Нақты бір ұйымдағы өнім өндірісі шығындарының есебін, оған әсер ететін факторларды анықтап, талдау жүргізу

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе. . . . … . . . 3

Өндірісте жұмсалған шығындар есеп объектілерi ретінде . . . 5

1. 1 Өндірістік шығындар және оларды жіктеу……. . . . . 5

1. 2 Ұйымның технико - экономикалық сипаттамасы…… . . . . . . 14

1. 3 Ұйымдағы бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы. . 20

Өнім өндірісінiң шығындарының есебі . . . 25

2. 1Материалдық шығындар есебі . . . 25

2. 2Еңбек ақы шығындарының есебі . . . 32

2. 3Үстеме шығындарының есебі . . . 39

Өндірістiк шығындарының талдауы және ұйымда ішкі аудитті ұйымдастыру . . . 44Талдаудың мақсаты мен міндеті . . . 44Нан өнімдері өндірісіне жұмсалған шығындарды талдау . . . 48

3. 2 Ұйымда ішкі аудитті ұйымдастыру . . . 58

Қорытынды . . . 67

Пайдалынған әдебиеттер . . . 70

Кіріспе

Нарықтық экономиканың қалыптасуы мемлекетіміздегі бухгалтерлік есеп жүйесіне елеулі өзгерістер енгізді.

Елімізде мемлекеттік меншікке негізделген кәсіпорынды жекешелендіру бағдарламасының жүзеге асырылуы, жаңадан қалыптасқан ұйымдардың табысты қызмет ету мақсатында тиісті экономикалық және құқықтық инфрақұрылымның құрылуы, республиканың кең шеңберлі халықаралық байланыстары, қаржы нарығына шығуы, шетелдік инвестициялардың көптеген таратылуы бухгалтерлік есеп жүйесін реформалауды талап етті.

Қазіргі кезде бухгалтерлік есепті нарықтық қатынастардың талабына сай жетілдіру үрдісі одан әрі жалғасуда. Халықаралық стандарттарға бар мүмкіндігінше сәйкестендіруді қамтамасыз ету мақсатында қазіргі кезде басшылыққа алынып жүрген бухгалтерлік есеп стандарттары қайта қарастырылд және стандарттар жасалынды.

Бухгалтерік есеп кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап, басқару шешімдерін қабылдау үшін негіз бола отырып, өндіріс үрдісін тұтынуды, өткізуді, айналымды және басқа да шынайы көрсетіп береді.

Қазіргі кезеңінде жеке өндірушінің бейімделу күрделілігін анықтайтын, өндіріс пен өнімді өткізу көлемінің ауытқуына бір жағынан, оның жалпы көлеміндегі тұрақты шығындардың үлесінің жоғарылауына, екінші жағынан бір мезетте әсер ететін нарықтық процестер өнімнің өзіндік құнының құбылуына, сәйкесінше табыстың құбылуына да елеулі ықпал етеді. Осы беталыстың (тенденция) күшеюіне сәйкес өндірістің кез келген көлемінде шығарылатын өнім бірлігіне шаққанда салыстырмалы түрде өзгермеген, жанама, үстеме шығындарды бөлу нәтижесінде бұрмаланбаған өнімді дайындау мен өткізу шығындары жайлы ақпараттарға мұқтаждықтың де өсуі байқалады. Сондықтан шығындардың бухгалтерлік есебі оңтайлы ұйымдастырылмайынша шаруашылық қызметті тиімді жүргізу мүмкін емес. Жүйелік бухгалтерлік есепте ұйымның қаржы-шаруашылық қызметін жан-жақты сипаттауға, жұмсалатын шығындар үшін жауапкершілікті анықтауға мүмкіндік беретін әрбір шаруашылық операцияларының құжаттармен рәсімделуінің арқасында сенімді болып табылатын ақпараттар жинақталады, әрі көрсетіледі.

Экономикалық жұмыста калькуляциялау процесінің нәтижелерін пайдалану үшін шығындардың тек жалпы сомасын ғана біліп қоймай, оны өнімдердің жекелеген түрлері және өндірістік процестің сатылары бойынша бөліп көрсету, оның құрамдас бөліктерін оларды қалыптастырушы факторлармен ұштастыру, жеке орындаушылар арасында шығындар деңгейі үшін жауапкершілікті анықтап айыру, өзіндік құнды құрайтын шығындардың құрылымын айқындау қажет.

Бухгалтерлік есеп жүйесі әкімшіліктің басқарма мәселелерін шешуге қажетті ақпараттарға мұқтаждығын қанағаттандыруы тиіс. Ауқымды түсінікте бухгалтерлік есеп ұйымның шаруашылық қызметін басқару және бақылау құралы болып табылады. Кез келген ұйымның менеджерлері басқарманың стратегиясы мен саясатын жасау кезінде шығындар есебінің мәліметтерін жетекшілікке алады.

Өндірістік шығындар есебінің басқару жүйесіндегі мәнін, ең алдымен, ұйымның менеджерлерін өндірістік қызметті бақылауға және оның нәтижелері бойынша шешім қабылдауға қажетті неғұрлым толық және сенімді ақпараттармен қамтамасыз етумен айқындалатын оның мақсатын және негізгі міндеттерін анықтау кезеңінде білуге болады.

Диплом жұмысының мақсаты нақты бір ұйымдағы өнім өндірісі шығындарының есебін, оған әсер ететін факторларды анықтап, талдау жүргізу. Жоғарыда аталған мәселелер диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін анықтайды.

Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттерді орындау қажет:

Өнімнің өзіндік құны ұғымын танып білу және мәнін ашу;
Өндіріс шығындары сыныптамасын қарастыру;
Өндіріс шығындарының ұйымда есепке алынуын, сондай-ақ бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуін қарастыру;
Өндіріс шығындарын талдау және шығындарды аудиторлық тексеру әдістемесін жасау.

Алға қойылған міндеттерді шешу үшін «АлКер1» ЖШС-нің 2005-2006 жылдардағы есеп мәліметтері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп саласындағы нормативтік-құқықтық ақпараттары, арнайы әдебиеттер пайдаланылды.

1. Өндірісте жұмсалған шығындар есеп объектілерi ретінде

1. 1 Өндірістік шығындар және оларды жіктеу

Шығын деген ұғымды түсіну үшін, алдымен оның пайда болу себептерін, табиғатын, олардың бағыттарын, мақсатын, негізгі шешетін мәселелерін, шаруашылық үрдістерінің сатыларындағы атқаратын қызметімен, рөлін анықтап алудың маңызы зор.

Шығындар - шаруашылық іс - әрекет барысында (еңбек, өнім өндірісі құралдары мен керек - жарақтарын алуға, жұмыс орындау, қызмет көрсетуге алынған) тұтынылған материалдық, еңбек, қаржылық және басқа ресурстардың және баланста көрсетілетін болашақта кіріс әкелу мүмкіндігі бар кәсіпорын активі ретінде көрсетілетін құн.

Көбіне экономикалық әдебиеттерде шығындар жөнінде көзқарастың біріңғай тұтастығының жоқтығынан, отандық тәжірибеде «шығындар», «шығыстар», «жұмсалған қаражат» ұғымдары бірдей деп теңестіріліп қаралып, сонымен қатар «өндіріс шығындары», «өндіріске жұмсалған шығындар» терминдері де қолданылады. Біздің пікірімізше шығындарды атқаратын қызыметіне қарай, пайда болу табиғатының, әрекет өрісін және қалыптасу көзінің негізін (тамырын) іздей отырып, шығындардың қолдану өрісінде шектеулі шеңберлерге жіктелу қағидаларын айқындай түсуді және жоғарыда аталған ерекшеліктерін ескере отырып шаруашылық үрдісінде сыныптауды талап ететін кең түсінік.

«Өндіріске жұмсалған шығындар» (Затраты на производства) өнім өндіру, жұмыс орындау және қызмет көрсету шығындарын қамтыса «Өндіріс шығындары» (Издержки производства) сату шығындарын қоса қамтиды. Бұдан туатын тұжырым алдымен өндіріске жұмсалған шығындар материалдандырып актив ретінде нақты өзіндік құны бойынша тіркеліп, дайын өнім (қызмет, жұмыс) түрінде болашақта табыс әкелу қасиетіне ие болады. Өндіріске жұмсалған шығындардың табыс әкелу қасиеті шығынның жұмсалу мақсатынан туындайды. Жұмсалған кез келген шығынның бағытына қарай белгілі бір түпкілікті мүддені көздейтіні, мақсаттың болатыны белгілі. Ал өндіріске жұмсалған шығындардың түпкілікті мақсаты ұйымға табыс әкелу. Бұл жерде дайын өнім (қызмет, жұмыс) өндіру мен қатар оның сапалы болып өндірілу мақсаты қоса көзделеді. Өйткені өндіріске жұмсалған шығындарды өтеп үстінен табыс түсіру үшін өнімнің сапалы болуы басты мақсат болса, табыстың көлеміне тікелей байланысты өндіріске жұмсалған шығынның нормаланған мөлшердегі көлемінің сақталуы негізгі мақсаттардың бірі болып табылады. Яғни өндіріске жұмсалған шығындар көзделген мүдделермен мақсаттарға жеткізетін жиынтық көрсеткіш ретінде, шаруашылық үрдісінің өндіріс үрдісін қамтитын табыс әкелудің бастапқы сатысы. Түпкілікті мақсатқа жету үшін бұл жеткіліксіз болғандықтан «Өндіріс шығындары» құрамындағы, өндіріске өнім (жұмыс, қызмет) сату шығындарының маңыздылығы арта түседі. Демек мақсатқа жеткізудегі ықпалды күштердің біріне айналады. «Өндіріс шығындары», өндіріске жұмсалған шығындармен сату шығындарының жиынтығын білдіретін түпкілікті мақсатқа жетелейтін өндіріс және сату үрдісінің шығындарының жиынтық көрсеткішіне айналып, сатылатын өнімнің (қызметтің, жұмыстың) құны қалыптасады. «Өндіріс шығындары», өндіріске жұмсалған шығын мен сату шығындарын қамтитын өнім (жұмыс, қызмет) сату кезінде сатылатын өнімнің (жұмыстың, қызметтің) ең төменгі сатылу бағасын белгілейтін құралына айналады. Сатушы мен сатып алушының арасында жасалатын шартта сатылатын өнімнің (қызметтің, жұмыстың) келісім (көтерме, дара) бағасын белгілеуде басты рөл атқаратын бастапқы серпіліс алуға негіз болатын құны мен өндіріс шығындарының қиылысу нүктесі. Шаруашылық үрдісінде өнім (жұмыс, қызмет) өндіру оны сату шығындарынан басқа жалпы табысқа елеулі ықпал ететін басқада шығындарын «шығыстар» тобына жатқызған болатынбыз. Шығыстарға, үйымның негізгі қызметінде, активтерді пайдалану және есептен шығаруға байланысты табыстың кемуінің нәтижесінде капиталдың азаюына және міндеттеменің артуына, зиян шегуге, әкелетін және табыс әкелуге қабілетсіз басқа да есепті кезең шығындары жататындығы жөнінде білдірген пікірімізді қуатай отырып, шығыстар, ұйымды басқару, ұйымдастыру да орын алған кемшіліктермен олқылықтардың нәтижесінде шеккен зиянды, орынсыз шығындарды болашақта оларды болдырмау, алдын алу шараларын қарастыруда маңызды рөл атқаратын талдау, шара қолдану және шешім қабылдау құралы. Шығыстар, өнімнің өзіндік құны мен сату шығындарын қоса құнын анықтауға қатыспағанымен жалпы шаруашылық бойынша шығында үлесі бар жеке бабқа топталып кезеңдік шығындарды құрайды. Біздің ойымызша, шығындардың мәнін түсіну үшін жоғарыда аталған жіктеулерді мынадай үш топқа бөліп қарастырудың маңызы зор:

а) табыс алу мақсатында жұмсалған шектеулі шығындарға;

ә) өнімнің (жұмыстың, қызметтің) сату бағасын белгілеуге негіз болатын үдемелі шығындарға;

б) жалпы табысқа елеулі ықпал ететін үдемелі шығындарға .

Оқулықтарында нормативтік құжаттары және бухгалтерлік есепте ауыл шаруашылығы, оның ішінде мал шаруашылығы өнімдерінің өзіндік құнын есептеу (анықтау) үшін өндіріс шығындарын мына төмендегідей топтау қаралған:

- экономикалық мазмұны бойынша экономикалық біртекті элементтері және калькуляциялық баптары;

- жеке өнім түрлерінің өзіндік құнына жатқызу әдісіне қарай тікелей және жанамаға;

- технологиялық үрдіске қатысы бойынша - негізгі және үстеме

- өндіріске қатысы бойынша - өндірістік және өндірістік емес;

- құрамы бойынша - бір элементті және кешенді;

- өндіріс көлемін қатысы бойынша - тұрақты және айнымалы;

-жоспарда қамтылу дәрежесі бойынша - жоспарланатын және жоспарланбайтын;

- пайда болу кезендері бойынша - ағымдағы және бір жолғы.

Келтірілген топтауларға қысқаша тоқтала кетуді талап етеді:

Экономикалық мазмұны бойынша шығындарды экономикалық біртекті элементтерге және калькуляциялық баптарға жіктейді.

Экономикалық біртекті элементтеріне, шаруашылықтың денгейінде құрамдас бөліктерге жатқызу мүмкін емес, өнім өндіруге және сатуға байланысты бастапқы біртекті шығындар түрі жатады. Мысалы сатып алынған электр қуатының құнын жұмысшыладың және затқа айналдырылған еңбек шығындары сияқты құрамдас бөліктерге жатқызуға келмейді.

Калькуляциялық баптарына және өнім түрлерінің, сондай -ақ ұйымның бүкіл өнімнің өзіндік құнын құрайтын белгілі бір шығындар түрлері жатады. Шығындарды - өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына жатқызу әдістеріне байланысты шығындар тікелей және жанамаға бөлінеді . Тікелей деп өнімнің нақты түрлерін өндіру мен байланысты шығындарды және оларды өнімнің өзіндік құнына ешқандай тарату әдістерін қолданбай-ақ тікелей енгізуге (бастапқы құжаттарының, жиынтық ведомостерінің мәліметтері бойынша) болатын шығындарды айтамыз. Жанама шығындарға бірнеше өнім түрлерін өндіру үшін жалпы сипатта болатын және олар өнімнің өзіндік құнына тарту әдістерінің көмегімен таратылатын шығындар (үстеме шығындар, құрал жабдықтарды пайдалану және ұстап күту шығындары) жатады.

Шығындарды тікелей және жанама шығындарға сыныптау өндіріс шығындарының толық және ішінара (толық емес ) есеп жүйесін ұйымдастыруда маңызы зор. Жанама шығындардың басты ерекшелігі, олардың кейбір элементтерінің белгіленген базаның шеңберіне өзгермейтіндігі мен тұрақтылығы болып табылады.

Тікелей және жанама шығындарының жиынтығы өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнының көрнісі десек, оның ішінде негізгі және үстеме шығындарының үлесін және олардың сипатын анықтаудың қажеттілігі туындайды. Негізгі дегеніміз өнім өндіру мен тікелей байланысты шығындар.

Үстеме шығындарының табиғаты жанама шығындармен тамырлас. Осы тұрғыдан алып қарағанда үстеме шығындарына, жалпы өндірістік шығындары мен кезендік шығындарын жатқызуға болады. Жалпы өндірістік шығындарға, негізгі құралдардың тозуы мен матеиалдық емес активтердің амортизациясы, негізгі құралдары жөндеу, сақтандыру шығындарын, кезендік шығындарына жалпы және әкімшілік өнім сатуға байланысты, сиақы бойынша төлеуге тиісті шығыстарды топтаудың тиімділігі жоғары. Жоғарыда келтірілген шығындарды топтаулар дербес өндірістік қызметті жүзеге асырумен байланысты болғандықтан оған тек өндірістік шығындар енеді. Оларға халықаралық бухгалтерлік есптілік стандартында «Өндірістік өнім қорларын бағалау үшін тек өндірістік шығындар ғана өнімнің өзіндік құнына енуі керек »[79, 80] делінген. Сондықтан шығындарды өнімнің өзіндік құнына енетін (өндірістік) және өндірістік емес деп топтаған .

Өндірістік шығындар бұл түгендеу объектісі болып саналатын өнімнің өзіндік құнына енетін материалданған шығындар . Олар үш элементтен тұрады :

- тікелей материалдық шығындар;

- тікелей еңбек ақы шығындары, аударымдарымен;

- жалпы өндірістік шығындар (жанама шығындар) .

Бұл аталған элементтердің жиынтығы, өнім өндіру мақсатында өндіріске жұмсалған шығындардың, дайын өнім аяқталмаған өндіріс шығындары түріндегі таратылған көрінісі .

Өндірістік емес шығындарға, қорларды бағалауға қатыспайтын, өнім сатуға байланысты және әкімшілік шығыстары жатады . Өндірістік емес шығыстар негізінен өнімнің көлеміне емес, кезеңнің ұзақтығына байланысты.

Өндіріске жұмсалған шығындарды біртекті (бір элементі) және кешенді (бірнеше элементі) деп топтау қабылданған. Бір элементі (бір текті ) дегеніміз - өндіріске жұмсалған бір текті шығындар. Өнімнің өзіндік құнын қалыптастыратын шығындарды осы белгісі бойынша мынандай элементтер бойынша топтайды [78] :

- материалдық шығындар;

- еңбек ақы төлеу шығындары;

- әлеуметтік салыққа аударым;

- амортизациялық аударым;

- басқа да шығындар.

Жоғарыда айтылғандай кешенді шығындар бірнеше экономикалық элементтерден тұрады . Бұндай шығындарға үстеме шығындар мен жалпы өндірістік шығындармысал бола алады.

Айнымалы шығындарына, сомасы өндіріс көлеміне тікелей байланыста өзгеретін, яғни олар ұйымның іскерлік деңгейіне де байланысты шығындар жатады. Тұрақты деп өндірістің көлемінің өзгеруіне де, яғни ұйымның іскерлік белсенділік деңгейіне де тәуелді емес шығындарды айтамыз.

Тәжірибеде тұрақты шығындар мен айнымалы шығындардың шекарасын дәл анықтау мүмкін емес, өйткені олардың кейбіреуі жартылай тұрақты немесе жартылай айнымалы болып табылады. Сондықтан оларды шартты-тұрақты немесе шартты-айнымалы деп жиі атайды. Шығындарын тұрақты және айнымалы деп бөлу өндіріс көлемінің қауіпті нүктесін есптеудің, рентабельдік пен бәсекелстікке қабілеттілік табылдырығын, шығарылатын өнімнің түр-түрін талдаудың негізінде жатыр.

Жоспарланған - бұл нормаларға, нормативтерге, шектеулерге сәйкес белгіленген өндіріс көлеміне есептеліп өнімнің жоспарланған өзіндік құнына енетін шығындар . Жоспарланбайтын - тек қана өнімнің нақты өзіндік құнында көрсетілетін шығындар.

Ағымдағы - бұл күнделікті өндіріс үрдісінің барысын қамтамасыз ету шығындары . Яғни ағымдағы шығындарға, есепті кезеңдегі өнім өндіру мен өнім сатуға байланысты шығындар жатады.

Бір жолы - бұл өндіріс үрдісінің барысын ұзақ уақыт бойы қамтамасыз ететін бір реттік шығындары.

Қабылданған, өндіріс шығындарын сыныптау өнімді калькуляциялау жүйесінде белгілі бір қызмет атқарғанымен басқару есебінің талаптарына жауап бермейді.

Басқару есебінің негізгі міндеттеріне жататындар:

- өндірістік өзіндік құнды есептеп шығару және алынған табыстың көлемін анықтау;

- басқару шешімін қабылдау және жоспарлау;

- өндірістік қызметті жауапкершілік орталықтары бойынша бақылау және реттеу.

Нарықтық экономиканың талаптарынан туындайтын аталған міндеттердің, мәселелерді шешу үшін ішкі ақпаратты тұтынушылардан шығындарды нақты жағдайларға байланысты тиісті сыныптауларды қолдануды талап етеді . Жоғарыда аталған міндеттері бойынша шығындардың сыныптауларын жеке қарастыру керек.

Өзіндік құнды және алынған табысты анықтау үшін шығындар былай сыныпталады:

- кіретін (енетін) және аяқталған (сарқылған ) ;

- тікелей және қосымша;

- негізгі және үстеме;

- өнімнің өзіндік құнына енетін және өндірістік емес;

- бір элементі және кешенді.

Кіретін (енетін) шығындар - бұл сатып алынған және бұрыннан нақты қолда бар болашақта табыс әкелу күтілген ресурстар. Кіретін шығындар баланстың активінде өндірістік қорлар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім, тауар түрінде көрсетіледі .

Аяқталған шығындарға қазір табыс алу үшін жұмсалған және болашақта табыс әкелу қабілетін жоғалтқан ресурстар жатады . Аяқталған шығындар сатылатын өнімді өндіруге жұмсалған шығындар құрамында көрсетіліп, яғни кіретін шығындардың аяқталғанға өтуі (айналуы) .

Біздің пікірімізше аяқталған шығындар, өндіріс үрдісіне кірген шығындар баптарының өнімінің (жұмыстың, қызметтің ) нақты өзіндік құнына айналған жиынтығының көрнісі. Шығындарды кіретін және аяқталған деп дұрыс бөлу ұйымының табысы мен зиянын есептеген, активтерін бағалаған кезде маңызды рөл атқарады.

Қаралған сыныптаулардың мақсаты негізгі екі бағыт бойынша ақпараттарды жинақтау:

- өнімнің жеке түрлері бойынша (қордың құнын бағалау үшін ) ;

- жауапкершілік орталығы бойынша (шығындар деңгейін бақылау үшін) ;

Өнімнің өзіндік құны және алынған табысты анықтау үшін шығындардың сыныпталуын, басқару шешімін қабылдау үшін шығындарды сыныптауға негіз етіп алады . Басқару шешімі негізінен болашаққа бағытталған. Демек басшыларға күтілген шығыстар және табыстар туралы егжей- тегжейлі ақпарат керек. Бұндай ақпарат алу мақсатында шығындар түрін былайша жіктейді:

- айнымалы және тұрақты;

- шешім қабылдаған кезде есепке алынатын және алынбайтын шығындар;

- қайтарылмайтын шығындар;

- жүктелген (вмененные ) шығындар;

- маржиналды шығындар және табыстар;

- жоспарланатын және жоспарланбайтын.

Басқару шешімін қабылдау үшін шығындарының бұлай сыныпталуы нарықтық экономиканың талаптарының жемісі . Олай дейтініміз нарықтық экономикаға өткенше елестетілген (вмененные ) , икрементік, маржиналды шығындар және табыстар деген жіктеу түгіл ұғымның өзіде кездеспейтін . Осы тұрғыдан алып қарағанда жоғарыда түсініктеме берілген шығындардан басқа сыныптауларынан жеке-жеке, қысқаша тоқталып, түсініктеме бере кетуді талап етеді .

Шешім қабылдаған кезде есепке алынатын және есепке алынбайтын шығындар дегеніміз шешім қабылдаған кезде ескеруді қажет ететіндігіне және қажет етпейтіндігіне байланысты шығындарды айтамыз.

Қайтарылмайтын шығындар - бұл бұрынырақ қабылданған шешімінің нәтижесінде туындаған және оларды болашақта өзгерту мүмкін емес өткен кезеңдер шығындары. Қайтарылмайтын шығыстар шешім қабылданған кезде есепке алынбайды, яғни есепке алынбайтын қайтарылмайтын шығындар мен шығыстар түсінігін ажырата білу керек.

Жүктелгенген (вмененные ) шығындар - бұл ресурстардың шектеулі жағдайында шешім қабылдаған кезде қосылатын, болашақта олардың болмауы да мүмкін шығыстар. Жүктелген шығындар ресурстардың шектелуі болған жағдайында туындайды да ; егер ресурстар шектеусіз болса, онда ол нөлге тең болады.

Маржиналды шығындар және табыстар - бұл жалпы шығарылған өнімге емес, өнім бірлігіне есептелген қосымша шығындар және табыстар.

Өндірістік қызметтің жауапкершілік ортлықтары бойынша бақылау және реттеу мақсатында шығындарды былай сыныптайды :

- реттелетін және реттелмейтін;

- тиімді және тиімсіз;

- норманың көлеміндегі және нормадан ауытқыған;

- бақыланатын және бақыланбайтын.

Реттелетін - сомасы менеджерлердің тарапынан болған ықпалға тәуелді, жауапкершілік ортлықтары бойынша тіркелген шығындар.

Ұйым бойынша жалпы алғанда барлық шығындар реттелетіндігіне қарамастан, менеджерлердің, барлық шығынға ықпал етуі мүмкін емес. Ұйымның әкімшілігіне өндірістік қорларды сатып алу, жұмыскерлерді жалдау және т. б. реттеу құқығы берілсе, өндірістік бөлімшелердің жетекшілері ықпал ете алмайды. Төменгі буын жетекшілері ықпал ете алмайтын шығындар осы менеджерлердің тарапынан реттелмейтін шығындар болып табылады . Шығындарын реттелетін және реттелмейтін деп жіктеу жауапкершілік орталықтары бойынша бюджеттеудің (сметаның ) орындалуы туралы есеп беруде қаралған. Шығындарды бұндай жіктеу әрбір менеджердің жауапкершілік аясын оның ұйымның бөлімшелеріндегі шығындарға бақылау жасау жұмысын жеклеп бағалауға мүмкіндік берелі.

Басқару қызметін бағалау шығындарды тиімді және тиімсіз деп сыныптауға құрылған.

Тиімді - сатудың нәтижесінде табыс әкелген өнімдер түрлерін шығаруға жұмсалған шығындар.

Тиімсіз - шығындарға, нәтижесінде табыс алынбайтын және өнім өндірілмейтін, бағыттағы өндірістік емес шығындар жатады. Тиімсіз шығындар - бұл өндіріс ысыраптары. Оларға өндірістік ақаудан, кідірістен, аяқталмаған өндіріс және қоймадағы матерйалдық құндылықтардың жетіспеушілігінен, бүлінуінен болған ысыраптарды жатқызады. Тиімсіз шығындарды, жоспарлау мен нормаларға еніп кетуге жол бермеу үшін міндетті түрде бөліп көрсету керек.

Шығындарды, норманың көлемінде және нормадан ауытқыған шығыстарға жіктеу өндірісте тек ағымдағы есеп жүргізу үшін қолданылады. Ол бөлімшенің жұмысының тиімділігін нақты шығындарының нормаланғанмен (жоспарлануымен) немесе нақты өзіндік құнның оның нормада (жоспарда) көрсетілген деңгеймен сәйкесілігін бағалау арқылы анықтау үшін қызмет етеді.

Шығындарды бақылау жүйесінің пәрменділігін қамтамасыз ету үшін, оларды бақыланатын және бақыланбайтын шығындарға топтастырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.