Міржақып Дулатов шығармаларындағы елдік рух

Қай уақыттада тарих өрісінде ұлт мүддесімен бірге сақталып ұрпақ өмірімен бірге жүретін, елдің өмір тәжірибесін бойына жинақтай отырып, ұлт зиялыларының тұлғалық келбетін көрсететін олардың елдік рухы екендігі белгілі. Осы себептен уақыт өтіп, заман талабына сай қоғам дами түссе де ұлт тұлғаларының тарихтағы өсиеті мен өнегесінің тозбасы да, ұрпақ қаншалықты жаңа уақыт талабына сай өмір сүрсе де өз ұлтының дүниетанымдық тәжірибесінен озбасы да анық. Себебі елдің бірлігі мен теңдігін, ұрпақтың зиялылығын көрсететін елдік рух қана. Ел ішінен шығатын ердің елдігінсіз ел беделінің, елдің тұлғаларының зиялы ісіне деген сенімі мен үмітінсіз ер рухының биік болуының мүмкін еместігі сондықтан. Тарихтағы ұлт пен зиялылардың тұлғалық келбетімен бірге оның ел өмірінде сақталып қалған ұстаздық жолында көрсетіп, ұлағатын кейінгі ұрпақ бойына таратып отыратын олардың елдігі. Осы елдік түсініктен туған тұлғалық рухы. Оның феномені тектілік. Бұның мысалын әріден іздемей ақ өз ұлтымыздың тарихы мен мәдениетіне, әсіресе ондағы зиялы тұлғалардың тағдырына байыппен зер салсақ осы ойымызды негіздей түсерлік ұлтымыздың тарихи тәжірибесі мен тұлғалық біліміне де көз жеткіземіз. Оның шындығы елінің игілігі үшін бойындағы күш жігерін, білімін сарп қылған зиялыларымыздың рухани өмірінде. Тарихтағы тұлғаларымыздың елдік түсінігін паш ететін зиялы істерінің мәні де осында. Оның қаншалықты өз уақытында қоғам өмірінен, әсіресе кеңес билігі тарапынан өз бағасын ала алмай келсе де өшпейтіндігі сондықтан. Қайта уақыт өте келе зиялылар ұлағатының ел игілігіне жарап, ұрпақ мүддесін қамтамасыз етіп отырары сөзсіз. Тарихымыздағы зиялы тұлғаларымыздың өсиеті мен өнегесінің өзін, елдің ертеңі үшін ауадай қажет құндылық дейтін себебіміз сол. Қазақ топырағында елдік істің, сол елдікке ұйытқы болып отырған тектіліктің тұлғалық келбеті де, көрінісі де жетерлік. Өз елінің, ата мекен жерінің рухын бойына сіңіре білген Қазақ ұлтының әр ұрпақ буыны жеке өмірін ұлтының игілігіне арнауды дәстүрге айналдырған. Елге қызмет етуді өмірлік мақсат, кісілік міндет ете білген. Қазақ философиясының тарихи тұлғасын да паш ететін ойшылдарымыздың елдігі. Қазақ ойлауының табиғаты ұлтымыздың даналығы мен тұлғаларымыздың тектілік рухында деп айтсақ артық болмас. Себебі, қазақ тұлғаларының (хандары мен батырларының, билері мен шешендерінің, жыраулары мен ақындарының, ғалымдарының) тұлғалық келбетін көрсететін алдымен олардың ел, ұрпақ алдында атқарып кеткен зиялы істері. Сол зиялы істің рухын паш ететін елдік түсінік. Елдік түсініктің тұлғалық мәні зиялыларымыз қалдырған өсиет рухында. Сондықтан да өнегелі адам деп қазақ ұғымында өсиет рухын бағалай білген адамды айтқан. Бұл дегеніміз әр адамның жеке басының қамын ғана ойламай, елінің жайын білген білігі. Сол себептен Әнет бабамыз ұрпағына «өсиетке терең болуды» жүктеген. Өсиет ескіден қалған құр сөз емес, көнеден бері елдің елдігін паш етіп, сол елдік жолдағы ел ішінен шыққан (болашақ шығатын) ердің батырлығын шыңдай түсетін, зиялы істің шындығын көрсетіп келе жатқан тұлғалық іс - әрекеттің өзегі. Себебі адамның парасатты әрекетіне негіз болып, ісіне мағына беретін өсиет.

1.Есламғалиұлы М. Әйтеке би (Тарихи философиялық диология // Жұлдыз 2003 №5.
2.ХІХ ғасырдағы қазақ поэзиясы. – Алматы: Ғылым. -1985. -320 бет.
3.Дулатұлы М. Бес томдық шығармалар жинағы. 1- т. - Алматы: Мектеп, 2003 – 368 б.
4.Жұмабаев М. Шығармалары /Құрастырған Абдуллин Х., Дәрімбетов Б., Жұмабаева З. – Алматы: Жазушы, 1998. – 448 б.
5.«Қазақ» газеті / Бас редактор Ә. Нысанбаев. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы». Бас редакциясы, 1998. -560 б.
6.Дулатұлы М. Бес томдық шығармалар жинағы. 3- т. - Алматы: Мектеп, 2003 – 400б.