Тұтыну қоры, қалыптастыру және пайдалану

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

I МАҚСАТТЫ ҚАРЖЫ ҚОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

1.1 Қаржы қорларының экономикалық негізі мен қаржы қорларын қалыптастырудағы қаржы ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

1.2 Қаржы қорлары және оларды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ...12

II ТҰТЫНУ ҚОРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ПАЙДАЛАНУ ... ..19

2.1 Тұтыну қорының нарықтық экономикада және жалпы қоғамда қажеттігі мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

2.2 Тұтыну қорын қалыптастыру және пайдалану ... ... ... ... ... ... .22

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26

Қаржы – ақша қатынастарының ажырағысыз бөлігі, ол әрқашан экономикалық жүйе шеңберінде қоғамдық ұдайы өндірістің түрлі субъектілері арасындағы бүкіл ақша қатынастарын емес, тек айрықша ақша қатынастарын білдіреді, сондықтан оның рөлі мен маңызы экономикалық қатынастарда ақша қатынастарының қандай орын алатындығына байланысты.
Қаржының экономикадағы басты қажеттiгi объективтi мән-жайдан – тауар-ақша қатынастарының болуынан және қоғамдық дамудың қажеттiлiктерiнен туындайды. Қаржының басты арналымы – табыстар мен ақшалай қорларды жасау арқылы мемлекет пен шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қаржы ресурстарына деген қажеттiлiктерiн қанағаттандырып отыру және бұл ресурстардың жұмсалуына бақылау жасау. Экономикадағы ақша қорлары негізінен орталықтандырылған, яғни, мемлекеттік бюджет пен мемлекеттік қорлардың негізінде жинақталған ақша қорлары болса, ал орталықтандырылмаған ақша қорлары бұл қызмет етуші кәсіпорындар мен ұйымдардың ақша қорлары болып табылады. Ал ақша қорларының қалыптасуы ақша қаражаттарының қорларының қалыптасуының негізінде пайда болады. Осы жинақталған қаржы қоралы қаржы қатынастарын іске асырудың негізі болып табылады.
Өз кезегінде қаржы қорлары жинақ қорлары және тұтыну қорлары болып бөлінеді. Мұндағы жинақ қоры болашақтағы болатын тәуекелділіктер мен шығындардың орнын жабуға, ғылыми-техникалық өсуді қолға алуды және даму бағдарламаларын іске асыруды орындау үшін жинақталатын қаржылардан тұрады. Ал тұтыну қорлары еңбекақыға төленетін қаражаттар мен қызметкерлерді материалдық ынталандыру және әр түрлі әлеуметтік төлемдер үшін кәсіпорындар қарамағында қалатын таза табыстың бір бөлігі есебінен құрылады. Қордың қаражатттары қызметкерлердің жеке тұтынуына жұмсалады. Бұл қор арқылы әрбір жеке қызметкердің және ұйымның әлеуметтік мәселелері шешіліп, қызметкерлердің ынталы қызмет етуін қамтамасыз етеді.

1. “Халықты жұмыспен қамту туралы” Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтарындағы заңы // Егемен Қазақстан, 2001 ж, 30 қаңтар.
2. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2003. – 448 бет.
3. Мельников В.Д. Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. – Алматы: Институт развития Казахстана, 2001. – 285с.
4. Мейiрбеков А. Қ., Әлiмбетов Қ.Ә. Кәсiпорын экономикасы: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2003. – 252 бет.
5. Финансы, денги, кредит. Учебник. Под. ред. О.В. Соколовой. – М: ЮРИСТ, 2001. – 784 с.
6. Шуляк П.Н. Финансы предприятия. – Москва, - 2000 г.
7. Мельников В.Д. Ильясов К.К. Финансы. Учебник для вузов. – Алматы: 2001. – 252 с.
8. Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. Налоги и налогообложение. Алматы, Рауан, 1995.
9. Журнал // Экономика и права Казахстана, 2007 г. № 7.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 3

I МАҚСАТТЫ ҚАРЖЫ ҚОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖЕТІЛДІРУ
... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

1.1 Қаржы қорларының экономикалық негізі мен қаржы қорларын
қалыптастырудағы қаржы ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

1.2 Қаржы қорлары және оларды жетілдіру жолдары
... ... ... ... ... ... ...12

II ТҰТЫНУ ҚОРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ПАЙДАЛАНУ ... ..19

2.1 Тұтыну қорының нарықтық экономикада және жалпы қоғамда қажеттігі
мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

2.2 Тұтыну қорын қалыптастыру және пайдалану ... ... ... ... ... ... .22

ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .25

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26

Кіріспе

Қаржы – ақша қатынастарының ажырағысыз бөлігі, ол әрқашан экономикалық
жүйе шеңберінде қоғамдық ұдайы өндірістің түрлі субъектілері арасындағы
бүкіл ақша қатынастарын емес, тек айрықша ақша қатынастарын білдіреді,
сондықтан оның рөлі мен маңызы экономикалық қатынастарда ақша
қатынастарының қандай орын алатындығына байланысты.
Қаржының экономикадағы басты қажеттiгi объективтi мән-жайдан – тауар-
ақша қатынастарының болуынан және қоғамдық дамудың қажеттiлiктерiнен
туындайды. Қаржының басты арналымы – табыстар мен ақшалай қорларды жасау
арқылы мемлекет пен шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қаржы ресурстарына
деген қажеттiлiктерiн қанағаттандырып отыру және бұл ресурстардың
жұмсалуына бақылау жасау. Экономикадағы ақша қорлары негізінен
орталықтандырылған, яғни, мемлекеттік бюджет пен мемлекеттік қорлардың
негізінде жинақталған ақша қорлары болса, ал орталықтандырылмаған ақша
қорлары бұл қызмет етуші кәсіпорындар мен ұйымдардың ақша қорлары болып
табылады. Ал ақша қорларының қалыптасуы ақша қаражаттарының қорларының
қалыптасуының негізінде пайда болады. Осы жинақталған қаржы қоралы қаржы
қатынастарын іске асырудың негізі болып табылады.
Өз кезегінде қаржы қорлары жинақ қорлары және тұтыну қорлары болып
бөлінеді. Мұндағы жинақ қоры болашақтағы болатын тәуекелділіктер мен
шығындардың орнын жабуға, ғылыми-техникалық өсуді қолға алуды және даму
бағдарламаларын іске асыруды орындау үшін жинақталатын қаржылардан тұрады.
Ал тұтыну қорлары еңбекақыға төленетін қаражаттар мен қызметкерлерді
материалдық ынталандыру және әр түрлі әлеуметтік төлемдер үшін кәсіпорындар
қарамағында қалатын таза табыстың бір бөлігі есебінен құрылады. Қордың
қаражатттары қызметкерлердің жеке тұтынуына жұмсалады. Бұл қор арқылы әрбір
жеке қызметкердің және ұйымның әлеуметтік мәселелері шешіліп,
қызметкерлердің ынталы қызмет етуін қамтамасыз етеді.
Сондықтан мен курстық жұмыстың тақырыбын Тұтыну қоры, қалыптастыру
және пайдалану деп алдым. Тақырыптың өзектілігі қаржы саласы мемлекеттің
және шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы қорларының үздіксіз
қалыптасып отыруын, осы қорларды қалыптастырудағы ақша қаражаттар
қорларының тиімді қалыптасуын қамтамасыз етудің маңыздылығын, тұтыну
қорларының қоғам және экономикалық даму, жеке тұлға үшін қажеттігін, тұтыну
қорын қалыптастыруды талдау үшін жалпы қорларды қалыптастырудың негізін
және қаржы ресурстарын қарастыру болып табылады.

I МАҚСАТТЫ ҚАРЖЫ ҚОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖЕТІЛДІРУ

1.1 Қаржы қорларының экономикалық негізі мен қаржы қорларын
қалыптастырудағы қаржы ресурстары

Қаржының экономикадағы басты қажеттiгi объективтi мән-жайдан – тауар-
ақша қатынастарының болуынан және қоғамдық дамудың қажеттiлiктерiнен
туындайды.
Қаржының басты арналымы – табыстар мен ақшалай қорларды жасау арқылы
мемлекет пен шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қаржы ресурстарына деген
қажеттiлiктерiн қанағаттандырып отыру және бұл ресурстардың жұмсалуына
бақылау жасау.
Қаржының түрлі мақсатты ақша қорларының қозғалысында көрінуі оның
маңызды ерекше белгісі болып табылады. Ақша қорлары, істің шын мәнінде
қаржы қатынастарының объектілері болып табылады.
Нақты жұмсауға арналған мақсатты ақша-қаржы қорлары қоғамдық өндіріс
қатысушыларының барлығында, өндірістік емес сферада қаржылық әдістердің
көмегімен жасалынады. Әдістер, қаржы қатынастарындағы іс-қимылдың амалдары
ретінде директивалық, яғни қажетті, сөзсіз болатын міндетті сипатты игеріп
алады, мұның өзі экономиканы реттеудің қажеттігімен және қоғамдық дамудың
мақсаттарына ақша ресурстарының көлемі мен оның бағыттарын алдын ала
қарастыру қажеттігімен байланысты болады.
Қаржы қорларының бүкіл ақша қаражаттарынан бөлініп тұратын ерекшелігі
сол, олар экономиканы басқарудың барлық деңгейлерінде ақша нысанындағы
құнның бір жақты қозғалысының негізінде жасалынады. Кез келген қаржы
операциясы баламасыздықпен сипатталады. Салалық қаржыларда қорлардағы ақша
қаражаттарының ішкішаруашылық мақсатты оқшаулануының ұқсас қағидаты
қолданылады.
Қоғамдық жалпы өнім мен ұлттық табысты арттыру қаржы ресурстары
өсуінің басты шарты болып табылады. Қаржы ресурстарында негізгі орынды таза
табыс (пайда, қосылған құнға салынатын салық, акциздер, кеден төлемдері,
жарналар нысанындағы) және амортизациялық аударымдар алады.
Қаржы ресурстарының қаржы қорларынан айырмашылығы бар. Қаржы қорлары
(қорланым, босалқы қор) – қаржылық әдіспен қалыптастырылған, белгілі бір
қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдаланылатын мақсатты ақша қаражаттары.
Біріншіден, қаржы ресурстары деп ақша қаражаттарының көздерін, шаруашылық
органының немесе шаруашылық жүргізуші субъектінің мұндай қаражаттарды жасау
мүмкіндіктерін түсіндіреді. Екіншіден, қаржы ресурстары – бұл қорлардағы,
ақша қаражаттарының мақсатты босалқы қорларындағы байланылған қаражаттар,
сондай-ақ әлі мақсатты белгілі бір бағыттылығы қорлар бойынша қалыптаспаған
ақша қаражаттары.
Мысалы ақша қаражаттарының бір бөлігінің алғашқыда қор сипаты болмайды
– бұлар шаруашылық органдарының олардың шаруашылық әріптестері тарапынан
келісімшарттарды, өзара шарттарды және шаруашылық жүргізудің басқа
шарттарын бұзғаны үшін алатын айыппұлдарды, өсімдерді, тұрақсыздық
төлемдері.
Қаржы ресурстары ұғымындағы оның екі жағын ажырата білген жөн.
1. Шаруашылық практикасында қаржы ресурстары ұғымы деп мемлекеттің,
кәсіпорындардың қарамағындағы белгілі бір кезеңдегі барлық ақша
қаражаттарының кірістері мен қорланымдарының жиынтығын, яғни ақша қорларын,
кредит ресурстарын, ақша қаражататрының резервтерін айтады. Бұл шаруашылық
жүргізудің шаруашылқ есеп практикасы тұрғысынан туындаған практикалық
тәсілдеме. Расында, банктегі оның шотындағы белгілі бір күндегі ақша
қаражаттары, олар кәсіпорынның меншікті немесе қарыз қаражаттары болып
келетіндігіне қарамастан оның барлық нақты қаржы ресурстарын құрайды.
Өз кезегінде мемлекеттің қаржылық ресурстарының негізгі көзін
мемлекеттік бюджет құрайды. Бюджет - мемлекеттiң мiндеттерi мен
функцияларын iске асыруды қаржымен қамтамасыз етуге арналған
орталықтандырылған ақша қоры.
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығына жеке ортақ
ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге
болады. Мәселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілерімен және
халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді құндық
бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық қажеттіліктерді
қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен
және пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының бұл жиынтығы
мемлекеттік бюджет ұғымының экономикалық мазмұныны құрайды.
Мемлекеттiк бюджет - араларындағы өзара өтелетiн операцияларды есепке
алмағанда, республикалық және жергiлiктi бюджеттердi бiрiктiретiн,
талдамалы ақпарат ретiнде пайдаланылатын және бекiтуге жатпайтын жиынтық
бюджет.
Экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде мемлекеттік бюджеттің
объективті сипаты бар. Бөлудің дербес сферасы ретіндегі оның өмір сүруінің
объективті қажеттігі ұлғаймалы ұдайы өндірістің қажеттіліктерімен,
мемлекеттің табиғатымен және функциясымен байланысты. Бұл тиісті
орталықтандырылған ресурстарды қажет етеді. Ақша қаражаттарын
орталықтандыру бүкіл ұлттық шаруашылық ауқымында үздіксіз ауыспалы
айналымды ұйымдастыру үшін, жалпы экономиканың жұмыс істеуін қамтамасыз ету
үшін қажет.
Сөйтіп, объективті бөлгіштік қатынастардың экономикалық нысаны бола
отырып, құндық бөліністің ерекше бөлігі ретінде мемлекеттік бюджет
айрықшалықты қоғамдық арналымды орындайды – жалпымемлекеттік
қажеттіліктерді қанағаттандыруға қызмет етеді, экономикалық категория
ретінде көрінеді.
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік
бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше белгілер
тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты бар, әрқашан ақша нысанында
жүзеге асырылады, мақсатты ақша қорларын қалыптастырумен және пайдаланумен
қосарлана жүріп отырады. Сонымен бірге бюджет қатынастарына белгілі бір
өзіндік ререкшелік тән, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің
шеңберінен шықпайды.
Шаруашылық жүргізуші субъектінің меншікті капиталының маңыздылығы зор.
Себебі ол осы кәсіпорынды ашудағы негізгі соманы құрайды және кәсіпорынның
нарықта сенімді қызмет етуін қамтамасыз етеді. Яғни қызмет етуші
корпорациялардың материалдық және ақшалай қорлар негізінде меншікті
капиталдары болады. Осылардың бір бөлігі айналым активтеріне жұмсалады. Осы
меншік капиталының негізі болып корпорация құлыла сала пайда болатын
жарғылық қор негізінде көрініс табады. Бұл жарғылық қордың құрамы
кәсіпорынға қатысушы инвесторлардың және қатысушылардың инвестициялары
немесе затттай салымдары арқылы іске асады.
Бірақ нарықта бізге белгілі шаруашылық қызмет етуші субъектілердің
меншік қаражаттары мен активтері кәсіпорын айналым активтерінің күнделікті
сұранысын қамтамасыз ете алмауы мәсеесі туындайды. Бұл кезде олар қызмет
процесіне байланысты әр түрлі қарыз қаражаттарын тартуға ынталы болады және
мұндағы негізгі несиелерге банктердің қысқа мерзімді несиелері жатады.
Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете отырып,
несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы несиелік несиелік қатынасты
бейнелейді. Несиенің көмегімен заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос
қаражаттары мен табыстары экономикалық жүйе төңірегінде жинақтала отырып,
уақытша және ақылы негізде пайдалануға білдіретін ссудалық капиталға
айналады.
Несие мен ссуданың арасында да өзара айвымашыылқ бар. Несие - бұл
банктің қаражатын құрайтын көзі ретінде барлық несиелік қатынастарды
ұйымдастырудың әр түрлі формаларының болуын және сондай-ақ олардың
жұмсалымдарының бір формасының білдіретін кең ұғымды сипаттайды. Ссуда –
бұл ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелік қатынастарды
ұйымдастырудың бір ғана формасын білдіреді.
Сонымен қатар, корпорация айналым активтерін қалыптастыруда басқа да
салымдардың маңыздылығы зор. Бұл корпорация қызметінің салымдарына: шетел
және отандық инвестициялар, әр түрлі мемлекет тарапынан бөлінген қаржылар
және тағы басқа ұйымдардан немесе жеке тұлғалардан берілетін қарыз
қаражаттары жатады. Корпорацияға мұндай ірі көлемдегі инвестициялар бірақта
негізінен негізгі қорларды жаңартуға немесе өндірісті кеңейтуге
пайдаланылады, ал айналым активтерін қалыптастыруда меншікті немесе қарыз
қаражат көздерінің алатын үлесі басым болып табылады.
Сол секілді мемлекеттік бюджетте шоғырланған кірістер, қорланымдар
олар жасалынған құнды алғашқы немесе кейінгі бөлудің нәтижесі болып
табылатындығына қарамастан мемлекеттің әрбір нақты күндегі қаржы ресурстары
болып табылады.
2. Егер жиынтық өнімнің (c+v+m) материалдық-заттық және құндық
құрылымына, оның бөлінісіне және бұл процестегі орнына сүйенсек, онда қаржы
ресурстарының ұғымы басқаша көрінеді. Егер қайталама есептің элементін
шығарып тастасақ, онда қаржы ресурстарының ұғымы тікелей мемлекет пен
кәсіпорындарда оларға жүктелінген функцияларды орындау үшін шоғырланатын
құндық нысанындағы жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табыстың бір бөлігін
білдіреді.
Қаржы ресурстарын пайдалану негізінен арнайы мақсаттағы арналымның
ақша қорлары арқылы жүзеге асырылады. Қаржы қорлары ұлттық шаруашылықта іс-
әрекет ететін ақша қорларының бүкіл жүйесінің құрамды бөлігі. Қаржы
ресурстарын пайдаланудың қор нысаны ұлғаймалы ұдайы өндірістің қажеттері
негізінде объективті түрде алдын-ала анықталады және қор емес нысанымен
салыстырғанда оның бірқатар артықшылықтары бар.
Қаржы мен қаржы ресрустары бара-бар ұғымдар емес. Қаржы ресурстары
өзінше қаржының мәнін анықтамайды, оның ішкі мазмұнымен қоғамдық арналымын
ашпайды. Қаржы ғылымы тап мұндай ресурстарды жасау, бөлу және пайдалану
негізінде туындайтын қоғамдық қатынастарды зерделейді; ол қаржы қатынастары
дамуының заңдылықтарын зерттейді.
Қаржы ресурстары жалпы қоғамдық өнімнің 50% құрай отырып, мемлекеттің
қаржылық қуатының көрсеткіші болып табылады. Қоғамдық өнім мен ұлттық
табысты өндіру, бөлу және қайта бөлу процесінде қалыптаса отырып, олар
түпкілікті пайдалануға, яғни негізгі құрал-жабдықтарды толтыруға, ұлғаймалы
ұдайы өндірісті қамтамасыз етуге және жалпымемлекеттік қажеттерді
қанағаттандыруға қоғам жұмсайтын материалдық ресурстардың бір бөлігінің
ақша көрінісі болып табылады. Қоғамдық өндіріс процесінде қаржы ресурстары
неғұрлым көп жасалса, соғұрлым ол экономика дамуы үшін тиімдірек болады.
Сонымен бірге бүкіл ұдайы өндірістің тиімділігін арттыру проблемасын шешу
және экономикалық өсудің қарқынын тездету ұлттық шаруашылықта қаржы
ресурстарын тиімді пайдалануға байланысты.
Қаржы ресурстарының қозғалысы жиынтық қаржы балансында (қаржы
ресурстары мен мемлекеттің шығыстары балансында) қамтып көрсетіледі. Алайда
баланста кредит ресурстарының бір бөлігі де қамтып көрсетіледі.
Қаржы ресурстарының құрамында олардың аса маңызды екі бөлігін бөліп
көрсетуге болады:
1) Мемлекеттің кірістері – республикалық және жергілікті бюджетте
шоғырланады. Мемлекеттің кірістері заңнамалық тәртіппен бекітіледі және
мемлекеттің функцияларына сәйкес жұмсалынады. Мемлекеттің кірістерін
жұмылдырудың негізгі әдістері салықтар, қарыздар мен лотереялар,
мемлекеттік меншіктен түсетін түсімдер, сыртқы көздерден түсетін түсімдер;
2) Бюджеттен тыс қаражаттар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің
қарамағында болады. Олардың пайда болуы мемлекеттің мақсатты шығыстарымен
байланысты. Бюджеттен тыс ресурстар автономды арнаулы қорлар, арнаулы қаржы
сметалары, қащыналық шоттар түрінде болып келеді. Бұл қорлардың қаражаттары
экономиканы мемлекеттік реттеудің мүмкіндіктерін кеңейтеді. Бюджеттен тыс
қаражаттардың оғаштығы мемлекетке қаржы ресурстарының жалпы сомасын
жасыруға, қаржылық бақылауды әлсіретуге, нағыз қаржылық жағдайды бұрмалауға
мүмкіндік жасайды. Бюджеттен тыс қаражаттардың жалпы сомасын анықтау қиын,
өйткені ол көптеген қорлар мен сметалар арасында шашырап кеткен.
Қаржы ресурстарының бір бөлігі кешенді түрде қоғамдық өнімнің бірнеше
элементтерінің құқрамында қалыптасады. Мәселен, шаруашылқ органдар
деңгейінде өнім (жұмыс, қызметтер) өндіруге және өткізуге жұмсалынған
шығындарға сай келетін “c” және “v” элементтерінен салықтар, алымдар және
арнаулы қорларға төленетін аударымдар, жер қойнауын пайдаланушылардың
төлемдері – роялти, бонустар, көлік құралдарына салынатын салық,
мемлекеттік баж, ластаушы заттардың тасталындылары мен қалдықтары
орналыстарғаны үшін төлемдер және басқалары түріндегі ресурстар
қалыптасады. Ал жекешелендіруден түсетін түсімдер сияқты түрінің көзі
ұлттық байлық, яғни жинақталған ұлттық табыс болып есептеледі.
Сондай-ақ мемлекеттік кредит жолымен тартылған қаражаттар да
мемлекеттің қаржы ресурстарының көзі болып табылады. Қазақстан
Рсепубликасының қаржы ресурстарының құрамында ең үлкен үлес салмақты табыс
алынатын айта кеткен жөн.

2. Қаржы қорлары және оларды жетілдіру жолдары

Қаржы мен қаржы қатынастарының пайда болып, іс-әрекет ететін орны
ақшаның нақтылы қозғалысы болатын ұдайы өндіріс процесінің бөлу стадиясы
болып табылады. Мұнда жалпы қоғамдық өнімнің құны және оның маңызды бөлігі
– ұлттық табыс алғашқы бөлу процесіне ұшырап, мақсатты арналым мен
субъектілер бойынша бөлінеді. Бұл процестің нәтижесінде құн оны құрайтын
микроэлементтерге – с, v және m-ге ыдырайды. Яғни өндіріске жұмсалынатын
өндіріс құралдары құнының (с) орны толтырылады, қызметкерлердің жалақысы
(v) төленеді және қосымша өнім (m) алынады. Тап осы қосымша өнім немесе
қоғамның таза табысын құрайтын қайта жасалынған қоғамдық өнімнің бұл бөлігі
қаржы қатынастарының мәнін және қаржы функцияларының бастауын құрайды.
Қосымша өнім мемлекеттің қатысуынсыз болатын қаржы қатынастарының негізгі
объектісі болып табылады, ол ақша қорларын жасау арқылы ұлғаймалы ұдайы
өндіріс процесін және мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорларының
қалыптасуын қамтамасыз етеді. Сөйтіп аталаған үш элементтерге бөлудің
үйлесімдері қалыптасады және оларға сәйкес ақша қорлары немесе ақша
қорланымдары жасалынады.
Қалыптастырылған ақша қаражаттарының қорлары қайта бөлуге –
қаражаттардың мақсатты арналымына қарай ұсақтандыруға немесе керісінше
ірілендіруге, өндірістік және өндірістік емес құрал-жабдықтардың ауыспалы
айналымы процесінде олар атаулы бағытауға немесе пайдалануға жұмсалады.
Материалдық өндірісте жасалынған құнның едәуір бөлігі жалпымемлекеттік
мұқтаждықтарға беріледі, ақша нысанындағы өздігінше қозғалыс мемлекеттің
кірістері түрінде мемлекеттің қаржы қатынастарының сферасына қосылады.
Экономиканың бастапқы буындарының табыстарынан, аударымдарынан басқа,
мемлекет халықтың салықтар, ерікті төлемдер – қарыздар, лотереялар,
мемлекеттің қатысуымен банкте жинақталатын жинақ ақшалар нысанындағы
қаражаттарының бір бөлігін жұмылдырады. Қаражаттардың бір бөлігі қор және
қор емес нысандарда әр түрлі төлемдер, аударымдар, алымдар түрінде
мемлекеттік, жекеше, қоғамдық кәсіпорындар мен халықтан түседі.
Орталықтандырылған ақша қорларын – мемлекеттік бюджетті, әлеуметтік
қамсыздандыру қорларын, әр түрлі бюджеттен тыс қорларды қалыптастыру арқылы
мемлекет деңгейіндегі қаржы қатынастарының нысандары осылай пайда болады.
Бұдан басқа ақша қаражаттары мен қорларының қозғалысы мемлекеттік ұзақ
мерзімді мақсатты бағдарламаларды - өндіргіш күштерді дамыту, әлеуметтік,
экономикалық, ғылыми, аумақтық және басқа бағдарламаларды жүзеге асыруға
қолданылады.
Ақша қаражаттарын басқаруда кәсіпорынның айналым активтерінің күрделі
әрі барлық қызметтерді жүргізудің және ұйымдастырудың негізі болып
табылатын ақша қорларын және ақша қаражаттарын қалыптастыру мен тиімді
пайдаланудан туындайды. Ұдайы өндiрiстiк тұжырымдаманы жақтаушылар қаржының
экономикадағы келесi үш қызметiн көрсетедi:
1. Ақшалай табыстар мен қорларды жасау;
2. Ақшалай табыстар мен қорларды пайдалану;
3. Бақылау қызметi.
Мемлекет және кәсiпорындар өзiнiң иелiгiне материалдық өндiрiс
сферасында жасалған қоғамдық жиынтық өнiм және өзiндiк өнiм құнының бiр
бөлiгiн алып немесе тартып отырады. Бұл процесс қаржының қызметi қаржы
қорларын жасау арқылы жүзеге асады.
Осы жиналған немесе тартылған ақша қорларын экономикада орынды жұмсау
қаржының екiншi қызметi ақшалай табыстар мен қорларды пайдалану арқылы
жүзеге асырылады. Әрине жоғарыда аталған қызметтердiң барлығы бiр-бiрiмен
тығыз байланысты және олардың қызметтерi бiр-бiрiнсiз жүзеге аспайтын
белгiлi бiр экономикалық жүйе болып табылады.
Қаржының негізінде экономика салалары, аумақтары және өндіріс түрлері
арасында, экономикалық субъектілер: мемлекет, кәсіпорындар және халықтың
арасында ақшалай қаражаттар мен қорлардыбөлу мен қайта бөлу іске асырылады.
Қаржының бөлу қызметі ақша қаражататрын оның артық саласынан экономиканың
дамуы үшін қажетті және қаржылық қолдауды қажет ететін салаларына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.