Су ресурстары туралы

1. Кіріспе
1.1 Су . тіршілік көзі.
2. Негізгі бөлім
2.1 Су ресурстарының пайдйболуы және әлемдік су қоры.
2.2 Судың ластану көздері.
2.3 Су ресурстарының пайдалану салалары.
2.4 Қазақстанның су ресурстары және даму бағыттары.
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Су-тіршілік көзі. Тірлігі оттегінсіз өтетін ішекте тіршілік ететін бактериялар бар,бірақ сусыз өмір сүретін ағза кездеспейді.Тіршілік құбылыстарының бәрі судың қатысуымен жүреді. Сондықтан ағзалар денесінің 50-90 пайызы судан тұрады. Салмағы 70 кг адамның денесінде 50 кг су бар. Оның мөлшері 17кг-ға кемісе, адам өледі. Адам су ішпей 1 апта ғана шыдайды. Су-ғажайып зат. Су бір мезгілде 3 түрлі күйінде кездеседі Мұз-судың қатты күйі,оның сұйыққа айналуымен булануы қатар жүреді.
Су- табиғатта ең көп таралған зат. Жер бетінің 2/3 бөлігін су қабаты алып жатыр. Судың тағы бір кереметі оның су қабаты, ауа қабаты, құрлық қабаты арасында тынымсыз айналыста жүретіндігі. Судың тағы бір қасиеті –жақсы еріткіш. Ас тұзын суға салсақ, оның қатты түйіршіктері еріп, мөлдір ерітіндіге айналады. Жерге сіңген су тау жыныстарындағы әр түрлі минерал заттарын ерітеді. Бұдан судың физикалық қасиеті өзгереді. Дәм және иіс пайда болады,жылынады. Жаңа қасиеттерге ие болған жер астынан шығатын суларды минералдық сулар деп атайды. Судағы еріген заттарының мөлшері оның кездесетін жерлеріне байланысты. Ішуге жарамды судың 1л. 2-20 гр еріген тұздары болады. Ол адам ағзасына пайдалы әр түрлі сырқаттардан айығуға жәрдемдеседі. Ондай суларды шипалы сулар дейміз.
Су табиғаттағы барлық тіршілік атаулының құрамына кіреді. Көптеген өсімдіктің 80-95 пайызы судан тұрады.Адам ағзасының құрамында қанның, ас қорытатын сөлдің, сілекейдің құрамына кіреді. Сусыз тіршілік жоқ. Адам шөлдегеннен гөрі аштыққа шыдамды келеді. Зат алмасудың барлық процестері судың қатысуымен атқарылады. Тамақты сіңіру, қанға нәрлі заттардың жетуі сұйық ортада өтеді. Зат алмасудың зиянды өнімі организмнен су арқылы шығарылады. Организмде судың жеткіліксіз болуы шөлдеуге әкеліп соқтырады да, судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады, ағыл- тегіл терлетеді,қалжыратады.
Су-тамақ рационының маңызды құрамдас бөлігі. Сусыз тіршілік жоқ. Адам шөлдегеннен гөрі аштыққа шыдамды келеді. Зат алмасудың барлық процестері судың қатысуымен атқарылады. Тамақты сіңіру, қанға нәрлі заттардың жетуі сұйық ортада өтеді. Зат алмасудың зиянды өнімі организмнен су арқылы шығарылады. Организмде судың жеткіліксіз болуы шөлдеуге әкеліп соқтырады да, судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады, ағыл- тегіл терлетеді, қалжыратады. Су-ғажайып зат. Су бір мезгілде 3 түрлі күйінде кездеседі Мұз-судың қатты күйі,оның сұйыққа айналуымен булануы қатар жүреді. Су-тіршілік көзі. Тірлігі оттегінсіз өтетін ішекте тіршілік ететін бактериялар бар,бірақ сусыз өмір сүретін ағза кездеспейді.Тіршілік құбылыстарының бәрі судың қатысуымен жүреді.

1. Баешов Ә.Б. “Экология және таза су проблемалары” 2003 ж.

2. Дәрібаев Ж.Е., Баешов Ә.Б., Сермаңызов С.С. “Экология”, “Астана”, “Дәнекер”. 2005 ж.

3. Шілдебаев Ж. “Қызықты экология”.

4. Бушман Л.Н. “Шөлімізді қандыра аламыз ба?” 2002 ж.

5. Асқарова Ұ.Б. “Экология және қоршаған ортаны қорғау”. 2005 ж.

6. “География және табиғат” журнал. №2, 2006 ж.

7. Облыстық экологиялық орталық. 2006 ж. мәліметтер.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Әл – Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Экономика және Бизнес факультеті

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Су ресурстары

Орындаған: Мухашев А.О.
Тобы: Эк07к1
Қабылдаған: Спанкулова Л.С.

Алматы 2010
Жоспары:

1. Кіріспе
1.1 Су – тіршілік көзі.
2. Негізгі бөлім
2.1 Су ресурстарының пайдйболуы және әлемдік су қоры.
2.2 Судың ластану көздері.
2.3 Су ресурстарының пайдалану салалары.
2.4 Қазақстанның су ресурстары және даму бағыттары.
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

1.1 Су – тіршілік көзі.
Су-тіршілік көзі. Тірлігі оттегінсіз өтетін ішекте тіршілік ететін
бактериялар бар,бірақ сусыз өмір сүретін ағза кездеспейді.Тіршілік
құбылыстарының бәрі судың қатысуымен жүреді. Сондықтан ағзалар денесінің 50-
90 пайызы судан тұрады. Салмағы 70 кг адамның денесінде 50 кг су бар. Оның
мөлшері 17кг-ға кемісе, адам өледі. Адам су ішпей 1 апта ғана шыдайды. Су-
ғажайып зат. Су бір мезгілде 3 түрлі күйінде кездеседі Мұз-судың қатты
күйі,оның сұйыққа айналуымен булануы қатар жүреді.
Су- табиғатта ең көп таралған зат. Жер бетінің 23 бөлігін су қабаты
алып жатыр. Судың тағы бір кереметі оның су қабаты, ауа қабаты, құрлық
қабаты арасында тынымсыз айналыста жүретіндігі. Судың тағы бір қасиеті
–жақсы еріткіш. Ас тұзын суға салсақ, оның қатты түйіршіктері еріп, мөлдір
ерітіндіге айналады. Жерге сіңген су тау жыныстарындағы әр түрлі минерал
заттарын ерітеді. Бұдан судың физикалық қасиеті өзгереді. Дәм және иіс
пайда болады,жылынады. Жаңа қасиеттерге ие болған жер астынан шығатын
суларды минералдық сулар деп атайды. Судағы еріген заттарының мөлшері оның
кездесетін жерлеріне байланысты. Ішуге жарамды судың 1л. 2-20 гр еріген
тұздары болады. Ол адам ағзасына пайдалы әр түрлі сырқаттардан айығуға
жәрдемдеседі. Ондай суларды шипалы сулар дейміз.
Су табиғаттағы барлық тіршілік атаулының құрамына кіреді. Көптеген
өсімдіктің 80-95 пайызы судан тұрады.Адам ағзасының құрамында қанның, ас
қорытатын сөлдің, сілекейдің құрамына кіреді. Сусыз тіршілік жоқ. Адам
шөлдегеннен гөрі аштыққа шыдамды келеді. Зат алмасудың барлық процестері
судың қатысуымен атқарылады. Тамақты сіңіру, қанға нәрлі заттардың жетуі
сұйық ортада өтеді. Зат алмасудың зиянды өнімі организмнен су арқылы
шығарылады. Организмде судың жеткіліксіз болуы шөлдеуге әкеліп соқтырады
да, судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады, ағыл-
тегіл терлетеді,қалжыратады.
Су-тамақ рационының маңызды құрамдас бөлігі. Сусыз тіршілік жоқ. Адам
шөлдегеннен гөрі аштыққа шыдамды келеді. Зат алмасудың барлық процестері
судың қатысуымен атқарылады. Тамақты сіңіру, қанға нәрлі заттардың жетуі
сұйық ортада өтеді. Зат алмасудың зиянды өнімі организмнен су арқылы
шығарылады. Организмде судың жеткіліксіз болуы шөлдеуге әкеліп соқтырады
да, судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады, ағыл-
тегіл терлетеді, қалжыратады. Су-ғажайып зат. Су бір мезгілде 3 түрлі
күйінде кездеседі Мұз-судың қатты күйі,оның сұйыққа айналуымен булануы
қатар жүреді. Су-тіршілік көзі. Тірлігі оттегінсіз өтетін ішекте тіршілік
ететін бактериялар бар,бірақ сусыз өмір сүретін ағза кездеспейді.Тіршілік
құбылыстарының бәрі судың қатысуымен жүреді. Сондықтан ағзалар денесінің 50-
90 пайызы судан тұрады. Салмағы 70 кг адамның денесінде 50 кг су бар. Оның
мөлшері 17кг-ға кемісе, адам өледі. Адам су ішпей 1 апта ғана шыдайды.

Су – тіршілік көзі. Ірі қаланың өрмекшінің торындай сансыз құбырлары
арқылы су жүргізіп, үздіксіз өмір нәрін беріп тұрудың қаншалықты жауапты
міндет екендігін айтып жатудың өзі артық болар. Дегенмен, су құбырларын
қала өмірін қамтамасыз ететін қан тамырларына теңесек, “Астана су арнасы”
сол қан тамырларына нәр беретін жүрек сияқты. Ал 700 мыңға тарта тұрғыны,
жүздеген өндірісі, мыңдаған маңызды мекемелері бар Астана қаласының қан
тамырларына нәр беріп тұрған маңызды өндіріс орны бастығының “әдеттегі
жұмыс күнінің” айрықша жауапкершілікке толы екендігі осыдан-ақ түсінікті.
Күнделікті тіршілік күйбеңіне толы өмірімізде пәтерлеріміздің
крандарынан тоқтаусыз ағып тұрған судың баға жетпес байлық екенін ескере
бермейміз. Сансыз құбырлармен сарылдап ағып жатқан өмір нәрі – су бір сәт
тоқтап қалса, қалыпты тіршілігіміздің сәні де, мәні де жойылар еді.
Қаладағы су жүргізетін бір насос істен шығатын болса, жүздеген пәтерлер
сусыз қалады. Ал краннан су ақпаса, көпқабатты үйлердегі қалыпты тіршілік
дағдарысқа тіреледі. Сондықтан барлық саналы ғұмырын су шаруашылығымен
сабақтастыра өткізген трест бастығы мұндайда кеңседе көсіліп отырмай, ақау
шыққан жерден табылады. “Судың да сұрауы бар” деген даналық сөздің астарына
адам ден қоя бермейді. Бұл халықтық қағида Жаңбыршы Есетұлының тынымсыз
жұмыс күндерінің темірқазығына айналған.
Қазір Астана қаласы тәулігіне 200 мың текше метр су тұтынады.
Тәулігіне шаққанда Астананың әрбір тұрғыны 250 литр су шығындайды. Қаланың
жыл бойы тұтынатын су көлемі 60 миллион текше метрден асады. Ішетін
бұлағыңның көзін ашып тұрмасаң, қайнардан шығатын судың да сарқылатыны
белгілі. Біз тұтынатын су жүздеген шақырым қашықтықтан құбыр арқылы
жеткізіледі. Осы су астаналық әрбір пәтерге жетіп тұру үшін 100-ге тарта
насос стансасы күні-түні тоқтаусыз жұмыс істейді. Қаланы тіршілік нәрі –
сумен күнделікті қаматамасыз етіп тұру үшін мыңдаған адам қызмет көрсетеді.

2. Негізгі бөлім.
2.1 Су ресурстарының пайда болуы және әлемдік су қоры.
Дүние жүзінің ¾ бөлігі су. Мұхит пен теңіздердің жалпы аудандары
құрғақ тер.ауданынан 2,5 есе артық. Жалпы көлемі 1455 млн км3. Табиғи
суларды ластайтын компоненттер биологиялық жә физ.-хим. қасиеттеріне қарай
бірнеше топқа бөлінеді :физ. күйіне байл.-ерімейтін
коллоитты,еритін,табиғатына қарай-минералды органикалық биологиялық не
бактериялық.Минералды компонентерге анорганикалық қосылыстар,яғни еритін
же онда молекулалық пен иодық түрде болатын заттектер жатады.Табиғи
суларда еріген түрде әр түрлі газдар (оттек азот көміртек диоксиді күкірті
газ т.б. ) сонымен қатар еріген тұздар (натрийдікі калийдікі кальцийдікі
темірдікі т.б.)болады.
Органикалық компоненттерге өсімдіктерден не жан-жануарлардан т.б.
жолмен пайда болған органикалық заттар жатады.Биологиялық не бактериялық
компоненттерге бактериялар вирустар балдырлар ең төменгі сатылы жәндіктер
құрттар микробиологиялық зауыттардың қалдықтары т.б.кіреді.Суды негізінен
ластайтын көздерге өнеркәсіптік же коммуналдық канализациялық ақаба сулары
же де басқа өндіріс қалдықтары, құрамында әртүрлі агрохимикаттары
(пестициттері тыңайтқыштары т.б.) бар егістік жер қыртысының шайындысы,
суармалы жүйенің дренажды суы, мал шар.ағындылары, су қоймаларына жауын
шашын арқылы әкелінетін аэрогенді ластағыштар жатады. Су ортасы үшін ең
үлкен қауіп тудыратын мұнай,мұнайды өңдеу ,химиялық қосылыстарын алу,
радиоактивті заттар же ауыр металдар алу өндірістері болып
табылады.Теңізге төгілген 1 тонна мұнай ,2,6 км аумақтағы судың бетін
біркелкі жұқа пленкамен қаптап тұрады. Суға жайылғанда атмосферадағы ауа
мен су газдарының алмасуын және судың булануын қиындатады.
Ағаштарды сумен тасымалдау кезінде де судың ластануы байқалады. Терең
емес өзендерде ағаштарды тасымалдағанда 10-30 % жуығы батып кетеді. Бұл
балық шаруашылығына зиян келтіреді. Электростанцияларды салу нәтижесінде
көп алқапты алып жататын бірақ онша терең емес су қоймалары пайда болады.
Бұл су қоймаларда өте көп мөлшерде балдырлар пайда болады бұл өсімдіктер
халық шаруашылығына бірқатар залалын тигізуде. Көкжасыл балдырлардың 9 түрі
суды өте қатты ластандыруда.
Жер бетіндегі же жер астындағы суларға қосылатын заттар
ды,микроорганизімдерді-ластаушы көздер су сапасының нормасын
бұзатын заттарды -ластаушы заттар деп аталады.
Тірі және өлі табиғатта жүретін түрлі процестер мен құбылыстардың адам
тіршілігіне жұмсалатын заттардың ішінде судың маңызы зор. Мұздарды,
батпақтарды қосып есептегенде, жер бетінің 77,5% - ын су алып жатыр. Су
қорларына – мұхиттар, теңіз, өзен, көл, жер асты сулары, мұздықтар,
атмосферадағы ылғал кіреді. Су адамдар мен жануарлардың организміне еніп,
онда болатын зат және энергия айналымына тікелей қатысады. Көптеген
процестер тек сулы ортада ғана жүре алады. Белок суда пайда болған және осы
ортада дами алады, ал белок тірі клетканың негізі болып табылады. Жер
бетіндегі биологиялық өнімдердің 43% - ын, ал оттегінің 50% - дан көбін
мұхиттар мен теңіздер береді.
Су қоры – халық байлығы, өкінішке орай жер бетіндегі тұщы судың қоры
өте аз. өзендер мен көлдердегі тұщы сулардың қоры, гидросфера ресурсының
бір пайызына да жетпейді екен. Құрлық бетінің әр түрлі жерлеріндегі тұщы
сулардың қорлары әр түрлі. Мысалы, Аляскада 1 адамға 2 миллион м3, Жаңа
Зеландияда 100 мың м3, бұрыңғы Кеңестер Одағында 18,3 мың м3, ал Қазақстан
Республикасы тұщы су қоры тапшы мемлекеттер қатарына жатады. Қазақстанда
1987 жылы халық шаруашылығына жұмсалған судың жалпы мөлшері 38 км3-ге
жетті.
Планетамыздағы адамзаттың тұщы суды пайдалануы жыл сайын өсіп келеді.
Ал, мұхиттардың, теңіздердің тұзды сулары шаруашылықта мардымсыз болса да
қолданылып жүр. Біздің республикамызда су тұщытқыш станциясы Ақтау
қаласында ғана бар. Егер ерте кезде, бір адам басына шаққанда, тәулігіне 12-
18 литр су пайдаланса, XX ғасырда мәдениеті дамыған елдерде оның шамасы
орта есеппен 200-400 литрге жетіп отыр.
Табиғаттағы су айналымы — жер шарындағы судың күн қуаты мен салмақ
күшінің әсерінен үздіксіз тұйық айналу процесі. Су жер шарындағы мүхиттар
мен құрлықтардың бетінен буланады, су булары ауа ағындары мен жоғары
көтеріледі де, қоюланып тамшыға айналады және атмосфералық жауын-шашын
түрінде мұхитқа немесе құрлыққа қайта оралады, ал құрлықтан мұның біразы
өзендер арқылы мұхиттарға қайтадан ағып барады (судың үлкен тұйық
айналымы). Бұдан басқа жергілікті немесе құрлық ішіндегі су айналымы
болады.
Су ресурстарының “мұхит-атмосфера-жер-мұхит” системасындағы айналым
процестерінде тамаша бір қасиеті - өздігінен қайта қалпына келу қабілеті.
Сондықтан табиғатты қорғаудың аса маңызды міндеттерінің бірі табиғи
сулардың осы қасиетін сақтап қалуға барынша мүмкіндік жасау.
Су- табиғатта ең көп таралған зат. Жер бетінің 23 бөлігін су қабаты
алып жатыр. Судың тағы бір кереметі оның су қабаты, ауа қабаты, құрлық
қабаты арасында тынымсыз айналыста жүретіндігі. Судың тағы бір қасиеті
–жақсы еріткіш. Ас тұзын суға салсақ, оның қатты түйіршіктері еріп, мөлдір
ерітіндіге айналады. Жерге сіңген су тау жыныстарындағы әр түрлі минерал
заттарын ерітеді. Бұдан судың физикалық қасиеті өзгереді. Дәм және иіс
пайда болады,жылынады. Жаңа қасиеттерге ие болған жер астынан шығатын
суларды минералдық сулар деп атайды. Судағы еріген заттарының мөлшері оның
кездесетін жерлеріне байланысты. Ішуге жарамды судың 1л. 2-20 гр еріген
тұздары болады. Ол адам ағзасына пайдалы әр түрлі сырқаттардан айығуға
жәрдемдеседі. Ондай суларды шипалы сулар дейміз.
Су табиғаттағы барлық тіршілік атаулының құрамына кіреді. Көптеген
өсімдіктің 80-95 пайызы судан тұрады.Адам ағзасының құрамында қанның, ас
қорытатын сөлдің, сілекейдің құрамына кіреді. Шекарасы, көлемi мен су
режимi бар құрлық бетi бедерлерiндегi және жер қойнауындағы су
шоғырланымдары су объектiлерiне жатады. Олар: теңiздер, өзендер, соларға
теңестiрiлген каналдар, көлдер, мұздықтар және басқа да жер үстi су
объектiлерi, жер асты сулары бар жер қойнауының бөлiктерi.
Жер асты сулары — Жер бетінің төменгі қабаттарындағы тау жыныстарының
арасында қатты, сұйық және газ күйінде тараған сулар. Бұл су өткізгіш тау
жыныстарында кездесетін түйіршік және кесек шөгінділер қуыстары, қатты
жыныстардың жарықшақтары, утас пен доломиттердің қарсты куыстары бойынша
жылжып отырады. Жер асты сулары қысымсыз грунт сулары мен қысымды артезиан
суларына бөлінеді, ал минералдығы бойынша — ащы су, минералды су және тұщы
су болып үшке бөлінеді. Соңғы екі судың практикалық маңызы халық
шаруашылығында аса зор.
Жер асты сулары деп жер қыртысында кезігетін барлық физикалық күйдегі
суларды айтамыз. Қоректену көздері белгілі болған жағдайда жер қыртысындағы
су көздері негізінен алаптық геологиялық құрылысымен анықталады.Жер
қыртысында су өткізетін және су өткізбейтін қабаттардың кезектесіп келіп
отыруы әдетте, су өткізбейтін қабаттың үстіне орналасқан су өткізетін
топырақ қабаттарында бос сұйық сулардың жиналуына жағдай жасайды.
Жер қыртысындағы барлық қуыстарында су толық жиналатын топырақ-жер қабатын
сулы қабат,ал оның астына орналасқан су өткізбейтін қабат - сутірегіш деп
аталады. Егер сулы қабатты бұрғылау жолымен немесе құдық қазу арқылы
ашқан,ондағы судың    деңгейі өзгеріссіз қалса,онда жер асты суларын
тегеурінсіз, ал деңгейді-жер асты суларының деңгейі дейді.
Жер қыртысындағы асты-үстін бірдей өткізбейтін қабат алып жатқан сулы
қабатты ашқанда,скважинадағы судың деңгейі үстіңгі су өткізбейтін қабаттан
орнығуы мүмкін еді. Бұл жағдайда сулы қабаттағы сулар гидростатикалық
тегеуріннің әсерінде болады, ал сулы қабат тегеурінді сулы қабат деп
аталады.
Орналасу сипатына, режиміне, қалыптасу жағдайына, қозғалуына және жер
үсті суларымен өзара байланысының сипатына қарай жер асты сулары тегеурінді
және тегеурінсіз деп атайды. Тегеурінсіз жер асты суларына топырақ, топырақ-
жер және қыртысындағы сулар жатады. Топырақ суларының өзінен төмен
орналасқан жер қыртысында сулармен гидравликалық байланысы болмайды.
Топырақ-жер сулары деп су өткізбейтін қабаты жер қыртысында орналасқан, ал
деңгейі тұрақты немесе тұрақсыз түрде топырақ қабатында болатын жер асты
суларын айтамыз.
Ерте заманнан бері тұрмыс қажеттігіне жер үсті суларымен қоса, арнайы
ұңғылар орнату   арқылы,   жерасты сулары да пайдаланылады. Біздің
еліміздө де, шет елдерде де мыңдаған қалалар мен елді мекендердің
тұрғындары жер асты сулары арқылы қамтамасыз етіледі. Дүние жүзінің шөл
және шөлейтті жерлері (Үндістан, Пәкістан, АҚШ, Австралия, Қазақстан)
жерасты суларын пайдалану нәтижесінде, сусыз далалар құнарлы өлкеге
айналып, бау-бақша өскен, мал шаруашылығы дамыған өңірге айналған. Сапасы
және тазалығы жағынан бұл сулардың теңдесі жоқ, жердің өзі суды тазалап
беретін сенімді табиғи сүзгі болып табылады.
Қазақстан жер аумағы жағынан үлкен мемлекет, бірақ сол жердің
көпшілігі құрғақ шөлейт жерлер. Дегенмен, оның бір ерекшелігі жерасты
суларына бай. Республика аймағында түрлі мақсаттарға    сай ашылып,
зарттелінген 633 жер асты су қоры бар, олардың пайдалану қуаты тәулігіне
43384 мың текше метр. Бүл Ертістің Обь-өзеніне құяр сағасындағы су
көлемімен пара-пар. Әлемдiк су қорының ширек бөлiгiне ие Ресей әлемдiк
саясатқа мұнайы мен газы арқылы ғана емес, су сату арқылы да ықпал етуге
мүдделi. Халықаралық сарапшылардың көпшiлiгi келешекте су тапшылығы қарулы
қақтығыстарға әкеп соғуы мүмкiн деп қауiптенедi. Ал 2025 жылға қарай Жер
шары тұр-ғындарының үштен екiсi су тапшылығының зардабын тартпақ. Ресми
деректерге сүйенсек, дүние жүзiндегi 1 миллиард адам iшуге жарамды суға
зәру. Жыл сайын 3 миллиардтан астам адам сапасыз судың кесiрiнен пайда
болатын дерттерден зардап шегедi. Бүгiнде су тапшылығы - тек орталықазиялық
елдердiң ғана емес, бүкiл әлемнiң бас ауруына айналған мәселе. Давостағы
Дүниежүзiлiк экономикалық форумда қазiргi таңда судың мұнайға деген
тұтынушылық сұраныстан жоғары екендiгi айтылды. Арнайы баяндама әзiрлеген
сарапшылар қауымының пiкiрiнше, суға деген сұраныс деңгейi Жер шары
халқының өсу қарқынынан асып түседi. Мәселен, 2025 жылға қарай су
тапшылығының кесiрiнен әлемдiк егiс алқабының көлемi дүниежүзi қолданатын
астықтың 30 пайызына дейiн қысқаратын көрiнедi. Бұл - Үндiстан мен АҚШ-та
жиналатын дәндi-дақылдың жалпы көлемiне тең. Есесiне, 2050 жылға қарай азық-
түлiкке деген тұтынушылық сұраныс 70-90 пайызға артпақ: Энергия өндiру
үшiн қажет су қорына деген сұраныс АҚШ-та - 165 пайызға, Еуропалық Одақта
130 пайызға өседi. Ауыл шаруашылығына керектi су көлемi күрт азайып, ауыл
шаруашылығы өнiмдерiне деген сұраныс керiсiнше, тым өседi. Әлемдiк
экономика мен өндiрiс неғұрлым дамыған сайын экономика мен өндiрiс те
соғұрлым жылдам дамуда. Демек, су тапшылығын тартатын елдердiң саны өсiп
келедi. БҰҰ сарапшылары алдағы 10 жыл көлемiнде әлемнiң барлық елдерiнiң
экономикасы өсетiнiн, осының нәтижесiнде тамақ, жарық, жылу, киiм мен суға
деген сұраныстың жоғарылайтынын көлденең тартуда. Жығылғанға - жұдырық,
судың орасан зор қоры шоғырланған мұздар да еруде. Гималай мен Тибеттен
бастау алатын Жер шарының ең iрi 7 өзенi дүниежүзiнiң екi миллиардтан астам
адамын сумен қамтамасыз етедi. Зерттеушiлер егер су қорына көңiл бөлiнбесе,
2100 жылға қарай мұз таулар ерiп кетедi дейдi. Қазiргi таңда ауыл
шаруашылығы мен өндiрiс орындарына қажеттi суды бөлiп отырған аса үлкен 70
өзенге тартылу қаупi төнген. Мамандар ХХI ғасырдағы ең басты қиындықтардың
бiрiне айналатын су мәселесi қарулы қақтығыстарға себеп болуы мүмкiн деген
болжам айтады. 2025 жылға қарай Жер шары тұрғындарының үштен екi бөлiгi су
тапшылығының зардабын тартады. Мұнайы мен газын әлемдiк саяси сахнаға ықпал
ету құралы ретiнде пайдалануға тырысатын Ресей ендi су сату арқылы да
күшейе түсудi көздейдi. Сейсенбi күнi Мәскеу мэрi Юрий Лужков халықаралық
Таза су - 2009 форумында сiбiрлiк өзендердiң 316 текше шақырым суының 27
текше шақырымын Ресейдiң Батыс Сiбiрiндегi суғармалы жерлердi су
тапшылығынан құтқаруға және қалған бөлiгiн Қазақстанға сатуға ұсыныс
жасады. Жыл сайын Солтүстiк Мұзды мұхиттан Обь өзенiне келiп құйылатын су
(яғни, ерiген мұз) көлемi де - 27 текше шақырым. Лужковтың бұл ұсынысы КСРО
кезiнде, яғни, 80-жылдары жасалған жобаға байланысты көрiнедi. Аталған
жобаны кеңестiк үкiмет экологиялық тұрғыда пайдаға жарамсыз деп
санағандықтан, iске асырылмай қалған. Былтыр Су және әлем атты кiтабын
жарыққа шығарған Лужков ендi сiбiрлiк суды қазақтарға сатпақ. Оның
айтуынша, Обь өзенiнiң бастауы Қорған, Орынбор, Челябинск, Түмен мен Ом
облыстарының жаз айларында құрғақшылыққа ұшырайтын суғармалы жерлерiне
қажеттi сумен (5-7 текше шақырым су) қамтамасыз етуге молынан жетедi.
Ресейдегi су әлемдiк қордың 24 пайызына тең. Сiбiрлiк өзендерден ауысқан
суды Орта және Орталық Азия елдерiнiң су тапшы аймақтарына, мысалы,
Қазақстан, Тәжiкстан, Түркiменстан, Өзбекстан т.б. елдерге 1 текше метрiн
25 центтен сату қажет деген мәскеулiк мэр еуропалық нарықта судың 1 текше
метрiн 3 еуроға сататынын көлденең тартты. Ал мамандардың пiкiрiнше, 27
текше шақырым су 4,5 млн. гектар жердi суғаруға молынан жетедi. Қазiр
Лужков Ертiс пен Тобыл өзендерiнiң ағысын бұру арқылы жиналатын 4 текше
шақырым суды Ресейдiң су жетiспейтiн аймақтарына қарай бұруды көздеп отыр.
Ресейлiк мамандардың айтуына қарағанда, қазiр Жер шарының әр тұрғынына 750
текше метрден келетiн су 2050 жылға қарай 450 текше метрге дейiн азаймақ.
Бұл дүниежүзi халықтарының 80 пайызы ауызсу тапшылығына ұшырайды деген сөз.
БҰҰ-ның су қоры көрсеткiштерiне қатысты бекiткен талаптарына тек Канада,
Ресей, Бразилия мен Еуропаның кейбiр мемлекеттерi, Оңтүстiк Америка,
Оңтүстiк Азия мен Африканың тропикалық аймақтары сай болмақ. Келешекке
төнген қауiптiң алдын алуды көздеген әлем дабыл қағып, түрлi жиындар
ұйымдастырудан шаршамай келедi. Алайда, шыққан нәтиже шамалы. Өйткенi,
түгесiлуге таяған су қорын тиiмдi пайдалану, ысырап етпеу сияқты маңызды
мәселеге бас қатырған Жер шары тұрғындары кем де кем.
Қытай құнарсыз жерлерiн құнарлы ету үшiн Ертiстiң суын
ысырап етуiн тоқтатар емес. Қазақстан мен Ресей Қытайды 1 текше шақырым
суды қанағат етуге көндiре алмай әлек. Мамандардың қауiптенетiнi, егер 1
текше шақырым судың көлемi 4 текше шақырымға дейiн өсетiн болса, Қазақстан
мен Ресейге керi әсер етедi. Күннен күнге ушығып бара жатқан қаржылық
дағдарыс Орталық Азияның негiзгi бас ауруы - су-энергетикалық
мәселелерiн, мысалы, Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстанның Шардара мен
Сырдарияға тиесiлi су қорын пайдалануда ортақ мәмлеге келе алмауы, Ертiс
өзенiнiң құқықтық мәртебесi, он жылдан астам уақыт бойы пiкiрталас толас
таппаған су қорын тиiмдi пайдалану т.б. екiншi кезекке ысырып тастады. Бұл
мәселенi кеңiнен қаузауға әсiресе, өндiрiстiк саласы суға барынша зәру
аспанасты елi мүдделi емес. Сарапшылар түйiндi мәселенiң шешiмiн табуға
Шанхай ынтымақтастық ұйымына сенiм артумен келедi. Қазақ жерiндегi тозығы
әбден жетiп, ескiрген кеңестiк су құбырларының көпшiлiгi бүгiнде
пайдалануға жарамай қалған. БҰҰ деректерiне сүйенсек, Қазақстан су қорына
қатысты ТМД елдерi арасында ең соңғы орында. Республикамыздың үштен бiр
бөлiгi ауызсуға зар.

2.2 Судың ластану көздері
Жер бетіндегі сулардың ластану көздеріне мыналар жатады: өнеркәсіп
өнімдері мен өндіріс қалдықтарын сақтайтын және тасымалдайтын орындар;
тұрмыстық, тұрмыс қажетін өтеу барысындағы қалдықтарды жинайтын орындар,
қоймалар; тыңайтқыштар, пестицидтер және де хим. заттар қолданылатын а.ш
салалары; жер асты сулары байланыстағы жер бетіндегі обьектілер; су көзіне
жалғасқан лас орындар; жауын-шашынның ластанған жерлерді жууынан пайда
болған шайынды сулар; өндіріс, бұрғылау, қазу және т.б. Жер асты сулары
микробтар мен және хим. заттармен ластануы мүмкін. Жер асты суларында
кейбір патогенді бактериялар мен вирустар тіршілік әрекетін ұзақ сақтайды.
Егер топырақ қабаты өзінің тазарту сүзгі қабілетін жоғалтса, онда жер асты
суларына әртүрлі сарқынды сулар қосылумен қатар, оларды құрамындағы әртүрлі
қоқыс заттармен ластайды. Сонымен, жер асты сулары деп жер қыртысында
кезігетін барлық физикалық күйдегі суларды айтамыз. Қоректену көздері
белгілі болған жағдайда жер қыртысындағы су көздері негізінен алаптық
геологиялық құрылысымен анықталады.Жер қыртысында су өткізетін және су
өткізбейтін қабаттардың кезектесіп келіп отыруы әдетте, су өткізбейтін
қабаттың үстіне орналасқан су өткізетін топырақ қабаттарында бос сұйық
сулардың жиналуына жағдай жасайды.
Жер қыртысындағы барлық қуыстарында су толық жиналатын топырақ-жер
қабатын сулы қабат,ал оның астына орналасқан су өткізбейтін қабат -
сутірегіш деп аталады. Егер сулы қабатты бұрғылау жолымен немесе құдық қазу
арқылы ашқан,ондағы судың    деңгейі өзгеріссіз қалса,онда жер асты суларын
тегеурінсіз, ал деңгейді-жер асты суларының деңгейі дейді. Жер
қыртысындағы асты-үстін бірдей өткізбейтін қабат алып жатқан сулы қабатты
ашқанда,скважинадағы судың деңгейі үстіңгі су өткізбейтін қабаттан орнығуы
мүмкін еді. Бұл жағдайда сулы қабаттағы сулар гидростатикалық тегеуріннің
әсерінде болады, ал сулы қабат тегеурінді сулы қабат деп аталады.
Орналасу сипатына, режиміне, қалыптасу жағдайына, қозғалуына және жер
үсті суларымен өзара байланысының сипатына қарай жер асты сулары тегеурінді
және тегеурінсіз деп атайды. Тегеурінсіз жер асты суларына топырақ, топырақ-
жер және қыртысындағы сулар жатады. Топырақ суларының өзінен төмен
орналасқан жер қыртысында сулармен гидравликалық байланысы болмайды.
Топырақ-жер сулары деп су өткізбейтін қабаты жер қыртысында орналасқан, ал
деңгейі тұрақты немесе тұрақсыз түрде топырақ қабатында болатын жер асты
суларын айтамыз. Бұл қиындық суғармалы жерлерге де тән. Қазiрдiң өзiнде
елiмiздiң оңтүстiк аймақтарында су тапшылығының кесiрiнен ауыл шаруашылығы
өнiмдерiн өсiру көлемi қысқартылуда. Мәселен, үстiмiздегi жылдың 22
шiлдесiнде Оңтүстiк Қазақстан облысында болған вице-министр Өмiрзақ Шөкеев
суды үнемдi пайдалану үшiн құрғақшылыққа төтеп бере алатын ауыл шаруашылығы
өнiмдерiне ауысуға ұсыныс айтты. Ал мамандар бұрынғы 110 мың гектар мақта
алқабын 80 мың гектарға дейiн төмендетуге шешiм қабылдады. Оның орнына
бидай, жүгерi себу жоспарланған. Су тапшылығының кесiрiнен күрiш алқабын
өсiру де аяқсыз қалды. Өйткенi, суды көп қажет ететiн күрiштiң орнына басқа
дәндi-дақылдар егу көзделген. Мамандардың айтуынша, 2 мың гектар күрiшке
кететiн суға кейбiр дәндi-дақылдардың 15-20 мың гектарын өсiруге болады
екен. Оның үстiне, суды саяси қысым жасау құралы ретiнде пайдалануға көшуi
де Қазақстанға тиiмсiз. Мысалы, Астана Түркiменстаннан газ тасымалдайтын
құбырды Өзбекстаннан тысқары тартқанда қазақтарға тоңтерiс қалған Тәшкен
шөмiштен қысып, бiзге жiберiлетiн су көлемiн едәуiр қысқартып тастады.
Оның себебiн, Қырғызстаннан тартылатын судың өзбектерге де жетпей
қалатындығымен түсiндiрдi. Көршiлес мемлекеттер бiр-бiрiне ықпал етуде
судан басқа тариф саясатын да жиi пайдаланады. Мәселен, өзбектер қазақтарға
сатылатын газ бағасын өсiргенде, қазақтар темiр жол тарифiн көтердi.
Өкiнiшке қарай, бүгiнде орталықазиялық аймақтағы Сырдария мен Әмудария
өзендерiнiң су қорын пайдалануда да тараптар пiкiр қайшылығына жиi ұрынады.
Осының салдарынан Қазақстан мен Өзбекстан кезiнде Қырғызстаннан су-
энергетикалық ресурстарды сатып алудан бас тартқан болатын. Басты
тұтынушысынан айырылған айырқалпақтылардың су қоймаларындағы су көлемi күрт
артып, Қазақстанның оңтүстiк аймақтарына су басу қаупi төндi. Дау шешу
мақсатында өткiзiлген келiссөздер барысында қырғыздар да қарап қалмады,
өздерiне сатылатын жанар-жағар майды арзандатуды, жеңiлдiктер жасауды талап
еттi.

2.3 Су ресурстарын пайдалану салалары.
Су — адам өміріне, тұрмысына, жалпы тіршілік атаулыға бірден бір
қажетті. Біздің республикамыз жерүсті суларына кенде болғандықтан, жерасты
суларын кең пайдаланады. Алматы, Талдықорған, Арқалық қалалары толығымен,
Жезқазған, Сәтбаев, Қарағанды қалалары жартылай жерасты суларымен
камтамасыз етілген. Ал шағын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.