Ойлау және логика

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

а) Ойлау туралы ілім

б) Ойлау және логика.

ІІІ. Қосымша бөлім

а) Ойлау процестері

IV. Қорытынды

Кіріспе

Адамзат баласы өмірінде әр түрлі мәселелерге кезігеді. Бұл мәселелер мен күрделі істерді шешу жолында кездесіп отыратын қиыншылықтар коршаған орта-мызда бізге әлі де беймәлім кұбылыстар мен сыры ашылмаған нәрселердің, кеп екендігін көрсетеді. Соған орай, біз дүниенің сыр-сипатын ұғыну үшін заттар мен құбылыстардың өзара қатынастарының құпиясын тереңірек білуді, оларды ашып көрсетуді мақсат етеміз. міне, осындай мақсат-мүдделерге жету жолында әрбір адам өзінін, іс-әрекетінде заттар мен құбылыстардың белгісіз қасиеттерін, ерекшеліктерін кездестіріп отырады, өзінін, бұрынғы тәжірибесі мен білімінің, шама-шарқының жеткіліксіздігін аңғарады. Өйткені, әлем шексіз, соған орай дүниені танып білу де шексіз. Адамның ойы сол шексіз әлемдегі нәрселердің сырын, кұпиясын білуге бағытталады. Әрбір адам ойланып-толғанғанда өзіне беймәлім нәрселердін сырын ашып, жаңалықты біледі. Мысалы, оқушы оқу матерналының мәнін тусініп, есеп шығаратын болса, мұның өзі оған жаңалық ашқандай болып керінеді

Ойлау дегеніміз - әлеуметтік жағдаймен ұштасқан, тілмен тығыз байланысты психикалық процесс, сол арқылы болмыстың, дүниедегі нәрселердің жалпы және жанама бейиеленуі. Бұл бейнелену адам ойының талдау және біріктіру әрекеттері арқылы танылады. Бір сөзбен айтқаида, ойлау - сыртқы дүннедегі болмыстың жалпы жанама жолмен біздін санамыздағы ең биік сатыдағы бейнесі. Ойлау адамньщ өмір тәжірибесі мен практикалық іс-әрекеттері нәтижесінде пайда болып, тікелей сезім процесінің шеңберінен әлдеқайда асып түседі.

Адамзаттың жануарлар дүниесінен ерекшеленуі мен табиғатты меңгерудегі басты іс-әрекетінің бірі және өзіидік қасиеті - оның дыбысты анық тілі. Дыбысты тіл арқылы адамзат өзара қарым-қатынас жасап, іс-қи-мылы мен өмір-тіршілігінің бейнесін қалыптастырады, өмір тәжірибелерін ұрпактан-ұрпаққа мұра етіп қалдырып отырады.

Тіл дегеніміз - сөздік белгілердің жүйесі. Ал белгі - шындық пен болмысты білдіретін бөлшек: Осы белгінід қасиеттеріне орай әр алуан іс-әрекеттер орындалып, жүзеге асады. Белгілердің немесе тілдің екі түрлі мәнт бар. Жалпы тілдік белгілерді психологиялық фактор әрі құрал деуге де болады. Тілдік белгінің бірінші мәні - оның қоғамдық-әлеуметтік мәні.

Ойлау туралы ілім

Дуниетану тікелей сезімдік процестер - түйсіну, қабылдау, пайымдаудан бастадып, одан әрі ойлануға қарай өрбиді. Таным процестерінің барлығы да тікелей сезімдік процестер - түйсіну, қабылдау, елестетумен байланысты. Елес - заттардың нақты бейнесін көз алдымызға келтіретін тікелей таным процесі - сезімдік танымнан абстрактылы ойға көшу аралығындағы көпір сияқты. Адамдардың сыртқы дүниені танып білуінің шындығы жәие оның санамызда бейнеленуінін, теңдігі мен ақиқаттығы тәжірибе, сондай-ақ, адамдардыд табиғат пен қоғамға ықпал етіп, оларды өзгерту жолындағы іс-әрекеттерінің нәтижелері арқылы тексеріліп отырады.

Тікелей сезімдік процестер барысында адам нәрселер мен кұбылыстардың дара қасиеттерін, сол қасиеттердің жиынтығы арқылы нәрселердің тұтастығын бейнелейді, көз алдында жоқ заттық да бейнесін елестеді. Дегенмен, адам тікелей сезім арқылы танып білген нәрселердің белгі-қасиеттері мен мән-жайына терен, бойлап, жете танып біле алмайды. Мұндай ерекшеліктерді білу тек ойлау және де заттар мен кұбылыстардың өзара байланыстарын, бір тектес нәрселердің жалпылық бел-
глерін дсрексіздендіру арқылы жанама жолмен жүзеге асырылады. Мысалы, заттардың, әсер еткен нәрселердің жылыльіғын, оның температурасын тек жанама әдіспен, термометр аркылы ғана анықтауға болады. Ал ондай жылылықты тері түйсігі арқылы не қолмен сипап анықтау онайға түспейді.

Ойлау арқылы танып білу тікелей сезімдік процестерге негізделгенімен олардың көптеген ерекшеліктерін тікелей сезім арқылы тану мүмкін емсс және олардын мән-жайы айқын бейнеленбейді. Мысалы, осы заманғы физика ғылымдағы аса күрделі проблемалардың бірі - өте ұсак қарапайым болшектер жайындағы теория. Мұндай өте майда тіпті, жай көзге көрінбейтін бөлшектерді микроскоппен де көре қою қиын. Біз осы бөліктер-ді тек ойлау арқылы ғана пайымдаи білеміз. Абстрактылы дерексіз және жанама ойлаыу нәтижесінде сондай өте ұсақ бөліктердің бар екендігіне кез жеткіземіз, олардың өзіндік қасиеттері болатындығын аңғарамыз.

Сөйтіп, тікелей таным процесі арқылы танып білуге бодмайтын нәрселерді ойлау арқылы біле аламыз. Ойлаудың өрісі кең. Түйсіну арқылы қозғалыс жылдамдығын қамту мүмкін емес. Мысалы, бір секунтта 300 000 км шапшаңдықпен таралатыи жарық козғалысын түйсіну арқылы қамту мүмкін болмаса да, ой арқылы пайымдап түсінуге болады. Біз 1 секунтта 50 000 км шапшаңдықпен ұшатын планетааралық ғарыш кемесін ойлау арқылы түсіне аламыз, өйткені, ол жарық жылдамдығынан 6 есе кем. Ал мұндай шапшаңдықты, әриие, елсстету арқылы білу мүмкін емес. Әрбір адамның шындықты танып білуі тікелей сезім мен ойлау арқылы бір-бірі-не ауысып, өзара байланысты түрде адам танымын толыктырып отырады. Осы ретте де біз ойлаудыд нақты нәрседен абстрактылы нәрссге ауысқанда ақиқаттан алыстамай, қайта оған жақындай түсетінін анғарамыз. Сөйтіп, накты пайымдаудан абстрактылы ойлауға, одан тәжірибеге көшіп отыру ақиқатты танып білудің диалектикалық жолы больш табылады.

Ойлау мен логика .

Адамның ойлану әрекеті тікелей сезімдік таным процестерімен ғана емес, тілмен де, логикамен де тығыз байланысты. Міне, осындай ерекшелік адам психикасының жануарлар пснхикасынак сапалық өзгешелігін көрсетеді. Жануарлардың қарапайым ойы нақтылы әрекетке байланысты, ол жанама, абстракты ой бола алмайды.

Адам логиканы, дыбысты тіл нәтижесінде нәрселер мен құбылыстардың мәнді, тұрақгы белгілерін ой арқылы бейнелей алады. Бұл ретте, тіл адам ойыиың заттық қабыршағы больш табылады. Адамның ойы әрбір нәрсенің сипаты мен қасиеттерін сөз арқылы ажыратып көрсете алады. Сөйтіп, заттар мсп құбылыстарды әртарапты танып білуге мүмкіндік туады.

Адам тілдік материалдар негізінде ойланады. Өз ой-пікірлерінің жүйесін, нәрселер жайындағы нақты түсініктерін жасайды. Әрбір ойдың ақиқаттығы ой талқысы арқылы қарастырылады. Адам ойының жүйелі болып, оның нәрседердің мәнін түсініп білуі логика арқыльі жүзеге асып, өзгелерге жеткізіледі. Адамның ойы тілмен анық логикамен тығыз байланысты және ойлау осы тілдік материал арқылы өзінің шьшдығы мен акикаттығын бейнелей алады.

Ойлаудьщ қоғамдық мәні. Ойлаудың тілмен тығыз байланысты болуы және оның қоғамдық мәні адам ойлауы дамуының қоғамдық-тарихи сипат та болатыкды-ғьш керсетеді. Адамнын дүниетанымы, білімі және өмір тәжірибесінен жинақтаған мағлүматтары ұрпақтан-ұрлаққа мұра болып ауысып отырады. Бұл - тарихи фактор. Адам акыл-ойының дамып жетілуі мен білімінің өсуі әрбір ұрпақ жасаған білім қорын меңгеріп, оларды әлеуметтік өмір қажеттіліктерін қанағаттандырып отыруға пайдаланылады. Сөйтіп, тарихи даму адам баласының қоғам өміріндегі қарым-қатынасын нығайтады.

Логика әрекеті психология ғыльшындағы өзекті мәселелер қатарына жатады. Соған орай сәйлеу әрекетінін, атқаратын қызметтері ғылыми тұрғыдан мынадай үш түрлі салаға топтастырылып қарастырылады: 1. Сейлеудің. коммуникативтік қызметі. 2. Логика сигнификативтік қызметі. Бүл латыннын, «сигнал» - белгі, таңба дегсн сөзінен шыққан. Сигнификативтік қызмет бойынша сәйлеуде адамдар бір-бірін белгілер мен таңбалар арқылы түсінетін болады. Мәселен, қауіпті жағдай туғанда берілетін белгі, адамдардың түрлі қимыл-қозғалыстары мен ымишаралары, зат алмасулары арқылы қарым-қатынас жасау - логикадід сигнификативті қызметін білдіреді. 3, Логикадіц экспрессивтік қызметі - әр алуан хабарлар мен жай-жапсарлардың мәнерлі сөзбен, құлақка жағымды үнмен, дауыс ырғағымен адамның жан дүниесін тебірентіп, езгелерге жеткізілу тәсілі, Экспрессивті сейлеуде әрбір сез бен сөйлем адамның сезіміне әсер етіп, тұла бойын шьшырлатып жібереді. Сондықтан логика әрекетінід бұл түрі сездерді нақыштап айту мен ой жүйесінің қисынды болуын талап етеді. Сөйлеген сөз, айтылған ой - адам психикасына күшті әсер ететін тітіркендіргіш.

Логика п„нi адамныЎ ойлау процесiн зерттейдi. Ойлау-аса кҐрделi процесс, оны логикамен јатар психология, философия, т. б. зерттейдi. Арестотельдан бґрын логиканы зерттегендер грек философы Элеи Порменида, Сократ, Демокрит, СократтыЎ дарынды ојушысы Платон бiрај, логиканыЎ тҐпкi маЎызын «ґЈым», «пiкiр», «ойјорытындысы» (дедукция, индукция, аналогия) ашјан Арестотель. Сонымен логика дегенiмiз-ойлауды дґрыс јґрудыЎ заЎдары мен формалары, ережелерi туралы философиялыј Јылым. Ал пiкiр дегенiмiз-н„рселер мен олардыЎ белгiлерi ж†нiнде бiрдеЎенi јостайтын немесе терiске шыЈаратын ойды айтады. ПiкiрдiЎ ајијаттыЈы, яЈни болмысты дґрыс бейнелеуi-оныЎ еЎ басты сапасы. Пiкiр де ґЈым сияјты объективтiк болмыстыЎ бiздiЎ санамыздаЈы бейнеленген формасы.

ПIКIРЛЕРДIў АРАСЫНДА¤Ы ЛОГИКАЛЫЅ ЅАТЫНАСТАР

Жиналыстар мен конференцияларда, жеке „Ўгiмелер мен сот отырыстарында, т. б. јайсыбiр м„селелердi талјылаЈан кезде јарама-јарсы пiкiрлер јајтыЈысып, талас тууы жиi кездеседi. Таласја јатысушылардыЎ „рјайсысы †з пiкiрiн јорЈап, м„селе жайында †з шешiмiн ґсынады, болЈан ојиЈаЈа †з баЈасын бередi. Мазмґны тҐрлiше, бiрај логикалыј формасы бiрдей пiкiрлердi бiр-бiрiмен салыстырады, олардыЎ мазмґны мен формасы жаЈынан Ґйлесетiнiн немесе Ґйлеспейтiнiн байјайды. Мґндай жаЈдайда тҐрлiше пiкiрлердi дґрыс талдап, баЈа беру Ґшiн пiкiрлердiЎ арасында јандай логикалыј јатыныстар болатынын бiлген ж†н.

Пiкiрлердi тҐрлi тґрЈыдан салыстыруЈа долады. Ал, логика Ґшiн еЎ маЎыздысы пiкiрлердiЎ танымдыј јызметi, сондыјтан пiкiрлердiЎ арасындаЈы јатынастардыЎ негiзн јґратын жаЈы олардыЎ логикалыј мазмґны, ајијаттыјты бiлдiруi болып табылады. Тґсiнудi оЎайлату Ґшiн јарапайым пiкiрлердiЎ арасындаЈы јатынастарды Јана јарастырайыј.

Ѕарапайым пiкiрлердiЎ арасындаЈы јатынастар

Кез келген екi пiкiр логикалыј формасы мен мазмґны жаЈынан салыстырмалы немесе салыстырЈысыз болуы мҐмкiн.

Субъектiсi (S) немесе предикат (P) тҐрлiше пiкiрлер салыстырЈысыз деп аталады. Мысалы: «ЗаЎгерлер логиканы ојып Ґйренедi» ж„не «филологтар логиканы ојып Ґйренедi» деген екi пiкiрдiЎ предикаты бiрдей, бiрај субъектiлерi †згеше болЈандыјтан, олар салыстырЈысыз

пiкiрлер болып табылады. Бґл жаЈдайда олардыЎ логикалыј јґрылысыныЎ бiрдейлiгiне јарап, олардыЎ арасынан белгiлi бiр логикалыј т„уелдiлiк iздеп, јатынас орнатуЈа болмайды.

Саны немесе сапасы тҐрлiше болЈанымен, терминдерi

(S пен P) бiрдей пiкiрлер салыстырмалы пiкiрлер деп аталады. Кейде оларды материасы бiрдей пiкiрлер деп те атайды. Мысалы: «СтуденттердiЎ б„рi жајсы ојушы» ж„не «Кейбiр студенттер жајсы ојушы емес» деген екi пiкiрдi ајијаттыЈы жаЈынан салыстыруЈа болады, †йткенi олардыЎ терминдерi (материасы) бiрдей.

Салыстырмалы пiкiрлер Ґйлесiмдi ж„не Ґйлесiмсiз пiкiрлерге б†лiнедi. ¦йлесiмдiлiк Ґш тҐрi болады: толыј Ґйлесiмдiлiк (тепе-теЎдiк) ; жарым-жартылай Ґйлесiмдiлiк; логикалыј баЈыныштылыј. ¦йлесiмсiздiк екi тҐрге б†лiнедi: јарама-јарсылыј ж„не јайшылыј јатынастар.

Ойлау процесінің психологиялық және логикалық астарлары

Адамның дүниетанымы қоғамдық-тарихи даму нәтижесінде өрістейді. Ол табиғатқа әсер етіп, қоғамды өзінің белсенді әрекетімен байытады. Сөйтіп, адамзаттың ғылыми білімі дамып, белгілі бір жүйеге түседі. Басқаша айтқанда, адамдардың танып білу процесінде тіл арқылы жинақталып қорытылған білімі мен оның нәтижелері жүйеленіп, ғылым салаларына бөлінеді. Мысалы: физика, химия, биология, тарих, социология, психология т. б. Танымдық процестердің осы тарихи дамуы және олардың ғылым жүйелеріне жіктеліп бөлінуі дүниетану теориясын немесе гносеологияны құрайды. Гносеология - философия мен логиканың дүниетану теориясын

құрайтын құрамдас бөлігі, танып білудің теориялық негізі.

Таным теориясы- гносеология - философиялық пән . Ол дүниетанудың жалпы заңдылықтарын зсрттейді. Адамзат тарихының дамуында қалыптасқан «болмыс», «материя», «сана», «сапа», «сан», «тартылыс» тәріздес басқа да ұғымы кең категорияларды қарастырады. Осындай таным теориясы мен философиялық принциптерге негіздслетін ойлау процесі өзара байланысты және бір-бірін толықтырып отыратын жеке ғылыми пәндер - формальдық логика мсн психология арқылы да зерттеледі