Журналист шеберлігі

1. Кіріспе бөлімі:
А. Радионың шығу тарихы
Б. Радио жанрлары
2. Негізгі бөлімі:
А. Журналистке тән шеберлік
Б. Радиожурналист Еділ Анықбаймен сұхбат
3. Қорытынды бөлімі:
Студент пікірі

1. Н. Омашев: «Қазақ радиожурналистикасы». Алматы – 1992 жыл
2. Ж. Әбдіжәділқызы: «Тікелей эфир табиғаты» Алматы – 2003 жыл
3. Клара Қабылғазина: «Аудиотехника және радиохабарлардың технологиясы». Алматы – 1999 жыл
4. Сұхбат
5. Қорытынды

Пән: Журналистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Радио біздің елімізде 1921 жылдан бері пайда болды.
Республикалық радио тарихын бұрын соңды 1931 жылдан басталады деп келді.
Алайда оны Алматыда пайдалануға берілген 10 киловаттық жаңа
радиостанцияның ашылуымен және Еңбекші қазақ, Советская
степьрадиогазеттерінің эфирге шығуымен байланыстыратын. 1920 жылы 60 кВт
қуатты үшінші радиостанция іске қосылғасын жағдай бұрынғыдан өзгере
бастайды (793 қ., 1т., 55-іс , 2-бет). Бірақ, оның қуаты республиканың
кез-келген нүктесімен ақпарат алмасуға толық жеткенімен, радиохабарын
жасап, оны көпшілікке тарататындай іс –тәжірибиесі шамалы еді. арқылы
күн сайын 1600 сөзден тұратын өздері дайындаған радиобюллетеньді
республикаға Осындай абыройлы істі тек жоғарыда аталған радио бөлім ғана
біртіндеп дұрыс жолға қоя бастады. Осы кезде Қазақ Автономиялы
республикасының құрамына Орынбор,Ақтөбе,Қостанай, Орал, Семей, Ақмола,
Бөкей губерниялары мен Абай ауданы кіретін еді,-дейді Пилац.Осындай
шетсіз де шексіз қазақ даласындағы байланыстың нашарлығы жалпы жағдайды
қиындатып жіберді.Мысалы,Торғай,Ырғыз сияқты елді мекендер теміржолдан
500-600 шақырым қашықтықта орналасқан. Бұл мекендер,шындығында шет аймақ
сияқты көрінді ,-деп ойын бүкпесіз білдірді ол РК(б)П Орталық комитетіне
жасаған баяндамасында.Республикалық 6 миллион халықтың ішінде білімі бар
қызметкерлердің жетіспетіні қатты қинайтын деген еді ол өз
баяндамасында.Осындай қиын-қыстау жағдайда үгіт-насихат ісін бастауға
тура келді.Шалғайда жатқан елді мекендерге газет жетпейтін немесе айлап
жүріп баратын.Сондықтан хабар-ошар берудің ең сенімді, әрі тиімді жолы
деп радионы таңдап алу қажеттіліктен туындады. Орынбордағы орталық
станция арқылы және шет аймақтардан берілетін хабарларды қабылдап,
жергілікті халыққа, сонда шығатын газеттерге жиырмаға жуық
радиостанциялардың көп іс тыңдырғаны даусыз. Олар Орынбордағы үш
радиостанциядан басқа, Семей иен Оралда – екіден еді. Сол сияқты
Қостанай, Ақтөбе, Ақмола, Петропавл, Көкшетау, Атбасар, Қырғилы,
Павлодар, Өскемен, Орда, Гурьев, Жилая Қоса, Александр фортында
орналасқан болатын. Қазақ АКСР Халық комиссарлар кеңесінің 1921 жылғы 29-
қыркүйектегі шешімінің- республиклық радионың дүниеге келуіне тікелей
әсер болды.Онда қазан айынан бастап Орынбордағы радиостанция таратуға
құқық берілді. (Сонда, 30қ., 1т., 56-іс, 71-бет) Жергілікті жерде шығатын
газеттің оқырмандары радио арқылы алынып, басылатын жаңалықтарға сусап
отыратыны соншалық, егер басылым бетінен радионың соңғы хабарлары,
радиохабаршы, радиотелеграммаларайдарымен берілетін хабарлар көрінбей
қалған кезде оны іздейтін еді.Газет шығарушылар ондай кезде Бүгін
радиохабаршы алынған жоқ-деп ескерту басуға дейін барған көрінеді.
(Киргизская степь, 1924 жыл, 5-сәуір).
Ендеше, 1921 жылдың қазан айын республикалық Қазақ
радиосының туған күні деп атауға негіз бар. Бұған дейін ресми түрде
осындай құқық беріліп, республика әуе толқынына тараған радиохабары
болған жоқ. Дәл осы ойдан бастап арнайы кесте (сетка) бойынша
республикада жұмыс істеп тұрған радиостанциялар арқылы елді-мекендердің
барлығына дерлік жүйлі түрде хабар таратылғанын дәлелдейтін деректер
бар. Мысалы, Орынбордағы орталық станция тәулігіне екі рет белгілі
уақытта Москвадан берілетін РОСТА–ның хабарын трансляциялады. Ертеңгісін
және кешкісін бір сағаттан өздері даярлаған беллютень түріндегі
радиохабарларын тарататын. Республикаға радиохабарларының таралуы одан да
он жыл бұрын іске асқанын дәлелдейтін тарихи құжаттар да,зерттеулер
де,зерттеуші ғалымдардың пікірлері де жеткілікті. В.А.Радусь-Зенкович
РОСТА-ның Орынбор бөлімшесі мен КирРОСТА-ның аражігін ажыратпай айтқан
естелігіне сүйеніп жасалған тұжырым екен.Хош делік,сонымен КирРОСТА-ның
құрылған мерзімі анықталды.Енді,оның радиохабарын қалай және қашан
таратқанын дәлелдеу қалды. Ол үшін КирРОСТА-ға қараған радио бөлімінің
жұмысын Қазақстандағы мәдени істердің тарихына байланысты жазылған
еңбектерде кездестіру өте қиынға соғады.
Жергілікті жерде шығатын газеттің оқырмандары радио
арқылы алынып, басылатын жаңалықтарға сусап отыратыны соншалық, егер
басылым бетінен радионың соңғы хабарлары, радиохабаршы,
радиотелеграммалар айдарымен берілетін хабарлар көрінбей қалған кезде
оны іздейтін еді. Газет шығарушылар ондай кезде Бүгін радиохабаршы
алынған жоқ деп ескерту басуға дейін барған көрінеді. (Киргизская
степь,1924,5-сәуір).
Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік мұрағатында сақталған
дерек көздеріне сүйенетін болсақ,дәл осы кезде Орынборда бір емес,үш
радиостанция жұмыс істеп тұрғандығы жөнінде мәлімет бар.Онда белгілі
қашықтықтан беріген дыбысты қабылдап алатын шағын радиостанцияның 1918
жылдан бастап іске қосылғандығы айтылады.Ал келесі жылы хабарды әрі
қабылдап,әрі орта қашықтыққа беретін 8 кВт .Станция пайдалануға берілді
деп көрсетілген.(Ол кейін 1921 жылы мамыр айында Қазақ Республикасы почта-
телеграф комиссариаты уәкілінің шешімі бойынша Семейге ауыстырылды).1920
жылы 60 кВт қуатты үшінші радиостанция іске қосылғасын жағдай бұрынғыдан
өзгере бастайды.(793 қ.,1 т.,55-іс,2-бет).Бірақ,оның қуаты республиканың
кез келген нүктесімен ақпарат алмасуға толық жеткенімен,радиохабарын
жасап,оны көпшілікке тарататындай іс-тәжірибесі шамалы еді. Осындай
абыройлы істі тек жооғарыда аталған радио бөлім ғана біртіндеп дұрыс
жолға қоя бастады. Осы кезде Қазақ Автономиялы республикасының құрамына
Орынбор, Ақтөбе, Қостанай, Орал, Семей, Ақмола, Бөкей губерниялары
мен Абай аудаК(б)П Орталық комитетіне жасаған
баяндамасында.Республикадағы 6 миллион халықтың білімі бар
қызметкерлердің жетіспейтіні қатты қинайтын еді дейді.Осындай қиын-қыстау
жағдайда үгіт-насихат ісін бастауға тура келді.Шалғаайда жатқан елді-
мекендерге газет жетпейтін немесе ойлап жүріп баратын.Сондықтан хабар-
ошар берудің ең сенімді,әрі тиімді жолы деп радионы таңдап алу
қажеттіліктен туындады.Орынбордағы орталық станция арқылы және шет
аймақтардан берілетін хабарларды қабылдап,жергілікті халыққа,сонда
шығатын газеттерге тарататын жиырмаға жуық радиостанциялардың көп іс
тындырғаны даусыз.Олар Орынбордағы үш роадиостанциялардын басқасынан,
Семей және Оралда екіден еді. Сол сияқты
Қостанай,Ақтөбе,Ақмола,Петропавл,Кө кшетау,Атбасар,Қырғилы,Павлодар,Өск емен
,Орда,Гурьев,Жилая Коса,Александр фортында орналасқан болатын.Қазақ АКСР
Халық комиссарлар кеңесінің 1921 жылғы 29-қыркүйектегі шешімінің
республикалық радионың дүниеге келуіне тікелей әсер болды.Онда қазан
айынан бастап Орынбордағы радиостанция арқылы күн сайын 1600 сөзден
тұратын өздері дайындаған радио-бюллетеньді республикаға таратуға құқық
беріледі. (Сонда,30 қ,...1 т.,56-іс,71-бет).Ендеше, 1921 жылдың қазан
айын республикалық Қазақ радиосының туған күні деп атауға негіз бар.Бұған
дейін ресми түрде осындай құқық беріліп,республика әуе толқынына тараған
радиохабары болған жоқ.Дәл осы айдан бастап арнайы кесте (сетка) бойынша
республикада жұмыс істеп тұрған радиостанциялар арқылы елді-мекендердің
барлығына дерлік жүйелі түрде хабар таратылғанын дәлелдейтін деректер де
жетерлік.Мысалы,Орынбордағы орталық станция тәулігіне екі рет белгілі
уақыттакезіндегі журналистің болмашы сөздері, басқаша айтқанда көңіл
күйіндегі алаңдаушылық, қуаныш пен реніш, қобалжу – бәрі байқалып тұрады.
Сондықтан да радиожурналист үшін ауызекі сөйлеу тілін қалыптастыра
білудің маңызы ерекше. Түптеп келгенде, жүргіуші, жүргізуші журналист
дыбыстық әрекетті эфир заңы бойынша талапқа сай, уақытқа сәйкес
үйлестіріп, яғни хабардың басталуына әрі қарай жақсы жалғасын табуына, өз
мақсатына жетіп аяқталуына жауап беретін, сол процесс барысында әрі
опертордың, режиссердің күллі тетік тегершігінде жұмыс жасайтын барлық
қызметкерлердің ролінде ойша ену нәтижесінде біртұтас күрделі шаруаны
ұйымдастырушы болып есептеледі. Тікелей эфирдегі әрбір әрекет әрбір сөз
жеке-жеке және тұтастай алғанда санаулы уақытқа тәуелді. Сондықтан да,
секундтар аясында сөйленген сөздің салмағы нысанаға алынуы шарт.
Тәжірибелер көрсеткендей тікелей эфирде жұмыс жасайтын маман үшін ең
маңызды мәселе – дүниетаным деңгейі жоғары, білімі терең, кәсіби
шеберлігі шыңдалған белсенді маман ғана емес, сонымен қатар, ерікті,
жігерлі, қайратты, көңіл күй тұрақтылығын сақтай білетін ұстамды, орнықты
психологиясын Москвадан берілетін РОСТА-ның хабарын транслияциялады.

Біздің елде Қазан төңкерісіне дейін де,одан кейінгі жылдары
да бірнеше радиостанциялар жұмыс істегені жөнінде жоғарыда
айтылды.Ендеше,1931 жылға дейін Республикалық радионың үні шықпады деуге
әрине,ешқандай негіз жоқ.Ол өзінің тарихи міндетін жиырмасыншы жылдары да
ойдағыдай орындап жатты.Оны радио тарихын зерттеген ғалымдарымыздың бір
де біреуі жоққа шығармайды.Жиырмасыншы жылдардың басында-ақ қолда бар
станциялардың көмегімен радиохабарын губерниялық орталықтары мен уездік
ірі пунктер үшін кез келген уақытта беру мүмкіндігі жүзеге асырылды.
Алматыда сөйлеп тұрмызатты еңбегінде Р.Сағымбеков былай
деген: Оррынбордағы қуатты радиостанция арқылы күн сайын бір
сағаттық,одан да көп жалпысаясаттық,партиялық және советтік информация
түрінде берілетін.Зерттеуші С.Қозыбаевтың пікірі де осы пікірмен
үйлеседі.Ал зерттеуші М.Барманқұлов: Орынборда -1921 жылдан бастап
радиобюллетень таратыла бастады дейді Четыре даты рождения радиодеген
мақаласында.Бірақ бұл деректер белгілі бір ғылыми жүйеге түспегесін әр
тұста айтылып қала беретін үзік-үзік дүнилер іспетті.Енді,өткенімізге
өзгеше көзқарас қалыптасқан кезде Қазақ радиосының тарихын қайта қарамай
болмайды.Өйтпесек,ел мәдениетінің өркендеуіне еңбек еткендердің ісін
елемеу сияқты көрінер еді. Тіпті, тарихымызға қиянат болар еді. Белгілі
орыс ғалымы В.Н.Ружников: Советтік
радиожурналистиканың тууы мен алғашқы дамуы радиотелеграф негізінде пайда
болған.Ол радиожурналистиканың бастапқы формаларын өмірге әкелді,-дейді
Основы радиожурналистикиеңбегінде.Сөз жоқ, дау тудырмайтын тарихи
шындық, өйткені Қазақ телеграфтық агенттігіне қарасты радио бөлімшесінің
іс-тәжірибесін зерттегенімізде бұған толық қол жеткіздік. РОСТА-ның
Орынбор бөлімшесі 1920 жылдан бастап жұмыс істегені туралы зерттеушілер
пікірі де бір жерден шыққанымен,оның қай күні берілгені жайлы екі түрлі
мерзім айтылып жүрді.Мысалы,С.Қозыбаев: Қазақстанның партия-совет
баспасөзі тарихындағы елеулі оқиға -1920 жылы 13-тамызда Ресей
телеграфтық агенттігінің Орынбор бөлімшесінің құрылуыдеген кітапқа
сілтеме жасайды.Жаңа экономикалық саясат тұсындағы ұлттық баспасөздің
қызметін қарастырған Д.Ахметов болса, РОСТА-ның Орынбор бөлімшесі 1920
жылдың мамыр айында құрылды деп жазады (Вестник МГУ.Серия
журналистика,1998,№4,18-бет ).Бірі тамыз айында ашылды десе,екіншісі
мамыр айында дейді.Осының қайсысы шындыққа жанасады?
Қазақтың тұңғыш агенттігі –КирРОСТА-ның ізашары болған РОСТА-
ның Орынбор бөлімшесінің жұмысы жайлы деректі орталық,республикалық
мұрағаттардан іздеп табу мұндайға дейін мүмкін болмады.Ол кезде астананың
Орынбордан Қызылордаға,одан Алматыға көшуіне байланысты сақталмауы мүмкін
ғой деген болжамға тіреген еді.Кейінірек,яғни 1987 жылы сәті түсіп,КОКП
Орталық комитеті жанындағы марксизм-ленинизм институтының Орталық партия
мұрағатының 17 қорынан:КИРРОСТА баспасөз қызметкерлерінің Бүкілресейлік
съезге баяндамасыдеген бейнетаспаға түсірілген құнды құжатты
кездестірдік.Қордың сыртында көрсетілген тақырыбы мүлдем бөлек болып
шықты.Оның зерттеушілер көзіне түспей келгені содан болу керек.Әлгі
баяндаманы жасаушы-КИРРОСТА-ның меңгерушісі Пилац деген екен.Ол 1920
жылдың мамыр айында Орынбор бөлімшесінің ашылғанын,бір жылдан кейін,яғни
1921 жылы наурызда қайта КИРРОСТА болып құрылғанын қолмен қойғандай етіп
жеткізеді.Сонымен,Орталық Партия мұрағатынан кездестірген құжат пен
Д.Ахметов көрсеткен мерзім (1920 жылы мамыр ) дәлме-дәл келді. Осыдан
кейін Республикалық радио алғашқы хабарын 1920-1921 жылдары бастады
немесе жиырмасыншы жылдардың басында-ақдеп болжалмен шамалап айтылатын
бұрынғы дүдәмәл пікірлерлің сыры ашылды.Ол кезінде революциялық
комитеттің төрағасы қызметін атқарған В.А.Радус-Зенкович Ростаның Орынбор
бөлімшесі мен КирРОСТА-ныңара жігін ажыратпай айтқан естелігіне сүйеніп
жасалған тұжырым екен. Хош делік, сонымен КирРОСТА-ның құрылған мерзімі
анықталды. Енді, оның радиохабарын қалай және қашан таратқаның дәлелдеу
ғана қалды. Ол үшін тағыда сол мұрағаттық құжаттарға сүйенбесек болмайды.
Ол үшін КирРОСТА-ға қараған радио бөлімінің жұмысын Қазақстандағы мәдени
істердің тарихына байланысты жазылған еңбектерде кездестіру қиын.
Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік мұрағатында
сақталған дерек көздеріне сүйенетін болсақ , дәл осы кезде Орынборда бір
емес, үш радиостанция жұмыс істеп тұрғандығы жөнінде мәлімет бар. Онда
белгілі қашықтықтан берілген дыбысты қабылдап алатын шағын радиостанцияның
1918 жылдан бастап іске қосылғандығы жөнінде айтылады. Ал келесі жылы
хабарды әрі қабылдап, әрі орта қашықтыққа беретін сегіз килловатт станция
пайдалануға берілді деп көрсетілген. ( Ол кейін 1921 жылы мамыр айында
Қазақ Республикасы почта-телеграф комиссарияты уәкілінің шешімі бойынша
ауыстырылды)
Бірінші бесжылдық жылдары радиожанрларының дамуында шын
мәнінде Алтын кезеңболды.Өмір талаптарының туындап,шығармашылық тәжірибе
көрігінен өткен жанрлар қатары сол бір ауыр ерлік істер кезеңінде күн сайын
жаңарып жатқан жаңа атауларының бәріне араласып,үздіксіз жетіле берді.
Радиодағы жанрлар радиогазет шеңберінде дамыды.Оған газет
жанрлары өзінің бастапқы күйінде емес,бірқатар аралық буындар арқылы
келді.Радиогазетте жанрлар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.