Мемлекет туралы ақпарат

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

1. Мемлекттің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Мемлекеттің пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
3. Мемлекеттің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
4. Мемлекеттің шығу теориялары ... ... ... ... ... ... ... ...15
а) теологиялық теория ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
б) органикалық теория ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
в) диалектикалық.материалистік теория ... ... .20
5. Мемлекеттің мәні әлеуметтік бағыты ... ... ... ... ... .22
6. Қазақстан мемлекетін нығайту . тұрақтылық пен
дамудың басты факторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Қолданған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29

Қазақстан өз мемлекттік тәуелсіздігіне ие болып демократиялық, құқықтық, зайырлы мемлекет деп жариалады. Осы бағытта қыруар жұмыс істелді. Мемлекетті басқару, экономика, әлеуметтік саяси өмір, мәдениет, құқықтық тәртіпті сақтау, елді қорғау, сыртқы саясатты қалыптастырды.
Сонымен қатар демократия және азаматтардың құқықтары мен бостандыңтарына негізделген құқықтық мемлекетті азаматтардың құқықтық санасын қалыптастырмай, олардың қоғам мен мелекет алдында өз міндеттерін түсінбей, қоғамдық өмірдің маңызды жақтарын заң арқылы ретке келтірмеи құру мүмкін емес. Сондықтан заң білімін насихаттап, мемлекет пен құқықтық шығу тегін білу әрбір азаматтың парызы деп түсінемін.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылы маусымның 21-де қабылдаған. "Жалпыға құқықты оқытуды жузеге асыру шаралары" қаулысының зор саяси маңызы бар. Құқықты оқыту мен құқықтық тәрбие мәселесінің қажеттігі мемлекеттік саясаттың бір бөлігі, ал құқықтық мемлекет құру-еліміздің тарихи мақсаты емес пe? Құқықтық мемлекет құру үшін жаңа құқықтық жүйе қалыптастырдың, ол қоғам демократизациялауға, адамгершілікке баулуға, адамдарды қай жағынан болсын кемсітуді жойды. Жаңа заңдар қоғамды адамның дамуына, оның барлық қабілет мүмкіндігін өзінің және қоғамның игілігі үшін пайдалануға бағыттауы керек. Міне осындай құқықтық жүйе Қазақстан Респуликасы егемендігін иеленіп, тәуелсіз болғанан бастап қалыптаса бастады. Міне биыл тәуелсіздігіміздің 14 жылдығын тоилаудамыз, осы аз уақыт ішінде мемлекетіміз көптеген жетістіктерге жетті. Мемлекетпен құқықтың негізін оның шығу тегін түсіну кез-келген заңгердің міндеті десе де болады.
Мемлекеттік құқықтың пайда болуы жөніндегі мәселе көп уақытқа дейін дискусия болып келді. Біріншіден, бұл қиын мәселенің негізінде көптеген идеяалар, философиялық ағымдар және көзқарастар (мысалы: кейбіреулер мемлекетті әрқашан өмір сурген деген). Екіншіден тарихи және этнографиялық ғылымдар мемлекет пен құқық шығу тегін жаңадан енгізді.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.- Алматы: Жеті жарғы, 1995.-48 бет
2. Мемлекет жəне құқық теориясын. Қ.Д.Жоламан, А.Қ.Мұхтарова, А.Н.Тәукелев. Алматы 1999 жыл.
3. Ағдарбеков Т. Мемлекет және құқық теориясы. Оқулық – Алматы: «HAS» баспа компаниясы, 2003.-328 бет.
4. Баққұлов С. Құқық негіздері: Оқулық, 2-ші басылым. Алматы, 2004.- 248 бет.
5. Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. Мемлекет және құқық негіздері: оқу құралы.- Астана: «Фолиант», 2001.-252 бет.
6. Ибраева А.С., Ибраев Н.С. Теория государства и права: Учеб.-метод.пособие.- Алматы: Оркениет, 2000.-199 с.
7. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық. /Құраст. Е.Баянов.-Алматы, 2003.-692 бет.
8. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығының негіздері – Алматы: Атамұра, 2003.- 192 бет.
9. Сапарғалиев Ғ., Ибраева А. Мемлекет және құқық теориясы: оқу құралы.- Алматы: Жеті жарғы, 1998.- 192 б.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Мемлекттің пайда болуы мен шығуы. Курстық жұмыс.

Жоспар:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .3

1. Мемлекттің
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2. Мемлекеттің пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .6
3. Мемлекеттің
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .11
4. Мемлекеттің шығу теориялары ... ... ... ... ... ... . ... ..15
а) теологиялық
теория ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .17
б) органикалық теория ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 18
в) диалектикалық-материалистік теория ... ... .20
5. Мемлекеттің мәні әлеуметтік бағыты ... ... ... ... ... .22
6. Қазақстан мемлекетін нығайту - тұрақтылық пен
дамудың басты
факторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .28
Қолданған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .29

Kipicпe.
Қазақстан өз мемлекттік тәуелсіздігіне ие болып демократиялық,
құқықтық, зайырлы мемлекет деп жариалады. Осы бағытта қыруар жұмыс істелді.
Мемлекетті басқару, экономика, әлеуметтік саяси өмір, мәдениет, құқықтық
тәртіпті сақтау, елді қорғау, сыртқы саясатты қалыптастырды.
Сонымен қатар демократия және азаматтардың құқықтары мен
бостандыңтарына негізделген құқықтық мемлекетті азаматтардың құқықтық
санасын қалыптастырмай, олардың қоғам мен мелекет алдында өз міндеттерін
түсінбей, қоғамдық өмірдің маңызды жақтарын заң арқылы ретке келтірмеи құру
мүмкін емес. Сондықтан заң білімін насихаттап, мемлекет пен құқықтық шығу
тегін білу әрбір азаматтың парызы деп түсінемін.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылы маусымның 21-де
қабылдаған. "Жалпыға құқықты оқытуды жузеге асыру шаралары" қаулысының зор
саяси маңызы бар. Құқықты оқыту мен құқықтық тәрбие мәселесінің қажеттігі
мемлекеттік саясаттың бір бөлігі, ал құқықтық мемлекет құру-еліміздің
тарихи мақсаты емес пe? Құқықтық мемлекет құру үшін жаңа құқықтық жүйе
қалыптастырдың, ол қоғам демократизациялауға, адамгершілікке баулуға,
адамдарды қай жағынан болсын кемсітуді жойды. Жаңа заңдар қоғамды адамның
дамуына, оның барлық қабілет мүмкіндігін өзінің және қоғамның игілігі үшін
пайдалануға бағыттауы керек. Міне осындай құқықтық жүйе Қазақстан
Респуликасы егемендігін иеленіп, тәуелсіз болғанан бастап қалыптаса
бастады. Міне биыл тәуелсіздігіміздің 14 жылдығын тоилаудамыз, осы аз уақыт
ішінде мемлекетіміз көптеген жетістіктерге жетті. Мемлекетпен құқықтың
негізін оның шығу тегін түсіну кез-келген заңгердің міндеті десе де болады.
Мемлекеттік құқықтың пайда болуы жөніндегі мәселе көп уақытқа дейін
дискусия болып келді. Біріншіден, бұл қиын мәселенің негізінде көптеген
идеяалар, философиялық ағымдар және көзқарастар (мысалы: кейбіреулер
мемлекетті әрқашан өмір сурген деген). Екіншіден тарихи және этнографиялық
ғылымдар мемлекет пен құқық шығу тегін жаңадан енгізді.
1. Мемлекеттің түсінігі.

Мемлекеттің түсінігі жөнінде сұрақ, мемлекет сияцты көне және қиын
болып келеді. Барлық елдердің, халықтардың философтары және заңгерлері осы
сұрақты шешуде. Ежелгі Рим Грециядан біздің кезге дейін байланыстырды.
XX ғасырдың басындағы мемлекеттанушы А. Паршин былай деген екен,
"Мемлекет деген не? - міне адамзат алдындағы ашық сұрақ осы" - депті. Әрі
қарай "Осы сұраққа дұрыс жауап барлық халықтар өмірінде үлкен мағынаға ие
болды".
Тағыда Австриялық заңгер Г. Кельзен "Мемлекеттердің түсінігін анықтау
шындылығы бұл терминнің әр турлі предметтерді және құбылыстарды
білдіретіндігімен тереңдей түседі" деген.
Бұл термин ең кең мағынада "Қоғамның ерекше бір турі" деп, ал торы
мағынада қоғамның ерекше бір органы деді. Мысалы: басқару органдары немесе
субъектілерді сондай-ақ нәсілдерді немесе аймақты айтуға болады.
Құқықтық норматизімнің негізін қалаушы Келъзеннің ойынша мемлекеттің
түсінігі:
Біріншіден заңи мағынада мемлекет автордың ойынша "Заңи таза позиция"
ретінде қаралуы мүмкін. Мемлекет заңды тұлға "Құқықтық феномен" болып,
өзіндік бір корпорация болып ұсынылуы мүмкін.
Екіншіден мемлекет түсінігі әлеуметтік мағынада қолданылады. Бір
аспектіде құқықтық тәртіпке және құқықтық нақтылыққа тәуелсіз әрекет ететін
қандайда бір "Әлеуметтік қауымдастық" деуге болады.
Үшіншіден мемлекеттің түсінігі тірі "табиғи организм" деп анықталуы.
Осындай тұрғыдан келгенде "Әлеуметтік биологияның формасы" деп айтуға
болады.
Төртіншіден мемлекет түсінігін "Нормалар жүйесі", "Нормативтік тәртіп"
немесе "Саяси ұйымдасқан қоғам" мемлекет билік деп анықтады. Автор ең
алдымен мемлекетті саяси сипатты деген. Ол неге саяси ұйым болады, оның күш
қолдану мен монополияға иеленгендіктен күш қолдану тәртібін белгілейді.
Әрине мемлекеттің даму жолдары әртурлі болды. Мысалы: антика дәуірінің
әйгілі ойшылы Аристотелъ мемлекетті "азаматтардың басқа қатынасты қажет
етпейтін және ешкімге байланысты емес өзіндік мәні бар қасиетінен табылатын
қатынас" деген. Қайта өрлеу заманының ойшылы Никколо Мокнавелли мемлекетті
"нақты мемлекеттің мүддеулерін орындауда істелуі болуы керек жалпы игілік".
XVI ғасырдағы ірі Француз ойшылы Жон Боден мемлекетті "жануялардың
жоғары билікпен жалпысы бар деп олардың жақсылықтардың және әділеттіліктің
өмірлік бастауынан нәр алатындығын сендіріп құқықтық басқару" деген.
XVI ғасырдағы агылшын филосовы Томос Гоббс көптеген тұлғалардың
шарттардағы еркі барлығының еркі деп, тәуелсіз сондыңтан бейбітшілікті және
қорғанысты сақтау үшін күш қолдану мүмкіндігі бар бірлескен тұлға.
Лейберализмнің идеялы-саяси доктринасының негізін қолаушы, ағылшын
философ - материалисті Джон Локк (1632-1704ж.) мемлекетті "Өктемдік күшпен
көрінетін, жалпы ерік" яғни "мемлекетке кіретін" азаматтардың көптілігі. Ол
мемлекетті бір тұтас негіздерде олармен белгіленген жалпы заңға бағынып
біріккен адамдар тобы.
Міне осымен мемлекетті басқа авторлар - заңгерлер, философтар,
социологтар, кейінгі мерзімнен осы кезге дейін әртурлі түрде сипаттады.
Неміс әдебиеттерінде мысалы: бір жағдайларда "жалпы жоғары билік астында
белгілі бір территорияда біріккен ұлттық өмірдің біріккен ұғымы" (Р. Молъ).

2. Мемлекеттің пайда болуы.

Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы және мемлекеттің пайда болуының
алғы шарттары. Мемлекеттің пайда болуына өзінің сипатына, бағытталуы мен
ерекшеліктеріне сәйкес, нысандарын қажет етпеген және мемлекет болғанға
дейінгі, басқа нысандарды пайдаланып келген алғашқы қауымдық қоғамның даму
кезеңдері тікелей ізашар болып отыр. Экономика мен басқа да тіршілік ету
салаларының өте төмен деңгейімен ерекшеленетін алғашқы қауымдық қоғам,
алдын-ала қоғамдық өмірдің жобалы сатысынан объективті түрде өтіп,
(мемлекеттік деңгейіне дейін өсуі керек. Ол жануарлар әлемінен енді ғана
бөлініп шыққан, өзінің өткен өмірінің ашық та анық таңбасы бар адамның көп
жағдайда табиғаттық дүлей де соқыр күштерінің алдында дәрменсіз болып
қалатындығымен жағдайды бірден бағдарламай, өзінің іс-әрекетімен қылығының
аяғы неге апарып соғатындығын болжай алмайтындығымен сипатталатын. Ол
тамақ, киім және басқа тіршілікке қажетті заттарды табудың жетілмеген,
дерекі құралдарын пайдаланады, соған қарай қоғамды еңбек өнімділігі
табыстың жинақталып, осында қалып қалуына мүмкіндік жасай алмады. Ол
қалдықсыз пайдаланылды. Осындай өте қиын жағдайларда, тіршілік ету үшін
адамдардың алғашында шағын ғана от басылық кезбе топ құруға, кейінірек -
қауымның құрамы бойынша одан әлде қайда көбірек болып топталуы қажет болды.
Бұл топтар негізінен туыстық қатысы бар адамдардан құрылды. Кезбе топтың
немесе қауымның мүшелерімен туыстық қатысы жоқ адамдарға сенімсіздік
көрсетіліп, олар ортаға жіберілмеді. Біртіндеп қоғамның негізін салған
рудың адамдары бөлектеніп шыға бастады. Ол үшін олардың мынадай
ерекшеліктері болуы керек болды:
1) сол кездегі іс-әрекеттің негізгі салаларының қамтуға мүмкіндік
беретін қоғамдық өмірдің өзіндік бір нысаны ретінде ортақ шаруашылықты
жургізе алатын, ұжымдық тұтынуды жузеге асыратын, ұжым мүшелерінің қажетін
қанағаттандыратын болуы керек;
2) туыстық жағынан аса жақын емес, сондай – ақ толудағы мақсат,
мүдделері де бөлектеу ру мүшелері айтарлықтай ұйымшылдың көрсетіп, бір-
біріне көмектесіп, қауіп-катерден бірлесіп қорғануы керек;
3) осыған сәйкес руды басқару жүйесі құрылды: ру тіршілігінің негізгі
мәселелері барлық ру мүшелерінің дауысы тең болып саналатын рудың жалпы
жиналысында қаралып, сонда шешілді; жалпы жиналыс қандай да бір қоғамдық
міндет жүктелетін ру басшысын, әскер басшысын, әскер басын және басқа да
адамдарды сайлайды, сондай-ақ олардың қызметіне бақылауды жүзеге асырады.
Ру адамдар арасында алғашқы қауымдық құрылыстың ұжымы ретінде қоғамдық
тұрмыс жүйесін толық қамтыған жоқ- ол небәрі осы жүйенің бір буыны ғана
болды. Бірнеше ру фротийге бірікті, ал бірнеше фроторий тайпа құрды. Кейде
тайпалар одағы сияқты бірлестіктіруді де кездестіруге болады. Бұдан кейінгі
кезеңдерде алғашқы қоғамның негізінде болған өзгерістер оның барлық
тараптарына қатысты болды. Тұрмыстық экономикалық саласында болған
өзгерістердің маңызы айрықша еді. Куннен күнге өндіргіш күштер жетіле
бастады: егер алдымен жабаиы аңдарды аулау бағыты басым болса, сосын
солармен қатар, мәдени дақылдарды сеуіп, мал өсіру қолға алына бастады.
Сүйектен, тастпан, ал кейінірек қоладан еңбек құралдары, аң аулайтын және
қорғанатын құралдар қолдана бастады. Адамның тұтынған затынан өндірген
затының артылып қалуы ұшырасты. Артық дуниесі көбейгендер оқшауланып шыға
бастады. Сөйтіп, осының негізінде жеке меншік пайда болды да, біріңғай
әлеуметтік қоғамда улкен бір өзгеріс жасап, оны байлар мен кедейлер деп екі
топқа бөлді. Осы кезеңдегі ірі қоғамдық еңбек бөлінісінің (қалған
жұртшылықтан бақташылар тайпасының бөлініп шығуы; қолөнердің егін
шаруашылығынан бөлінуі; көпестер тобының пайда болуы) әсерімен бұл
процестер тереңдей тусті.
Біртіндеп басқарудың рулық ұжымы мен қоғамдық тұрмыс қоғамның жаңадан
тіршілік ету жағдайларында қайшылықтарға кездесе бастады да, өздеріне
жүктелген міндетті орындай алмайтын жағдайға жетті. Оның қоғамның өзгерген
жағдайын ескере алатын жаңа ұжымға, - мемлекеттке жол берілуі керек болды.
Мемлекет тақыр жерден паида болған жоқ. Ол рулық басқару жүйесін жоққа
шығару және сонымен бір мезгілде оның өзіндік бір жалғасы болып табылады.
Олардың арасында жақсы жаңалықтан кеиде емес кейбір институттардың
сабақтастығы аиқын көрініп тұр. Біріншіден, рулық басқарудың көптеген
институттары ысырылып тасталып, билік ету мәжбурлеу бағытындағы басқасымен
алмастырылды. Екіншіден, рулық басқарудың бірқатар институттары (мысалға
әскери басшылар мен көсемдер немесе сайлау институты) елеулі өзгерістерге
ұшырап, қоғамның тіршілік әрекетінде жаңа жағдайларға бейімдеді, сипатын
функциясымен міндетін өзгерті, қалай болғанда да сақталып қалды. Үшіншіден,
бұл процесте басты нәрсе әлеуметтік жағынан әр алуан, онтогонизімдерімен
және жүрегімен сипатталатын қоғамға арналған әкімшіл-бұйрықшыл, мәжбурлеу-
күштеу сипатындағы жаңа институтардың қалыптасуы, опробациялануы,
іріктелуі, жетілдірілуі болып отыр.
Көріп отырғанымыздай, алғашқы қауымдық қоғам дамуының табиғи барысының
өзі, әрекет етіп отырған барлық факторлардың объективті және субъективті,
ішкі және сыртқы маңызды және екінші кезектегі жиынтығы мемлекеттің пайда
болуына алып келді.
Мемлекеттің пайда болуының бірнеше моделъдері бар, соның ішінде өзінің
Қазақстан аумағындағы мемлекеттің паида, болуын білу маңызды болып
табылады.
Қазақстанның аумақтық, табиғи - географиялық, топырақ климаттық
жағдайлары, оны мекендеген халықтың ерекшеліктері алғашқы қауымдық
құрылыста және одан кейінгі кезеңдерде басқару нысанын қалыптастырып,
дамытуға, ұйымдастыруға және тіршілік етуін қамтамасыз етуге әсер етті.
Үлкен кең даланың өзі де алғашқы тобырдың, қауымның, таппаның бір орында
тұрақтамай, үнемі көшіп қонып жүруіне жағдай тұғызғандай еді. Сонымен қатар
ұлы дала жері жоқ көптеген көршілес тайпалар мен халықтардың осында келіп
орнығып, турып қалсаң деген көз құртына айналды. Қазақстан аумағының
көптеген миграциялық тасқындардың түсініскен жерінде, халықтың жер
аударылуы жолында болғандығының да әсері болды. Осының барлығы аталған
аумақта мемлекеттің пайда болу процесінің бірқатар еркешеліктерінің болуына
алып келді.
1. Қазақ даласы бір халықтың емес, көптеген халықтардың (соқтар,
үйсіндер, хундар, сорматтар ж. т. б.) мекен болғандардың бірі екіншісін
қуып шығыһ сосын өздері жаңа "келімсектердің" шабылуына ұшырап жатты. Ру -
тайпалық институттарды мемлекеттікке қайта құру процесінде ащын жупелікпен
сабақтастықтың болуы кейде қаралмады да. Кейде мемлекеттіктің бір халықта
пайда болған нысаны согыстық немесе басқа да бір осындай жағдайлардық
салдарынан жойылыпкетеді де, белгілі-бір уақыт өткен соц басқа халықтарда
пайда болады.
2. Дамудың мемлекеттік сатысына жеткен көршілері жаулап алған алғашқы
қоғамдық құрылыстық сатысындағы кейбір тайпалар мемлекеттілікке өзінің
еркінен тыс ұмтылады. Мұндай жағдайда олардың дамуының табиғи барысы
жылдамдаған сияқты болады. Мысалы: сақ тайпалары Александр Мокидонскидің,
парсы патшасы Кирдің, Дарий 1-дің әскерлерінің шабуылына ұшырады: олардың
толық немесе жартылай жаулап алуы, жаулап алушылардың басқарудың
мемлекеттік нысанын енгізгендіктен, алым салықтар төлеуімен үлесіп отырды.
Бостандық пен тәуелсіздік алған бұл тайпалар бурынғы мемлекетке дейінгі
нысанға қайта оралу мүмкіндігіне ие болды, бірақ көбінесе мұндай
жағдайларда жаңа мен ескінің синтезі байқалатын.
3. Тікелей Қазақстан аумағында мемлекеттің пайда болуы мұнда
мемлекеттің ролъінің күштілігімен сипаталатын өндірістің азиялық тәсілі
сияқты тарихи формацияның бекуімен байланысты. Жер, мал, жапылым, су
шаруашылығы объектілері өндірістің негізгі құрамына айналды, оларды иелену
үшін қырғын ұрыстар болды. Соның барысында рулық байланыстар мен қарым
-қатынастар, ішінара балмаса, бурынғы тұрақтылығын жоғалта бастады. Уақыт
өте келе олардың байланысы мен қарым - қатынасы басқаша жаңғыруы немесе
жойылып кетуі керек болды.
Қазақстан жерін мекендеген тайпалармен ұлыстардың мемлекет құруының
тағы бір ерекшелігі бұл процестегі армияның үлкен ролінің болуы. Ол бірден
- ақ қуғын-сургін мәжбурлеу механизімінде басты орын алды. Қандап да бір
режимнің тағдыры, биліктің жузеге асырылуы сипаты соған тәуелді болды.
Пайда болған мемлекеттер шығыстық деспоттық үлгісімен құрылды және
өзінің қол астындағы азаматтарына айтарлықтай дәрежеде билік жургізе
алатын. Олар негізінен әр алуан "шығыстық" нысанда, монархтық (қағанат,
халифат, хандың) еді. Өзінің құрамында орталыққа бағынатын үлкен аймақтық
мемлекеттік құрылымдарды жие-жие бірлестіріп отырса да, олар алаида,
васалитет - суверенитеттің негізінде Мемлекет туралы бұл түсініктің ашып,
нақтылай отырып, әрбір белгі соғылып, белгілерге егжей - тегжейлі тоқталып,
оның мазмұнды және мәнді сипатамасына тереңірек үңіліп, әрекет ету
механизімін көрсету қажет.

3. Мемлекеттің ұғымы.

Мемлекеттің рулық басқару ұйымының басты айырмашылығы сол, онда
арнаулы кәсіби басқару және мәжбурлеу аппаратының болуымен немесе оқу және
монографиялық әдебиеттерде атайтындай жария биліктің болуы тән. Бұл жердегі
әңгіме қоғамнан бөлініп шыққан. Басқарудың негізгі жұмысына, кәсібіне,
мамандығына айналған, одан әрі біртіндеп көбейе бастаған адамдар туралы.
Басқарушы адамдардың мұндай ерекше тобын алғашқы - рулық басқару ұйымы
білген емес. Ол тек қана басқарудың мемлекеттік жүйесіне тән нәрсе; олар
мемлекеттің абройсыз үлкен механизмін іске қосады. Нәтижесінде мемлекеттің
барлық халқы бір жақтан басқарылатындарға, екінші жағынан басқаратындар мен
басқару жөніндегі мамандарға бөлінген сияқты. Сөйте тура екіншілерінің
біріншісіне қатысты тек қана басқару функцияларын емес, сондай-ақ кейбір
мәжбурлеп ықпал ету шараларын да ресми түрде жузеге асыруына хақысы бар.
Мемлекеттің басқа бір ерекше белгісі, өзінің өмір суруі үшін халықтан
салық жинауға мәжбур болды. Салық - бұл мемлекеттің өмір сүріп, тіршілік
етуінің экономикалық негізі. Салықсыз ол күн көре алмайды, өйткені қаржының
жетіспеуінен немесе болмауынан оның букіл тіршілігі қиындады. Салықты
мемлекеттің барлық азаматтары, соларға қоса шетелдіктер азаматтығы жоқ
адамдар да төлейді. Халықтың шамалы бөлігі ғана босатылады. Мемлекет
салықтан түскен қаржыны басқару және мәжбурлеу аппаратының орасан зор
армиясын ұстауға, мемлкеттің жургізетін ішкі саяси және сыртқы саяси
шараларын қаржыландыруға, медицинаны, білім беру, ғылым, мәдениет салаларын
қолдауға, экономиканың маңызды салаларын ынталандыруға, қоғамдық
қауіпсіздікті, құқық тәртібін және қылмыс пен құқық бузушылықпен күресті
қамтамасыз етуге пайдаланды.
Мемлекеттің ерекше белгілерінің біріне оның өз азаматтарын аумақтық
принцип бойынша бөлетіндігі жатады, ал алғашқы - рулық басқару ұжымының
негізі мүлдем басқаша қандас туысқандардың баиланысы мен қарым -
қатынасынан құралады. Енді соңғысы бұрынғы маңызын жойды, басқару ісінде
басым болудан қалды. Керісінше, мемлекет азаматтарға өздеріне тиісінше
құқықтарын бөліп, оларға міндеттер жүктеу туралы мәселені шешкен кезде,
оларды басқару, ұйымдастыру және басқа да шараларға тарту негізінде ең
алдымен олардың аумақтық тиістілігін, тұрғылықты жерін ескереді.
Мемлекеттің даму барысында халықтың аумақтық принципі бірқатар
мемлекеттік құқықтың институтарымен тұтас алғанда жанама түрде байланыс
орната алады, ол оны нақтылай тусуге, тереңдетуге, айқын мазмұнмен
толықтыруға бағытпталған еді.
Олардың ішінде қандай да бір мемлекетке тиісінше бекітілген азаматтың
институты ерекшеленеді. Басқа тұлғалардың бәрі шетелдіктер немесе
азаматтығы жоқ тұлғалар болып табылады. Азаматтардың мәртебесіндегі
айырмашылықтарының, сондай - ақ шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғалардың
арқасында мемлекет халықты "өзіміздікі" және "өзіміздікі емес" деп
деферещиялайды. Сыртқы (мемлекеттер арасындағы) және ішкі (автономиялық
және әкімшілік - аумақтық бөліністер арасындағы) шекаралар институтының
маңызы айтарлықтай. Олардың көмегімен мемлекеттік биліктің кеңестіктегі
шегі, сондай-ақ мемлекеттің егемендігінің құрамдас бөлігі болып табылатын
аумақтың билік ету институты анықталады.
Мемлекет басқа ұйымдардан қоғамда әрекет ететін құрылымдарымен және
институттары мен, егемендік сияқты қасиетімен ерекшеленеді. Бұл қасиет
мемлекетті басқа ұйымдардан, қоғамның құрылымдарымен институтарымен жоғары
қойып, оған өзіндік басымдық, қайталанбас ерекшелік береді. Егемендіктің
екі құрамдас бөлігі бар; устемдік және тәуелсіздік. Мемлекеттік биліктің
устемдігі деп өз аумагындағы ең жоғарғы билікті айтады. Аумағында жұмыс
істеп тұрған барлық ұйымдар, бірлестіктер, құрылымдармен тұлғалар
мемлекеттің басымдық ролін мойындайды, өздерін оның мәртебесімен маңызынан
төмен қояды. Олар мемлекеттік биліктің бұйрығын орындауға, мемлекеттің
белгіленген тәртібін сақтауеа міндетті, Мемлекетте тиесілі аумақты бірде
бір ұйым, бірлестік немесе құрылым мемлекетке қарсы келе алмайды.
Егемендіктің екінші бір құрамдас бөлігі болып саналатын тәуелсіздіктің
мәнісі, мемлекет өзінің билігін дербес жургізеді, оның стратегиялық бағыты
мен тактикалық жолын өзі таңдайды, өз ісіне ешкімді араластырмап, ішкі және
сыртқы саясатын өзі жасапды, басқаның үстемдігіне жол бермейді. Тәуелсіздік
ұғымының ішкі аспектісі мемлекетттің ішінде жұмыс істейтін бірде-бір
ұйымның, бірлестіктің және құрылымның мемлкеттік биліктің дербестігіне қол
суға алмайтындығына ерекше көңіл аударуға міндетті. Ал тәуелсіздіктің
сыртқы аспектісі, егемен мемлекет басқа мемлекеттермен, халықаралық
ұйымдармен дербес қарым-қатынаста сақтайды дегенді білдіреді.
Мемлекет елдің, қоғамның, халықтың билігінің өкілдері. Қоғамның,
елдің, халықтың мудесін ол толығымен көздей алды ма жоқ па, қоғам, ел халық
оған өкілеттік берді ме, жоқ па оған қарамастан бұл мәселенің дұрыс жауабы
алдын ала туйінделіп қалған. Қоғамда, елде, халықтың арасында жұмыс істеп
жатқан басқа бірде бір ұйым (бірлестік құрылым) қоғамның елдің халықтың
еркі мен мүддесін білдіруші екендігін, барлық деңгепде және барлық жағдайда
оларды көрсете аламын деп мәлімдеуге батылдық білдіре алмайды. Буған
үміткер болудың мемлекетке ғана берілген. Мемлекеттің мұндай қасиеттерінің
молдығына дауы жоқ.
Мемлекеттік басқарудың құқықтық нысанын, реттеуді және ықпал етуді
пайдалануы оның міндетті белгісі болып табылады. Олардың алдында тұрған
міндетті мемлекет құқықсыз шеше алмайды. Егер мемлекеттің аумағында
орналасып, жұмыс істеп тұрған басқа ұйымдар бірлестіктермен құрылымдар
құқық шеңберінде әрекет етіп, құқық тәртібін сақтауы, заңдармен басқа да
құқықтық нұсқауларды орындауы қажет болса, онда құқық аясындағы мемлекеттің
қызметі мүлдем басқаша, маңызды ерекшелігімен сипаталады және әр алуан; бұл
айтылғандардан басқа мемлекеттің құқық шығармашылық монополиясы, сондай-ақ
құқық қорғау, бақылау, қамтамасыз етіп кепілдік беретін функциялары бар.
Мемлекет қоғамдағы негізгі өзара қарым - қатынаста әзінің қызметіндегі
басты демеу болып отырған құқық бастауына сүйенеді.
Мемлекетте ішкі және сыртқы функциялардың жиынтығы болуы және оларды
органдар, мекемелермен билік құралдарының жүйесімен жузеге асыруға
бейімделуі (бұл мәселелер төменде егжеп-тегжейлі қарастырылатын болды)
мемлекеттің айрықша белгісі болып табылады.
Осыған дейін айтылып келген, мемлекеттің ерекшелік белгілерінен басқа,
мемлекеттің элементтері туралы да апту керек, ол отандық оқу және
монографиялық әдебиетте халықпен аумақғы мен дейді. Ол тіршілік ету және
даму процесінде мемлекет сүйенетін объективті тірек ретінде түсіндірілуі
керек. Халықсыз аумақсыз мемлекет жоқ және болмайды да, соңғысын табиғи
факторға немесе мемлекеттің материалдық құрамдас бөлігіне жатқызу керек.
Қазақстан халқының тарихи қалыптасқан аумағы бар. Қазақстанның аумағы бес
мемлекеттермен шектес: Ресеймен, Қытаймен, Өзбекстанмен, Қырғызстанмен және
Туркменстанмен мемлекетіміздің аумағы біртұтас және оған қол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.