Тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы
Кіріспе
I. Тұрғын үй саясатынын мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру механизмдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
II. Негізігі бөлім
Мемлекеттік бағдалрама бойынша тұрғын үй мәселесін шешу.
а)тұрғын үй құкықтык қатынастары. Тұрғын үй заңнамасы
б) Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру. Мемлекеттік тұрғын үй қорынын тұрғын үйлерін пайдалану.
в)Қызметтік тұрғын үйлерді және мемлекеттік тұрғын үй қорының жатақханаларындағы тұрғын болмелерді пайдалану.
г)Жасына қарай зейнеткер шыққан тұлғалар.
III. Қорытынды бөлім
Тұрғын үй және тұрғын үй құрылыс кооперативтік мүшелерінін және олардың отбасы мүшелерінің тұргын үй құқықтары
Қолданылған әдебиеттер
I. Тұрғын үй саясатынын мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру механизмдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
II. Негізігі бөлім
Мемлекеттік бағдалрама бойынша тұрғын үй мәселесін шешу.
а)тұрғын үй құкықтык қатынастары. Тұрғын үй заңнамасы
б) Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру. Мемлекеттік тұрғын үй қорынын тұрғын үйлерін пайдалану.
в)Қызметтік тұрғын үйлерді және мемлекеттік тұрғын үй қорының жатақханаларындағы тұрғын болмелерді пайдалану.
г)Жасына қарай зейнеткер шыққан тұлғалар.
III. Қорытынды бөлім
Тұрғын үй және тұрғын үй құрылыс кооперативтік мүшелерінін және олардың отбасы мүшелерінің тұргын үй құқықтары
Қолданылған әдебиеттер
Нарықтық экономика жағдайында мемлекет үшін құрылыс кешеніне инвестициялық процессті реттеу мәселесі маңызды. Құрылыс кешеніндегі инвестициялық процесстерді жүргізу мен ұйымдастыру механизмі нарықтық экономика талаптарына баламалылық және «нарық ойынының заңдарын» инвесторлар (заңды тұлға), банктер, тапсырыс беруші және құрылысшыларды ескеру қажет. Шетелдік тәжірибені толық қолдану Қазақстан экономикасының ерекшелігі мен нарықтық қатынастардың толық орындалмауы салдарынан қиындатылған. Оған қарамастан, тұрғын үй тәжірибесіне сүйене отырып, оның тәжірибелік қолдануының мүмкіндігін куәландырады.
Жұмыстың тәжірибелі маңыздылығы, осы тақырыпты одан ары зерттеу үшін қолдану мүмкіндігі, сонымен қатар, жұмыстың орындалуы барысында алынған білім, келешек кәсіпшілік қызметте өте бағалы және пайдалы бола алады.
Тұрғын үй құрылысы - біздің экономикамызды алға сүйреуші қуатты күші.
Жұмыстың бірінші бөлімінде, тұрғын үй саясатынын мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру механизмдері тәжірибесі сипатталған.
Екінші бөлімде, тұрғын үй құкықтык қатынастары, заңнамасы, мемлекеттік түрғын үй қорынан түрғын үй беру, корынын тұрғын үйлерін пайдалану, қызметтік тұрғын үйлерді және мемлекеттік тұрғын үй қорының жатакханаларындағы тұрғын болмелерді пайдалану зерттелді.
Үшінші бөлімінде, тұрғын үй және тұрғын үй құрылыс кооперативтік мүшелерінін және олардың отбасы мүшелерінің тұргын үй құқықтары мәселелер талданды.
Жұмыстың тәжірибелі маңыздылығы, осы тақырыпты одан ары зерттеу үшін қолдану мүмкіндігі, сонымен қатар, жұмыстың орындалуы барысында алынған білім, келешек кәсіпшілік қызметте өте бағалы және пайдалы бола алады.
Тұрғын үй құрылысы - біздің экономикамызды алға сүйреуші қуатты күші.
Жұмыстың бірінші бөлімінде, тұрғын үй саясатынын мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру механизмдері тәжірибесі сипатталған.
Екінші бөлімде, тұрғын үй құкықтык қатынастары, заңнамасы, мемлекеттік түрғын үй қорынан түрғын үй беру, корынын тұрғын үйлерін пайдалану, қызметтік тұрғын үйлерді және мемлекеттік тұрғын үй қорының жатакханаларындағы тұрғын болмелерді пайдалану зерттелді.
Үшінші бөлімінде, тұрғын үй және тұрғын үй құрылыс кооперативтік мүшелерінін және олардың отбасы мүшелерінің тұргын үй құқықтары мәселелер талданды.
1. ҚРК 1995ж толықтырулар мен өзгертулер.
2. ҚР Азаматтық кодекс 2008ж шықан, 7-жарғы
3. Алдаберген Ә. Тұрғын үй алудың қолайлы мүмкіндігі // Егемен Қазақстан. – 2003.
4. Наурызбаева Н. Тұрғын үй проблемасын шешудің оңтайлы жолы // Егемен Қазақстан. – 2004.
5. Ғ.А.Жайлин ҚР Азамматтық құқық, Ерекше бөлім II том.
2. ҚР Азаматтық кодекс 2008ж шықан, 7-жарғы
3. Алдаберген Ә. Тұрғын үй алудың қолайлы мүмкіндігі // Егемен Қазақстан. – 2003.
4. Наурызбаева Н. Тұрғын үй проблемасын шешудің оңтайлы жолы // Егемен Қазақстан. – 2004.
5. Ғ.А.Жайлин ҚР Азамматтық құқық, Ерекше бөлім II том.
Жоспар
Кіріспе
I. Тұрғын үй саясатынын мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру
механизмдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
II. Негізігі бөлім
Мемлекеттік бағдалрама бойынша тұрғын үй мәселесін шешу.
а)тұрғын үй құкықтык қатынастары. Тұрғын үй заңнамасы
б) Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру. Мемлекеттік тұрғын
үй қорынын тұрғын үйлерін пайдалану.
в)Қызметтік тұрғын үйлерді және мемлекеттік тұрғын үй қорының
жатақханаларындағы тұрғын болмелерді пайдалану.
г)Жасына қарай зейнеткер шыққан тұлғалар.
III. Қорытынды бөлім
Тұрғын үй және тұрғын үй құрылыс кооперативтік мүшелерінін және
олардың отбасы мүшелерінің тұргын үй құқықтары
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында мемлекет үшін құрылыс кешеніне
инвестициялық процессті реттеу мәселесі маңызды. Құрылыс кешеніндегі
инвестициялық процесстерді жүргізу мен ұйымдастыру механизмі нарықтық
экономика талаптарына баламалылық және нарық ойынының заңдарын
инвесторлар (заңды тұлға), банктер, тапсырыс беруші және
құрылысшыларды ескеру қажет. Шетелдік тәжірибені толық қолдану Қазақстан
экономикасының ерекшелігі мен нарықтық қатынастардың толық орындалмауы
салдарынан қиындатылған. Оған қарамастан, тұрғын үй тәжірибесіне сүйене
отырып, оның тәжірибелік қолдануының мүмкіндігін куәландырады.
Жұмыстың тәжірибелі маңыздылығы, осы тақырыпты одан ары зерттеу үшін
қолдану мүмкіндігі, сонымен қатар, жұмыстың орындалуы барысында алынған
білім, келешек кәсіпшілік қызметте өте бағалы және пайдалы бола алады.
Тұрғын үй құрылысы - біздің экономикамызды алға сүйреуші қуатты күші.
Жұмыстың бірінші бөлімінде, тұрғын үй саясатынын мемлекеттік
бағдарламасы мен оны жүзеге асыру механизмдері тәжірибесі сипатталған.
Екінші бөлімде, тұрғын үй құкықтык қатынастары, заңнамасы, мемлекеттік
түрғын үй қорынан түрғын үй беру, корынын тұрғын үйлерін пайдалану,
қызметтік тұрғын үйлерді және мемлекеттік тұрғын үй қорының
жатакханаларындағы тұрғын болмелерді пайдалану зерттелді.
Үшінші бөлімінде, тұрғын үй және тұрғын үй құрылыс кооперативтік
мүшелерінін және олардың отбасы мүшелерінің тұргын үй құқықтары мәселелер
талданды.
1. Тұрғын үй саясатынын мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру
механизмдері
Тұрғын үймен камтамасыз ету қазіргі кезеңде маңызды әлеуметтік
мәселелердін бірі болып табылады және соған орай белгілі бір саясатты жасап
шыгармау мүмкін емес. Әрине, ол оны бірден шешпейді, бірақ бірте-бірте
азаматгарды тұрғын үймен неғүрлым тиімді түрде қамтамасыз етуте кол жеткізе
отырып, бүл осы мәселені бақылауда үстауға мүмкіндік береді. Тұрғын үй
катынастары аясында жүргізілетін саясаттын мазмүнын жалпылама түрде
аныктайтын Қазакстан Республикасының Конституциясы тұрғын үй қатынастарына
тиісті түрде ықпал етеді.
Тұрғын үй саясатының тарихына қысқаша тоқталып отейік. 1917 жылгы
октябрь революциясынан кейінгі және КСРО-ның өмір сүрген кезеңінде түрғын
үй мәселесін шешудің әртүрлі жолдарын боліп корсетуге болады. Бастапқы
кезде еңбекші халық тұрғын үймен байларға тиесілі тұрғын үйлерді қайта болу
есебінен қамтамасыз етілді. Кейіннен XX ғасырдың отызыншы жылдарында КСРО-
да индустриалдық негізде тұрғын үй құрылысы басталды. Алғашқы уақытта
барлығын тегін тұрғын үймен қамтамасыз ету ойластырылды. Бірақ азаматтарга
тұргын үй бергеннен кейін бірден отан ақы телеу бойынша белгілі бір
нормаланған ставкалар енгізідді, өйткені экономикалық тұрғыдан толығымен
тегін тұрғын үй беру ойға қонымсыз еді. О. С. Иоффе айтқандай: "Социалистік
ұйымдарға қатысты заңды тұлға институты 1918 жылдан бастап жарық көрген
занды актілерде пайдаланғанымен, өзінің қандай да бір елеулі ауқымдағы
шынайы көрінісін бұл институт тауарлы-ақша қатынастарын тікелей
орталықтандырылған қайта болу жүйесімен алмастыру процесі аяқталғанға дейін
ала алмады. Бірақ ол қарама қайшы процеске - тауарлы ақша қатынастарын
мүліктік қатынастар аясына, соның ішінде мүліктік қатынастар аясына
қатысумен байланысты қатынастарға енгізуге - орын берген кезде-ақ
соңғыларының жекелеген нормативті актілерден басқа РСФСР-дің бірінші
Азаматтык Жарғысының (1922 ж.) жалпы нормаларында бекітілген, азаматтық
құқық қабілеттілігі кеңестік цивилистік теорияның ең елеулі және маңызды
мәселелерінің біріне айналады". Осы айтылған ой тұрғын үй қатынастарына да
катысты екені сөзсіз.
Сонымен бірге, тұрғын үймен қамтамасыз ету барлығын тегін тұрғын үймен
қамтамасыз ету туралы ұран сақталғандықтан жоспарлы жүйенің белгілері басым
болған аялардың бірі еді. Тұрғын үймен тегін қамтамасыз ету социализмнің
идеологиялық жалауының бір элементі болды, өйткені ол жалпы халықтық
өндірілген өнімді жеке тәртіпте бөлуді көздеген аз ғана аялардың бірі
болган еді.
Халықты тұрғын үймен кезекті қамтамасыз етудің қол жеткізілген
пайыздары жария етілетін бесжылдықтар жоспарлары түрақты түрде сәтсіздікке
ұшырай бастайды, жалпы бұл, тұрғын үй алған Кеңес Одағы қалалары, соның
ішінде Қаз ССР қалшіары, тұрғындарының саны аз болмағанмен негізге алынған
жүйеніц өміршең емесүігін дөлелдеп берді.
Бұл жүйені қайта қалпына келтірудщ соңғы талпынысы 1987 жылы жасалды. Сол
жылы "Тұрғын үй - 91" Бағдарламасы қабылданған болатын. Ол алғашқы бес жыл
ішінде 1987 жылдың 1 қаңтарында кезекте түрған қалалардағы барлык
жанүяларды түрғын үймен қамтамасыз етуді көздеді.
Ауылда түрғын үйге мүқтаждардың өрқайсысы бір жыл ішінде пөтер алуға тиіс
болды. Ол сол күйінде орындалусыз қалды.
Тұрғын үймен қамтамасыз етудің бөліп тарату жүйесі көптеген асыра
пайдаланушылықтарға алып кедіи отырды. "70-80 жылдары Республикада бірқатар
басшылар тарапынан кеңестік түрғын үй заңнамасының талаптарынан саналы
түрде ауытқуға бой алдырған коптеген фактілер орын алды, олар қызметтік
жағдайын теріс пайдалана отырып, кезектілікке қарамастан түрғын үй берудің
тәртібін дорекі түрде бүзып отырды және іс жүзіленген мұқтаждыгын
ескерместен өз жануяларын, туған-туысқандарып, жолдастарын, жерлестерін
пөтерлермен қамтамасыз етіп отырды. Түрғын үйді пайдалануды бөліп тарату
аясында тамыр-таныстық пен коррупция жиі көрініс беріп отырды, бұл көп
жылдар бойы кезекге тұрған мұқтаж азаматтарға тұрғын үй берудің мерзімдерін
елеулі түрде ұзартып қана койған жоқ, сонымен қатар, ол кезектік
органдардың беделіне, социалистік әділеттілік сеніміне орасан зор нүқсан
келтірді".
1984 жылғы Қаз ССР-дің Түрғын үй кодексінің орнына, 1 шілде 1992 жылы
қабылданған Қазакстан Республикасының "Жаңа" Түрғын үй кодексі, әлеуметтік-
экономикалык жағдайлардыц озгергендігіне карамастан, ескі заңнамада болган
позицияларды сақтап қалды және оларды тек "елеусіз жондеуден" ғана өткізді.
Осылайша, түрғын үймен қамтамасыз етудің ескі бөліп тарату жүйесінін
сақталғандығын білдірғен азаматтардыц түрғын үйге деген қүқығы туралы
декларация сақталып қалды.
Қайта қалыптасып келе жатқан нарықтық экономикалық қатынастар
жүйесінде бұл мүмкін емес болатын және ол толығымен, оның логикасына қарама-
қайшы еді. Соның салдарынан 6 қыркүйек 1993 жылы Қазақстан Республикасы
Президентінің "Жана тұрғын үй саясаты туралы" Жарлығы қабылданды (ол
казіргі уақытта нарық инфрақүрылымның бірте-бірте өзгеруіне және өз рөлін
орындап болуына байланысты озінің занды күшін тоқтатты. Нарық инфрақүрылымы
мен өлеумсттік-экономикалық жағдайдың өзгеруінің көрінісі мынада — сол
кезенде мемлекет акциялардың бақылаушы пакетін мемлекеттік орғанға,
қүрылыс, түрғын үй жөне аумақты салу Министрлігіне бере отырып қүрылыс
холдингілерін қүру ниетімен "мемлекеттік капитализмге" сенім артқан еді.
Қазіргі таңда құрылыс жеке компаниялармен жүргізілуде және мемлекеггің осы
компаниялармен ара қатынасы тек шарттық негізде құрылуда.
Қазақстан Республикасы Президентінің аталған Жарлығында осы сәтте орын
алған өзгерістер атап өтілген Мемлекеттік түрғын үй қорын жекешелендіру,
баға еркіндігі және нарыққа отудің озге де процестері, инфляция салдарынан
түрғындардын сатып шіушылық қабілеттілігінің томендеуі түрғын үй аясындағы
жағдайды елеулі түрде өзгертті. Жаңа тұрғын үй саясатын жүргізу және оны
қоғамның негізғі басымдықтарыныц бірінс айналдыру талап етідді.
Қазақстан Республикасы Президентінің 15 шілде 1992 жылғы "Қазақстанньң
егеменді мемлекет ретінде қашыптасуы мен дамуының стратегиясын жүзеге асыру
жөніндеіі шаралар туралы" № 853 қаулысын орындау аясында сол кезде жасап
шығарылған - жаңа тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы аса зор
маңызға ие болды. Оның басқа нормативтік актілерден ерекшелігі - ол
тоқтатылмайды және соған орай қазіргі танда да маңызды болып табылады.
Тұрғын үй саясатының анықтамасындағы бірінші тармақпен мемлекеттік тұрғын
үйді бөлін таратудан оны жекелеген азаматтармен және олардың меншік
нысанына қарамастан, кәсіпорындармен басым жағдайда еңбек етіп алуға өту
көзделді. Мемлекет, сонымен бірге, азаматтардың тұрғын үйге деген
конституциялық құқықтарын, соның ішінде, азаматтардың жекелеген
категорияларын тұрғын үймен мемлекеттік қамтамасыз ету үшін жағдайлар
құрута міндеттенді.
Тұрғын үй қорын жөндеу мен пайдалану жүйесін қаржыландырудың негізгі
қайнар көзі ретінде тұрғын үй қорының иелерімен тұрғын үй коммуналдық
қызметтер үшін акы төлеу қарастырылды. Түпкілікті мақсат ретінде тұрғын үй
қорын пайдалану жүйесінің өзін-өзі ақтаушылығы қойылды, сол сәтте ол 95-98
%-ға осы шығындардың орын толтыру үшш жеткілікті қайнар көздерге ие
болмаған жергілікті бюджеттер есебінен дотацияланды.
Азаматтардың тұрғын үймен қамтамасыз етшу жағдайын жақсартуға бірқатар
шаралар арқылы қол жеткізу көзделген болатын. Олар: 1) тұрғын үй құрылысы
процесінде қатысатын азаматтар мен занды тұлғалар үшін жеңілдіктер жүйесін
қүру; 2) қолда бар тұрғын үй қорының сақталуын қамтамасыз ету, тұрғын үйді
пайдалану мерзімін ұзарту; 3) кезекке түрушылардың тұрғын үйге деген
құқықтарын сақтауға қатысты тұрғын үй саясатының сабақтастығын сақтау.
Қажетті сатып алушылық қабілеттілігінің болмауы, әрине, көптеген қатардағы
азаматтарға түрғын үйді өз қаражаттарыньщ есебінен алуға мүмкіндік бермес
еді. Сондықтан оны алуды қаржыландырудың белгілі бір жүйе-сін қүру
көзделді. Бүл орайда, тәжірибелік түрғыдан алғанда, ең маңыздысы болып
ипотекалық несиелеу жүйесі табылады. Ол туралы алғаш рет ресми түрде осы
бағдарламада мәлімденген болатын. Оған дейін мемлекет, сондай-ак тұрғын үй
алуды несиелеудің баска да төсілдерін енгізуге талпынған еді, бірақ олар
нарық жағдайларына сәйкес келмеді.
Ипотекалық несиелеудің маңыздыдығын сақтап отырғаны Қазақстан
Республикасы Үкіметішң 22 тамыз 1997 жылғы "Мемлекеттік түрғын үй саясатын
жаңа экономикалық жағдай-ларда жүзеге асыру туралы" № 1 277 каулысымен
туындайды. Онда жеке түлғалармен түрғын үй алу үшш банктік ипотекалық
несиелеу көлемін үлғайту мәселелері ғана қарастырылған. Мем-лекеттік үтыс
алушылық түрғын үй заемы, тұрғын үй лотереялары сияқты түсініктер зымзия
жоқ болды.
Қазіргі уақытта "Құрылыс қорлары туралы" Қазақстан Республикасының Заңы
қабылданған. Онда көзделген жүйе, жалпылама түрде тұрғын үй саясатының
мемлекеттік бағдарламасымен көзделген несие жинақтаушы жүйені еске
түсіреді. Жаңа жүйенің мәнісі мынада: азаматтарға арнайы мамандандырылған
несие жинақтаушы банктермен тұрғын үй құрылысына, оны сатып алу мен
жөндеуден өткізуге сыйақының төмен ставкасы бойынша несиелер берілетін
болады. Оның тиімділігін мынадан көруге болады - несие алған қазақстандық
сонымен бірге банктің салым-шысы да болып танылады. Соған орай ол
проценттер, сондай-ақ өз міндеттерін орындаған жағдайда премиялар алатын
болады. Осындай жолмен мемлекет бірте-бірте тұргын үй саясатының
бағдарламалық ережелерін жүзеге асыруда.
Тұрғын үй саясаты бағдарламасының өзекті идеясы конституцияда
бекітілгендігін атап өткіміз келіп отыр. Мемлекет азаматтардың түрғын үйге
деген қүкықтарының көлемін бүрын болған көлемде мәлімдеуден бас тартты.
Сонымен бірге Қазақстан Республикасы Конституциясының 25-бабының 2-тармағы
бекіткендей, Қазақстан Республикасында азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз
ету үшін жағдайлар жасалады.. Мүны азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету
үшін кез келген тәсілдермен және заңды актілермен көзделген тәртіпте
жағдайлар жасау деп түсінген жон.
2. Түрғын үй құкықтык катынастары. Түрғын үй заңнамасы.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарының түсініп, тұрғын үй құқықтық
қатынастарыныд түрлері. Біздің тұрғын үй құқықтық қатынастарын азаматтык
кұқық аясында қарастыратынымызға қарамастан, бұл құқықтық қатынастардың
жария-құқықтық нормаларға жатқызуға болатын нормалармен ғана
реттелмейтіндігін атап өткен жон. Сонымен бірге тұрғын үй қатынастарын
кешенді құқықтык реттеудің түпкі мақсаттары да жеткілікті түрде айқын болып
табылады. Біріншіден, ол тұрғын үймен қамтамасыз етуде азаматтардың
қажеттіліктерін жүзеге асыру үшін тиімді занды нысандарды жасауға
септеседі. Екіншіден, ол түрғын үй иелері ездерінің соған деген қүқықтарын
жеткілікті шамада тежірибе жүзінде асыру мүмкіндігіне ие болатын режимді
қолдайды. Бұл орайда, тұрғын үйді иелену басқа да мүлікті иелену жүзеге
асырылатын нысандарда корініс беретіндігін және мұнда тұрғын үйдің
ерекшелігі ескерілетіндігін тағы бір рет атап еткіміз келіп отыр. Бұл,
нәтижесінде тұрғын үйлерге қатысты туындайтын мүліктік қатынастарға барлық
ортақ азаматтық-қүқықтык ережелерді қолдануға мүмкіндік береді.
Алдымен тұрғын үй құқықтық қатынастарының аясы мен жүйесін аныктап
апайык, содан кейін түрғын үй құқықтық қатынастарынын түсінігіне
тоқталамыз.
Заңнама жеке түрғын үй құқықтық қатынастары ретінде тұргын үй қорын
(түрғын үй коры жатпы алғанда азаматтық қүкыктардың объектісі болып
табылмайды) пайдаланумен байланысты қүқықтық қатынастарды да ажыратады.
Заңнамада тұрғын үй қорының мынадай анықтамасы берілген: "түрғын үй қоры -
Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншік нысандарындағы тұрғын
үйлер". Ол бірнеше түрге бөлінген. Ол өз ксзегінде түрғын үйге меншік
қүқығын жүзеге асырумен және оларды пайдаланумен байланысты туындайтын
жекелеген құқықтык катынастардың қүрылымы үшін маңызды болып табылады (олар
тұрғын үйдің қай тұрғын үй қорына жататындығына байланысты әртүрлі болады).
Қазақстан Республикасы тұрғын үй қорының құрамына жеке тұрғын үй қоры
мен мемлекеттік тұрғын үй қоры кіреді. Жеке тұрғын үй қоры мемлекеттік емес
меншік нысанына негізделген азаматтар мен занды тұлғаларға меншік құқығы
негізінде тиесілі тұрғын үйлерді қамтиды. Мемлекеттік түрғын үй қорына
меншік қүқығымен мемлекетке (әкімшілік-аумактық бөлініске) қарасты және
жергілікті атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттік коммунатдық
түрғын үй қоры) не мемлекеттік кәсіпорын қарамағындағы (мемлекеттік
кәсіпорынньщ түрғын үй қоры) тұрғын үйлер кіреді. Тұрғын үй заңнамасының
мазмұнынан тұындайтындай мемлекеттік түрғын үй қоры тұрақты туру үшін де,
уақытша түру үшін де арналған түрғын үй-жайларды қамтиды. Тұрғын үй қорына
тұрғын үйлердегі тұрғын емес үй-жайлар кірмейді.
Сонымен, тұрғын үй коры - бұл азаматтардың (жеке тұлғалардың) тұрақты
түруы үшін және уақытша түруы үшін де (пайдалану сипатына орай) арналған
барлық үй-жайлардың жиынтығы деуге болады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры жөніндегі қатынастары жария
қүқықтық сипатқа ие. Олардын мазмүны мынада: мемлекет тұрғын үй қорының
есебш жүргізеді, түрғын үй қорына енгізілуі мүмкін үй-жайларға қойылатын
міндетті татаптарды белгілейді, оны мақсатына сай пайдалануды және оның
сақталуын қамтамасыз етуді бақылайды. Мемлекет қүзі ретіне, сондай-ақ, сол
бір немесе өзге үй-жайды түрғын үй қорынан шығаруды санкциялау да кіреді.
Турғын үй құкықтык қатынастарының бұл тобы қатғандарын, түрғын үйлерді
тікелей иелену мен пайдалануды шарттайтындарын жүзеге асыру үшін өте
маңызды болып табылады.
Тұрғын үйге мұқтаж азаматтарды есепке алу және халықтың әлеуметтік
жағынан корғалмаған деп танылатын топтарына және басқатарына тұрғын үй
қорының үйлерінде тұрғын үй-жайларды беру бойынша құқыктық қатынастар дәл
сондай қосымша маңызға және жария қүқықтык сипатка ие.
Жеке құқықтық сипатқа ие тұрғын үй құкықтық қатынастары тұрғын үйлерді
иелену мен пайдалану жөніндегі меншік құқығының және өзге де заттык
құқықтардың туындауы мен тоқтатылуының, сондай-ақ тұрғын үйлерді пайдалану
бойынша міндеттемелік қүқықтардың негіздерімен байланысты. Бұл құқыктық
қатынастардың маңыздылығы - олардың көмегімен түрғын үйлерді пайдалану
тәжірибе жүзінде жүзеге асатын-дығында жөне сол бір немесе өзге куқықтық
қатынастар қаты-сутиыларының өзара әрекеітестігінің мәселелері
шешілетіндігінде.
Тұрғын үй құкықтық қатынастарын жалпы сипаттай отырып, олар
азаматтардың түрғын үйлерді иелену мен пайдаланудағы қаЖеттшіктерш жүзеге
асырумен, сондай-ақ түрғын үй аясындағы азаматтардың қүқықтарын сақтау
жөніндегі мемлекет бақылауымен және түрғын үй қорын пайдаланумен байланысты
қоғамдық қатынастарды білдіретіндіғін атап өтуғе болады.
Тұрғын үй заңнамасы. Тұрғын үйлерді пайдалану бойынша шарттық
қатынастар жалпы түрде реттелетш Қазақстан Респуб-ликасының Конституциясы
мен Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен қатар, түрғын үй
қүқықтық қатынастары арнайы зандармен де реттеледі. Түрғын үй қатынастарын
ке-шенді түрде реттейтін затты акті болып "Тұрғын үй қатынастары туралы"
Қазақстан Республикасының 16 сәуір 1997 жылғы заңы табылады. Тұрғын үй
қатынастарының қазіргі жайкүйіне қол жеткізуде аса зор маңызға Қазақстан
Республикасы Президеші-нің 5 сәуір 1994 жылғы "Азаматтардың түрғын үйге
деген қүқыгын қамтамасыз ету тураты" № 1 640 Жарлығы ие болды, бүл жарлық
қазіргі уақытта да әрекет етуде.
Тұрғын үй қатынастарының бірқатар мәселелері зандармен қатар заңға
сәйкес актілер деңгейінде де реттеледі. Мемлекеттік тұргын үй қорынан
тұрғын үйлер беру қзіргі таңда Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2 қыркүйек
1989 жылғы "Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйлерді беру, жалға алу
және пайдалану тәртібі туралы" № 1 292 қаулысымен реттеледі. Қызметтік
тұрғын үйлермен қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының "Тұрғын үй
катынастары туралы" Заңынан басқа Қазакстан Республикасы министрлер
кабинетінің 3 маусым 1993 жылғы "Қызметтік түргын үй-жайлар берілетш
жүмысшылар катего-рияларының тізшін бекіту туралы" № 455 каулысымен
реттелген (оған Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінін 8 қыр-куйек
1995 жылғы № 1 240 қаулысымен және Қазақстан Республикасы Үкіметінщ 20
тамыз 1996 жылғы № 1 031 қаулысымен озгерістер енгізілген). Алматы қаласы.
әкімінің 22 қаңтар 1998 жылғы "Қала әкімінің коммунатдық түрғын үй қорын
қүру осы корды түрғын үйіне коныстану ордерінін үлгісін бекіту жөне Түрғын
үй департаментінде түрғын үй корын пайдалану жөніндегі бөлім қуру туралы" №
25 шешімі қабылданып әрекет етуде.
Тұрғын үй корын пайдалану мәселелері ҚР Үкіметінің 27 мамыр 1990 жылғы
"Пәтер иелерінің түтынушы кооперативтерін және тұрғын үйлердегі түрғын емес
үй-жайларды дамыту бойынша шаралар туралы" қаулысында, Қазақстан
Республикасы Үкіметінщ 17 сәуір 1997 жылғы "Пәтерлердің меншік иелеріпщ
тұтынушы кооперативтерінің қызметін қолдау жоніндегі шаралар туралы"
каулысында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 17 соуір 1996 жылғы
қаулысымен бекітілген "Аз қамтамасыз етілген азаматтарға түрғын үйді күтіп
үстауға және түрғын үй-коммуналдық қызметтерге ақы толеуге түрғын үй жәрдем
ақыларын беру туралы" уақытша ережеде коршіс тапқан. Тұрғын үй корын
пайдалану (басқару) "Тұрғын үй қатынастары туралы" ҚР-н Заңының 4-бабынан
басқа Қазақстан Республикасы Үкіметінін 18 қазан 1999 жылғы "Түрғын
ғимараттарда үй-жайларды қайта қуруға (қайта жоспарлауға қайта жабдықтауға)
рүксат ету процедураларып отудін ортақ республикапық ережелері тураты" № 1
562 қаулысымен, Алматы қаласы әкімінің 24 қараша 1998 жылғы "Алматы
қатасынын аумағында пәтерлерді, түрғын үйлердің үй астыларын жәнс жапсарлас
үй-жайларды кәсіпкер-лік қызмет объектілеріне қайта қүру (кайта жоспарлау)
тәртібі турачы" № 1 167 шешімімен реттелген. Сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 17 қыркүйек 1997 жылғы "Түрғьш үй корының сақтатуын
қамтамасыз ету және корсетілетін түрғын үй - коммуналдык кызметтердің
сапасын арттыру жоніндегі шаралар туралы" № 1 348 қаулысы да қабылданған
болатын.
Мемлекетіміздің астанасын Акмолаға (Астанаға) көшірумен байланысты
азаматтардың жекелсген катеогрияларын түрғын үймен қамтамасыз етудін
мәселелерін реттейтін бірқатар нормативтік актілер қабылданған болатын.
Мысапы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 26 наурыз 1997 жылғы №418
қаулысымен бекітілген. Астананы ауыстырудьщ бірінші кезеңінде Акмола
қаласына қоныс аударуға жататын мемлекеттік органдар мен үйымдардың
жүмысшыларына түрғын үйлер беру тураіы уақытша ереже; Қазақстан
Республикасы Премьер министрінің 23 қыркүйек 1998 жылғы "Астана катасына
қоныс аударған мемлекеттік органдар жүмысшыларын пәтерлермен қамтамасыз ету
жоніндегі шаратар туралы" №181-р бүйрығы; Қазакстан Республикасы Үкіметінің
24 шілде 1997 жылғы "Астана қаласына қоиыс аударуға жататын мемлекеттік
органдармен ұйымдар жұмысшыларына берілген, мемлекеттік түрғын үй қорындағы
түрғын үйлерді жалға алудың типтік шартын бекіту тураты" № 1 173 қаулысы
(оған Қазакстан Республикасы Үкіметінід 11 караша 1998 жылгы №1148
қаулысымен төмен толықтырулар енгізілген).
Бүл түрғын үй-құқықтык нормативтік актілерінің түпкілікті тізімі емес
екенін де атап откен жон. Бұл ая көптік пен ортүрлілікпен ерекшеленеді, ол
түргын үй қатынастарының жоғарыда ататган әлеуметтік маңыздылығымен,
хатықтың жекелеген топтары мен таптарының әртүрлі мүдделеріне (тіпті үсак
мөселелеріне) қатысты, оларды толык реттеу қажеттілігімен түсіндіріледі.
Мүндай сипатқа Қазақ ССР ГІрезидентшің 26 сә-уір 1990 жылғы "Мүгедектерге,
Үлы Отан соғысының қатысушыларына, интернационалист-жауынгерлерге, қаза
тапқан әскери кызметшілердің отбасыларына косымша жеңілдіктер туралы"
Жарлыгы және баска да бірқатар нормативтік актілер ие.
Жекелеген тұрғын үй құкықтык, қатынастары. Тұргын үй құқыктык
қатынастарының пайда болу негіздерін, элементтері мен мазмұнын қарастырмас
бүрын тағы бір рет түргын үй қорын пайдалану режиміне токталып отейік.
Түрғын үйді (тұрғын үй-жайды) тұрғын емес мақсатта пайдалануға тек
заңнамада козделген жагдайларда ғана жол беріледі. Тұрғын үй қорын мақсаты
бойынша және басқа да максаттар үшін пайдаланған жағдайларда тұрғын үй
қорын бүзуға немесе бүлдгруге жол бер-меу талап етіледі. Тұрғын үйлерді
пайдаланушылар басқа тұрғьпадардың түру жағдайларын бұзбауға, қоршаған
ортаға залап келтірмеуге тиіс.
Тұрғын үйдегі тұрғын үй-жайлар тұрғын емес үй-жайларды қайта жабдыктау
мен кайта жоспарлауды үй-жай иесінін келісімімен және жобаның кұрылыс
нормалары мен ережелеріне сәйкес келуіне жауап беретін заңды немесе жеке
тұлға орындаған жоба болған жағдайда жүзеге асыруға болады. Үй-жайларды
қайта жабдықтау және қайта жоспарлау басқа меншік иелерінің мүдделерін
қозғайтын жағдайда олардың алдынала жазбаша келісімі талап етіледі.
Бір тұрғын үйге бірнеше құқыктардың болуы оны бірлесіп пайдалану
міндетіне алып келеді. Үй-жайлардын иелері (азамат-тар, занды түлғалар.
мемлекет) тұрғын үйді бірлесіп пайдалану үшін зандарда тыйым салынбаған кез
келген бірлестікке бірігуге күкылы. Тұрғын үй қорын басқаруды меншік иесі
жүзеге асырады.
Қазақстап Республикасының түрғын үй қорын мемлекеттік есепке алу, оның
кі.мге тиесілі екеніне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгілейтін тәртіппен мемлекет ушін бірыңғай жүйе бойынша жүзегс асырылады.
Тұрғын үй құқыктық қатынастарынан туындайтын барлык дауларды шешу сот
тәртібінде жүзеге асырылады.
Меншік иесінін және оның отбасы мүшелерінің катысуымен болатын тұрғын үй
құкықтық қатынастары. Қазақстан Республи-касының турғын үй заңнамасы тұрғын
үй жөніндеп меншік категорияларын тікелей түрғын үй қүқықтық қатынастарына
жатқызған, өйткені олар тікелей "Тұрғын үй катынастары туралы" КР заңында
реттелген. Сонымен бірге, бүл күқықтық қатынастар Азаматтык күқықтың жалпы
бөлімінде де толық қарастырылған, сондықтан бұл жерде тек түрғын үй иелері
мен олардың отбасы мүшелерінің түрғын үй құқықтарын қарастыруға ғана
тоқталған жөн.
Тұрғын үй қүқығының аясында ең алдымен тұрғын үйге жеке меншік күкығын
алу негіздерін қарастыру кажет болып табылатындығын атагі өткен жон. Азамат
өзінің түрғын үйге деген қүқығын оны кез келген занды тәсіл аркылы
иеленумен жүзеге асыра алады.
Тұрғын үй қүқығы түрғысынан алып қарағанда, меншік иесінің пайдалану
қүқығын өзіне тиесілі үйде жеке өзі (отбасы-мен бірге) түру қүқығы ретінде
қарастыру маңызды иелері және олардың отбасы мүшелері табылатын, ерекше
түрғын үй қүкык-тық қатынастары пайда болады.
Меншік қүқығы негізінде тиесілі түрғын үйді меншік иесінің оны жалға беру
жолымен басқаруы да түрғын үй-жайды пайдачану бойынша тұрғын үй күқықтық
қатынастарына алып келеді.
Меншік құқығы негізінде түрғын үйдің болуы адамды тур-тын үймен
қамтамасыз ету қажет деп танылатын азаматтардың категориясына жатқызбайтын
фактор ретінде қарастыруға болады. Және соның салдарынан біркатар тұрғын үй
құкықтық қатынастары қатысушыларының аясы ауысады.
Тұрғын үйдің жеке меншік иелері мен мемлекетгің зандык мотивациялары бір-
бірінен елеулі түрде ерекшеленетінін атап откіміз келіп отыр. Жеке тулға
түрғын үйді жеке меншік құкығы негізінде иелене отырып, екі түрлі мақсатты
коздеуі мүмкін: а) түргын үйді азаматтық айналымдағы азамагтық құқықтардың
кез келген баска да мүліктік объектісі сияқты мүлік ретінде иелену; б)
тұрғын үйді максатты объект ретінде иелену. Аталған мақсаттар бір-біріне
қарама-қайшы емес, және заңнама белгілі бір шамада тіпті екіншісін
біріншісіне бағындырады, өтйкені басқаша түрғын үй азаматтық-қүқықтық
мағынада зат функ-цияларын атқаруын тоқтатар еді. Бірақ, басқа жағынан
карағанда, оны пайдалануға қатысты белгілі бір ойға конымды шек-теулерді
колданбауға да болмайды. Дәл осы шектеулерде түрғын үйлер жоніндегі меншік
қатынастарыньщ түрғын үй-құқықтық элементі жасырынған.
Тұрғын уйлерді мемлекетпен иелену мақсатты сипатқа ие болғандықтан
және ол халықты түргын үймен қамтамасыз ету міндетін іпешуте
бағытталғандықтан негізінен түргын үй-қүқық-тық табиғатына ие. Сирек
жагдайларда ғана мемлекет тұрғын үйлерді айналымға арналған заттар ретінде
иеленеді.
Меншік иесімен түрғын үйді немесе оның бір бөлігін тұрғын емес
мақсатта пайдалану үшін мемлекеттік органдардың рүқсаты талап етілмейді.
Бұл орайда меншік иссі қүрылыс, тазалық, өртке қарсы жөне басқа да міндетті
нормалар мен ережелерді сақтауға тиіс, бұл тұрғын уйлер режимінен талап
етіледі. Егер күзіретті органдар міндетті нормалар мен ережелердің бүзылу
фактілерін не басқа азаматтардың қүқықтары мен мүд-делерін елеулі түрде
бүзуды анықтаса үй-жайдың меншік иесі зандармен козделген жауапкершілікке
тартылады және оның түргын үй-жайды мақсатқа сай емес бағьпта пайдаіану
күқығы іпектелуі мүмкін.
Меншік иесімен қатар, түрғын үйді, онымен бірдей негізде, түрғын үйге
қоныстанған онын отбасы мүшелері де пайдалана алады. Оларды коныстандыру
кезінде түрғын үй тек олардың түруы ушін арналғаны және пайдаланудың өзге
қүқықтары шек-телгендігі ескертілуі мүмкін. Меншік иесі отбасынын мүшелері
деп үнемі бірге түратын ерлі-зайыптылар мен олардың балалары танылады. Ерлі-
зайыптылардың ата-аналары, сондай-ак өздерінің отбасы бар және меншік
иесімен үнемі бірге түратын балалары өзара келісім бойынша ғана меншік иесі
отбасынын. мүшелері деп танылуы мүмкін. Еңбекке жарамсыз асырауындағылар,
егер олар меншік иесімен үнемі бірге түрса, меншік иесі отбасынын мүшелері
деп таныла алады.
Тұрғын үйдің меншік иесімен бірге түрып жатқан отбасы мүшелері
өздеріне меншік иесі берген түрғын үйге өздеріңін кәмелетке толмаган
балаларын түрғыза алады. Отбасының басқа мүшелерін түргызуға меншік иесінің
келісімімен ғана жол беріледі.
Меншік иесімен отбасылық қатынастар тоқтатылган жағдайда отбасыньң
бүрынғы мүшелері түргын үйді жалка алу мерзімін көрсетпестен, жалға алушы
құқықтарымен пайдалана алады. Мсншік иесі отбасы мүшссімен алдын ала
бекітілген жазбаша келісім жолымен отбасының бүрынғы мүшесімен тұрғын үй-
жайды пайдалануды жоққа шығаруы мүмкін.
Меншік иесі отбасының бүрынғы мүшелері түрғын үйді күтіп үстау және
коммуналдық қызметтердің ақысын төлеу жөніндегі шығындарға қатысуға
міндетті.
Отбасынын бүрынгы мүшелерінің түрғын үйді пайдалану қүқыгы тиісті
түрде қорғалады және олар өздерінін тургын үйді пайдалану қүқығын бүзған
кез келғен адамнан, соның ішінде меншік иесінен де аталған бүзушылықты
жоюын талап ете алады. Меншік иесі отбасының кәмелетке толган мүшелері,
соның ішінде бұрынғы мушелері, оздерінің түрғын үй-жайды пайдала-нуынан
туындайтын міндеттемелері бойынша ортақ мүліктік жауапксріігілікте болады.
Тұрғын үйге жеке меншіктік қүқықтық қатынастарының тоқтатылуы түрғын
үй заңнамасымен белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, азаматтық
зандармен козделген жалпы негіздер бойынша жүзеге асады. Меншіктену
қатынастарын тоқтатудың ерекшелігі мынада: уй орналасқан жер учаскесін
мемлекеттік қажеттіліктер үшін алып қойғанда (сатып алғанда) жеке мен-шікке
жана түрғын үйді беру көзделеді. Тұрғын үйге қатысты реквизиция қолданылған
кезде реквизицияланған тұрғын үйді кайтару мүмкін болады ("Тұрғын үй
қатынастары туралы" ҚР Заңының 29-бабының 2-тармағының 3-тармакшасы).
Бүдан шыгатын қорытынды - түрғын үйді меншік иесінің еркінен тыс алып
қойған кезде, бірақ оған занды жауапкершілік шаралары қолданылмайтын
жағдайларда, түрғын үйге деген қүқықтарды қамтамасыз етудің кепілдіктері
әрекет етеді.
Меншік иесіндегі тұрғын үйді алып қою жоніндегі түрғын үй
қатынастарының тоқтатылуымен бірге олар меншік иесі отбасының мүшелершде де
және басқа да түрғындарда тоқта-тылады. Бұл орайда, түрғын үйді орналасқан
жер учаскесімен бірге мемлекеттік қажеттіліктер үшін алып қойған (сатып
алған) кезде, отбасы мүшелері тұрғын үйден шығарылады және бұрынғы түрғын
үйдің өтемі ретінде алынған тұрғын үйде түру құқығына ие болады. Бұрынгы
тұрғын үйде түратын басқа адамдар басқа түрғын үй-жай берілмей шыгарылады.
Меншік иесінің еркі бойынша (сату, сыйға тарту) түрғын үйді меншіктену
құқығы тоқтатьшған жағдайда, егер тұрғын үйді сатып алушымен жасалған шарт
бойынша өзгеше көзделмесе, меншік иесінің отбасы мүшелері меншік иесі
отбасының бүрынғы мүшелері және уақытша тұрғындар басқа түұғын үй-жай
берілмей шығарылады. Егер тұрғын үйге меншік құқығын осылайша тоқтату
кемелетке толмаған балалардың тұрғын үй құқықтарына қатысты болса, онда
тұрғын үйді иеліктен айыруға қорғаншьшық пен қамқоршылық органдарының
келісімі талан етіледі.
Кондоминиум. Коп пәтерлі тұрғын үйдегі пәтерге, үйдің бір бөлігіне
меншік құқығы әр уақытта барлық меншік иелері мүдцелерінің өз
әрекеттесуімен байланысты. Осыны ескере отырып түрғын үй заңнамасымен
меншіктіц ерекше нысаны ретінде анықталған кондоминиум режимі енгізілген.
Кондоминиум қатынастарын бекіту тұрғын үйлер жөніндегі меншіктік
қатынастардың өзгеруінің салдары болып табылады, соның нәтижесінде тұрғын
үйлермен, олардың меншік иелерімен тығыз байланысты барлық мүлікті күтіп
ұстау жөніндегі ауыртпалықты көтеруді реттеу қажеттілігі пайда болды.
Бұрын бұл функцияны мемлекетпк коммуналдық-пайдалану органы атқарған.
Ол тұргындардан сол бір немесе өзге ережелерді сақтауды талап етуте
күзіретті болды, бұл орайда ол подъездердің баспалдактардың, лифтілердің,
шатырлардың, тобе-лердің, подвалдардың және т.б. жай-күйі үшш негізгі занды
жауапкершілікте болды, осының бәрін кешенді түрде түрғын үй корын
басқарумен, пайдаланумен, оның сақталуын қамтамасыз етумен байланысты
қатынастар ретінде белгілеуге болады. Қазіргі уакытта, мемлекет тұрғын үй
қорыы басқару бойынша функииялардың аз ғана бөлігін өзіне қалдыра отырып.
түргын үй қорып басқару, сондай-ак оны пайдалану, оның сакталуын қамтамасыз
ету жөніндегі тікелей функцияларды пәтер иелерініц оздеріне берді.
Сондықтан кондоминиумом үлестік меншік сияқты, меншік катынастарының
күрделендірілген нысаны ғана сиякты қарастыруға болмайды. Үлестік
меншіктіктің кәдімгі катынастарында бірінші кезекке үлесіік меншік
иелерінін күкыктарын болу міндеті шығады, ал олардын мүлікті күтіп-ұстау
ауыртпалыгын жүзеге асыруға катысуын камтамасыз ету тек комекші міндет
ретінде ғана корінеді.
Кондоминиумда тұрғын үй-жайлардың барлық меншік иелері үшін ортақ
маңызға ие болатын мүлікті басқару міндеті басымды больш табылады.
Кондоминиумның заттык қүқығы азаматтык-күқықтык эдебиетте жан-жакты
қарастырылгандықтан, біз бұл жерде оған тоқталмаймыз.
Үй-жайлардың меншік иелері ортақ мүлік пен үйді күтіп үстауға қажетті
барлық шыгындарға қатысуға міндетті екенін, олардьщ бөлек (жске дара)
меншігіндегі ортақ мүлік пен үй-жайларды сақтау мен қауіпсіз пайдалану үшін
жауапты бола-тынын ғана атап өтеміз.
Кондоминиум объектісін тіркегеннен кейініі бір айдан кешіктірмейтін
мерзімде үй-жайлардың меншік иелері кондоминиум объектісін басқару нысаны
туралы мәселені шешуге тиіс. Мұндай шешімге дейін кондоминиум объектісімен
біртүтас ксшен ретінде байланысты міндеттемелер бойынша, сондай-ақ түргын
үйді коммуналдық қызметтермен ортақтан-дырыла қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттер бойынша меншік иелері ортақ жауапты болады.
Біртүтас инженерлік және коммуналдық камтамасыз ету жүйесі бар және
біртүтас түрғын үй коммуналдық кешенді қү-райтын көп пөтерлі түрғын үйде
(немесе оның бір бөлігінде) кондоминимум объектісін бірлесіп басқарудың бір
нысаны ғана қолданылуы мүмкін.
Кондоминиум объектісін басқару нысаны оған қатысушылардың келісімімен
анықтачады. Ондай нысандарға мынапар жатады:
1) егер барлык меншік иелерінің саны торт адамнан аспаса,
олардың тікелей бірлесіп баскаруы;
2) үй-жай (пөтерлер) иелерінің кооперативу
кондоминиум объектісін үшінші (сырт) жеке (түрғын үйді басқарушы) немесе
занды (тұрғын үй пайдалану және комму-налдық қызмет корсету орны)
түлгалардың басқаруы;
Қазақстан Республикасынын зандарына қайшы келмейтін өзге де нысандар.
Кондоминиум объектісін басқару жөнінде шарт бойынша түрғын үй
пайдалану және коммуналдык кызмет көрсету орнына не түрғын үй баскарушысына
берілетін қүқықтар көлемі шартпен анықталады.
Үй-жайлар иелері түрғын үй пайдалану және коммуналдық қызмет
корсететін үйымдармсн осындай қызмет корсету туралы жеке шарттар жасасуга
қүқылы.
Үй-жайлар (пәтерлер) иелері кеишілігінің шешімі бойынша кондоминиум
объектісін басқару нысаны өзгертіле алады.
Басқа үйлермен бірге үй-жайлар иелерінің бір кооператив! басқаратын
түрғын үй-жайдың иелері көпшілік болып қабыл-данған шешім бойынша осы
кооперативіің қүрамынан шыгып, өзінің жске кооперативы қүруіа ие
кондоминиум объектісін басқарудың озге нысанын қолдануға қүқылы.
Кондоминиум кейбір жағдайларда мсмлекеттік түргын уйді баскару үшін де
қолданылады. Мемлекеттік меншік нысанына жататын түргын үйлер мен үй
жайларда, мемлекст жергілікті атқарушы орган нсмесе мемлекеттік кәсіпорын
түрғысынан меншік иелерінің бірі ретінде кондоминиум мүшесі және
кондоминиум объектісін бірлесіп басқару үшін меншік иеле-рінен күрылган
бірлсстіктін мүшесі болып табылады.
Тұрғын үйді беру жөніндегі шаргтык катынастар. Қазақстан
Республикасынын әрекет стуші түргын үй заңнамасы шарттық қатынастардын
ертүрлігімен ерекшеленеді. Олардың бір бөлігі түрғын үйлерді жеке меншікке
беруді көздесе, ал екінші бір бөлігі азаматтардың пайдалануына беруді
коздейді.
Тұрғын үйді жеке меншікке беру жоніндегі шарттарға негізінен мыналар
жатады:
- бүзылуға жататын үйді соның орнына сол манда немесе жакын жердегі жер
учаскесінде салынатын тұрғын үйді беру шартымен босату туралы шарт;
- құрылыс салушыға құрылыс аланында орналасқан және бұзылуға тиісті тұрғын
үйлерде тұратын азаматтарды орнына басқа түргын үйлер беру шартымен шығару
үшін түрғын үйлер
беру туралы шарт.
Бұл шарттар азаматтарда берілетін түрғын үйлерді пайдалану (жалга алу)
қүқығының пайда болуын көздеуі мүмкін, бі-рак бүл жағдайларда олардың
меншік иелері ретіндегі шектелген мүліктік мүдделері тиісті түрде өтелуге
тиіс.
Атаіған негіздер бойынша босатылатын (бүзылатын) түрғын үй азаматқа
меншік қүқығы негізінде тиесілі болмайтын жағ-дайда да жокқа шығарылмайды.
Онда оған жаңа түрғын үйді жеке менғшкке емес, пайдалануға беру негізді
болар еді.
Тұрғын үйлерді жеке меншікке беру туралы шарттарға, сондай-ақ түрғын
үйдің (үйдің бір бөлігінің) немесе түрғын үй кешенінің қүрылысына еңбек
етіп қатысқан адамға немесе қүрылысты қаржыландыруға өз қаражатымен
қатысқан адамға түрғын үй беру туралы шарт та жатады.
Тұрғын үйді пайдалануға беру жөніндегі шарттар түрғын үй-жайды күфделі
жөндеуден өткізу уақытына бекітіледі. Тұрғын үй, сондай-ақ негізінен
пайдалағіуга еңбек келісімшарттарының шарттары бойынша беріледі, енбек
келісім-шарттарынық шарт-тарымен түрғын үйлерді жұмысшының меншігіне
олардың әрекет ету мерзімдерінің өтуі бойынша немесе олардың әрекет етуі
басталғаннан кейінгі белгілі бір кезең өткеннен кейін беру көзделуі мүмкін.
Заннамамен орнына басқа түрғын үй беру жағдайымен бұзылуға тиісті
түрғын үйді босату туралы шарт ерекше реттелген. Жер учаскесінің
мемлекеттік қажеттер үшін бөлінуіне байланысты түрғын үйлерді бүзған
жағдайда тұрғын үйді бүзушы кұрылыс салушылар мен меншік иелерінің
(жалдаушылардьщ) арасында бүзылған тұрғын үй-жайлардың орнына бүрынғы
меншік иелеріне (жалдаушыларға) нақ сол немесе басқа жер учаскесіндегі
жаңадан салынған тұрғын үйлерден меншігіне (жалға) түрғын үй беру туралы
шарт жасалуы мүмкін.
Осындай шартқа сәйкес құрылыс салушы меншік иесіне (жалдаушыға)
заннамадаға көзделген талаптарға сай келетін жаңа тұрғын үй беруге
міндетті. Өз кезегінде бұзылуға тиісті тұргын үй иелері (жалдаушылар)
өздері орналаскан уй-жайларды шартта көрсетілген мерзімде босатуға
міндетті.
Шартта жаңа тұрғын үй берудің белгілі бір (өзге) мерзімдері, сондай-ак
басқа да жағдайлар көзделуі мүмкін. Атап айтқанда, мүмкін болатын өтемақы
сомасы, түрғын үйдің көлемі, қабаты, бөлмелер саны, отбасының қүрамы
анықталады.
Көшірілуге тиісті азаматтар жаңа түрғын үй берілгенге дейін осы елді
мекенде орналасқан әрі техникалык. және санитарлық нормаларға сәйкес
келетін уакытша тұрғын үйлерге, егер олар-дың келісімі болса,
орналастырылады. Уақытша тұрғын үй-жайға ақы толеу жоніндегі шығындар
қүрылыс салушыга жүктелсді, бүл өз кезеғінде оның түрғын үй беру жоніндеғі
өз міндетін түрақты негізде орындауы үшін қосымша ынталандырушы шара болып
табылады.
Егер жаңа тұрғын үй шартта көрсетілген мерзімде берілмесе, қүрылыс
салушы соттың шешімі бойынша өз қаражаты есебінен тұрған үйінен айрылған
меншік иесіне (жалға атушыға) шарттың ережелерінде көзделген талаптарға
сәйкес басқа турғын үй сатыл алуга міндетті болады. Сонымен қатар, қүрылыс
салушы шарттық міндеттемелердің бүзылуы салдарынан келтірілген залалды да
отеуге міндеттенеді.
Тұрғын үйді жалдау. Мсншік қүқығы негізінде түрғын үйді иеленбейтін
адамдармен түрғын үй-жайларды пайдалануды тікелей көздейтін негізгі
қүқықтық нысан болып тұрғын үйді жалдау шарты табылады. Түрғын үйді жалдау
шартына мүлікті жалдаудың бірқатар ортақ белгілері төн, бірақ ол тікелей
тұрғын үй заңнамасымен де реттеледі.
Тұрғын үйді жалдау шарты бойынша тұрғын үйдің иесі немссе оның
уөкілетті адамы (жалға беруші) азаматқа (жалға алушыға) және оның отбасы
мүшелеріне түрғын үйді ақы толеп пайдалануға беруге міндеттенеді.
Сонымен тұрған үйді жалдау шарты конеенсуалды, акылы және екі жақты шарт
ретінде жасалады.
Заңнамада тұрғын үйді жалдау шартының негізгі екі түрі нақты
ажыратылган; а) мемлекеттік түрғын үй корындағы түр-ғын үйді жалдау шарты;
б) жеке тұрғын үй қорыңцағы түрғын үйді жалдау шарты. Түрғын үйді жалдаудың
бірінші түрін тұрғын үйге мүқтаж азаматтарды есепке алу, түрғын үйлерді
беру және мемлекеттік тұрғын үй корындағы тұрғын үйлерді пайдалану бойынша
кешенді құқықтық қатынастар аясында қарастыру қажет, сондықтан оған талдау
кейінірек жасалады.
Жеке түрғын үй корындагы тұрғын үйді жалдау. Меншік иесі (меншіктің
жеке нысанына негізделген жеке немесе занды түлға) озі түратын түрғын үйді,
не негізгі мақсаты жатға алушыларға түракты немесе уақытша түру үшін берілу
болып табылатын тұрғын үйді жатға беруте қүқылы.
Жеке түрғын үй қорындағы тұрғын үйді жатдау шарттары (талаптары) жалға
беруші мен жалға алушы арасындағы шартпен де зандармен де реттеледі. Меншік
иесі тұрмайтын және меншік иесі турақты түратын тұрғын үйді жалдау шартының
шарттары арасында ерекшелік жасалған.
Меншік иесі тұрмайтын тұрғын үйді ол жазбаша түрде жасалған шарт бойынша
басқа адамға жалға бере алады.
Шарт тараптары болып жалға беруші - тұрғын үйдің меншік иесі болып
табылатын немесе заңнамамен не шартпен оны жалға беруге уәкілеттенген жеке
немесе занды түлга және жалға алушы - жеке түлға табылады. Тұрғын үй
құқықтық қатынастарының қатысушылары ретінде, шарт тараптарынан басқа
бірқатар жағдайларда басқа да субъектілер - жалға алушы отбасының мүшелері,
уақытша тұрғындар және қосымша жалға алушылар — бола алады.
Тұргын үй-жайга немесе жалга берілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I. Тұрғын үй саясатынын мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру
механизмдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
II. Негізігі бөлім
Мемлекеттік бағдалрама бойынша тұрғын үй мәселесін шешу.
а)тұрғын үй құкықтык қатынастары. Тұрғын үй заңнамасы
б) Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру. Мемлекеттік тұрғын
үй қорынын тұрғын үйлерін пайдалану.
в)Қызметтік тұрғын үйлерді және мемлекеттік тұрғын үй қорының
жатақханаларындағы тұрғын болмелерді пайдалану.
г)Жасына қарай зейнеткер шыққан тұлғалар.
III. Қорытынды бөлім
Тұрғын үй және тұрғын үй құрылыс кооперативтік мүшелерінін және
олардың отбасы мүшелерінің тұргын үй құқықтары
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында мемлекет үшін құрылыс кешеніне
инвестициялық процессті реттеу мәселесі маңызды. Құрылыс кешеніндегі
инвестициялық процесстерді жүргізу мен ұйымдастыру механизмі нарықтық
экономика талаптарына баламалылық және нарық ойынының заңдарын
инвесторлар (заңды тұлға), банктер, тапсырыс беруші және
құрылысшыларды ескеру қажет. Шетелдік тәжірибені толық қолдану Қазақстан
экономикасының ерекшелігі мен нарықтық қатынастардың толық орындалмауы
салдарынан қиындатылған. Оған қарамастан, тұрғын үй тәжірибесіне сүйене
отырып, оның тәжірибелік қолдануының мүмкіндігін куәландырады.
Жұмыстың тәжірибелі маңыздылығы, осы тақырыпты одан ары зерттеу үшін
қолдану мүмкіндігі, сонымен қатар, жұмыстың орындалуы барысында алынған
білім, келешек кәсіпшілік қызметте өте бағалы және пайдалы бола алады.
Тұрғын үй құрылысы - біздің экономикамызды алға сүйреуші қуатты күші.
Жұмыстың бірінші бөлімінде, тұрғын үй саясатынын мемлекеттік
бағдарламасы мен оны жүзеге асыру механизмдері тәжірибесі сипатталған.
Екінші бөлімде, тұрғын үй құкықтык қатынастары, заңнамасы, мемлекеттік
түрғын үй қорынан түрғын үй беру, корынын тұрғын үйлерін пайдалану,
қызметтік тұрғын үйлерді және мемлекеттік тұрғын үй қорының
жатакханаларындағы тұрғын болмелерді пайдалану зерттелді.
Үшінші бөлімінде, тұрғын үй және тұрғын үй құрылыс кооперативтік
мүшелерінін және олардың отбасы мүшелерінің тұргын үй құқықтары мәселелер
талданды.
1. Тұрғын үй саясатынын мемлекеттік бағдарламасы мен оны жүзеге асыру
механизмдері
Тұрғын үймен камтамасыз ету қазіргі кезеңде маңызды әлеуметтік
мәселелердін бірі болып табылады және соған орай белгілі бір саясатты жасап
шыгармау мүмкін емес. Әрине, ол оны бірден шешпейді, бірақ бірте-бірте
азаматгарды тұрғын үймен неғүрлым тиімді түрде қамтамасыз етуте кол жеткізе
отырып, бүл осы мәселені бақылауда үстауға мүмкіндік береді. Тұрғын үй
катынастары аясында жүргізілетін саясаттын мазмүнын жалпылама түрде
аныктайтын Қазакстан Республикасының Конституциясы тұрғын үй қатынастарына
тиісті түрде ықпал етеді.
Тұрғын үй саясатының тарихына қысқаша тоқталып отейік. 1917 жылгы
октябрь революциясынан кейінгі және КСРО-ның өмір сүрген кезеңінде түрғын
үй мәселесін шешудің әртүрлі жолдарын боліп корсетуге болады. Бастапқы
кезде еңбекші халық тұрғын үймен байларға тиесілі тұрғын үйлерді қайта болу
есебінен қамтамасыз етілді. Кейіннен XX ғасырдың отызыншы жылдарында КСРО-
да индустриалдық негізде тұрғын үй құрылысы басталды. Алғашқы уақытта
барлығын тегін тұрғын үймен қамтамасыз ету ойластырылды. Бірақ азаматтарга
тұргын үй бергеннен кейін бірден отан ақы телеу бойынша белгілі бір
нормаланған ставкалар енгізідді, өйткені экономикалық тұрғыдан толығымен
тегін тұрғын үй беру ойға қонымсыз еді. О. С. Иоффе айтқандай: "Социалистік
ұйымдарға қатысты заңды тұлға институты 1918 жылдан бастап жарық көрген
занды актілерде пайдаланғанымен, өзінің қандай да бір елеулі ауқымдағы
шынайы көрінісін бұл институт тауарлы-ақша қатынастарын тікелей
орталықтандырылған қайта болу жүйесімен алмастыру процесі аяқталғанға дейін
ала алмады. Бірақ ол қарама қайшы процеске - тауарлы ақша қатынастарын
мүліктік қатынастар аясына, соның ішінде мүліктік қатынастар аясына
қатысумен байланысты қатынастарға енгізуге - орын берген кезде-ақ
соңғыларының жекелеген нормативті актілерден басқа РСФСР-дің бірінші
Азаматтык Жарғысының (1922 ж.) жалпы нормаларында бекітілген, азаматтық
құқық қабілеттілігі кеңестік цивилистік теорияның ең елеулі және маңызды
мәселелерінің біріне айналады". Осы айтылған ой тұрғын үй қатынастарына да
катысты екені сөзсіз.
Сонымен бірге, тұрғын үймен қамтамасыз ету барлығын тегін тұрғын үймен
қамтамасыз ету туралы ұран сақталғандықтан жоспарлы жүйенің белгілері басым
болған аялардың бірі еді. Тұрғын үймен тегін қамтамасыз ету социализмнің
идеологиялық жалауының бір элементі болды, өйткені ол жалпы халықтық
өндірілген өнімді жеке тәртіпте бөлуді көздеген аз ғана аялардың бірі
болган еді.
Халықты тұрғын үймен кезекті қамтамасыз етудің қол жеткізілген
пайыздары жария етілетін бесжылдықтар жоспарлары түрақты түрде сәтсіздікке
ұшырай бастайды, жалпы бұл, тұрғын үй алған Кеңес Одағы қалалары, соның
ішінде Қаз ССР қалшіары, тұрғындарының саны аз болмағанмен негізге алынған
жүйеніц өміршең емесүігін дөлелдеп берді.
Бұл жүйені қайта қалпына келтірудщ соңғы талпынысы 1987 жылы жасалды. Сол
жылы "Тұрғын үй - 91" Бағдарламасы қабылданған болатын. Ол алғашқы бес жыл
ішінде 1987 жылдың 1 қаңтарында кезекте түрған қалалардағы барлык
жанүяларды түрғын үймен қамтамасыз етуді көздеді.
Ауылда түрғын үйге мүқтаждардың өрқайсысы бір жыл ішінде пөтер алуға тиіс
болды. Ол сол күйінде орындалусыз қалды.
Тұрғын үймен қамтамасыз етудің бөліп тарату жүйесі көптеген асыра
пайдаланушылықтарға алып кедіи отырды. "70-80 жылдары Республикада бірқатар
басшылар тарапынан кеңестік түрғын үй заңнамасының талаптарынан саналы
түрде ауытқуға бой алдырған коптеген фактілер орын алды, олар қызметтік
жағдайын теріс пайдалана отырып, кезектілікке қарамастан түрғын үй берудің
тәртібін дорекі түрде бүзып отырды және іс жүзіленген мұқтаждыгын
ескерместен өз жануяларын, туған-туысқандарып, жолдастарын, жерлестерін
пөтерлермен қамтамасыз етіп отырды. Түрғын үйді пайдалануды бөліп тарату
аясында тамыр-таныстық пен коррупция жиі көрініс беріп отырды, бұл көп
жылдар бойы кезекге тұрған мұқтаж азаматтарға тұрғын үй берудің мерзімдерін
елеулі түрде ұзартып қана койған жоқ, сонымен қатар, ол кезектік
органдардың беделіне, социалистік әділеттілік сеніміне орасан зор нүқсан
келтірді".
1984 жылғы Қаз ССР-дің Түрғын үй кодексінің орнына, 1 шілде 1992 жылы
қабылданған Қазакстан Республикасының "Жаңа" Түрғын үй кодексі, әлеуметтік-
экономикалык жағдайлардыц озгергендігіне карамастан, ескі заңнамада болган
позицияларды сақтап қалды және оларды тек "елеусіз жондеуден" ғана өткізді.
Осылайша, түрғын үймен қамтамасыз етудің ескі бөліп тарату жүйесінін
сақталғандығын білдірғен азаматтардыц түрғын үйге деген қүқығы туралы
декларация сақталып қалды.
Қайта қалыптасып келе жатқан нарықтық экономикалық қатынастар
жүйесінде бұл мүмкін емес болатын және ол толығымен, оның логикасына қарама-
қайшы еді. Соның салдарынан 6 қыркүйек 1993 жылы Қазақстан Республикасы
Президентінің "Жана тұрғын үй саясаты туралы" Жарлығы қабылданды (ол
казіргі уақытта нарық инфрақүрылымның бірте-бірте өзгеруіне және өз рөлін
орындап болуына байланысты озінің занды күшін тоқтатты. Нарық инфрақүрылымы
мен өлеумсттік-экономикалық жағдайдың өзгеруінің көрінісі мынада — сол
кезенде мемлекет акциялардың бақылаушы пакетін мемлекеттік орғанға,
қүрылыс, түрғын үй жөне аумақты салу Министрлігіне бере отырып қүрылыс
холдингілерін қүру ниетімен "мемлекеттік капитализмге" сенім артқан еді.
Қазіргі таңда құрылыс жеке компаниялармен жүргізілуде және мемлекеггің осы
компаниялармен ара қатынасы тек шарттық негізде құрылуда.
Қазақстан Республикасы Президентінің аталған Жарлығында осы сәтте орын
алған өзгерістер атап өтілген Мемлекеттік түрғын үй қорын жекешелендіру,
баға еркіндігі және нарыққа отудің озге де процестері, инфляция салдарынан
түрғындардын сатып шіушылық қабілеттілігінің томендеуі түрғын үй аясындағы
жағдайды елеулі түрде өзгертті. Жаңа тұрғын үй саясатын жүргізу және оны
қоғамның негізғі басымдықтарыныц бірінс айналдыру талап етідді.
Қазақстан Республикасы Президентінің 15 шілде 1992 жылғы "Қазақстанньң
егеменді мемлекет ретінде қашыптасуы мен дамуының стратегиясын жүзеге асыру
жөніндеіі шаралар туралы" № 853 қаулысын орындау аясында сол кезде жасап
шығарылған - жаңа тұрғын үй саясатының мемлекеттік бағдарламасы аса зор
маңызға ие болды. Оның басқа нормативтік актілерден ерекшелігі - ол
тоқтатылмайды және соған орай қазіргі танда да маңызды болып табылады.
Тұрғын үй саясатының анықтамасындағы бірінші тармақпен мемлекеттік тұрғын
үйді бөлін таратудан оны жекелеген азаматтармен және олардың меншік
нысанына қарамастан, кәсіпорындармен басым жағдайда еңбек етіп алуға өту
көзделді. Мемлекет, сонымен бірге, азаматтардың тұрғын үйге деген
конституциялық құқықтарын, соның ішінде, азаматтардың жекелеген
категорияларын тұрғын үймен мемлекеттік қамтамасыз ету үшін жағдайлар
құрута міндеттенді.
Тұрғын үй қорын жөндеу мен пайдалану жүйесін қаржыландырудың негізгі
қайнар көзі ретінде тұрғын үй қорының иелерімен тұрғын үй коммуналдық
қызметтер үшін акы төлеу қарастырылды. Түпкілікті мақсат ретінде тұрғын үй
қорын пайдалану жүйесінің өзін-өзі ақтаушылығы қойылды, сол сәтте ол 95-98
%-ға осы шығындардың орын толтыру үшш жеткілікті қайнар көздерге ие
болмаған жергілікті бюджеттер есебінен дотацияланды.
Азаматтардың тұрғын үймен қамтамасыз етшу жағдайын жақсартуға бірқатар
шаралар арқылы қол жеткізу көзделген болатын. Олар: 1) тұрғын үй құрылысы
процесінде қатысатын азаматтар мен занды тұлғалар үшін жеңілдіктер жүйесін
қүру; 2) қолда бар тұрғын үй қорының сақталуын қамтамасыз ету, тұрғын үйді
пайдалану мерзімін ұзарту; 3) кезекке түрушылардың тұрғын үйге деген
құқықтарын сақтауға қатысты тұрғын үй саясатының сабақтастығын сақтау.
Қажетті сатып алушылық қабілеттілігінің болмауы, әрине, көптеген қатардағы
азаматтарға түрғын үйді өз қаражаттарыньщ есебінен алуға мүмкіндік бермес
еді. Сондықтан оны алуды қаржыландырудың белгілі бір жүйе-сін қүру
көзделді. Бүл орайда, тәжірибелік түрғыдан алғанда, ең маңыздысы болып
ипотекалық несиелеу жүйесі табылады. Ол туралы алғаш рет ресми түрде осы
бағдарламада мәлімденген болатын. Оған дейін мемлекет, сондай-ак тұрғын үй
алуды несиелеудің баска да төсілдерін енгізуге талпынған еді, бірақ олар
нарық жағдайларына сәйкес келмеді.
Ипотекалық несиелеудің маңыздыдығын сақтап отырғаны Қазақстан
Республикасы Үкіметішң 22 тамыз 1997 жылғы "Мемлекеттік түрғын үй саясатын
жаңа экономикалық жағдай-ларда жүзеге асыру туралы" № 1 277 каулысымен
туындайды. Онда жеке түлғалармен түрғын үй алу үшш банктік ипотекалық
несиелеу көлемін үлғайту мәселелері ғана қарастырылған. Мем-лекеттік үтыс
алушылық түрғын үй заемы, тұрғын үй лотереялары сияқты түсініктер зымзия
жоқ болды.
Қазіргі уақытта "Құрылыс қорлары туралы" Қазақстан Республикасының Заңы
қабылданған. Онда көзделген жүйе, жалпылама түрде тұрғын үй саясатының
мемлекеттік бағдарламасымен көзделген несие жинақтаушы жүйені еске
түсіреді. Жаңа жүйенің мәнісі мынада: азаматтарға арнайы мамандандырылған
несие жинақтаушы банктермен тұрғын үй құрылысына, оны сатып алу мен
жөндеуден өткізуге сыйақының төмен ставкасы бойынша несиелер берілетін
болады. Оның тиімділігін мынадан көруге болады - несие алған қазақстандық
сонымен бірге банктің салым-шысы да болып танылады. Соған орай ол
проценттер, сондай-ақ өз міндеттерін орындаған жағдайда премиялар алатын
болады. Осындай жолмен мемлекет бірте-бірте тұргын үй саясатының
бағдарламалық ережелерін жүзеге асыруда.
Тұрғын үй саясаты бағдарламасының өзекті идеясы конституцияда
бекітілгендігін атап өткіміз келіп отыр. Мемлекет азаматтардың түрғын үйге
деген қүкықтарының көлемін бүрын болған көлемде мәлімдеуден бас тартты.
Сонымен бірге Қазақстан Республикасы Конституциясының 25-бабының 2-тармағы
бекіткендей, Қазақстан Республикасында азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз
ету үшін жағдайлар жасалады.. Мүны азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету
үшін кез келген тәсілдермен және заңды актілермен көзделген тәртіпте
жағдайлар жасау деп түсінген жон.
2. Түрғын үй құкықтык катынастары. Түрғын үй заңнамасы.
Тұрғын үй құқықтық қатынастарының түсініп, тұрғын үй құқықтық
қатынастарыныд түрлері. Біздің тұрғын үй құқықтық қатынастарын азаматтык
кұқық аясында қарастыратынымызға қарамастан, бұл құқықтық қатынастардың
жария-құқықтық нормаларға жатқызуға болатын нормалармен ғана
реттелмейтіндігін атап өткен жон. Сонымен бірге тұрғын үй қатынастарын
кешенді құқықтык реттеудің түпкі мақсаттары да жеткілікті түрде айқын болып
табылады. Біріншіден, ол тұрғын үймен қамтамасыз етуде азаматтардың
қажеттіліктерін жүзеге асыру үшін тиімді занды нысандарды жасауға
септеседі. Екіншіден, ол түрғын үй иелері ездерінің соған деген қүқықтарын
жеткілікті шамада тежірибе жүзінде асыру мүмкіндігіне ие болатын режимді
қолдайды. Бұл орайда, тұрғын үйді иелену басқа да мүлікті иелену жүзеге
асырылатын нысандарда корініс беретіндігін және мұнда тұрғын үйдің
ерекшелігі ескерілетіндігін тағы бір рет атап еткіміз келіп отыр. Бұл,
нәтижесінде тұрғын үйлерге қатысты туындайтын мүліктік қатынастарға барлық
ортақ азаматтық-қүқықтык ережелерді қолдануға мүмкіндік береді.
Алдымен тұрғын үй құқықтық қатынастарының аясы мен жүйесін аныктап
апайык, содан кейін түрғын үй құқықтық қатынастарынын түсінігіне
тоқталамыз.
Заңнама жеке түрғын үй құқықтық қатынастары ретінде тұргын үй қорын
(түрғын үй коры жатпы алғанда азаматтық қүкыктардың объектісі болып
табылмайды) пайдаланумен байланысты қүқықтық қатынастарды да ажыратады.
Заңнамада тұрғын үй қорының мынадай анықтамасы берілген: "түрғын үй қоры -
Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншік нысандарындағы тұрғын
үйлер". Ол бірнеше түрге бөлінген. Ол өз ксзегінде түрғын үйге меншік
қүқығын жүзеге асырумен және оларды пайдаланумен байланысты туындайтын
жекелеген құқықтык катынастардың қүрылымы үшін маңызды болып табылады (олар
тұрғын үйдің қай тұрғын үй қорына жататындығына байланысты әртүрлі болады).
Қазақстан Республикасы тұрғын үй қорының құрамына жеке тұрғын үй қоры
мен мемлекеттік тұрғын үй қоры кіреді. Жеке тұрғын үй қоры мемлекеттік емес
меншік нысанына негізделген азаматтар мен занды тұлғаларға меншік құқығы
негізінде тиесілі тұрғын үйлерді қамтиды. Мемлекеттік түрғын үй қорына
меншік қүқығымен мемлекетке (әкімшілік-аумактық бөлініске) қарасты және
жергілікті атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттік коммунатдық
түрғын үй қоры) не мемлекеттік кәсіпорын қарамағындағы (мемлекеттік
кәсіпорынньщ түрғын үй қоры) тұрғын үйлер кіреді. Тұрғын үй заңнамасының
мазмұнынан тұындайтындай мемлекеттік түрғын үй қоры тұрақты туру үшін де,
уақытша түру үшін де арналған түрғын үй-жайларды қамтиды. Тұрғын үй қорына
тұрғын үйлердегі тұрғын емес үй-жайлар кірмейді.
Сонымен, тұрғын үй коры - бұл азаматтардың (жеке тұлғалардың) тұрақты
түруы үшін және уақытша түруы үшін де (пайдалану сипатына орай) арналған
барлық үй-жайлардың жиынтығы деуге болады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры жөніндегі қатынастары жария
қүқықтық сипатқа ие. Олардын мазмүны мынада: мемлекет тұрғын үй қорының
есебш жүргізеді, түрғын үй қорына енгізілуі мүмкін үй-жайларға қойылатын
міндетті татаптарды белгілейді, оны мақсатына сай пайдалануды және оның
сақталуын қамтамасыз етуді бақылайды. Мемлекет қүзі ретіне, сондай-ақ, сол
бір немесе өзге үй-жайды түрғын үй қорынан шығаруды санкциялау да кіреді.
Турғын үй құкықтык қатынастарының бұл тобы қатғандарын, түрғын үйлерді
тікелей иелену мен пайдалануды шарттайтындарын жүзеге асыру үшін өте
маңызды болып табылады.
Тұрғын үйге мұқтаж азаматтарды есепке алу және халықтың әлеуметтік
жағынан корғалмаған деп танылатын топтарына және басқатарына тұрғын үй
қорының үйлерінде тұрғын үй-жайларды беру бойынша құқыктық қатынастар дәл
сондай қосымша маңызға және жария қүқықтык сипатка ие.
Жеке құқықтық сипатқа ие тұрғын үй құкықтық қатынастары тұрғын үйлерді
иелену мен пайдалану жөніндегі меншік құқығының және өзге де заттык
құқықтардың туындауы мен тоқтатылуының, сондай-ақ тұрғын үйлерді пайдалану
бойынша міндеттемелік қүқықтардың негіздерімен байланысты. Бұл құқыктық
қатынастардың маңыздылығы - олардың көмегімен түрғын үйлерді пайдалану
тәжірибе жүзінде жүзеге асатын-дығында жөне сол бір немесе өзге куқықтық
қатынастар қаты-сутиыларының өзара әрекеітестігінің мәселелері
шешілетіндігінде.
Тұрғын үй құкықтық қатынастарын жалпы сипаттай отырып, олар
азаматтардың түрғын үйлерді иелену мен пайдаланудағы қаЖеттшіктерш жүзеге
асырумен, сондай-ақ түрғын үй аясындағы азаматтардың қүқықтарын сақтау
жөніндегі мемлекет бақылауымен және түрғын үй қорын пайдаланумен байланысты
қоғамдық қатынастарды білдіретіндіғін атап өтуғе болады.
Тұрғын үй заңнамасы. Тұрғын үйлерді пайдалану бойынша шарттық
қатынастар жалпы түрде реттелетш Қазақстан Респуб-ликасының Конституциясы
мен Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен қатар, түрғын үй
қүқықтық қатынастары арнайы зандармен де реттеледі. Түрғын үй қатынастарын
ке-шенді түрде реттейтін затты акті болып "Тұрғын үй қатынастары туралы"
Қазақстан Республикасының 16 сәуір 1997 жылғы заңы табылады. Тұрғын үй
қатынастарының қазіргі жайкүйіне қол жеткізуде аса зор маңызға Қазақстан
Республикасы Президеші-нің 5 сәуір 1994 жылғы "Азаматтардың түрғын үйге
деген қүқыгын қамтамасыз ету тураты" № 1 640 Жарлығы ие болды, бүл жарлық
қазіргі уақытта да әрекет етуде.
Тұрғын үй қатынастарының бірқатар мәселелері зандармен қатар заңға
сәйкес актілер деңгейінде де реттеледі. Мемлекеттік тұргын үй қорынан
тұрғын үйлер беру қзіргі таңда Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2 қыркүйек
1989 жылғы "Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйлерді беру, жалға алу
және пайдалану тәртібі туралы" № 1 292 қаулысымен реттеледі. Қызметтік
тұрғын үйлермен қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының "Тұрғын үй
катынастары туралы" Заңынан басқа Қазакстан Республикасы министрлер
кабинетінің 3 маусым 1993 жылғы "Қызметтік түргын үй-жайлар берілетш
жүмысшылар катего-рияларының тізшін бекіту туралы" № 455 каулысымен
реттелген (оған Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінін 8 қыр-куйек
1995 жылғы № 1 240 қаулысымен және Қазақстан Республикасы Үкіметінщ 20
тамыз 1996 жылғы № 1 031 қаулысымен озгерістер енгізілген). Алматы қаласы.
әкімінің 22 қаңтар 1998 жылғы "Қала әкімінің коммунатдық түрғын үй қорын
қүру осы корды түрғын үйіне коныстану ордерінін үлгісін бекіту жөне Түрғын
үй департаментінде түрғын үй корын пайдалану жөніндегі бөлім қуру туралы" №
25 шешімі қабылданып әрекет етуде.
Тұрғын үй корын пайдалану мәселелері ҚР Үкіметінің 27 мамыр 1990 жылғы
"Пәтер иелерінің түтынушы кооперативтерін және тұрғын үйлердегі түрғын емес
үй-жайларды дамыту бойынша шаралар туралы" қаулысында, Қазақстан
Республикасы Үкіметінщ 17 сәуір 1997 жылғы "Пәтерлердің меншік иелеріпщ
тұтынушы кооперативтерінің қызметін қолдау жоніндегі шаралар туралы"
каулысында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 17 соуір 1996 жылғы
қаулысымен бекітілген "Аз қамтамасыз етілген азаматтарға түрғын үйді күтіп
үстауға және түрғын үй-коммуналдық қызметтерге ақы толеуге түрғын үй жәрдем
ақыларын беру туралы" уақытша ережеде коршіс тапқан. Тұрғын үй корын
пайдалану (басқару) "Тұрғын үй қатынастары туралы" ҚР-н Заңының 4-бабынан
басқа Қазақстан Республикасы Үкіметінін 18 қазан 1999 жылғы "Түрғын
ғимараттарда үй-жайларды қайта қуруға (қайта жоспарлауға қайта жабдықтауға)
рүксат ету процедураларып отудін ортақ республикапық ережелері тураты" № 1
562 қаулысымен, Алматы қаласы әкімінің 24 қараша 1998 жылғы "Алматы
қатасынын аумағында пәтерлерді, түрғын үйлердің үй астыларын жәнс жапсарлас
үй-жайларды кәсіпкер-лік қызмет объектілеріне қайта қүру (кайта жоспарлау)
тәртібі турачы" № 1 167 шешімімен реттелген. Сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 17 қыркүйек 1997 жылғы "Түрғьш үй корының сақтатуын
қамтамасыз ету және корсетілетін түрғын үй - коммуналдык кызметтердің
сапасын арттыру жоніндегі шаралар туралы" № 1 348 қаулысы да қабылданған
болатын.
Мемлекетіміздің астанасын Акмолаға (Астанаға) көшірумен байланысты
азаматтардың жекелсген катеогрияларын түрғын үймен қамтамасыз етудін
мәселелерін реттейтін бірқатар нормативтік актілер қабылданған болатын.
Мысапы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 26 наурыз 1997 жылғы №418
қаулысымен бекітілген. Астананы ауыстырудьщ бірінші кезеңінде Акмола
қаласына қоныс аударуға жататын мемлекеттік органдар мен үйымдардың
жүмысшыларына түрғын үйлер беру тураіы уақытша ереже; Қазақстан
Республикасы Премьер министрінің 23 қыркүйек 1998 жылғы "Астана катасына
қоныс аударған мемлекеттік органдар жүмысшыларын пәтерлермен қамтамасыз ету
жоніндегі шаратар туралы" №181-р бүйрығы; Қазакстан Республикасы Үкіметінің
24 шілде 1997 жылғы "Астана қаласына қоиыс аударуға жататын мемлекеттік
органдармен ұйымдар жұмысшыларына берілген, мемлекеттік түрғын үй қорындағы
түрғын үйлерді жалға алудың типтік шартын бекіту тураты" № 1 173 қаулысы
(оған Қазакстан Республикасы Үкіметінід 11 караша 1998 жылгы №1148
қаулысымен төмен толықтырулар енгізілген).
Бүл түрғын үй-құқықтык нормативтік актілерінің түпкілікті тізімі емес
екенін де атап откен жон. Бұл ая көптік пен ортүрлілікпен ерекшеленеді, ол
түргын үй қатынастарының жоғарыда ататган әлеуметтік маңыздылығымен,
хатықтың жекелеген топтары мен таптарының әртүрлі мүдделеріне (тіпті үсак
мөселелеріне) қатысты, оларды толык реттеу қажеттілігімен түсіндіріледі.
Мүндай сипатқа Қазақ ССР ГІрезидентшің 26 сә-уір 1990 жылғы "Мүгедектерге,
Үлы Отан соғысының қатысушыларына, интернационалист-жауынгерлерге, қаза
тапқан әскери кызметшілердің отбасыларына косымша жеңілдіктер туралы"
Жарлыгы және баска да бірқатар нормативтік актілер ие.
Жекелеген тұрғын үй құкықтык, қатынастары. Тұргын үй құқыктык
қатынастарының пайда болу негіздерін, элементтері мен мазмұнын қарастырмас
бүрын тағы бір рет түргын үй қорын пайдалану режиміне токталып отейік.
Түрғын үйді (тұрғын үй-жайды) тұрғын емес мақсатта пайдалануға тек
заңнамада козделген жагдайларда ғана жол беріледі. Тұрғын үй қорын мақсаты
бойынша және басқа да максаттар үшін пайдаланған жағдайларда тұрғын үй
қорын бүзуға немесе бүлдгруге жол бер-меу талап етіледі. Тұрғын үйлерді
пайдаланушылар басқа тұрғьпадардың түру жағдайларын бұзбауға, қоршаған
ортаға залап келтірмеуге тиіс.
Тұрғын үйдегі тұрғын үй-жайлар тұрғын емес үй-жайларды қайта жабдыктау
мен кайта жоспарлауды үй-жай иесінін келісімімен және жобаның кұрылыс
нормалары мен ережелеріне сәйкес келуіне жауап беретін заңды немесе жеке
тұлға орындаған жоба болған жағдайда жүзеге асыруға болады. Үй-жайларды
қайта жабдықтау және қайта жоспарлау басқа меншік иелерінің мүдделерін
қозғайтын жағдайда олардың алдынала жазбаша келісімі талап етіледі.
Бір тұрғын үйге бірнеше құқыктардың болуы оны бірлесіп пайдалану
міндетіне алып келеді. Үй-жайлардын иелері (азамат-тар, занды түлғалар.
мемлекет) тұрғын үйді бірлесіп пайдалану үшін зандарда тыйым салынбаған кез
келген бірлестікке бірігуге күкылы. Тұрғын үй қорын басқаруды меншік иесі
жүзеге асырады.
Қазақстап Республикасының түрғын үй қорын мемлекеттік есепке алу, оның
кі.мге тиесілі екеніне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгілейтін тәртіппен мемлекет ушін бірыңғай жүйе бойынша жүзегс асырылады.
Тұрғын үй құқыктық қатынастарынан туындайтын барлык дауларды шешу сот
тәртібінде жүзеге асырылады.
Меншік иесінін және оның отбасы мүшелерінің катысуымен болатын тұрғын үй
құкықтық қатынастары. Қазақстан Республи-касының турғын үй заңнамасы тұрғын
үй жөніндеп меншік категорияларын тікелей түрғын үй қүқықтық қатынастарына
жатқызған, өйткені олар тікелей "Тұрғын үй катынастары туралы" КР заңында
реттелген. Сонымен бірге, бүл күқықтық қатынастар Азаматтык күқықтың жалпы
бөлімінде де толық қарастырылған, сондықтан бұл жерде тек түрғын үй иелері
мен олардың отбасы мүшелерінің түрғын үй құқықтарын қарастыруға ғана
тоқталған жөн.
Тұрғын үй қүқығының аясында ең алдымен тұрғын үйге жеке меншік күкығын
алу негіздерін қарастыру кажет болып табылатындығын атагі өткен жон. Азамат
өзінің түрғын үйге деген қүқығын оны кез келген занды тәсіл аркылы
иеленумен жүзеге асыра алады.
Тұрғын үй қүқығы түрғысынан алып қарағанда, меншік иесінің пайдалану
қүқығын өзіне тиесілі үйде жеке өзі (отбасы-мен бірге) түру қүқығы ретінде
қарастыру маңызды иелері және олардың отбасы мүшелері табылатын, ерекше
түрғын үй қүкык-тық қатынастары пайда болады.
Меншік қүқығы негізінде тиесілі түрғын үйді меншік иесінің оны жалға беру
жолымен басқаруы да түрғын үй-жайды пайдачану бойынша тұрғын үй күқықтық
қатынастарына алып келеді.
Меншік құқығы негізінде түрғын үйдің болуы адамды тур-тын үймен
қамтамасыз ету қажет деп танылатын азаматтардың категориясына жатқызбайтын
фактор ретінде қарастыруға болады. Және соның салдарынан біркатар тұрғын үй
құкықтық қатынастары қатысушыларының аясы ауысады.
Тұрғын үйдің жеке меншік иелері мен мемлекетгің зандык мотивациялары бір-
бірінен елеулі түрде ерекшеленетінін атап откіміз келіп отыр. Жеке тулға
түрғын үйді жеке меншік құкығы негізінде иелене отырып, екі түрлі мақсатты
коздеуі мүмкін: а) түргын үйді азаматтық айналымдағы азамагтық құқықтардың
кез келген баска да мүліктік объектісі сияқты мүлік ретінде иелену; б)
тұрғын үйді максатты объект ретінде иелену. Аталған мақсаттар бір-біріне
қарама-қайшы емес, және заңнама белгілі бір шамада тіпті екіншісін
біріншісіне бағындырады, өтйкені басқаша түрғын үй азаматтық-қүқықтық
мағынада зат функ-цияларын атқаруын тоқтатар еді. Бірақ, басқа жағынан
карағанда, оны пайдалануға қатысты белгілі бір ойға конымды шек-теулерді
колданбауға да болмайды. Дәл осы шектеулерде түрғын үйлер жоніндегі меншік
қатынастарыньщ түрғын үй-құқықтық элементі жасырынған.
Тұрғын уйлерді мемлекетпен иелену мақсатты сипатқа ие болғандықтан
және ол халықты түргын үймен қамтамасыз ету міндетін іпешуте
бағытталғандықтан негізінен түргын үй-қүқық-тық табиғатына ие. Сирек
жагдайларда ғана мемлекет тұрғын үйлерді айналымға арналған заттар ретінде
иеленеді.
Меншік иесімен түрғын үйді немесе оның бір бөлігін тұрғын емес
мақсатта пайдалану үшін мемлекеттік органдардың рүқсаты талап етілмейді.
Бұл орайда меншік иссі қүрылыс, тазалық, өртке қарсы жөне басқа да міндетті
нормалар мен ережелерді сақтауға тиіс, бұл тұрғын уйлер режимінен талап
етіледі. Егер күзіретті органдар міндетті нормалар мен ережелердің бүзылу
фактілерін не басқа азаматтардың қүқықтары мен мүд-делерін елеулі түрде
бүзуды анықтаса үй-жайдың меншік иесі зандармен козделген жауапкершілікке
тартылады және оның түргын үй-жайды мақсатқа сай емес бағьпта пайдаіану
күқығы іпектелуі мүмкін.
Меншік иесімен қатар, түрғын үйді, онымен бірдей негізде, түрғын үйге
қоныстанған онын отбасы мүшелері де пайдалана алады. Оларды коныстандыру
кезінде түрғын үй тек олардың түруы ушін арналғаны және пайдаланудың өзге
қүқықтары шек-телгендігі ескертілуі мүмкін. Меншік иесі отбасынын мүшелері
деп үнемі бірге түратын ерлі-зайыптылар мен олардың балалары танылады. Ерлі-
зайыптылардың ата-аналары, сондай-ак өздерінің отбасы бар және меншік
иесімен үнемі бірге түратын балалары өзара келісім бойынша ғана меншік иесі
отбасынын. мүшелері деп танылуы мүмкін. Еңбекке жарамсыз асырауындағылар,
егер олар меншік иесімен үнемі бірге түрса, меншік иесі отбасынын мүшелері
деп таныла алады.
Тұрғын үйдің меншік иесімен бірге түрып жатқан отбасы мүшелері
өздеріне меншік иесі берген түрғын үйге өздеріңін кәмелетке толмаган
балаларын түрғыза алады. Отбасының басқа мүшелерін түргызуға меншік иесінің
келісімімен ғана жол беріледі.
Меншік иесімен отбасылық қатынастар тоқтатылган жағдайда отбасыньң
бүрынғы мүшелері түргын үйді жалка алу мерзімін көрсетпестен, жалға алушы
құқықтарымен пайдалана алады. Мсншік иесі отбасы мүшссімен алдын ала
бекітілген жазбаша келісім жолымен отбасының бүрынғы мүшесімен тұрғын үй-
жайды пайдалануды жоққа шығаруы мүмкін.
Меншік иесі отбасының бүрынғы мүшелері түрғын үйді күтіп үстау және
коммуналдық қызметтердің ақысын төлеу жөніндегі шығындарға қатысуға
міндетті.
Отбасынын бүрынгы мүшелерінің түрғын үйді пайдалану қүқыгы тиісті
түрде қорғалады және олар өздерінін тургын үйді пайдалану қүқығын бүзған
кез келғен адамнан, соның ішінде меншік иесінен де аталған бүзушылықты
жоюын талап ете алады. Меншік иесі отбасының кәмелетке толган мүшелері,
соның ішінде бұрынғы мушелері, оздерінің түрғын үй-жайды пайдала-нуынан
туындайтын міндеттемелері бойынша ортақ мүліктік жауапксріігілікте болады.
Тұрғын үйге жеке меншіктік қүқықтық қатынастарының тоқтатылуы түрғын
үй заңнамасымен белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, азаматтық
зандармен козделген жалпы негіздер бойынша жүзеге асады. Меншіктену
қатынастарын тоқтатудың ерекшелігі мынада: уй орналасқан жер учаскесін
мемлекеттік қажеттіліктер үшін алып қойғанда (сатып алғанда) жеке мен-шікке
жана түрғын үйді беру көзделеді. Тұрғын үйге қатысты реквизиция қолданылған
кезде реквизицияланған тұрғын үйді кайтару мүмкін болады ("Тұрғын үй
қатынастары туралы" ҚР Заңының 29-бабының 2-тармағының 3-тармакшасы).
Бүдан шыгатын қорытынды - түрғын үйді меншік иесінің еркінен тыс алып
қойған кезде, бірақ оған занды жауапкершілік шаралары қолданылмайтын
жағдайларда, түрғын үйге деген қүқықтарды қамтамасыз етудің кепілдіктері
әрекет етеді.
Меншік иесіндегі тұрғын үйді алып қою жоніндегі түрғын үй
қатынастарының тоқтатылуымен бірге олар меншік иесі отбасының мүшелершде де
және басқа да түрғындарда тоқта-тылады. Бұл орайда, түрғын үйді орналасқан
жер учаскесімен бірге мемлекеттік қажеттіліктер үшін алып қойған (сатып
алған) кезде, отбасы мүшелері тұрғын үйден шығарылады және бұрынғы түрғын
үйдің өтемі ретінде алынған тұрғын үйде түру құқығына ие болады. Бұрынгы
тұрғын үйде түратын басқа адамдар басқа түрғын үй-жай берілмей шыгарылады.
Меншік иесінің еркі бойынша (сату, сыйға тарту) түрғын үйді меншіктену
құқығы тоқтатьшған жағдайда, егер тұрғын үйді сатып алушымен жасалған шарт
бойынша өзгеше көзделмесе, меншік иесінің отбасы мүшелері меншік иесі
отбасының бүрынғы мүшелері және уақытша тұрғындар басқа түұғын үй-жай
берілмей шығарылады. Егер тұрғын үйге меншік құқығын осылайша тоқтату
кемелетке толмаған балалардың тұрғын үй құқықтарына қатысты болса, онда
тұрғын үйді иеліктен айыруға қорғаншьшық пен қамқоршылық органдарының
келісімі талан етіледі.
Кондоминиум. Коп пәтерлі тұрғын үйдегі пәтерге, үйдің бір бөлігіне
меншік құқығы әр уақытта барлық меншік иелері мүдцелерінің өз
әрекеттесуімен байланысты. Осыны ескере отырып түрғын үй заңнамасымен
меншіктіц ерекше нысаны ретінде анықталған кондоминиум режимі енгізілген.
Кондоминиум қатынастарын бекіту тұрғын үйлер жөніндегі меншіктік
қатынастардың өзгеруінің салдары болып табылады, соның нәтижесінде тұрғын
үйлермен, олардың меншік иелерімен тығыз байланысты барлық мүлікті күтіп
ұстау жөніндегі ауыртпалықты көтеруді реттеу қажеттілігі пайда болды.
Бұрын бұл функцияны мемлекетпк коммуналдық-пайдалану органы атқарған.
Ол тұргындардан сол бір немесе өзге ережелерді сақтауды талап етуте
күзіретті болды, бұл орайда ол подъездердің баспалдактардың, лифтілердің,
шатырлардың, тобе-лердің, подвалдардың және т.б. жай-күйі үшш негізгі занды
жауапкершілікте болды, осының бәрін кешенді түрде түрғын үй корын
басқарумен, пайдаланумен, оның сақталуын қамтамасыз етумен байланысты
қатынастар ретінде белгілеуге болады. Қазіргі уакытта, мемлекет тұрғын үй
қорыы басқару бойынша функииялардың аз ғана бөлігін өзіне қалдыра отырып.
түргын үй қорып басқару, сондай-ак оны пайдалану, оның сакталуын қамтамасыз
ету жөніндегі тікелей функцияларды пәтер иелерініц оздеріне берді.
Сондықтан кондоминиумом үлестік меншік сияқты, меншік катынастарының
күрделендірілген нысаны ғана сиякты қарастыруға болмайды. Үлестік
меншіктіктің кәдімгі катынастарында бірінші кезекке үлесіік меншік
иелерінін күкыктарын болу міндеті шығады, ал олардын мүлікті күтіп-ұстау
ауыртпалыгын жүзеге асыруға катысуын камтамасыз ету тек комекші міндет
ретінде ғана корінеді.
Кондоминиумда тұрғын үй-жайлардың барлық меншік иелері үшін ортақ
маңызға ие болатын мүлікті басқару міндеті басымды больш табылады.
Кондоминиумның заттык қүқығы азаматтык-күқықтык эдебиетте жан-жакты
қарастырылгандықтан, біз бұл жерде оған тоқталмаймыз.
Үй-жайлардың меншік иелері ортақ мүлік пен үйді күтіп үстауға қажетті
барлық шыгындарға қатысуға міндетті екенін, олардьщ бөлек (жске дара)
меншігіндегі ортақ мүлік пен үй-жайларды сақтау мен қауіпсіз пайдалану үшін
жауапты бола-тынын ғана атап өтеміз.
Кондоминиум объектісін тіркегеннен кейініі бір айдан кешіктірмейтін
мерзімде үй-жайлардың меншік иелері кондоминиум объектісін басқару нысаны
туралы мәселені шешуге тиіс. Мұндай шешімге дейін кондоминиум объектісімен
біртүтас ксшен ретінде байланысты міндеттемелер бойынша, сондай-ақ түргын
үйді коммуналдық қызметтермен ортақтан-дырыла қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттер бойынша меншік иелері ортақ жауапты болады.
Біртүтас инженерлік және коммуналдық камтамасыз ету жүйесі бар және
біртүтас түрғын үй коммуналдық кешенді қү-райтын көп пөтерлі түрғын үйде
(немесе оның бір бөлігінде) кондоминимум объектісін бірлесіп басқарудың бір
нысаны ғана қолданылуы мүмкін.
Кондоминиум объектісін басқару нысаны оған қатысушылардың келісімімен
анықтачады. Ондай нысандарға мынапар жатады:
1) егер барлык меншік иелерінің саны торт адамнан аспаса,
олардың тікелей бірлесіп баскаруы;
2) үй-жай (пөтерлер) иелерінің кооперативу
кондоминиум объектісін үшінші (сырт) жеке (түрғын үйді басқарушы) немесе
занды (тұрғын үй пайдалану және комму-налдық қызмет корсету орны)
түлгалардың басқаруы;
Қазақстан Республикасынын зандарына қайшы келмейтін өзге де нысандар.
Кондоминиум объектісін басқару жөнінде шарт бойынша түрғын үй
пайдалану және коммуналдык кызмет көрсету орнына не түрғын үй баскарушысына
берілетін қүқықтар көлемі шартпен анықталады.
Үй-жайлар иелері түрғын үй пайдалану және коммуналдық қызмет
корсететін үйымдармсн осындай қызмет корсету туралы жеке шарттар жасасуга
қүқылы.
Үй-жайлар (пәтерлер) иелері кеишілігінің шешімі бойынша кондоминиум
объектісін басқару нысаны өзгертіле алады.
Басқа үйлермен бірге үй-жайлар иелерінің бір кооператив! басқаратын
түрғын үй-жайдың иелері көпшілік болып қабыл-данған шешім бойынша осы
кооперативіің қүрамынан шыгып, өзінің жске кооперативы қүруіа ие
кондоминиум объектісін басқарудың озге нысанын қолдануға қүқылы.
Кондоминиум кейбір жағдайларда мсмлекеттік түргын уйді баскару үшін де
қолданылады. Мемлекеттік меншік нысанына жататын түргын үйлер мен үй
жайларда, мемлекст жергілікті атқарушы орган нсмесе мемлекеттік кәсіпорын
түрғысынан меншік иелерінің бірі ретінде кондоминиум мүшесі және
кондоминиум объектісін бірлесіп басқару үшін меншік иеле-рінен күрылган
бірлсстіктін мүшесі болып табылады.
Тұрғын үйді беру жөніндегі шаргтык катынастар. Қазақстан
Республикасынын әрекет стуші түргын үй заңнамасы шарттық қатынастардын
ертүрлігімен ерекшеленеді. Олардың бір бөлігі түрғын үйлерді жеке меншікке
беруді көздесе, ал екінші бір бөлігі азаматтардың пайдалануына беруді
коздейді.
Тұрғын үйді жеке меншікке беру жоніндегі шарттарға негізінен мыналар
жатады:
- бүзылуға жататын үйді соның орнына сол манда немесе жакын жердегі жер
учаскесінде салынатын тұрғын үйді беру шартымен босату туралы шарт;
- құрылыс салушыға құрылыс аланында орналасқан және бұзылуға тиісті тұрғын
үйлерде тұратын азаматтарды орнына басқа түргын үйлер беру шартымен шығару
үшін түрғын үйлер
беру туралы шарт.
Бұл шарттар азаматтарда берілетін түрғын үйлерді пайдалану (жалга алу)
қүқығының пайда болуын көздеуі мүмкін, бі-рак бүл жағдайларда олардың
меншік иелері ретіндегі шектелген мүліктік мүдделері тиісті түрде өтелуге
тиіс.
Атаіған негіздер бойынша босатылатын (бүзылатын) түрғын үй азаматқа
меншік қүқығы негізінде тиесілі болмайтын жағ-дайда да жокқа шығарылмайды.
Онда оған жаңа түрғын үйді жеке менғшкке емес, пайдалануға беру негізді
болар еді.
Тұрғын үйлерді жеке меншікке беру туралы шарттарға, сондай-ақ түрғын
үйдің (үйдің бір бөлігінің) немесе түрғын үй кешенінің қүрылысына еңбек
етіп қатысқан адамға немесе қүрылысты қаржыландыруға өз қаражатымен
қатысқан адамға түрғын үй беру туралы шарт та жатады.
Тұрғын үйді пайдалануға беру жөніндегі шарттар түрғын үй-жайды күфделі
жөндеуден өткізу уақытына бекітіледі. Тұрғын үй, сондай-ақ негізінен
пайдалағіуга еңбек келісімшарттарының шарттары бойынша беріледі, енбек
келісім-шарттарынық шарт-тарымен түрғын үйлерді жұмысшының меншігіне
олардың әрекет ету мерзімдерінің өтуі бойынша немесе олардың әрекет етуі
басталғаннан кейінгі белгілі бір кезең өткеннен кейін беру көзделуі мүмкін.
Заннамамен орнына басқа түрғын үй беру жағдайымен бұзылуға тиісті
түрғын үйді босату туралы шарт ерекше реттелген. Жер учаскесінің
мемлекеттік қажеттер үшін бөлінуіне байланысты түрғын үйлерді бүзған
жағдайда тұрғын үйді бүзушы кұрылыс салушылар мен меншік иелерінің
(жалдаушылардьщ) арасында бүзылған тұрғын үй-жайлардың орнына бүрынғы
меншік иелеріне (жалдаушыларға) нақ сол немесе басқа жер учаскесіндегі
жаңадан салынған тұрғын үйлерден меншігіне (жалға) түрғын үй беру туралы
шарт жасалуы мүмкін.
Осындай шартқа сәйкес құрылыс салушы меншік иесіне (жалдаушыға)
заннамадаға көзделген талаптарға сай келетін жаңа тұрғын үй беруге
міндетті. Өз кезегінде бұзылуға тиісті тұргын үй иелері (жалдаушылар)
өздері орналаскан уй-жайларды шартта көрсетілген мерзімде босатуға
міндетті.
Шартта жаңа тұрғын үй берудің белгілі бір (өзге) мерзімдері, сондай-ак
басқа да жағдайлар көзделуі мүмкін. Атап айтқанда, мүмкін болатын өтемақы
сомасы, түрғын үйдің көлемі, қабаты, бөлмелер саны, отбасының қүрамы
анықталады.
Көшірілуге тиісті азаматтар жаңа түрғын үй берілгенге дейін осы елді
мекенде орналасқан әрі техникалык. және санитарлық нормаларға сәйкес
келетін уакытша тұрғын үйлерге, егер олар-дың келісімі болса,
орналастырылады. Уақытша тұрғын үй-жайға ақы толеу жоніндегі шығындар
қүрылыс салушыга жүктелсді, бүл өз кезеғінде оның түрғын үй беру жоніндеғі
өз міндетін түрақты негізде орындауы үшін қосымша ынталандырушы шара болып
табылады.
Егер жаңа тұрғын үй шартта көрсетілген мерзімде берілмесе, қүрылыс
салушы соттың шешімі бойынша өз қаражаты есебінен тұрған үйінен айрылған
меншік иесіне (жалға атушыға) шарттың ережелерінде көзделген талаптарға
сәйкес басқа турғын үй сатыл алуга міндетті болады. Сонымен қатар, қүрылыс
салушы шарттық міндеттемелердің бүзылуы салдарынан келтірілген залалды да
отеуге міндеттенеді.
Тұрғын үйді жалдау. Мсншік қүқығы негізінде түрғын үйді иеленбейтін
адамдармен түрғын үй-жайларды пайдалануды тікелей көздейтін негізгі
қүқықтық нысан болып тұрғын үйді жалдау шарты табылады. Түрғын үйді жалдау
шартына мүлікті жалдаудың бірқатар ортақ белгілері төн, бірақ ол тікелей
тұрғын үй заңнамасымен де реттеледі.
Тұрғын үйді жалдау шарты бойынша тұрғын үйдің иесі немссе оның
уөкілетті адамы (жалға беруші) азаматқа (жалға алушыға) және оның отбасы
мүшелеріне түрғын үйді ақы толеп пайдалануға беруге міндеттенеді.
Сонымен тұрған үйді жалдау шарты конеенсуалды, акылы және екі жақты шарт
ретінде жасалады.
Заңнамада тұрғын үйді жалдау шартының негізгі екі түрі нақты
ажыратылган; а) мемлекеттік түрғын үй корындағы түр-ғын үйді жалдау шарты;
б) жеке тұрғын үй қорыңцағы түрғын үйді жалдау шарты. Түрғын үйді жалдаудың
бірінші түрін тұрғын үйге мүқтаж азаматтарды есепке алу, түрғын үйлерді
беру және мемлекеттік тұрғын үй корындағы тұрғын үйлерді пайдалану бойынша
кешенді құқықтық қатынастар аясында қарастыру қажет, сондықтан оған талдау
кейінірек жасалады.
Жеке түрғын үй корындагы тұрғын үйді жалдау. Меншік иесі (меншіктің
жеке нысанына негізделген жеке немесе занды түлға) озі түратын түрғын үйді,
не негізгі мақсаты жатға алушыларға түракты немесе уақытша түру үшін берілу
болып табылатын тұрғын үйді жатға беруте қүқылы.
Жеке түрғын үй қорындағы тұрғын үйді жатдау шарттары (талаптары) жалға
беруші мен жалға алушы арасындағы шартпен де зандармен де реттеледі. Меншік
иесі тұрмайтын және меншік иесі турақты түратын тұрғын үйді жалдау шартының
шарттары арасында ерекшелік жасалған.
Меншік иесі тұрмайтын тұрғын үйді ол жазбаша түрде жасалған шарт бойынша
басқа адамға жалға бере алады.
Шарт тараптары болып жалға беруші - тұрғын үйдің меншік иесі болып
табылатын немесе заңнамамен не шартпен оны жалға беруге уәкілеттенген жеке
немесе занды түлга және жалға алушы - жеке түлға табылады. Тұрғын үй
құқықтық қатынастарының қатысушылары ретінде, шарт тараптарынан басқа
бірқатар жағдайларда басқа да субъектілер - жалға алушы отбасының мүшелері,
уақытша тұрғындар және қосымша жалға алушылар — бола алады.
Тұргын үй-жайга немесе жалга берілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz