Жас физиологиясы және мектеп гигиенасы пәнiнен дәрістер

Жоспар
Кіріспе

Лекция№ 1
Тақырыбы: Жас физиологиясы және мектеп гигиенасы пәнiне кiрiспе.
Лекция№2
Тақырыбы: Адам организмi өсуiнiң және дамуының негiзгi заңдылықтары.
Лекция №3
Жүйке жүйесi және сезiм мүшелерi.
Лекция №4
Тақырыбы: Сүйек және бұлшық ет дамуының жүйесi.
Лекция №5
Тақырыбы: Табиғи орта факторларының гигиеналық маңыздылығы.
Лекция №6
Тақырыбы: Дене тәрбиесiнiң бала ағзасының өсуiндегi маңызы.
Лекция №7
Тақырыбы: Дене қозғалысының гигиеналық маңыздылығы.
Лекция №8
Тақырыбы: Тамақтанудың физиологиялық маңызы мен маңыздылығы.

Мектеп гигиенасы — жас ұрпақтың денсаулығын сақтау, нығайту жөне дамыту жайындағы ғылым. Оқушылардың денсаулығы өр түрлі факторларға байланысты. Мектеп ғимаратында, сынып бөлмелерінде ауаның жеткіліксіз болуы оқушыларды бас ауруына, жалпы өлсіздікке, демек, түрлі сырқатқа ұшыратады. Жарықтың нашарлығы баланың көзіне өсер етеді, көру мүшесінің қызметін нашарлатады. Осылардың нөтижесіңде балалар сабақ үстінде селқос, сылбыр болады. Олардың зейіні нашарлап, ойлау қабілеті төмендейді. Бұл жағдай сөзсіз үлгермеушілікті туғызады.
Мектеп гигиенасы табиғи факторлардың сыртқы ортаға әсерiн және оқушылардың шынығуын қадағалайды, гигиеналық мiндеттер жер телiмiнiң, мектеп ғимараттарының тазалығын қатаң тәртiпте ұстауды үйретедi. Сондай-ақ, мектреп жасындағы балалардың оқуы мен тәрбиесiн, оқушылардың тамақтануын, жасөспiрiмдердiң денсаулығын қадағалайды.
Мектеп гигиенасы мектеп ғимаратындағы жылу және ауа режимдерін, мектеп жабдықтары мен оқу құралдарына қойылатын гигиеналық талаптарды және оқу мен төрбие жұмысының гигиеналық негіздерін зерттейді. Сондықтан мұғалімнің осы мөселелерді терең түсініп, меңгермейінше педагогикалық процесті ойдағыдай ұйымдастырып, басқаруы мүмкін емес.' Баланың организмі бүкіл өмірінде әр түрлі дене және психикалық өзгерістер арқылы дамиды. Оларға организмнің өсіп-жетілуі, ақыл-ойының дамуы, мінез-құлқының қалыптасуы жатады. Осындай өзгерістердің барлығы табиғи жөне өлеуметгік ортаның, төрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің ықпал етуіне байланысты.
Адам – бiртұтас биологиялық жүйе. Сондықтан да мектеп гигиенасы адамның адам болып қалыптасуындағы физиологиялық және психикалық қажеттiлiктердi үйретуге мiндеттi.

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Лекция№ 1
Тақырыбы: Жас физиологиясы және мектеп гигиенасы пәнiне кiрiспе.

Жоспар:

1. Мектеп гигиенасы пәнi, мiндетi.
2. Адам – бiртұтас биологиялық жүйе.
3. Мектеп гигиенасының басқа ғылымдармен байланысы.

Мектеп гигиенасы — жас ұрпақтың денсаулығын сақтау, нығайту жөне дамыту
жайындағы ғылым. Оқушылардың денсаулығы өр түрлі факторларға байланысты.
Мектеп ғимаратында, сынып бөлмелерінде ауаның жеткіліксіз болуы оқушыларды
бас ауруына, жалпы өлсіздікке, демек, түрлі сырқатқа ұшыратады. Жарықтың
нашарлығы баланың көзіне өсер етеді, көру мүшесінің қызметін нашарлатады.
Осылардың нөтижесіңде балалар сабақ үстінде селқос, сылбыр болады. Олардың
зейіні нашарлап, ойлау қабілеті төмендейді. Бұл жағдай сөзсіз
үлгермеушілікті туғызады.
Мектеп гигиенасы табиғи факторлардың сыртқы ортаға әсерiн және
оқушылардың шынығуын қадағалайды, гигиеналық мiндеттер жер телiмiнiң,
мектеп ғимараттарының тазалығын қатаң тәртiпте ұстауды үйретедi. Сондай-ақ,
мектреп жасындағы балалардың оқуы мен тәрбиесiн, оқушылардың тамақтануын,
жасөспiрiмдердiң денсаулығын қадағалайды.
Мектеп гигиенасы мектеп ғимаратындағы жылу және ауа режимдерін, мектеп
жабдықтары мен оқу құралдарына қойылатын гигиеналық талаптарды және оқу мен
төрбие жұмысының гигиеналық негіздерін зерттейді. Сондықтан мұғалімнің осы
мөселелерді терең түсініп, меңгермейінше педагогикалық процесті ойдағыдай
ұйымдастырып, басқаруы мүмкін емес.' Баланың организмі бүкіл өмірінде әр
түрлі дене және психикалық өзгерістер арқылы дамиды. Оларға организмнің
өсіп-жетілуі, ақыл-ойының дамуы, мінез-құлқының қалыптасуы жатады. Осындай
өзгерістердің барлығы табиғи жөне өлеуметгік ортаның, төрбие мен өзін-өзі
тәрбиелеудің ықпал етуіне байланысты.
Адам – бiртұтас биологиялық жүйе. Сондықтан да мектеп гигиенасы адамның
адам болып қалыптасуындағы физиологиялық және психикалық қажеттiлiктердi
үйретуге мiндеттi.
Материалистiк физиологияның атасы саналған орыс ғалымы И.М.Сеченов 1861
жылдың өзiнде былай деген: Ағза, оны демеп тұратын сыртқы ортасыз өмiр
сүруi мүмкiн емес, сол себептен де ғылыми нұсқау бойынша, ағзаға қоршаған
орта да, оған әсер етушi факторлар да кiру керек. Осыдан келiп, адам өмiрi
үшiн – орта ма әлде дене ме маңызды дегенде ешқандай айырмашылық жоқ.
Мектеп гигиенасы көптеген ғылымдармен байланысты. Ғылымдардың iшiнен
биологиямен өте тығыз байланыста, себебi жас физиологиясы баланың өсiп,
дамуын қарастырады. Сондай-ақ медицина ғылымымен де байланысты, мұнда жалпы
гигиенаға, тұрғын үй және тамақтану гигиенасы жайлы болады, жалпы
патологиямен, педиатрия және эпидемиологиямен де тығыз байланысты. Мектеп
гигиенасы әсiресе, педагогикалық ғылымдармен ортақтастығы көп, олар:
педагогика, әр түрлi пәннiң оқыту әдiстемелерi, мектепке дейiнгi педагогика
және психология. Ал, ендi талдап қарасақ, мысалы, дене тәрбиесi, бұл пән
адам ағзасының өсуiн қадағалайды, дене бiтiмiн шынықтырады. Дене
тәрбиесiнiң мақсаты, балалардың дене мәдениетiн қалыптастырады және
жасөспiрiмдердiң күнделiктi гигиналық тазалығын талап етедi. Мектеп
гигиенасы кәсiби педагогикада – жасөспiрiмдер мен балаларды оқыту мен
тәрбиелуде үлкен роль атқарады. Мектеп гигиенасы психологиямен, әсiресе
педагогикалық психологиямен тығыз байланысты. Мұнда балалар мен
жасөспiрiмдердiң ақыл-ой еңбегiнiң гигиеналық мәселелерiн оқытады.
Психологиямен байланысы психикалық процестердiң, қасиеттердiң балаларда
түзiлуiн зерттейдi.
Мектеп гигиенасы техникалық ғылымдармен де байланысты: архитектура және
санитарлақ техникамен. Мектеп гигиенасы мектеп ғимаратындағы жылу және ауа
режимдерін, iшкi және сыртқы безендiрiлуiн, мектеп жабдықтары мен оқу
құралдарына қойылатын гигиеналық талаптарды және оқу мен төрбие жұмысының
гигиеналық негіздерін зерттейді.
Лекция№2
Тақырыбы: Адам организмi өсуiнiң және дамуының негiзгi заңдылықтары.
Жоспар:
1. Оқушы организмндегi анотомиялық-физиологиялық ерекшелiктер.
2. Организмнiң өсiп-дамуының негiзгi заңдылықтары.

Жас организмнiң дұрыс өсiп, жетiлуi үшiн бала организмiнiң дамуындағы
негiзгi ерекшелiктердi бiлу мiндеттi. Яғни негiзгi анотомиялық-
физиологиялық өзгешелiктерiн ескеру қажет.
Жас баланың өсiп-дамуындағы белгiлердi бiлу - педагог маман үшiн өте
қажет болып табылады. Бiрiншiден, бұл балалармен қоғамдық жұмыстар
атқарғанда, сабақ бергенде, түрлi тәрбие сағаттарын өткiзгенде аса қажет.
Баланың немесе жасөспiрiмнiң ағзасы ересек адамдарға қарағанда анағұрлым
өзгеше болады. Ең басты өзгешелiк сол, жас ағзаның үздiксiз өсiп, дамып
отыруында, яғни бұл процесс сәби болып туылғаннан басталады да жасы 22-25
келгенде тоқтайды. Даму процесiнде адам ағзасында көптеген өзгерiстер
болады. Қандайда бiр дене мүшелерiнiң жетiлуi, сондай-ақ қарым-қатынасы
тұтас ағзаның дамуын құрайды.
Ағзаның өсуi күрделi процестi құрайды, мұнда үш түрлi факторды айта
кетсек болады: 1) өсу, яғни дене салмағы мен бойдың өсуi; 2) дамуы, яғни
ағза мен ұлпаның өзгеруi; 3) форма қалыптасуы. Жалпы адам бойының өсуi,
бәрiнде бiрдей дәрежеде дамымайды, әр кезең әркiмге әрқалай әсер етедi.
Оқу-тәрбие жұмысы мен гигиеналық мiндеттердiң тәртiбi бұзылған жағдайда,
адам ағзасының өсу процесi мен басқа мүшелер жүйесiне керi әсерiн тигiзедi.
Ал егер балалар мен жасөспiрiмдердiң қоршаған ортасы талапқа сай болса,
онда ағза бiрқалыпты дамиды.
Жекелеген органдардың дамуы бiр-бiрiмен байланыста дамып отырады.
Ф.Энгельс Ч.Дарвинның өсу қатынасының заңдылығы мынаны көрсетедi қандай
да дене мүшесi әрқашанда белгiлi бiр формада қалдыптасып, бiр-бiрiмен
байланыса дамиды.
Жоғарыда айтылып кеткендей, балалардың сыртқы түрi ересектерге
қарағанда өзгеше болады деп. Жаңа туылған нәресте өзiнiң басының, денесiнiң
үлкендiгiмен және аяғының қысқалығымен ерекшеленедi. Бас бөлiгiнiң ұзындығы
днесiнiң 4\1 бөлiгiн құрайды, екi жасар баланыкi 5\1, алты жастағыныкi 6\1,
он екi жасар 7\1 және үлкендердiкi 8\1. Жасы ұлғайған сайын адам басының
өсуi тоқтай бастайды.
Өсу. Ағзаны өсуi бiрқалыпты болмайды. 6-7 жас аралығында жылдам өсу ретi
байқалады да, қайтадан бәсеңдей бастайды. Жалпы қыздың да, балалардың да
өсу жылдамдығы 10 жасқа дейiн бiрдей дамиды. Бiрақ 11-12 жасқа келгенде
қыздар ұлдарға қарағанда тез өседi. Бұның себебi қыз баласының жыныс
мүшелерiнiң жетiлуiмен байланысты. Ұл балалардың жыныс мүшелерi кеш
жетiлiтiндiктен, олар 13-14 жасқа келгенде ғана өсе бастайды.
Он алты жастан кейiн жасөспiрiмдердiң бой өсуi бәсеңдей бастайды, қыздар
шамамен 18-ге дейiн, ал ұлдар 20-ға келгенде тоқтайды. Бiрақ кей адамдар
қоршаған ортаның әсерi ме, әлде организм дамуының солай жетiлуiнен бе, әйел
баласыныкi 21-23, ал ер адам 23-25 жасқа келгенше өседi.
Адам бойның өсуi жыл мезгiлiне де байланысты, көктем-жаз айларында, яғни
наурыз айынан бастап тамыз айы аралығында қарқынды түрде өседi. Сондай-ақ,
адам бойының өсуiне бiрқалыпты тамақтану мен дәрумендердiң жеткiлiктi болуы
да әсер етпей қоймайды.
Машықтану жұмысы
Тақырып: Апталық өзiн-өзi бақылау кестесi.
Мақсат: Жеке адамның психологиялық денсаулығын анықтай бiлуге, алынған
өзiн-өзi бақылау деректерiне сәйкес қорытынды түйiн жасай бiлуге үйрету.
Қажеттi құрал-жабдықтар: Бақылау кестесi үлгiсi.

р\сТолық тәулiк бойында Бақылау күндерi, ай ширегi Жинақ
кездесуi мүмкiн қатерлi ұпай
жағдайлар

1 Мазасыз және жеткiлiксiз ұйқы 2
Жұмысқа (оқуға) келгенше ренiштi жағдай
3 Жұмыс (оқу) кезiнде бұзылған көңiл-күй
4 Амалсыз жұмыс (оқу), қолайсыз қызмет, жағымсыз еңбек
5 Айналадағы көңiл аудартып, алаңдатарлық артық шу
6 3 стақаннан артық қою кофе, 4 кеседен
артық шай 7 10 талдан артық тұтынылған
темекi 8 Мөлшерден артық iшiлген
алкогольды iшiмдiк 9 Қалыпты мөлшерден
аз жаяу жүрiс, қозғалыс жеткiлiксiздiгi
10 Шамадан артық желiнген ас 11 Көп
тұтынылған тәттi тағам – торт, конфет, балмұздақ
12 Жеке бастың алаңдаушылығы көп (өз проблемаларым аз емес)
13 Жұмыстан (сабақтан) тыс тапсырмалар бастан
асады) 14 Отбасындағы ренiштi көңiл-
күй, күйбiң тiрлiк 15 Жасаған жұмыс пен
аяқтаған iс сапасына қанағаттанбау 16
Басым жиi ауырады 17 Жүрегiм әлсiз
18 Асқазаным ауырады
Бағаналар бойынша барлық ұпай:

Жұмысты жүргiзу: Кесте күн сайын кешкiлiк белгiлi бiр уақытта толтырылады,
яғни сiзге қатысты өткен күн оқиғаларының әрбiр тұжырымға сәйкестiгiн
сараптап, мәнбiрмен келiсiп, менiң өткен күнгi жай-күйiме сәйкес келедi
немесе ия, солай дейтiн болсаңыз, күнге сәйкес торшаға + қоясыз.
Жұмыс тәжiрибесiн талдау: Жол және бағана бойынша +тер саналып кесте
толтырылады. Егер:
1-20 + (ұпай) жинасаңыз: Жағдайыңыз жақсы. Бақылауды тағы да осынша уақытқа
жалғастырыңыз. Бiрiншi толтыру кезiнде әсерi туралы екi ойлы болған
жағдайлар болса, ендi байыптап қайта қараңыз, олардың қатерлi әсер ету
себептерiн саралап, iшкi-сыртқы әсерлермен оларды жүрекке жақын қабылдау-
қабылдамау қажеттiгiн екшеп, өз тұрмыс қалпыңызға түзетулер енгiзу жоспарын
жасаңыз, жоспарды орындау жолдарын белгiлеңiз. Iске сәт.
21-40 +(ұпай) жинасаңыз: Әзiрше қатерлi стресстi күйге толық өте қойған
жоқсыз. Дегенмен апта бойына мазаңызды алған, яғни жол бойныда көп +
салынған баптар бойынша әсер етушi мәнбiрлердiң сiз үшiн зиянды себеп
шарттарын анықтап, оларды болдырмау немесе алдын алу, әсерiн кемiту
шараларын жасақтамасаңыз, сол баптар бойныша денсаулығыңызға келетiн зиянды
әсер сiзге кесел келтiретiндей шекке жақын тұр.
41-60 +(ұпай) жинасаңыз: Жағдайыңыз қатерлi!? Тұрмыс қалпыңызды, өмiрге,
сiздi қоршаған адамдарға, олардың сiзге тәуелсiз және қатысы шамалы
әрекеттерiне көзқарасыңызды шұғыл өзгертпесеңiз, денсаулығыңызды түзеу
уақыт өте келе тым қиынға соғуы мүмкiн. Өз жаныңызды өзiңiз күтпесеңiз,
сiздi қоршаған барша ададармен, жақын-жуықпен, отбасымен олардың пiкiрiмен
санасып, дербес құқын сыйлап, кешiрiмшiл өзара пiкiр сыйластығына құрылған
қарым-қатынас жасамасаңыз, алған бiрбеткей түзетушi, мiншлi бағытыңыздан
қайтпайтын болсаңыз, бұдан да ауыр жағдайларға тап боласыз.
61-ден жоғары + (ұпай) жинасаңыз: сiздiң денсаулығыңыз аса қатерлi аймақта.
Дәл қазiрден бастап ьек қана өз денсаулығыңызды күтуге кiрiсуiңiз қажет.
Күтiнудi жоспарлау кестедегi + таңбасы көп түскен жолды парасатпен
талдаудан басталуы керек. Кiнә өз басыңызда және өзгеден гөрi өзiңiздi
түзеу сiздiң ғана қолыңызда. Сол +тердiң сiздiң жеке басыңызға тiкелей
байланысты түсу себебiн анықтап, оны болдырмау, тiптi болмағанда әсерiн
азйату жолын қарастырыңыз. Сiздiң денсаулығыңыз, түптеп келгенде, тек сiзге
қажет және оны жақсарту өз қолыңызда. Тұрмыс қалпына көзқарасыңызды,
ортаға, өмiрге құштарлығыңызды, алаңсыз қуанышты өмiрiңiздi тек қана
өзiңiз ұйымдастыра аласыз.
Қорытындылау: Кесте бойынша әр мәнбiрге, әр күнге қорытынды жасап,
нәтижесiн талдап, өзара пiкiр алысыңыздар. Қандай мәселеге баса назар
аудару қажеттiгiн анықтап, келесi аптаға стресс күйiн азайту шараларын
алыңыздар.
Лекция №3
Жүйке жүйесi және сезiм мүшелерi.

Жоспар:
1. Жүйке жүйесiнiң маңызы.
2. Балаларда жүйке жүйесiнiң даму құрылысы.
3. Жүйке жүйесiнiң және сезем мүшелерiнiң гигиенасы.

Жүйке жүйесi жалпы адам ағзасының өмiр сүру қауiпсiздiгiн бақылайды. Ең
басты бөлiмi – бас миы. Бұл – сана мен ойлау мүшесi болып табылады.
Бас ми қабықшалары үлкен роль атқарады. Мұнда адам санасымен сөйлеу және
еңбек әрекеті бір-бірімен байланыста дамиды. Ал олармен қоса психикалық
қызмет те.
Жүйке жүйесі үнемі қозғалыста бола бермейді, сондай-ақ іркіліс те болады.
Осы екі процесс үнемі қарым-қатынаста болып, орталық жүйке жүйесі
қызметінің негізі болады. Осы екі процестің жұмыс істеуі, оқыту мен
тәрбиеге, дағдыға тікелей байланысты.
Балалар да жүйке жасушаларының түзілуі өте жай болады және бір мезгілде
тоқтамайды. Жалпы бұл процесс бүкіл өмір бойы жалғаса береді.
Жүйке жасушасының ағзаның басқа жасушаларынан өзгешелігі олар көбеймейді,
олардың жалпы саны туылған сәтте қандай еді, солай өмір бойы қалады. Бірақ
өсу кезеңінде жүйке жасушалары үнемі даму үстінде болып, өсімшелері
ұзарады, яғни кейбір жасушалар бұтақшалар байлайды.
Бас ми жүйке жасушаларының дамуы жасөспірімдерге қатты әсер етеді. Бұл
кездері ағзада ішкі секреция бездері дамуда болып, мінез-құлыққа әсер
етеді. Яғни жастар осы кезеңде ашуланшақ, тұрақсыз және әртүрлі жағдайларға
ұрыншақ болып келеді.
Адам жасы ұлғайған сайын, соғұрлым оның бас миы тұрақталады және жоғарғы
жүйке жүйесінің қызметін қатаң түрде қадағалау керек болады.
Жүйке жүйесінің балалар мен жсөспірімдер де қалыпты дамуы үшін ең басты
қызметті бас ми қаңқаларының үлкен бөлігі атқарады. Қалапты даму үшін
балаға не керек дейтін болсақ тұрақты күн кестесі, дұрыс ұйымдастырылған
тәрбие , ақыл-ойын дамытуда қызықты, мағыналы қимыл-әрекеттер қажет. Мұнда
еңбектің де ролі зор, бірақ шкетен тыс асып кетпеуі керек. Егерде балалар
біруақытта мектепте сабақ оқуды бастаса, бір уақытта үйге берілген
тапсырманы орындаса, егер де белгілі уақытта тамақтанып, ұйықтаса және
тұрса онда оардың ағзасында болатын барлық процесс бірқалыпты дамып, дұрыс
нәтиже береді.
Балалар мен жасөспірімдердің жүйке жүйесінің гигиенасы барлық оқу-тәрбие
жұмысының қызметімрен байиланысты. Жүйке жүйесінің қалыпты дамуына қоршаған
ортаның да әсері бар. Үйде болсын, мектепте болсын жақс көңіл-күй және
тазалық қатаң түрде сақталу керек. Жанұяда болып жататын әртүрлі кикілжің,
қолайсыз жағдайлар баланың жүйкесіне тікелей әсер етіп отырады.
Темекі шегу балалар мен жасөспірімдерге өте зиян. Темекі құрамындағы
никотин жүйке жүйесіне кері әсер етеді, басын айналдырады, жүрегін айнытады
және т.б. Сондықтан да мектеп және жанұя бірігіп, олардың теріс әдеттерден
аулақ болғанын қадағалауы қажет.
Сезмі мүшелері арқылы адам айналада болып жатқан құбылыстың бәрін
қабылдай алады. Туылған кезден бастап оның тәрбиесі мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.