Сәкен Сейфуллин жайлы

СЫМБАТ СЫРЛАРЫ
РЕВОЛЮЦИОНЕР ҚАЙРАТКЕР
ӨНЕРДІҢ АСҚАРАЛЫ АСУЛАРЫ
АЛДЫМЕН — ӘЛЕУМЕТ ІСІ
РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ КӨРКЕМ ШЕЖІРЕСІ
ҚҰРМЕТ

Сәкен Сейфуллин жайында ғылыми зерттеулер мен жазылған шығармалар, арнау өлеңдер мен ән-жырлар аз емес.
Сәбит Мұқанов 1957 жылы ноябрь айында Қазақстан Жазушылар одағының залында ірі еске түсіру кешінде сөйлеген екі сағат-естелігінде «Еркек кіндіктіде Сәкендей сұлу адамды кездестірген емен» деген болатын.Сонда Сәкеңді көзімен көріп, қасында жүрген ақын-жазушылар бастарын шұлғып, «рас, рас» деген еді. Сәкен аты аталған шақта толып жатқан қасиеттеріне ажар-көрік берген әсем келбеті көзге елестейтін сияқты.
Бұл ойды орыстың тамаша жазушысы Галина Иосифовна Серебрякова былай жалғастырады:
«Сәкен Сейфуллиннің өр тұлғалы сұлу келбетіне мен қайран қалдым. Ұзын бойлы, Ақкұба жүзі құбыла құлпырады. Ұшқын атқан ақылды қара көздері әлі есімде. Ол жанарын тура қадап, адалдықпен тік қарады, сол сәтте ежелгі парсы жұртының хас батырларына ұқсап кетті.
Оның табиғи сымбаты қандай болса, жан-дүниесі онан да сұлу еді» Сәкен ақын болсам деп армандады ма, жоқ па, әйтеуір ауылдағы ойын-сауықта өзіне біткен қоңыр дауыспен сызылта ән салғаны анық. «Әнші бала» атануына әсем даусының күші жетпеді емес, жетті, бірақ Арқаның шертіп тартатын ойлы күйлері Сәкенге еріксіз домбыра да ұстатқан еді. Әншілік пен күйшілік екеуі Сәкен өмірінің әрбір кезіне өздерінің қолқабысын тигізген-ді.
Қазақ мәдениетіне, әсіресе оның музыкалық өнеріне өлшеусіз жанашырлық жасап, мұхиттай мол ән-күйлерінен «Қазак халқықың 1000 әнін» 1925 жылы жарыққа шығарған Александр Викторович Затаевичтің қасиетті есімін құрметпен атағанымыз абзал. Қазақтың «әу»деп аузын ашқандарын емес, шын мәніндегі өнерпаздарының көбімен кездесіп, ән жазып алғаны кітабында сайрап тұр. Қазакстан Халық Комиссарлары Советінің председателі қызметін атқарып, қызу еңбекпен жүрген Сәкен Сейфуллинді Александр Викторовичтің қалай «қолға түсіріп алғанына» қайран қалмасқа болмайды. Фольклор тілімен айтқанда, Сәкеннің ықтиятты, ынталы информатор (білгенін айтып, тартып беруші) болғанына қуанамыз. «Қолым тимейді» деп сызданып, төрешілдік көрсетсе, біз бұл дүниелерден ада қаларымыз анық қой.
А.Затаевич Сәкеннен 7 ән мен күй жазып алған. Әрбір информатор мен ән-күйге анықтама беретін әдеті бойынша А. В. Затаевич Сәкенді «әнші және күйші. Ақмола өңірінің әндерін жақсы біледі» деп санайды. Егер А. Затаевичтен мұндай баға алатын болса, қарапайым қазақ ортасында Сәкеннін, өнердің өр биігіне қол созар мүмкіндігі бары айқын ғой. Сәкен айтқан әндер мен тартқан күйлердің сыр-сипаты да, оңай-ауырлығы да, мазмұны да ойланып-тануға тұрарлық. Соңғы он бес-жиырмадан бері көбірек ойнала бастаған шертпе күйлердің ішінен Сәкен ең бір өзектісін А. Затаевичке тартып берген. Ол — «Тоқа» мен «Терісқақпай». Бұларды тарту үшін нағыз өнерпаздық керек. Ой түбінде жатқан әр алуан сезімді шертіп оятатын сазды да пәлсафалы күйлердің тартылу машығы да бөлек. Осыған қарағанда Сәкен күйшіліктің біраз биігін алған өнерпазға ұқсайды. Ал «Күн мен ай», «Шаш сипар» (халық арасында кейде «Келіншек», «Таңбай» не «Бір қылшық» деп те аталады) мен «Толғануды» айтқаннан кейін А. Затаевичтін, көңілін ,көтеру үшін емес, Арқа әндерінің әр қилысы кездесетініне дәлел болсын деп «Сауытбектің зарын» айтып берген. Оған Александр Викторович айрықша көңіл бөліп, үлкен түсіндірме жасаған. «Мен осы әннің қалай туғаны жайындағы әңгімені әдейі келтіріп отырмын. Бұл тәсіл — қазақ ән творчествосы үшін машықты тәсіл болып табылады. Әнді жазып алып жүргенімде ол әннің кімге арналғаны, кай жерде, қай жылы, қандай ортада орындалғаны жайындағы әрі тартымды, әрі сезімге әсер етер сырлы әңгімелерді көп естідім.