеуге
сәйкес зерттеудің объектісі мемлекеттік қызметің әкімшілік құқықықтық
субъектілерінің қызметінің атқару жүйесіндегі мемлекеттік қызметкерлерінің
қызметін атқару шеңбері;
Диплом жұмысының эмпирикалық негіздері.
1. Қолданыстағы Қазақстан Республикасының заңдары, Қазақстан Республикасы
ІІМ бұйрықтары мен нұсқаулықтары және нормативтік құқықтық актілері және
тағы басқалар:
2. Осы мемлекеттік қызмет туралы тақырып бойынша көптеген диссертациялық
магистрлік зерттеу жұмыстары мен монографиялық еңбектер;
3. Әкімшілік іс жүргізудің басты материалдары болып табылады.
Зерттеу жұмысының методологиялық және теориялық негізі.
Жоғарыда қарастырылып және көррсетілген міндеттерді орындау жолында біз
материалистік диалектика заңдарына және категоияларына, дүние
танымдық теорияның, әсіресе әлеуметтік құбылыстарды зерттеудің негізгі
тұжырымдарына, сондай- ақ құқықтық құбылыстарды зертеудің әдістемелік
іліміне сүйендік.
Зерттеу барысында немесе процесінде формальдық логиканың ережелері,
талдау мен жинақтау, салыстырмалы құқықтық және статистикалық, нақтылы-
социологиялық әдістемелер пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының нәтижесі және тәжирбиелік мәні.
Мемлекеттік қызметкерлердің жүйесіндегі мемлекеттік қызметінде алатын
орнына, олардың функциялары мен әдістердің өзіндік ерекшеліктері мен
қасиеттері жөніндегі ғылыми тұжырымдарды одан әрі жетілдіруге бағытталған
тұжырымдар мен ұсыныстар. Сонымен қатар зерттеудің тәжирбиелік мәні оның
теориялық қорытындыларын, тәжирбиелік ұсыныстарын ғылыми зерттеу жұмысында,
білім беру процесінде пайдалануға болатындығына.
Жұмыстың құрылымы.
Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі екі бөлімнен, бірінші бөлім үш
сұрақтан ал екінші бөлімі екі сұрақтан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиет көздерінен тұрады.
1 Мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік құқықтық субъектісі ретінде.
1.1. Мемлекеттік қызметтің түсінігі, қағидалары.
Мемлекеттік қызмет-мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік органдардағы
мемлекеттік биліктің міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған
лауазымдық өкілеттігін атқару жөніндегі қызметі
Мемлекеттік қызметші-мемлекеттік органда заңдарда белгіленген тәртіппен
республикалық немесе жергілікті бюджеттен не Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің қаржысынан ақы төленетін қызметті атқаратын және мемлекеттің
міндеттерімен функцияларын іске асыру мақсатында лауазымды өкілеттікті
жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының азаматы.
Әкімшілік құқық субъектілері туралы жалпы мағлұмат.
Әкімшілік-құқықтық субъектілерге тоқталмас бұрын, ең алдымен әкімшілік-
құқық субъектісің ұғымына түсінік беру керек. Әкімшілік құқықтың субъектісі
болып азаматтар қоғамдық және мемлекеттік емес бірлестіктер мен олардың
қызыметкерлері, сондай-ақ кәсіпорындар мен мекемелер, ұйымдар және еңбек
ұжымдары саналады.
Әкімшілік құқық субъектілері мынандай үш шарт бойынша ғана әкімшілік
құқықтық қатынастардың субъектісі болып табылады:
- субъектілердің құқықтары мен міндеттерін қарастыратын әкімшілік құқық
нормалары.
- субъектілердің құқықтық және әрекет ету қабілеттілігінің болуы.
- құқықтық қатынастардың өзгертілуі мен тоқтатылуы негіздерінің
қалыптасуының негізгі міндеттері.
Бұрынғы Кенес өкіметінің кезінде мемлекеттік қызметке арнайы арналған
заңнама болмады. Ол кезде мемлекеттік қызмет адамдардың енбек ету қызметі
нысандарының бірі ретінде түсінілді, оның
ерекшелігі тікелей қол енбегімен материалдық құндылықтар жасау немесе
қандай да бір өндірістік- шаруашылық қызмет көрсету емес, әкімшілік (
ұйымдастыру, басқару ), әлеуметтік- мәдени және тәрбиелеу функцияларын
жұзеге асыру болып саналады.
Мемлекеттік қызмет осындай кең мағыналы ұғымында кез келген мемлекеттік
ұйымдағы, яғни тек қана мемлекеттік органдардағы емес, сонымен қатар
мемлекеттік кәсіпорындардағы да ( басшылар, инженер- техникалық
қызметкерлер, тағы басқалары ), сондай- ақ мемлекеттік мекемелердегі де (
мектептер, мәдени- ағарту және медицина мекемелері, тағы басқалары ) жұмыс
түсінілді. Егер нақты бір адам мемлекет құрған лауазымға орналасқан болса,
ол мемлекеттік қызметшілер қатарына жататын болса.
Сонымен бірге қандай да жеке болмасын бір қызметкерді мемлекеттік
қызметшілер қатарына жатқызудың ең маңызды белгісі оған еңбек ақы төлеудің
көзі болды: мемлекеттік қызмет өзінің барлық көрінісінде мемлекеттік бюджет
қаржысының есебінен қамтамасыз етілді.
Мемлекеттік қызметті соншалықты кең ұғынумен қатар оның тар мағынада
түсіну де болды. Соған сәйкес мемлекеттік қызмет болып қандай да бір
мемлекеттік ұиымда кез келген өндірістік емес функцияларды орындау емес,
тек мемлекеттік органдардың аппаратында, мемлекеттік кәсіорындар мен
мекемелер әкімшілігінің құрамына кіретін адамдарының қызметі танылатын.
Мемлекеттік басқару аясына орай мемлекеттік қызмет деп мемлекеттік
ұйымдар әкімшілік- басқару қызметін атқаратын қызметкерлердің, яғни
атқарушы- өкім етушілік ( мемлекеттік- басқарушылық ) сипаты бар
функцияларды жүзеге асыру процесіне қандай да бір нысанда тікелей
қатысушылары болатын адамдардың қызметі саналды.
Әкімшілік- басқарушы адамдар тобын құратын мемлекеттік қызметшілердің
қызметі әкімшілік құықтың нормаларымен реттелінді,
ал мемлекеттік қызметшілердің басқа санаттарының қызметі, яғни
жұмысшылардың жұмысы сияқты, көбінесе енбек құқығы нормаларының реттейтін
обьектісі болды.
1991ж дейін жағдай осылай болды. 1995ж. 26- желтоқсанда Қазақстан
Республикасы Президентінің Мемлекеттік қызметі туралы заң күші бар
жарлығы шықты- бұл, шындығында, мемлекеттік қызметке арнайы арналған
бірінші нормативтік- құқықтық акті еді.
Ол қәзіргі кездегі қолданыстағы 1999ж 23- шілдеде қабылданған
Мемлекеттік қызмет туралы заңымен және оған өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы заңдарымен одан әрі дамытылып, ауыстырылды.
Аталған заң бойынша мемлекеттік қызметші- мемлекеттік қызметшілердің
мемлекеттік органдардағы мемлекеттік биліктің міндеттері мен функцияларын
іске асыруға бағытталған лауазымдық өкілеттілігін атқару жөніндегі қызметі.
Бұл анықтамада мемлекеттік ққызметтің шектелген ұғымы айқын көрініс
тапқан: тек қана мемлекеттік органдардағы жұмыс мемлекеттік- қызметтік
сипаты бар қызмет болып табылады. Сонымен бір мезгілде мемлекеттік
әлеуметтік- мәдени мекемелердегі және мемлекеттік кәсіпорындардағы жұмыс,
тіпті ол таза басқару немесе ұиымдастыру функцияларын орындаумен байланысты
болса да мұндай қызмет болып танылмайды, өйткені мекемелер мен кәсіпорындар
мемлекеттік органдар болып танылмайды.
Сондықтан, мемлекеттік қызмет қәзіргі кезде шенуіктердің ( төрелердің )
қызметіне тіреледі.
Мемлекеттік қызмет ұғымының келесі бір шектеуі мемлекеттік қызметші
болып танылу үшін тиісті мемлекеттік органда құрылған мемлекеттік лауазымға
орналасу керектігімен байланысты.
Бұл жағдайда шектеу мынадан көрініс табады, қандай да болмасын бір
мемлекеттік органның аппаратында адамның орналасқан кез келген лауазымы
болып табыла бермейді. Мемлекетік лауазымдардың реестірлері (
тізілімдері ) бар. Ал бұл мемлекетік органның кез келген қызметкері
мемлекеттік қызметші болып таныла бермейтінін дәлелдейді ( мысалы,
лаборант, диспетчер, фотограф, киім ілуші, тағы сол сияқты. )
Мемлекеттік қызмет туралы заңда мыналар белгіленген:
а) мемлекеттік қызмет кәсіби негізінде жүзеге асырылатын қызмет. Бірақ
мемлекеттік қызметтің ерекшелігін сипаттауға жалғыз бұл белгі жеткіліксіз.
Өйткені, инженердің, дәрігердің, оқытушының жұмысы қызметіде кәсіби болып
табылады;
ә) мемлекеттік қызметті жүзеге асыру үшін мемлекеттік лауазымға
орналасу керек. Бірақ бұл белгі де жеткіліксіз, өйткені, біріншіден,
мемлекеттік аппаратта қызметте болғанымен мемлекеттік қызметші болып
табылмайды және, екіншіден, мемлекет мемлекеттік мәні бар лауазымдарды тек
мемлекеттік ұйымдарда құрады ( мысалы, кәсіпорындардың, мекемелердің,
лауазымдары ). Сондықтан, мемлекеттік қызметтің белгілерін одан әрі
жетілдіре түсу кәжет сияқты;
б) мемлекеттік қызмет өзінің көрінісін мемлекеттік лауазымдардың ерекше
санатына орналасуынан табады заңда оларды мемлекеттік органның құрылымдық
бірлігі деп атайды. Олардың ерекшелігі мемлекеттік органдардың
өкілеттіктерін орындауды қамтамасыз ету болып табылады. Бұл жағдай
мемлекеттік қызметті мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердегі жұмыстан
айтарлықтай айырады;
в) мемлекеттік қызмет нақты мемлекеттік лауазыммен көзделген қызметтік
міндеттерді жүзеге асыру жөніндегі жауапты қызметтен көрініс табады. Бұл
мемлекеттік қызметтің ең маңызды бегісі;
г) мемлекеттік қызмет тиісті мемлекеттік лауазымға орналасқан адамның
өзі істейтін органға берілген өкілеттіктерді жүзеге асыруды қамтамасыз
ететін міндеттерін орындауын болжайды;
ғ) мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметтің мемлекеттік лауазымына
орналасқан адамға мемлекеттік бюджет қаржысынан еңбек ақы төлеуді болжайды.
Кезінде ол жалақы деп аталатын. Бұл мемлекеттік қызмет үшін ерекше белгі
емес. Осындай тәртіппен мемлекеттік лауазымға орналасқан, бірақ бұл ретте
мемлекеттік қызметшілер болып табылмайтын адамдар ақшадай ақы алады.
Мемлекеттік қазыналық кәсіпорындар мен мекемелердің қызметшілері осыған
ұқсас еңбек ақымен қамтамасыз етіледі:
Осы кезендегі мемлекеттік қызмет ұғымының негізгі белгілері мен
ерекшеліктері осындай.
Батыс елдерінің заңнамалары мемлекеттік қызмет туралы мәселені көп
жағдайларда Қазақстан заң шығарушылары басшылыққа алынатын қағидаттардан
өзгеше негіздемелерде шешеді. Мәселен, АҚШ- та мемлекеттік қызмет туралы
заңнаманың реттеуіне бюджеттік қаржыдан ақы алатын кез келген қызметкер
жатады; оларды азаматтық және үкіметтік
қызметшіге бөлу қаралған.
Ұлыбитанияда барлық шенеуіктер, сондай- ақ мемлекеттік кәсіпорындар мен,
мемлекеттік ғылыми және ғылыми- техникалық мекемелерде істейтін адамдар да
мемлекеттік ( азаматық ) қызмет атқарады.
Францияда мемлекеттік қызмет шенеуіктердің, сондай- ақ өзге де
мемлекеттік қызметшілердің ( мысалы: көлік және байланыс жүйесіндегі )
жариялы басқарушылық қызметі болып табылады. Соған сәйкес мемлекеттік
қызметшілер болып ең алдымен жариялы билікті иеленуші ретінде мемлекеттік
барлық қызметшілері танылады.
Германия да шенеуіктер мемлекеттік қызметшілер болып танылады. Оларға
өзге мемлекеттік қызметшілер де мысалы: көмекші техникалық
функцияларды орындайтындар жатады. Әкімшілік қызметкер тобын білдіретін
шенеуіктермен ( шенеуніктік құқық ) және шенеуіктер болып танылмайтын
азаматтық қызметшілер арасында шек қойылады.
Қазақстан заңнамасы мемлекеттік қызметтің мәнін анықтауға өзге
көзқарасты негізге алады: оның нормалары мемлекеттік кәсіпорындар мен
мекемелерде мемлекет құратын лауазымдарға орналасқан және шындығында
мемлекетте қызметте болатын адамдардың жұмысына қолданылмайды.
Мемлекеттік қызметтің маңыздылығы, мемлекеттің шешетін барлық
мәселелерінің ішінде кадрлар, ең алдымен басшылар туралы мәселе негіз болып
табылатындығымен айқындалады. Тек мемлекеттік аппарат реформаларды, жаңа
идеялар мен заңдық ережелерді жүзеге асыруға міндетті, бірақ басқару
қызметінде болатын кемшіліктердің көпшілігі аппаратшылардың кейбір бөлігін
қәбілетсіздігімен, қай кезде тіпті реформалық бағдарламаларды қабыл
алмауымен, одан бетер- олардың сыбайлас жемқорлығымен байланысты екендігі
белгілі. Мемлекеттің мықты кадр потенциалын тиімді етіп пайдалану- алғы
шепте тұратын жалпы ұлттық міндет. Әр- түрлі саясаткерлер келеді, кетеді,
ал мемлекеттік басқару машинасы барлық жағдайларда да қалтықсыз жұмыс
істеуге тіис. Мемлекеттік қызметті реформалау жүргізіліп жатқан шаралар
мемлекеттік аппараттың дәл, ұтымды және үнемді қызметін қамтамасыз етуге,
оны партиялық немесе топтық мүдделерге пайдалану мүмкіндігін болдырмауға
бағытталған.
Мемлекеттік қызметтің принциптері Қазақстан Республикасы
Конституциясының Республика азаматтарының мемлекеттік қызметке кіруге тең
құқығы бар деп бекіткен нормаға негізделеді.(33- бап. 4- т)
Олар мемлекеттік қызметті ұйымдастыру мен нақты жүзеге асырудың аса маңызды
заңдылықтарын белгілейді.
Мемлекеттік қызмет туралы заңнынң 3- б- да мемлекеттік қызмет
негізделетін принциптер бекітілген.
Мемлекеттік қызмет және оның дамуы.
Мемлекеттік қызмет – әр елдің барлық даму сатысындағы басты атрибут, ал
мемлекеттік қызметшілер – өзгерістерді негізгі орындаушылар. Қазіргі
заманғы тиімді мемлекеттік қызмет және басқару құрылымын жасаудағы Мемлекет
басшысының Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында “Кәсіби
үкіметке” басым бағыт беруі тегіннен-тегін емес.
Мемлекеттік қызмет туралы қазіргі заңнама мемлекеттік қызметтің жаңа
үлгісіне негіз қалады. 1998 жылғы 18 қыркүйекте Мемлекет басшысының
шешімімен мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттік және оның аумақтық
органдары құрылды, сондай-ақ Президенттің жанындағы мемлекеттік академия
былтырғы жылы Президенттің жанындағы мемлекеттік басқару академиясы болып
қайта құрылды.
1999 жылғы 23 шілдеде “Мемлекеттік қызмет туралы” заң және мемлекеттік
қызмет шеңберін реттейтін заңдық құқықтық актілер қабылданды.
Халықаралық сарапшылардың бағалауы бойынша, қазіргі уақытта Достастық
мемлекеттері үшін үлгі ретінде Қазақстан ТМД елдерінің арасында
алғашқылардың бірі болып мемлекеттік қызметке сәтті реформа жүргізді.
Елбасы Қазақстанның алдына әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50
елдің қатарына кіруде және мемлекеттік қызметті одан әрі жетілдіруде басым
бағыттардың бірін анықтап, оны жоғары халықаралық стандарттарға дейін
жеткізу міндетін қойды.
Елімізге ісіне берілген, кәсіби даярланған, басшылық шешім қабылдау
аясында бәсекеге түсе алатын қазіргі менеджерлерден тұратын мемлекеттік
аппарат қажет.
Осыған орай, яғни экономикалық және қоғамдық модернизация қажеттілігіне
сай білім реформасынсыз және басқарудың жаңа үлгісінсіз Қазақстанның
бәсекеге төтеп беруі мүмкін емес. Бұл үшін де аз нәрсе істелген жоқ.
Мемлекет басшысының Жарлығымен ҚМЭБИ құрылды, оны жыл сайын біліктілігі
жоғары 200-ден астам маман бітіреді. Президенттің “Болашақ” бағдарламасының
жұмыс істегеніне он жылдан асты, оның жолдамасымен талантты жастарымыз
дүние жүзінің ең таңдаулы университеттерінде білім алады. Үш таңдаулы оқу
орнын – дипломатиялық және сот академияларын, сондай-ақ мемлекеттік қызмет
академиясын біріктірген Президент жанындағы мемлекеттік басқарудың жаңа
академиясы жұмыс істейді.
Оқуды өмір бойы жалғастыру әр адам үшін заңдылыққа айналды.
Президенттің Жарлығымен бекітілген ережеде мемлекеттік қызметшілерді қайта
даярлау және біліктілігін көтеру олардың қосымша кәсіби білімдерінің
негізгі үлгісі болып табылады.
Аймақтық қайта даярлау және біліктілік көтеру орталығында 2006 жылға
облыс бойынша мемлекеттік қызметшілерді оқыту үшін 17 млн. теңге қаралған,
яғни бұл былтырғы жылмен салыстырғанда 60 пайызға көп.
Жарты жылдың қорытындысы бойынша Президент жанындағы мемлекеттік
басқару академиясында облыс бойынша 75 мемлекеттік қызметші, аймақтық
біліктілігін арттыру және қайта даярлау орталығында – 514 және басқа да
салалық оқу орындарында 126 адам оқыды, бұл былтырғы жылмен салыстырғанда
көбірек.
Заңдылық принципі мемлекеттік қызметшілер лауазымдық міндеттерін
атқарған және олардың құқықтарын қамтамасыз еткен кезде Қазақстан
Республикасы Конституциясы мен заңдарының өзге нормативтік құқықтық
актілерден жоғары күші болатындығын білдіреді. Бұл Конституцияның ең
жоғарғы заңдық күші бар және Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей
қолданылады деген Қазақстан Республикасы Конституциясының 4- б. 2-
тармағының нормасына негізделеді.
1. Қазақстандық патриотизм принципі, ( гректердің patrіoes- отандас,
patrіs- отан дегені )- мемлекеттік қызметшінің өз Отанын, халқын
сүйетіндігін, оларға деген терең сезімін, берілгендігін, Республиканың
тәуелсіздігін нығайтуға, онда өркениетті демократиялық қоғам құруға,
елдің экономикасы мен мәдениетін, ең алдымен өз халқының тілі мен
дінін дамытуға бар білімі мен күш- жігерін аянбай жұмсайтындығын
білдіреді.
2. Мемлекеттік биліктің заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына
бөлінуіне қарамастан, мемлекеттік қызмет жүйесінің біртұтастық
принципі. Бұл Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол аталған
тармақтардың тежемелік әрі тепе- тендік жүйесін пайдалану арқылы,
өзара іс- қимыл жасау принципіне сәйкес жүзеге асырылады деген
Конституцияның 3- бабының 4- тармағына негізделген.
Сонымен бірге бұл биліктің әрбір тармағының атқаратын қызметінің ара-
жігін ажыратуды, нақтылап белгілеуді көздейді. Олардың әрқайсысының белгілі
бір шамада дербес болатынын, өз функцияларын орындағанда белгіленген шекте
тәуелсіз екендігін білдіреді. Солай бола тұра бұл принциптің мәнінен
мемлекеттік қызметшінің заң шығарушы ( өкілді ) органның депутаты болуға
құқығы болмайтындығы туындайды. Немесе керісінше: депутаттар мемлекеттік
қызметте бола алмайды.
4. Азаматтар құқықтарының, бостандықтарының және заңды мүдделерінің
мемлекет мүдделері алдындағы басымдық принципі. Бұл Қазақстанның
заңнамаларындағы жаңа ереже мемлекеттік қызметшілердің адам мен азаматтың
құқықтары мен бостандықтарын білуге, сақтауға және қорғауға міндеттейді.
Қазақстанда құрылып жатқан құықтық мемлекет үшін адамның ең қымбат қазна
екендігін тану және азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды
мүделерін бұзуға әкеліп соқтыратын іс- әрекеттері
үшін барлық мемлекеттік қызметшілердің Мемлекеттік қызмет туралы заңда
қаралған жауапкершілікті болмай қалмайтындығы міндетті болуға тиіс.
5. Республика азаматтарының мемлекеттік қызметке қол жеткізуге және өз
қәбілеттері мен кәсіби даярлығына сәйкес мемлекеттік қызмет бойынша
жоғарылатуға тең құқығы принципі. Оның мәні мынада, мемлекеттік қызметке
қабылданған кезде нәсіліне, жынысына, ұлтына, тіліне, әлеуметтік тегіне,
мүліктік және лауазымдық жағдайына, тұрақты тұратын жеріне, дініне,
иланымына, қоғамдық бірлестіктерге, қатыстылығына байланысты қандай да
болсын тікелей немесе жанама шектеулер қоюға болмайды. Мемлекеттік қызметке
кіру мүмкіндігі Қазақстанның азаматы болуына, жасына және мемлекеттік
қызмет үшін қойылатын басқа талаптармен ғана байланысты.
6. Азаматтардың мемлекеттік қызметке кіруінің еріктілігі принципі.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 24- ші бабының 1- ші тармағында
бекітілген әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін
таңдау құқығы барлығына негізделеді.
7. Мемлекеттік қызметшілердің кәсібилік және жоғары біліктілік принципі.
Мемлекеттік лауазымның бос орнына ( ваканцияға ) кандидатты іріктеген кезде
пайдаланатын негізгі белгілер. Басымдық ең лайықтыға, жақсы дайындығы
барға, мамандығы бойынша жұмысының көп өтілігі барға,
Іс- жүзінде өзінің ұйымдастырушылық қабілеттілігін қөрсеткенге беріледі.
8. Мәні бірдей жұмыстарды орындағаны үшін еңбекке ақыны тең төлеу принципі.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 24- ші бабының 2- ші тармағында
бекітілген әркімнің өз еңбегі үшін нендей бір кемсітусіз сыйақы алуына
құқығы бар деген ережеге негізделеді.
9. Жоғары тұрған мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар өз өкілеттілігі
шегінде қабылдаған шешімдерді орындаудың бағынысты мемлекеттік қызметшілер
үшін міндеттілік принципі. Қазақстан мемлекеттілігінің негізгі
бастауларының бірі болып табылады. Ол мемлекеттік биліктің біртұтастығына
және заңның жоғарғы күші болатынына, төменгі органдардың жоғарғы органдарға
бағыныстылығына негізделеді. Осының арқасында мемлекеттік механизмнің
барлық буындарында атқарушылық тәртіп үшін шынайы жағдайлар жасалынды.
10. Мемлекеттік қызметшілердің бақылауында болу және есептілік принципі.
Мемлекеттік қызметтегі тәртіпті нығайтудың мемлекеттік қызметшілердің
өздерінің міндеттерін ойдағыдай орындауын қамтамасыз етудің, олардың сол
үшін жауапкершіліктерін арттырудың аса қәжетті және тәжәрибиеде сыналған
пайдалы тәсілдері.
11. Қоғамдық пікір мен жариялылықты ескеру принципі. Мемлекеттік қызмет
туралы заңнамалардың ашық болуын, мемлекеттік органдарға қол жетерлік
болуын және олардың мемлекеттік қызметшінің тағдыры, құқықтық жағдайы
туралы мәселелерді оның ырзашылығымен және келісуімен шешулерін болжайды.
Жариялылықты кеңейтпейінше, қоғамдық пікірді ескермейінше, бақылау үшін
ашық және қол жетушілік болмайынша мемлекеттік қызметшілердің шынайы
бақылауында болуы мүмкін емес. Мемлекеттік органдардың бірде- бір
қызметкері бақылаудан, сыннан тысқары қалуға тиіс емес.
12. Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық және әлеуметтік қорғалу принципі.
Олардың қалыпты қызмет атқаруы үшін қәжетті жағдайлар туғызуды, қызметтік
міндеттерін орындауға тосқауыл болатын кедергілерді жоюға тиісті шаралар
қолдануды көздейді. Қызметшілердің әлеументтік және құқықтық қорғалуы:
олардың еңбегінің беделін көтеруді, айтарлықтай жоғары еңбек ақы төлеуді,
еңбек етуге, демелысына қалыпты жағдайлар туғызуды, мемлекеттік
сақтандыруды, қызмет жөнінен өсуді болжайды.
13. Мемлекеттік қызметшілерді қызметтік міндеттерін адал, ынталы атқарғаны,
ерекше маңызды және күрделі тапсырмаларды орындағаны үшін көтермелеу
принципін. Жүзеге асыру шаралары Мемлекеттік қызмет туралы заңының 23-
ші бабында қаралған. Мемлекеттік қызметшілерді көтермелеу.
1. Мемлекеттік қызметшілер лауазымдық міндеттерін үлгілі орындағаны, мінсіз
мемлекеттік қызметі, ерекше маңызды және күрделі тапсырмаларды орындағаны
үшін және жұмыстағы басқа да жетістіктері үшін:
1) біржолғы ақшалай сыйақы беру;
2) алғыс жариялау;
3) бағалы сыйлықтармен марапаттау;
4) сондай- ақ Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген
көтермелеудің өзге де нысандары арқылы көтермеленуі мүмкін.
2. Мемлекеттік қызметшілер ерекше еңбек сіңіргені үшін Қазақстан
Респуликасының мемлекеттік наградаларымен марапатталады.
14. Мемлекеттік қызметшілердің қызметтік міндеттерін орындамағаны не
тиісінше орындамағаны және өздерінің өкілеттігін асыра пайдаланғаны үшін
жеке жауаптылық принципі. Мемлекеттік тәртіпті күшейтуге, мемлекеттік
қызметшілердің тапсырылған жұмыс үшін жеке жауаптылық сезімін
қалыптастыруға мүмкіндік береді:
15. Мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыруды үздіксіз жүргізу
принципі. Қызметшілердің тиісті бюджет қаражаты есебінен қайта даярлануын,
кәсіби деңгейі мен біліктілігін арттыруларын, арнайы оқу орындарын
ұйымдастыруды, тағы басқаларын болжайды.
Мемлекеттік органдарда саяси партиялардың ұйымдарын құруға жол
берілмейді. Мемлекеттік қызметшілер лауазымдық міндеттерін атқарған кезде
заңдардың талаптарын басшылыққа алады және саяси партиялардың, қоғамдық
бірлестіктер мен олардың органдарының шешімдеріне байланысты болмайды.
Жұмыс уақыты.
1. Мемлекеттік әкімшілік қызметшілердің жұмыс уақытының ұзақтығы осы Заңда
көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып, Қазақстан Республикасының еңбек
заңдарына сәйкес белгіленеді.
2. Тұтас алғанда мемлекеттік органның немесе оның жекелеген бөлімшелерінің
қалыпты ( үздіксіз ) жұмысы әрі қарай жедел атқарылуына байланысты болатын
шұғыл және күні бұрын болжанбаған жұмысты орындау үшін орган басшысының
жазбаша өкімі бойынша жұмысы Республиканың еңбек заңдарына сәйкес өтелетін,
демалыс және мереке күндері қызметке келуге міндетті жекелеген мемлекеттік
әкімшілік қызметшілер тартылуы мүмкін.
Бірінші сұрақты қортындылай келе мемлекеттік қызмет- атқарушы
сипаттағы ұйымдасқан қызмет. Бұл жерде Конституция нормаларын, заңдарын,
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары мен басқа да заң
актілерінің мемлекеттік басқару аясына сәйкес тәжирбелі түрде іске асыру
айтылады. Мемлекеттік қызметтің түйіні әлеуметтік процестердің мемлекеттік
басқаруын ұйымдастырумен сәйкес мемлекеттік органдардың функциялары мен
уәкілеттіктерін жүзеге асыруды айтамыз.
1.2. Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық жағдайы.
Мемлекеттік қызметшілердің қызметін саралау.
1.Мемлекеттік қызметшілер лауазымдарының құрамына мемлекеттік
қызметшілердің саяси және әкімшілік лауазымдары кіреді.
2.Саяси лауазымдарға:
Саяси лауазымдарға Қазақстан Республикпсының Президенті белгілейтін өзге
лауазымдар да жатқызылуы мүмкін.
1) Қазақстан Республикасның Президенті тағайындайтын мемлекеттік
саяси қызметшілер, олардың орынбасарлары;
2) Қазақстан Республикасының Парламентінің Палаталары және
Парламент Палаталарының Төрағалары тағайындайтын және сайлайтын
мемлекеттік саяси қызметшілер, олардың орынбасарлары;
2-1) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының аппаратын басқаратын
мемлекеттік саяси қызметші, оның орынбасарлары;
3) Конституцияға сәйкес Президент пен Үкіметтің өкілдері болып табылатын
мемлекеттік саяси қызметшілер;
4) Орталық атқарушы органдар мен ведомстваларды басқаратын мемлекеттік
саяси қызметшілер (басшылар) олардың орынбасарлары атқаратын лауазымдар
жатады.
3. Мемлекеттік әкімшілік қыземетшілер үшін лауазымдар санаттары
белгіленеді. Мемлекеттік әкімшілік қызметшілер лауазымдарының санаттар
бойынша тізілімін уәкілетті органының ұсынуы бойынша Қазақстан
Республикасының Президенті бекітеді.
4. Мемлекеттік саяси қызметшілер үшін лауазым санаттары белгіленбейді
Мемлекеттiк қызметшілердің қызмет
этикасы туралы.
Мемлекеттiк қызмет атқару қоғам мен мемлекет тарапынан ерекше сенiм
бiлдiру болып табылады және мемлекеттiк қызметшiлердің адамгершілiгiне және
моральдық-этикалық бейнесiне жоғары талаптар қояды.
Қоғам мемлекеттік қызметшi өзiнiң барлық күш-жiгерiн, бiлiмi мен
тәжiрибесiн атқаратын кәсiби қызметiне жұмсайды, өзiнiң Отаны - Қазақстан
Республикасына адал да қалтқысыз қызмет етедi деп сенiм бiлдiредi.
Қазақстан Республикасы мемлекеттiк қызметшiлерiнің осы ар-намыс
кодексi (Мемлекеттiк қызметшiлердiң қызмет этикасы ережелерi) (бұдан әрi -
Кодекс) "Мемлекеттiк қызмет туралы" 1999 жылғы 23 шiлдедегi Қазақстан
Республикасының Заңына, "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы" 1998
жылғы 2 шiлдедегi Қазақстан Республикасының Заңына және жалпы қабылданған
моральдық-этикалық нормаларға сәйкес Қазақстан Республикасы мемлекеттiк
қызметшiлерi мiнез-құлқының негiзгi стандарттарын белгiлейдi.
Мемлекеттiк органдардың басшылары осы Кодекстiң мәтінiн мемлекеттік
органдардың ғимараттарында баршаға көрінетіндей жерлерге орналастыруды
қамтамасыз етеді.
1. Мемлекеттiк қызметшiлер өз қызметiнде:
1) Қазақстан Республикасы Президентiнiң саясатын жақтауға және оны
дәйектi жүзеге асыруға, өзiнiң iс-әрекетімен мемлекеттiк биліктің беделiн
нығайтуға, мемлекет мүдделерiн қорғауға; Қазақстанның беделiн түсiретiн iс-
әрекеттер жасауға жол бермеуге;
2) Конституцияны бұлжытпай сақтай және Қазақстан Республикасының
заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентiнiң актiлерiне және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтiк-құқықтық актiлерiне сүйене отырып,
заңдылықтар қағидаттарын басшылыққа алуға;
3) азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн сақтау
мен қорғауды қамтамасыз етуге, адамның және азаматтың құқықтары мен
бостандықтарын бұзуға бастайтын iс-әрекеттерге жол бермеуге;
4) Қазақстан халқының бiрлiгi мен елдегi ұлтаралық татулықты
нығайтуға жәрдемдесуге;
5) мемлекеттік және еңбек тәртiбiн бұлжытпай сақтауға, өзінің
қызметтiк мiндеттерiн адал, әдiл де сапалы атқаруға, ол үшiн өзiнiң жұмыс
уақытын тиiмдi пайдалануға;
6) жоғары кәсiби жұмыс үшiн барлық күш-жiгерiн жұмсауға, қойылған
мiндеттердi шешудiң оңтайлы және үнемдi әдiстерiн қолдануға, сенiп
тапсырылған мемлекеттiк мүлiктерге ұқыппен қарап, оны ұтымды әрi тиiмдi
пайдалануға;
7) сыбайлас жемқорлық көрiнiстерiне қарсы тұруға;
8) мемлекеттiк қызмет мүдделерiне залал келтiретiн iс-әрекеттi
болдырмауға; мемлекеттiк қызметшiнiң жеке мүдделерiн қозғайтын мәселелер
жөнiнде шешiмдер қабылдауға қатысы бар адамдардың қызметiне араласпауға;
9) кәсіпкерлiк қызметке араласуға және жекелеген шаруашылық
субъектiлерiнiң мүдделерiн сүйемелдеуге жол бермеуге;
10) қызметтiк ақпаратты пайдакүнемдік және өзге де жеке мақсаттарға
пайдалануға жол бермеуге;
11) қызметi жоғары немесе төмен тұрған не өзiмен қызмет немесе жұмыс
бойынша өзге де тәуелдiлiктегi адамдармен ақшалай немесе өзге де мүлiктiк
сипаттағы құмар ойындарға қатыспауға;
12) мемлекеттiк функцияларды орындаумен байланысты жеке және заңды
тұлғалардан сыйлықтар қабылдау немесе қызметiн пайдалану фактiлерiне жол
бермеуге;
13) заңмен белгіленген жағдайлардан басқа, қазақстандық немесе
шетелдiк жеке және заңды тұлғалар есебінен мемлекетішілiк және шетелдiк
туристiк, емдеу-сауықтыру және өзге де сапарларға шақырулардан бас тартуға;
14) өзінің iске көзқарасымен және жеке мiнез-құлқымен ұжымда орнықты
және жағымды моральдық-психологиялық жағдай туғызуға ықпал етуге;
15) мемлекеттік органдардың тиімді жұмыс жасауына және мемлекеттiк
қызметшiлердiң қызметтiк мiндеттерiн тиiсiнше орындауына бөгет болатын iс-
әрекеттерге қарсы тұруға;
16) кадрларды жерлестiк және жеке өзiне берiлгендiк белгiлерi бойынша
iрiктеу мен орналастыру жағдайларына жол бермеуге;
17) басқа мемлекеттiк қызметшiлер тарапынан қызмет этикасы нормаларын
бұзу фактілеріне жол бермеуге және жолын кесуi;
18) өзінің қызметтік мiндеттерін атқару кезеңiнде киiм киюдің
iскерлiк стилiн ұстануға тиiс.
2. Азаматтармен және заңды тұлғалармен қарым-қатынастарда мемлекеттiк
қызметшiлер:
1) азаматтардың мемлекет институттарына сенiмiн нығайтуға ықпал
етуге;
2) қарапайымдылық танытуға, өзiнiң лауазымдық жағдайын, соның iшiнде
көлiк, сервис және өзге де қызметтердi алу кезiнде, баса көрсетпеуге және
пайдаланбауға;
3) өзiнiң iс-әрекеттерiмен және шешiмдерiмен қоғам тарапынан негiздi
сынға ұшырамауға, сынағаны үшін қудалауға жол бермеуге, оған төзiмдiлiкпен
қарауға, оң сын-ескертпелерді кемшiлiктердi жою мен өзiнің кәсіби қызметiн
жақсарту үшiн пайдалануға;
4) өтiнiштердi қарау кезiнде төрешiлдiк пен сөзбұйдаға салу
көрiнiстерiне жол бермеуге, олар бойынша белгiленген мерзiмде қажеттi
шаралар қолдануға;
5) шығу тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайларына,
жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге қарым-қатынасына, сенiмiне,
тұрғылықты жерiне немесе кез келген өзге де жағдайларға қарамастан адамның
және азаматтың ар-намысы мен қадiр-қасиетiн құрметтеуге;
6) жалпы қабылданған моральдық-этикалық нормаларды сақтауға,
мемлекеттiк тiлге және басқа тiлдерге, Қазақстан халқының салттары мен
дәстүрлерiне құрметпен қарауға;
7) сыпайы және әдептi болуға тиiс.
3. Өзiне бағынысты қызметкерлерi болатын мемлекеттiк қызметшiлер:
1) бағынысты қызметкерлердiң мiндеттерi мен қызметтiк
өкілеттiктерiнiң көлемiн олардың атқаратын лауазымдарына сәйкес дәл
айқындауға, бағынысты қызметкерлерге анық орындай алмайтын өкiмдер бермеуге
және олардан қызметтiк мiндеттерiнiң шеңберiнен тыс тапсырмалар орындауды
талап етпеуге;
2) бағынысты қызметкерлерiне қатысты негiзсiз айыптауларға, дөрекілік
фактiлерiне, адамдық қадiр-қасиетiн кемсiтуге, жөнсiздiкке жол бермеуге;
3) бағынысты қызметкерлердi құқыққа қайшы терiс қылықтар немесе жалпы
қабылданған моральдық-этикалық нормалармен үйлеспейтiн iс-әрекеттер жасауға
мәжбүр етпеуге тиiс.
4. Мемлекеттiк орган қызметiнің мәселелерi бойынша көпшiлiк алдында
оның басшысы немесе мемлекеттік органның бұған уәкілеттік берiлген
лауазымды тұлғалары сөйлейдi.
Мемлекеттiк қызметшiлер мемлекеттiк қызметтiң беделiне нұқсан
келтiрмей, пiкiрталасты әдептi түрде жүргiзуi тиiс.
5. Мемлекеттiк қызметшiлер мемлекеттiк саясат және қызметтiк iсінің
мәселелерi жөніндегі өз пiкiрiн, егер ол:
1) мемлекет саясатының негiзгi бағыттарына сәйкес келмесе;
2) жариялауға рұқсат етiлмеген қызметтiк ақпараттарды ашатын болса;
3) мемлекеттiк лауазымды тұлғаларының атына әдепке сай емес сөздер
айтудан тұрса, көпшiлiк алдында бiлдiруге тиiс емес.
6. Мемлекеттiк қызметшінің атына коммерциялық ұйымдарды басқаруы
жәненемесе кәсіпкерлiк қызметпен айналысуы, бiреудiң мүдделерiн
сүйемелдеуi жөнiнде негiзсiз көпшілiк алдында айыптау болған жағдайда, ол
тиiстi түрде мұндай айыптауларды терiске шығаратын ақпаратты жариялауға
тиiс.
7. Мемлекеттiк қызметшiнi сыбайлас жемқорлық жасаған деп көпшілiк
алдында айыптаған жағдайда, ол бұл айыптауларды терiске шығару, соның
iшiнде сот арқылы терiске шығару шараларын қабылдауы керек.
8. Мемлекеттiк қызметшiлердiң осы Кодекстi сақтауы олардың қызметтiк
борышы болып табылады.
9. Осы Кодексте көзделген талаптарды бұзғаны үшiн мемлекеттiк
қызметшiлер Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртіппен
жауапкершiлiкке тартылуы мүмкін. K970167 (41-бап; 13-тарау) K010155
10. Мемлекеттiк органның ұжымы оның басшысының шешiмi бойынша
мемлекеттiк қызметшiнiң осы Кoдекстi сақтамау фактiсiн қарап, қараудың
нәтижесi бойынша қоғамдық мiн таға алады.
Мемлекеттік қызметшілердің құқықтары.
Мемлекеттік қызметшілердің:
1. Республиканың азамматтарына Қазақстан Республикасының Конституциясымен
және заңдарымен кепілдік берілетін құқықтар мен бостандықтарды пайдалануға;
2. Өз өкілеттігі шегінде мәселелерді қарауға және олар бойынша шешімдер
қабылдауға қатысуға,тиісті органдар мен лауазымды адамдардың олардың
орындауын талап етуге;
3. Белгіленген тәртіппен лауазымдық міндеттерді орындау үшін қажетті
ақпарат пен материалдар алуға;
4. Лауазымдық міндеттерді атқару үшін белгіленген тәртіппен меншік
нысандарына қарамастан, ұйымдарда болуға;
5. Басшыдан мемлекеттік қызметшінің атқаратын лауазымына сәйкес қызметтік
өкілеттік міндеттері мен қөлемін дәл белгілеуді талап етуге;
6. Жеке басының қадір қасиетінің құрметтелуіне, басшылар, өзге де
лауазымды адамдар және азаматтар тарапынан өзіне әділ және құрметпен
көзқарас жасалуына;
7. Өзі атқаратын лауазымға жұмыс сапасына, тәжірибесіне және осы Заңда
белгіленген өзгеде негіздерге қарай ынталандырылуына және енбегіне ақы
төленуіне;
8. Тиісті бюджет қаражатына есебінен қайта даярлауға (қайта мамандануға)
және біліктілігін арттыруға;
9. Өзінің мемлекеттік қызмет өткеруіне қатысты материялдармен кедергісіз
танысуға, қажет болған жағдайларда жеке түсініктеме беруге;
10. Біліктілігі мен қабілеті, өзінің қызметтік міндеттерін адал орындауы
ескеріле отырып, қызметі бойынша жоғарылауға;
11. Қызметшінің пікірінше негізсіз айып тағылған жағдайда қызметтік тексеру
жүргізілуін талап етуге;
12. Енбегінің қорғалуына, денсаулығының сақталуына, қәуіпсіз және жоғары
өнімді жұмыс істеуі үшін қәжетті еңбек жағдайына;
13. Әлеуметтік және құқықтық қорғалуға;
14. Мемлекеттік қызметтен өз қалауы бойынша босауға;
15. Зейнетақымен және әлеуметтік қамсыздандырылуға;
16. Жоғары тұрған мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдарға мемлекеттік
қызметті жетілдіру жөнінде ұсыныстар енгізуге құқығы бар.
Мемлекеттік қызметшілердің негізгі міндеттері.
1.Мемлекеттік қызметшілер:
1) Республиканың конституциясымен заңдарын сақтауға;
2)Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен тәртіппен мемлекеттік
қызметшінің антын беруге;
3) Азаматтар мен заңды тұлғалар құқықтарының бостандықтары мен заңды
мүдделерінің сақталуын және қорғауын қамтамасыз ету, заңдарда белгіленген
тәртіп пен мерзімде азаматтардың өтініштерін қарауға, олар бойынша қажетті
шаралар қолдануға:
4) Өзіне берілген құқықтар шегінде және қызмет міндеттеріне сәйкес
өкілеттігін жүзеге асыруы;
5) Мемлекеттік тәртіп пен еңбек тәртібін сақтауға;
6) Өзіне заңда белгіленген шектеулерді қабылдауға;
7) Заңдарда белгіленген қызметтік әдеп нормаларын сақтауға;
8) Басшылардың бұйрықтары мен өкімдерін, жоғары тұрған органдар мен
лауазымды адамдардың өз өкілеттігі шегінде шығарған шешімдері мен
нұсқауларын орындауға;
9) Мемлекеттік құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияны сақтауға
оның, ішінде мемлекеттік қызметті тоқтатқаннан кейін де, заңмен белгіленген
белгілі бір уақыт ішінде ол жөнінде қолхат бере отырып сақтауға;
10) Қызметтік міндеттерін атқару кезінде алған, азаматтардың жеке өмірін,
ар-намысын және қадір қасиетін қозғайтын мәліметтерді құпия сақтауға және
олардан, заңдарда көзделген жағдайларды қоспағанда, мұндай ақпарат беруді
талап етпеуге;
11) Мемлекеттік меншіктің сақталуын қамтамасыз етуге;
12) Мемлекеттік қызметшінің жеке мүдделері оның өкілеттігінен түйісетін
немесе қайшы келетін жағдайларда, олардың тағайындауға құқығы бар лауазымды
адамды дереу хабардар етуге;
13) Қызметтік міндеттерін тиімды атқару үшін өзінің кәсіби деңгейі мен
біліктілігін арттыруға міндетті;
2. Мемлекеттік қызметшілердің осы Заңда белгіленген негізгі міндеттерінен
туындайтын нақты міндеттері үлгі біліктілік талаптар негізінде айқындалады
және тиісті мемлекетік органдардың басшылары бекітетін қызметтік
нұсқаулықтарда көрсетіледі.
Мемлекеттік қызметте болуға байланысты шектеулер
1.Мемлекеттік қызметшінің
1) өкілді органдардың депутаты және жергілікті өзін- өзі басқару
органдарының мүшесі болуға;
2) педагогтық, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметті қоспағанда,
басқада ақылы қызметпен айналасуға;
3) кәсіпкерлік қызметпен айналасуға, соның ішінде, егер коммерциялық ұйымды
басқаруға тікелей қатысу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес оның
қызметтік міндетіне кірмейтін болса, ұйымдық- құқықтық нысанына қарамастан,
коммерциялық ұйымды басқаруға қатысуға;
4) Үшінші тұлғалардың істері бойынша өзі қызмет істейтін не өзінен тікелей
байланысты немесе өзінің бақылауындағы мемлекеттік органдарға өкіл болуға;
5) Өзінің қызметтік іс- әрекетін материалдық- техникалық, қаржылық және
ақпараттық қамтамасыз ету құралдарын, басқа да, мемлекетік мүлік пен
қызметтік ақпаратты қызметтік емес мақсатта пайдалануға;
6) Ереуілдерді қоса алғанда, мемлекеттік органдардың қалыпты жұмыс істеуіне
және қызметтік міндеттерді орындауға кедергі келтіретін әрекеттерге
қатысуға;
7) Лауазымдық өкілеттігін орындауға байланысты азаматтар мен заңды тұлғалар
көрсететін қызметті жеке мақсатына пайдалануға құқығы жоқ;
2. Мемлекеттік қызметші белгіленген тәртіпке және заңдарға сәйкес, қызметке
кіргеннен кейін бір ай ішінде мемлекеттік қызмет өткеру уақытына өзінің
меншігіндегі коммерциялық ұйымдардың жарғылық капиталындағы үлесті
(акциялар пакеттерін) және осы адамдарға заңды тиесілі ақшаны, сондай- ақ
мүліктік жалға берілген өзге де мүлікті қоспағанда, пайдалану табыс алуға
әкеп соғатын өзге де мүлікті сенім білдірілген басқаруға беруге міндетті.
Мемлекеттік қызметшінің сенім білдірген басқаруға берілген мүліктен,
соның ішінде сыйақы, дивидендтер, ұтыстар, мүлікті жалға беруден және
басқа да заңды көздерден түскен табыс алуға құқығы бар.
3. Заңдарда көзделген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік қызметшіге өзінің
жақын туыстары ( ата- аналары, балалары, бала асырап алушылар, асырап алған
балалар, ата- анасы бір және ата- анасы бөлек аға- інілері,
апа- сіңлілері, аталары, әжелері,немерелері) немесе ері (зайыбы) атқаратын
қызметке тікелей бағынысты лауазым атқаруына болмайды.
3- 1. Мемлекеттік қызметшілердің жақын туыстары мен жекжаттарына
(жұбайлардың аға-інілеріне, апа-сіңлілеріне, ата-аналары мен балаларына)
қатысты лауазымдық өкілеттіктерін жүзеге асыруна Қазақстан Республикасының
заң актілерімен шектеулер көзделуі мүмкін.
4. Мемлекеттік қызметке:
1) Белгіленген тәртіппен әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті
шектеулі деп танылған;
2)сот белгілі бір мерзім ішінде мемлекеттік лауазымдар атқару құқынан
айырған;
3)біліктілік талаптарында тиісті қызметтерді атқару үшін денсаулық
жағдайына арнаулы талаптар белгіленген реттерде медициналық мекеменің
қорытындысына сәйкес лауазымдық өкілеттікті орындауға кедергі келтірілетін
науқасы бар;
4) өзінің мәртебесін және соған негізделген беделін жеке басшылық, топтық
және өзге де қызметтік емес мүдделерге пайдалануға алып келуі ықтимал
әрекеттерге жол бермеу мақсатында өзіне заңмен белгіленген шектеулерді
қабылдаудан бас тартқан;
5) мемлекеттік қызметке кірер алдында екі жыл ішінде сыбайлас жемқорлық
құқық бұзушылық үшін тәртіптік жауапкешілікке тартылған;
6) мемлекеттік қызметке кірер алдында бір жыл ішінде қасақана құқық
бұзушылығы үшін сот тәртібімен әкімшілік жаза қолданылған:
6- 1) мемлекеттік қызметке кіргенге дейін үш жыл ішінде сыбайлас жемқорлық
құқық бұзушылық жасағаны үшін сот тәртібімен әкімшілік жаза қолданылған;
6- 2) сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаған;
7) мемлекеттік қызметке кіру уақытына өтелмеген немесе заңда белгіленген
тәртіппен алынбаған соттылығы бар адамдарды қабылдауға болмайды;
5. Аталған мәліметтерді табыс етпеу немесе бұмалау мемлекеттік қызметке
қабылдаудан бас тарту үшін негіз болып табылады.
Мемлекеттік қызметтің заңнамалық негіздері
Мемлекеттік қымет туралы заңдар Конституциядан, Мемлекеттік қызмет
туралы заңнан, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық
актілерінен тұрады.
Мемлекеттік қызметі құқықтық реттеуде Қазақстан Республикасының
Конституциясы маңызды рөл атқарады. Онда мемлекеттік басшы лауазымдарға
адамдарды қызметке тағайындау ( сайлау ) және қызметтен босату туралы
Призиденттің, Парламенттің, оның палаталарының және Үкіметтің құзреттері
белгіленген.
Мемлекеттік қызмет туралы заң мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың
құқықтық негіздерін, мемлекеттік қызметшілердің құқықтық жағдайының
негіздерінің және мемлекттік қызметті өткерудің тәртібін белгілейді. Заңның
негізгі мақсаты- мемлекеттік қызметтің бірыңғай жалпы мемлекеттік құқықтық
негізін жасау, оған кәсібилік сипат беру. Заң төрешілдікпен, сыбайлас
жемқорлықпен, төрешілдік зорлық- зомбылықпен, жеке адамға берілгендік
принціпі бойынша кадр іріктеп алу практикасымен күресу үшін құқықтық
негізді дамытуға мүмкіндік туғызады. Ол мемлекеттік қызметшілерге, олардың
міндеттеріне тек талаптарды арттыруға ғана емес, сонымен бірге олардың
құқықтық және әлеументтік қорғалуын қамтамасыз етуге де бағытталған;
Заңда көп жаңа маңызды ұғымдар бар: мемлекеттік лауазым, мемлекеттік
қызмет, мемлекеттік қызметші, биліктілік дәреже деген не екендігі және
басқалар туралы. Ол мемлекеттік қызметке орналасқысы келетін немесе
орналасқан азаматтарға қойылатын талаптарды күшейте түскен: арнаулы білім,
аттестациялау, біліктілік емтихан, қатал тәртіптік жазалар жүйесі жете
қәбілеттілігі жоқ немесе қара ниет қызметшілердің жолына қатаң кедергілер
жасауға толық мүмкіндік береді.
Мемлекетік қызмет туралы заң барлық мемлекеттік қызметшілерге
қолданылады, бұған Конституцияда, конституциялық заңдарда немесе өзге де
заң актілерінде олар үшін өзгедей құқықтық мәртебе белгіленген жағдайлар
қосылмайды.
Жекелеген мемлекеттік органдардағы мемлекеттік қызметтің ерекшеліктерін
реттейтін бірнеше заңдар бар. Оларға, мысалы, Қазақстан Республикасы Ішкі
Істер туралы 1995 ж. 21- желтоқсандағы, Авариялық құтқару және
құтқарушылардың мәртебесі туралы 1997 ж. 27- наурыздағы, Қазақстан
Республикасының дипломатиялық қызметі туралы 2002ж. 7- наурыздағы,
Әскери міндеттілік және әскери қызметі туралы 2005ж. 8- шілдедегі, тағы
басқа заңдары жатады.
Мемлекеттік қызметтің бірқатар мәселелері бойынша Қазақстан
Республикасы Президентінің: Қазақстан Респуликасы саяси мемлекеттік
қызметшілер лауазымындарының реестірінің бекіту және саяси мемлекеттік
қызметшілерге тәртіптік жазаны қолдану туралы Ережені бекіту туралы 1999
ж. 29- желтоқсандағы, Қазақстан Республикасы әкімшілік мемлекеттік
қызметшілер лауазымдарының реестрін және әкімшілік мемелекетік қызметшілер
санаттарының тізбесін бекіту туралы 1999 ж. 22- желтоқсандағы, Қазақстан
Респуликасы Призидентінің жанындағы мемлекеттік қызмет академиясының
мәселелері туралы 1998 ж. 12- қарашадағы өкімі, Мемлекеттік қызмет
істері жөніндегі Қазақстан Републикасы Агенттігі туралы Ережені бекіту
туралы 1999 ж. 3- желтоқсандағы, Қазақстан Республикасы мемлекеттік
қызметшілердің Ар- Намыс Кодексін ( Мемлекеттік қызметшілердің қызмет
этикасы ережелерін ) бекіту туралы 2003 ж. 3- мамырындағы, Қазақстан
Респуликасы мемлекеттік органдардың кадрларын даярлау және біліктілігін
арттыруды одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы 2005 ж. 31-
мамырындағы, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері
агенттігінің облыстардағы, Астана және Алматы қалаларындағы тәртіптік
кенестері туралы ережені бекіту туралы ң 2005 ж. 30- маусымындағы және тағы
басқа жарлықтары бар.
Екінші сұрақты қортындылай келгенде Мемлекеттік қызметтің көптеген
мәселелері тәртіптік жарғылармен және ережелермен, нақтылы органдар мен
олардың құрылымдық бөлімшелері туралы ережелерімен, Үкіметтің,
министірліктер мен агенттіктердің өзге де нормативтік актілерімен
реттеледі.
Жалпы алғанда мемлекеттік қызмет- күрделі кешенді құқықтық институт, ол
құқықтың бірнеше шараларымен ( Конституциялық, әкімшілік, еңбек, қаржы және
басқаларымен ) реттеледі. Мемлекеттік органдардағы мемлекеттікке жатпайтын
лауазымдарда, сондай- ақ мемлекеттік емес ұйымдарда ( шаруашылық
серіктестіктерде, акционерлік қоғамдарда, мекемелерде, ұйымдар мен
кәсіпорындарда ) істейтіндердің қызметі еңбек туралы заңнамалармен
реттелінеді.
1.3. Мемлекеттік қызметке қабылданудың тәртібі.
Мемлекеттік саяси қызметке кіру.
Мемлекеттік саяси қызметшілердің мемлекеттік қызметке кіруі тағайындау
не сайлау негізінде, сондай- ақ Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген басқа да реттерде, тәртіп пен жағдайларда жүзеге асырады.
Мемлекеттік әкімшілік қызметке кіру құқығы.
1) Қазақстан Республикасы азаматтарының мемлекеттік әкімшілік лауазымға
орналасуға құқығы бар.
Мемлекеттік әкімшілік лауазымға орналасу, осы Заңда көзделген
жағдайларды қоспағанда, конкурстық негізде жүзеге асырылады.
2) Мемлекеттік қызметшінің мемлекеттік әкімшілік лауазымға орналасуы ол
тиісті бос тұрған лауазымға қойылатын біліктілік талаптарына сай келген
жағдайда, мемлекеттік қызметшінің және уәкілетті органның немесе оның
аумақтық бөлімшесінің келісімімен конкурстық іріктеусіз ауысу тәртібімен
жүзеге асырылуы мүмкін.
Мемлекеттік қызметшінің сыбайлас жемқорлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz