Қазақ хандығы құрылуы мен нығаюы

XV ғасырдың ортасында тарих сахнасына көтерілген Қазақ хандығы -Қазақстан аумағында ежелден бері жалғасып келе жатқан этникалық процестердің, мәдени–рухани даму процестерінің, мемлекеттіліктің дамуының және XІV-XV ғасырлардағы саяси процестердің заңды қортындысы болып табылады. Сондай-ақ,Қазақ хандығы құрылуының Евразия халықтарының тарихында алатын тарихи маңызы да ерекше.Сондықтанда Қазақ хандығының құрылуының қазіргі күн талаптар тұрғысынан, таптық емес жаңаша көзқарастармен зерттеу кезек күттірмейтін маңызды мәселеге жатады.Күн сайын еліміздің мемлекеттік тұғырының нығаюы, бүкіл әлем алдында саяси және экономикалық беделінің өсуі, Республикамыздың халықаралық аренадағы ролін айқындап отыр.Бүкіл дүние жүзі алдында қазақ мемлекеті өзінің дербестігімен және әртүрлі халықаралық саясаттағы ролімен көзге түсуде.Міне сол себепті де, қазіргі мемлекетіміздің XV ғасырдағы тарихи бір белесі болып табылатын Қазақ хандығының тарихы, оның ішінде хандықтың құрылуы кімді болса да қызықтырары анық. Дей тұрсақ та, Қазақ хандығының құрылу мәселесі әлі күнге дейін Отандық тарих ғылымында толық шешілген мәселелер қатарына жатпайды.Тіпті бұл ауқымды мәселенің жекелеген мәселелері мен сұрақтары жөнінде қарама-қайшылықты, дау-дамайлы әр түрлі пікірлер болса, ал кейбір мәселелері әлі күнге дейін тарихшылардың назарына ілінбей, күн тәртібіне қойылмай отыр. Міне,осыған орай біз осы жұмысымызда Қазақ хандығының құрылуының жалпы мәселелеріне көңіл аударып,оған зерттеушілердің назарын аударуға тырысамыз. Біз қарастырып отырған мәселе XІX ғасырдың 60 жылдарынан бері В.В.Вельяминов-Зерновтың “Исследование о Касимовских царях и царевичах” атты еңбегі жарыққа шыққаннан бері тарихшылардың назарында келе жатыр.(1) Мәселенің әр түрлі аспектілерін зерттеуде әр жылдары Ш.Құдайбердіұлы,(2) А.П.Чулошников, (3) М.Тынышпаев,(4) К.А.Пищулина,(5) Т.И.Султанов (6) және тағы басқа тарихшылар айтарлықтай үлес қосты.Осы тарихшылардың зерттеулері негізінде Қазақ хандығы құрылуының мынандай мәселелері қарастырылып, көпшілік назарына ұсынылды: 1.Қазақ хандығының құрылуына Керей мен Жәнібек сұлтандардың Дешті Қыпшақтағы Әбілхайыр хандығынан бөлініп, Моғолстанның батысындағы Шу бойына қоныстануы негіз болған;

1.Вельяминов-Зернов В.В. “Исследование о Касимовских царях и царевичах” СПб.,ч.2. 1864.
2. Құдайбердіұлы Ш. Түрік, қырғыз-қазақ және хандар шежіресі. А., 1992.
3. Чулошников А.П. -“Очерки по истории киргиз-казахского народа в связи с общими историческими судьбами других тюркских племен.”Оренбург,1924 .
4. Тынышпаев М. История казахского народа. А.,1993.
5. Пищулина К.А.- «Юго-восточный Казахстан в середине XІV начале XVІвв. Алматы, 1977.
6. Султанов Т.И. – «Кочевые племена Приаралья в XV-XVІІ1 вв.(вопросы этнической и социольной историй).Москва. 1982 .
7. Әбілғазы “Түрік шежіресі” “Қадірғали Жалайри. Жылнамалар жинағы Алматы, 1998.
8.Мұхамед Хайдар Дулати. Тарихи Рашиди. Ташкент, 1996.
9.Утемиш- хаджи.Чингис-наме. Алматы, 1992.
10.Мырза Мұхамед-Хайдар. Тарихи Рашиди. Ташкент, 1996 .
11.Мұхамед –Хайдар Мырза Дулати. Алматы, 2003. (Қазақ тілінде).