Отандық телеарнадағы шетел экспанциясы
Кіріспе
Негізгі бөлім
І тарау. Отандық телеарнадағы шетел экспанциясы
1.1 Жаңалықтар телеарна айнасы
1.2 «Әл.Жазира» телеарнасының «Әл.Арабия » телеарнадағы экспанциясы
ІІ тарау. «Әл .Жазира» телеарнасының Қазақстан мен Ресейдегі тілшілер қосынының экспанциясы
2.1 Араб CNN және CNN телеарналар жұмысын салыстыру
2.2 КТК және «Әл . Жазира»
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Негізгі бөлім
І тарау. Отандық телеарнадағы шетел экспанциясы
1.1 Жаңалықтар телеарна айнасы
1.2 «Әл.Жазира» телеарнасының «Әл.Арабия » телеарнадағы экспанциясы
ІІ тарау. «Әл .Жазира» телеарнасының Қазақстан мен Ресейдегі тілшілер қосынының экспанциясы
2.1 Араб CNN және CNN телеарналар жұмысын салыстыру
2.2 КТК және «Әл . Жазира»
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кез-келген мемлекеттің Тәуелсіздігінің бірден-бір көрінісі — тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары. Бостандығы баянды болуы үшін — әрбір елдің істейтін амалы – газеті мен журналын, телеарналары мен радиосын қалыптастыру, онда мемлекеттің саяси бағытын көрсету, насихаттау, және сол үшін күресу. Яғни, «төртінші биліктің» түбірлі мақсаттарының бірі – ел тәуелсіздігі тұрақты болу үшін өзге мемлекеттердің экспансиясына қарсы тұру. Осы орайда, экспансия сөзіне түсіндірме бере кетсек: Экспансия (латын тілінен аударғанда- ex¬pan¬sio-таралу,кеңейу, территориялық, географиялық, тіршілік ету ортасының кеңеюі немесе биологиялық түрдің, мәдениетінің, халықтың, мемлекеттің өзгелерге ықпал ету аумағы.) Тәуелсіздік алғанына 20 жыл болған қазақ мемлекетінің БАҚ-ы қалыптасып үлгерді ме? Өзге елдердің саяси экспансиясына қарсы тұра ала ма? Қазақ мемлекетіне көрші елдердің ықпалы қаншалық? Қазақ тілінің қарсы тұру қабілеті қаншалық? Осы сұраққа аз-кем жауап іздеп көрсек.
Алдымен, өзіміз күнделікті пайдаланып жүрген ұялы телефоннан бастасақ: қазір дүкендер мен базарларда қалта телефонының түр-түрі бар. Қалғаныңды қалтаңа қарай таңдап ал да, тұтына бер. Ал осы ұялы телефонымыз қаншалықты «қазақша»? Рас, кейбір терминдердің (меню-мәзір, сообщения- хабарлама, сохранить-сақтау) аударылғаны болмаса, әлі де қазақшаланбай жатқандары қаншама?! Мәселен, контакты, дисплей, сенсор, экран, т.т. Тағы бір айта кететін жайт: телефон нөмірлерін сақтағанда адам есімдерінің дұрыс сақталынбауы. Мәселен: «Айгүл» деген қыз есімін «Айгуль», «Талғатты» «Талгат», «Өмірбайды» «Умербай» («Умер» «өлді», сонда «Өлдібай») деп сақтап жүрміз. Осы орайда, «Ана тілі» газетінде (2010 жыл, қараша айындағы № 44 саны, 4 бет) жарияланған Тараз инновациялық-гуманитарлық университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты Меңдібай Әбілұлының ана тілге құрмет көрсету туралы пікірін бере кетсек: «Әрбір қазақ азаматы ұялы телефонды сатып аларда тек қазақша әріп таңбасы бар ұялы телефондарды жасап шығаратын фирмалар мен компанияларға өз өнімдеріне қазақша әріп таңбасын салуға мәжбүр болар еді. Біз қазақша әріп таңбаларды сатып алу арқылы мемлекеттік тіл мәдениетінің жетілуіне үлес қосар едік». Иә, көше біткеннің бойында көлдей болып ілініп тұратын телефон жарнамаларында қазақша әріптердің бар болуы артықшылық ретінде саналмайды. Өйткені, оған деген сұраныста жоғары емес.
Жарнама демекші, жылт еткенге жан құмарлық – пенде біткеннің бәріне тән сипат. Бүгінгі таңда, жарнама – бұқаралық ақпарат құралдарының табысы һәм өмір сүру өзегіне айналды. Алайда, сол табыстың тасасында азғырудың әккі амалдары бұғып жатқан жоқ па?! Мәселен, телеарналардан күн үзбей көрсетіліп жатқан жарнамалардың жаныңа бататын екінші тұсын тоңмойын бәз біреулер қаперіне де ілмейді-ау?! Әңгіменің ауаны айналған, жарнаманың жат пиғылды екінші жағының астары – тауарын насихаттау үшін қазақ қыздарының абыройын айрандай төгіп, аяқасты қылып, ұлттық құндылықтарымызды таптап, тілімізді шұбарлап, ділімізді дүдәмал қылып, дінімізден айырғаны емей, немене?! Сонда деймін-ау, тауарын өткізу үшін осыншама ұятсыздыққа көз үйреттіру шарт па? Сол жарнамалардың денінен біз қазақылықтың қаймағын бұзып жатқан сериалдарды кезіктірмей қоймаймыз. Көк жәшіктен көлдей көсілген корей-түрік сериалдарын көрген қазақы аудитория немен суарылып жатыр? Жазылған жайттың жауабы «Алтын босаға» газетінде жаңғырық болып тұр (2010 жыл, қазан, № 20). «Түрік-корей сериалдары қазақ отбасына қандай тәрбие беріп жатыр?»-деген сауалнамаға зейнеткер Зейнегүл отандасымыз былай жауап беріпті: Жақында Анталияға барып демалып қайтқан інім «Түркияда біз көріп жүрген түрік сериалдарын көруге тыйым салынған екен. Тіпті, телеарналарында телесериалдар көрсетілмейді.
Алдымен, өзіміз күнделікті пайдаланып жүрген ұялы телефоннан бастасақ: қазір дүкендер мен базарларда қалта телефонының түр-түрі бар. Қалғаныңды қалтаңа қарай таңдап ал да, тұтына бер. Ал осы ұялы телефонымыз қаншалықты «қазақша»? Рас, кейбір терминдердің (меню-мәзір, сообщения- хабарлама, сохранить-сақтау) аударылғаны болмаса, әлі де қазақшаланбай жатқандары қаншама?! Мәселен, контакты, дисплей, сенсор, экран, т.т. Тағы бір айта кететін жайт: телефон нөмірлерін сақтағанда адам есімдерінің дұрыс сақталынбауы. Мәселен: «Айгүл» деген қыз есімін «Айгуль», «Талғатты» «Талгат», «Өмірбайды» «Умербай» («Умер» «өлді», сонда «Өлдібай») деп сақтап жүрміз. Осы орайда, «Ана тілі» газетінде (2010 жыл, қараша айындағы № 44 саны, 4 бет) жарияланған Тараз инновациялық-гуманитарлық университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты Меңдібай Әбілұлының ана тілге құрмет көрсету туралы пікірін бере кетсек: «Әрбір қазақ азаматы ұялы телефонды сатып аларда тек қазақша әріп таңбасы бар ұялы телефондарды жасап шығаратын фирмалар мен компанияларға өз өнімдеріне қазақша әріп таңбасын салуға мәжбүр болар еді. Біз қазақша әріп таңбаларды сатып алу арқылы мемлекеттік тіл мәдениетінің жетілуіне үлес қосар едік». Иә, көше біткеннің бойында көлдей болып ілініп тұратын телефон жарнамаларында қазақша әріптердің бар болуы артықшылық ретінде саналмайды. Өйткені, оған деген сұраныста жоғары емес.
Жарнама демекші, жылт еткенге жан құмарлық – пенде біткеннің бәріне тән сипат. Бүгінгі таңда, жарнама – бұқаралық ақпарат құралдарының табысы һәм өмір сүру өзегіне айналды. Алайда, сол табыстың тасасында азғырудың әккі амалдары бұғып жатқан жоқ па?! Мәселен, телеарналардан күн үзбей көрсетіліп жатқан жарнамалардың жаныңа бататын екінші тұсын тоңмойын бәз біреулер қаперіне де ілмейді-ау?! Әңгіменің ауаны айналған, жарнаманың жат пиғылды екінші жағының астары – тауарын насихаттау үшін қазақ қыздарының абыройын айрандай төгіп, аяқасты қылып, ұлттық құндылықтарымызды таптап, тілімізді шұбарлап, ділімізді дүдәмал қылып, дінімізден айырғаны емей, немене?! Сонда деймін-ау, тауарын өткізу үшін осыншама ұятсыздыққа көз үйреттіру шарт па? Сол жарнамалардың денінен біз қазақылықтың қаймағын бұзып жатқан сериалдарды кезіктірмей қоймаймыз. Көк жәшіктен көлдей көсілген корей-түрік сериалдарын көрген қазақы аудитория немен суарылып жатыр? Жазылған жайттың жауабы «Алтын босаға» газетінде жаңғырық болып тұр (2010 жыл, қазан, № 20). «Түрік-корей сериалдары қазақ отбасына қандай тәрбие беріп жатыр?»-деген сауалнамаға зейнеткер Зейнегүл отандасымыз былай жауап беріпті: Жақында Анталияға барып демалып қайтқан інім «Түркияда біз көріп жүрген түрік сериалдарын көруге тыйым салынған екен. Тіпті, телеарналарында телесериалдар көрсетілмейді.
1. Масаков Б «Демократия әліппесі» Алматы . Жалын баспасы 1999жыл
2. Әбдіғали Б.Б «Саяси ой тарихы» Алматы. Үшқиян баспасы 2003жыл
3. Нысанбаев Ә «Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы» Алматы 1999жыл
4. Дәркенов С «Біз кімбіз?» Алматы 2000жыл
5. Аргановский А «Суть дела» Мәскеу 1967 жыл
6. Аврамов Д.С «Профессиональный этика журналистики» Мәскеу 1991-2001 жыл
7. БАҚ туралы заң 1991жыл 21 тамыз Егемен Қазақстан.
8. Қазақстандағы Әл Жазира телеарнасының тілшілер бөлімшесінің бас редакторы Шеож Заур Ахмед Намиден алған жеке сұхбат.
9. «Хабаршы» №5 43-53 беттер 1999 жыл
10. «Әдеп және жантану» Жарықбаев, Табылдиев. Алматы 1994жыл
11. «Сөз бостандығы» Егемен Қазақстан 2003 жыл
12. «Саяси ой тарихы» Әбдіғали Б.Б «Үшқиян» баспасы Алматы 2003 жыл
13. «Артықпағанның асығы алшысынан» Айталы.А «Қазақстан » баспасы Алматы 2003жыл
14. «Саясатты талдау әдістері мен тәсілдері» «Спитер» баспасы Алматы 2002 жыл
15. «Демократия әліппесі» Масаков Б. Алматы «Жалын » баспасы1999жыл
16. «Радиожурналистика» Н. Омашев Алматы «Экономика» баспасы 2005 жыл 78-81бет
17. «Телевизия: Бизнес әлде билік» Барманкулов М Алматы «Қазақ университеті» 2007 жыл 90-98 беттер
18. «Журналистика Казакстана энциклопедия» Қозыбаев С Алматы «экономика» баспасы 2006жыл
Интернет сайттарынан мәліметтер:
1. «Эксперт Казакстана» № 9 (11)/ 10 мамыр 2004 жыл
2. «Комсамольская правда» тілші А.Гонсалис 18.04.2005
3. «Комсамольская правда» тілші Д.Асламова 16.04.2007
4. «Интерфакс» Әл Жазира телеарнасының хабарлары 29.04.2009
5. «Россиская газета» - федералдық шығарылым №4747 10.09.2008
6. «РИЯ новости» Мәскеу 24.11.2008
7. Сюжет: Террор Ресейде 02. 09.2004
8. Kazenergy 2007 № 2-3 24. 01. 2008 ж
9. URL:http: // lenta.ru/news/2009/04/29/swap/
10. «Тандем» радиосы Атырау 25.04.2007жыл
11. www.lenta.ru Борис Михалков23.05.2003жыл
2. Әбдіғали Б.Б «Саяси ой тарихы» Алматы. Үшқиян баспасы 2003жыл
3. Нысанбаев Ә «Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы» Алматы 1999жыл
4. Дәркенов С «Біз кімбіз?» Алматы 2000жыл
5. Аргановский А «Суть дела» Мәскеу 1967 жыл
6. Аврамов Д.С «Профессиональный этика журналистики» Мәскеу 1991-2001 жыл
7. БАҚ туралы заң 1991жыл 21 тамыз Егемен Қазақстан.
8. Қазақстандағы Әл Жазира телеарнасының тілшілер бөлімшесінің бас редакторы Шеож Заур Ахмед Намиден алған жеке сұхбат.
9. «Хабаршы» №5 43-53 беттер 1999 жыл
10. «Әдеп және жантану» Жарықбаев, Табылдиев. Алматы 1994жыл
11. «Сөз бостандығы» Егемен Қазақстан 2003 жыл
12. «Саяси ой тарихы» Әбдіғали Б.Б «Үшқиян» баспасы Алматы 2003 жыл
13. «Артықпағанның асығы алшысынан» Айталы.А «Қазақстан » баспасы Алматы 2003жыл
14. «Саясатты талдау әдістері мен тәсілдері» «Спитер» баспасы Алматы 2002 жыл
15. «Демократия әліппесі» Масаков Б. Алматы «Жалын » баспасы1999жыл
16. «Радиожурналистика» Н. Омашев Алматы «Экономика» баспасы 2005 жыл 78-81бет
17. «Телевизия: Бизнес әлде билік» Барманкулов М Алматы «Қазақ университеті» 2007 жыл 90-98 беттер
18. «Журналистика Казакстана энциклопедия» Қозыбаев С Алматы «экономика» баспасы 2006жыл
Интернет сайттарынан мәліметтер:
1. «Эксперт Казакстана» № 9 (11)/ 10 мамыр 2004 жыл
2. «Комсамольская правда» тілші А.Гонсалис 18.04.2005
3. «Комсамольская правда» тілші Д.Асламова 16.04.2007
4. «Интерфакс» Әл Жазира телеарнасының хабарлары 29.04.2009
5. «Россиская газета» - федералдық шығарылым №4747 10.09.2008
6. «РИЯ новости» Мәскеу 24.11.2008
7. Сюжет: Террор Ресейде 02. 09.2004
8. Kazenergy 2007 № 2-3 24. 01. 2008 ж
9. URL:http: // lenta.ru/news/2009/04/29/swap/
10. «Тандем» радиосы Атырау 25.04.2007жыл
11. www.lenta.ru Борис Михалков23.05.2003жыл
Мазмұны
Кіріспе
Негізгі бөлім
І тарау. Отандық телеарнадағы шетел экспанциясы
1.1 Жаңалықтар телеарна айнасы
1.2 Әл-Жазира телеарнасының Әл-Арабия телеарнадағы экспанциясы
ІІ тарау. Әл -Жазира телеарнасының Қазақстан мен Ресейдегі тілшілер
қосынының экспанциясы
2.1 Араб CNN және CNN телеарналар жұмысын салыстыру
2.2 КТК және Әл – Жазира
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Кез-келген мемлекеттің Тәуелсіздігінің бірден-бір көрінісі — тәуелсіз
бұқаралық ақпарат құралдары. Бостандығы баянды болуы үшін — әрбір елдің
істейтін амалы – газеті мен журналын, телеарналары мен радиосын
қалыптастыру, онда мемлекеттің саяси бағытын көрсету, насихаттау, және сол
үшін күресу. Яғни, төртінші биліктің түбірлі мақсаттарының бірі – ел
тәуелсіздігі тұрақты болу үшін өзге мемлекеттердің экспансиясына қарсы
тұру. Осы орайда, экспансия сөзіне түсіндірме бере кетсек: Экспансия (латын
тілінен аударғанда- expansio-таралу,кеңейу, территориялық, географиялық,
тіршілік ету ортасының кеңеюі немесе биологиялық түрдің, мәдениетінің,
халықтың, мемлекеттің өзгелерге ықпал ету аумағы.) Тәуелсіздік алғанына 20
жыл болған қазақ мемлекетінің БАҚ-ы қалыптасып үлгерді ме? Өзге елдердің
саяси экспансиясына қарсы тұра ала ма? Қазақ мемлекетіне көрші елдердің
ықпалы қаншалық? Қазақ тілінің қарсы тұру қабілеті қаншалық? Осы сұраққа аз-
кем жауап іздеп көрсек.
Алдымен, өзіміз күнделікті пайдаланып жүрген ұялы телефоннан бастасақ:
қазір дүкендер мен базарларда қалта телефонының түр-түрі бар. Қалғаныңды
қалтаңа қарай таңдап ал да, тұтына бер. Ал осы ұялы телефонымыз қаншалықты
қазақша? Рас, кейбір терминдердің (меню-мәзір, сообщения- хабарлама,
сохранить-сақтау) аударылғаны болмаса, әлі де қазақшаланбай жатқандары
қаншама?! Мәселен, контакты, дисплей, сенсор, экран, т.т. Тағы бір айта
кететін жайт: телефон нөмірлерін сақтағанда адам есімдерінің дұрыс
сақталынбауы. Мәселен: Айгүл деген қыз есімін Айгуль, Талғатты
Талгат, Өмірбайды Умербай (Умер өлді, сонда Өлдібай) деп сақтап
жүрміз. Осы орайда, Ана тілі газетінде (2010 жыл, қараша айындағы № 44
саны, 4 бет) жарияланған Тараз инновациялық-гуманитарлық университетінің
доценті, филология ғылымдарының кандидаты Меңдібай Әбілұлының ана тілге
құрмет көрсету туралы пікірін бере кетсек: Әрбір қазақ азаматы ұялы
телефонды сатып аларда тек қазақша әріп таңбасы бар ұялы телефондарды жасап
шығаратын фирмалар мен компанияларға өз өнімдеріне қазақша әріп таңбасын
салуға мәжбүр болар еді. Біз қазақша әріп таңбаларды сатып алу арқылы
мемлекеттік тіл мәдениетінің жетілуіне үлес қосар едік. Иә, көше біткеннің
бойында көлдей болып ілініп тұратын телефон жарнамаларында қазақша
әріптердің бар болуы артықшылық ретінде саналмайды. Өйткені, оған деген
сұраныста жоғары емес.
Жарнама демекші, жылт еткенге жан құмарлық – пенде біткеннің бәріне
тән сипат. Бүгінгі таңда, жарнама – бұқаралық ақпарат құралдарының табысы
һәм өмір сүру өзегіне айналды. Алайда, сол табыстың тасасында азғырудың
әккі амалдары бұғып жатқан жоқ па?! Мәселен, телеарналардан күн үзбей
көрсетіліп жатқан жарнамалардың жаныңа бататын екінші тұсын тоңмойын бәз
біреулер қаперіне де ілмейді-ау?! Әңгіменің ауаны айналған, жарнаманың жат
пиғылды екінші жағының астары – тауарын насихаттау үшін қазақ қыздарының
абыройын айрандай төгіп, аяқасты қылып, ұлттық құндылықтарымызды таптап,
тілімізді шұбарлап, ділімізді дүдәмал қылып, дінімізден айырғаны емей,
немене?! Сонда деймін-ау, тауарын өткізу үшін осыншама ұятсыздыққа көз
үйреттіру шарт па? Сол жарнамалардың денінен біз қазақылықтың қаймағын
бұзып жатқан сериалдарды кезіктірмей қоймаймыз. Көк жәшіктен көлдей
көсілген корей-түрік сериалдарын көрген қазақы аудитория немен суарылып
жатыр? Жазылған жайттың жауабы Алтын босаға газетінде жаңғырық болып тұр
(2010 жыл, қазан, № 20). Түрік-корей сериалдары қазақ отбасына қандай
тәрбие беріп жатыр?-деген сауалнамаға зейнеткер Зейнегүл отандасымыз былай
жауап беріпті: Жақында Анталияға барып демалып қайтқан інім Түркияда біз
көріп жүрген түрік сериалдарын көруге тыйым салынған екен. Тіпті,
телеарналарында телесериалдар көрсетілмейді. Тек қонақ үй, демалыс
орындарындағы теледидарларында түрік сериалдарының дискілері бар дейді.
Әрине, жастарға теріс тәрбие беретін, отбасыны бұзатын Күзгі жапырақтар,
Қорғаушы періште сияқты т.б. сериалдар тек түріктердің емес, қазақ
жанұяларының тәрбиесіне де зиянын тигізбей қоймайды. Күзгі жапырақтар
сериалындағы Нежленің жездесімен қол ұстасып қашып кеткені, Қорғаушы
періште телесериалындағы Пынардың тұрмысқа шығайын деп жүрген жігітіне
сіңлісінің ғашық болып, өз сезімін ашық айтып жүргені қандай тәрбие береді?
Қазақ отбасындағы апалы-сіңлілердің де түрік актерлеріне еліктемесіне кім
кепіл? — деп ой тастайды. Біздің ұлттық құндылықтарымызды ұлықтап, ұлт
мүддесі үшін қызмет атқаруға тиіс кейбір арналарымыз өзге елдің өнімдерін
қазақшаға тәржімалаумен ғана айналысып отырғандығы өкінішті. Яғни, түрік
пен корейдің телеэкспанциясына жол ашып беріп отырған бетке ұстар
арналарымызға жол болсын.
1.Отандық телеарнадағы шетел экспанциясы
1.1. Жаңалықтар телеарна айнасы.
Араб елдеріне теледидар экспанциясын енгізу ислам жетекшілерінің
тарапынан қарсылық тудырды. Мұндай жағдай әсіресе Сауд Арабиясында етек
алып, ол көп жылдарға созылды. Дегенмен де, уақыт өте келе телеқызмет
ұйымдастырылу мәселесі шешілді, бірақ бағдарламаның көпшілігі діни
хабарлар болу керектігі жөнінде шарт қойылды. 1965 жылдан бастап тәрбие
ретіндегі хабарлар көрсетілді.
Араб елдерінде спутниктік телехабар жеткілікті дамыған. Бұл елдер
спутниктік байланыс арқылы Евровидение жүйесіне қосылған.
Көптеген араб халқының телеарналары демократиядан алыстағанда,
Катар елінде пайда болған спутник телеарнасы, араб еліне үлкен жаңалық
әкелді.
Спутник телеарнасы Әл-Жазира өзінің жұмысын 1996 жылдың
7 қарашасында бастады. Әл–Жазира телеарнасының ресми
сайтындағы ақпаратға қарағанда, бұл күллі араб дүниесіндегі тұңғыш жоғарғы
техналогиялы деректі арна. Телеарна тәулік бойы үздіксіз хабар
таратады. Тақырып ауқымы да барынша кең: саяси өмірдің қыр сырынан
бастап, мәдени және ғылыми бағдарламаларға дейін қамтыған. Телеарна
алғашқы жұмыс маусымын 70 адамнан бастаған. Теледидарда шеберлік шыңына
шығу - қиямен де ылдимен де жүре отырып, биіктерді бағындыра өзінің орнын
тапты десекте жаңылмаймыз. Әл–Жазира телеарнасының көрермендері бірінші
рет ток шоу, ақпараттық жаңалықтарды, репортаждарды көре бастады. Бұл
телеарнада цензураға жол жоқ. Телекөререндер көрген, естіген, білген
жаңалықтарын өздері бағалады.
Әл-Жазира (араб тілінен аударғанда - арал деген мағынаны
білдіреді) телеарнаның Штаб үйі Катар елді мекенінің Доха қаласында
орналасқан. Бұл телеарнада 35 миллионға жуық адам жұмыс істейді. Бұл
телеарнаның дүние жүзінде 31 бөлімшесі бар. Телеарна өз заманының шебері,
араб халқында ВВС телеарнасының журналистері 1996 жылы жабылғандығына
байланысты. Әл-Жазираға ауысты.
Бұқаралық ақпарат құралының айтуы бойынша Катар қаласындағы Эмир
Хамад бен Халифа Әл - Тани осы телеарнаның қамын ойлап, дәрежесін
көтеруге ат салысып, 30 миллион доллар бөліп қана қоймай, араб халқына
таныс емес телеарнаның тәуелсіздігін қамтамасыз етіп отырды. Катар елді
мекенінде орналасқан Әл-Жазира телеарнасы жоғары жақтағы министрлерге
бағынбады. Эмир Хамад бен Халифа Әл - Тани шенеуніктерге
телекомпанияның саясатына бас сұқпауын ескертті.
Әл-Жазира телекомпаниясының президенті Эмир Шейхының ағайынды
бауыры, Шейх Хамад бен Таер Әл - Тани. Осы кісі Ъ, Власть
журналында былай делінген: 5 жылдық жұмыс уақытымызда жалғыз Катар
елінің шенеуніктері ғана емес, барлық шығыс халқының шенеуніктері қыспаққа
алған. Әл -Жазира телеарнасы өз жұмысын бастағалы бері Катар халқының
министрлігіне, 400 - ге жуық арнайы телеарнаның жабылуына ұсыныс келген.
Палестиналықтар және Сириялықтар Әл-Жазира телеарнасын баға
жетпес деп атаған. Өйткені Әл-Жазира телеарнасы, Арабиядағы Ирусалимде
бөлмішесі және жеке танымал журналисі бар телеарна болып табылады.
1Израил елінің халқы Әл-Жазира телеарнасын терроризімді
қолдайды деп түсініп, қыспаққа алды. Өйткені, осы телеарна эфирге
күніне бір рет Интефада (исламға қарсы террорлық әрекет) туралы арнайы
репортаж береді.
Батыстан Әл-Жазира телеарнасына, көп елді дүрліктірер күнәлар
тағыла бастады. Ислам дінін құрушылар да, Әл-Жазираның террорлық
әрекеттердің көрсетілуіне риза емес.
Басқа телеарналар: Әл-Жазира телеарнасына қызғанышпен қарайды.
Әл-Жазира телеарнасы өзінің жұмысын, іскерлік, сыпайылық, үндемей тұрып
халқының сырын алатын, қаншама соққы алып, қысымға алынса да өз
жұмысының шебері десек те жаңылмаймыз.
Бізге қанша елден хат келетінін білесіз ғой дейді, - Тауфик мырза.
Көптеген елдер өз ұсыныстарын жазады, кейбіреуі өкінішке орай жағымсыз
хаттар. Бізді кінәлап, террорлық әрекеттерді эфирге шығаруды тоқтатыңдар
деп те жатады. Ол біздің жұмысымыз, қолымызға қандай болмасын мәлімет
түссе эфирге шығаруға тырысамыз. Ол тілшінің жұмысы. Сол мәліметті алу
үшін қаншама қаражат бөлінеді.
Кішкене ғана Ньюс-Румда 30 - ға жуық журналист бар. Бөлменің
мөлшеріне қарап, осы жерде жаңалық жасалады деп айту да қызық. Екінші
қабаты да бітіп қалды, ал бірінші қабатында тек ағылшын тілінде жаңалық
тарататын журналистер ғана қалады.
Ағылшын тіліндегі жаңалықтар ордасының ашылуы өз жұмысын атқарып
кететініне сенеміз. Әл-Жазира телеарнасы интернет жүйесіне 2003 жылы
жаңалықтарын тарата білді. 50 елдің сайттарының ішіне кіріп отыр. Ал сайт
жіберілген соң бірнеше айдан кейін, ол бостандық үшін күресуші
хаккерлердің жабылуына тап болды.
Әл-Жазира телеарнасы бәрімізге белгілі 2Усама бен Ладен
сұхбатымен танылды. Усама бен Ладен эфирге шыққан күннен бастап
біз өзіміздің объективті мамандалғанымызды дәлелдедік, - дейді
Әл-Жазира. Усама бен Ладеннен кейін Америка Құрама
Штаттары елінің президенті Буш эфирге шықты. Кім бізбен емес,
сол терроризммен, ал Бен Ладен әлемді мұсылман дініне
сенушілерге және сенбеушілерге бөліп тастады – дейді
Буш.
Телеарнаға осы эфирді бергеннен кейін Усама бен Ладенді барлық
әлем көріп, Америка Құрама Штаттары , Катар елінің Шейхы Хамад
бен Халифа Әл Таниға, телеарнаны қыспаққа алыңыз немесе эфирге
жіберетін мәліметтерді қолына алуына ұсыныс жасады. 3Бірақ Мәскеу тілшілер
қосының басшысының қол астында жұмыс істейтін журналисі
Акрам Хазам мемлекеттің бас сұғуына құқығы жоқ деп
хат арқылы өзінің ойын білдірді.
Сауд Арабиясының шенеуніктері Эмир Катар Хаматқа телеарнаны
жабуына бірнеше рет ұсыныс жасаған. Сауд елінің бизнес ошағында жүрген
компаниялар, өзінің жарнамаларының жүзеге аспауына байланысты үлкен
шағым келтіреді, ал Әл-Жазира телеарнасына жарнама беруіне қаншама
жылдан бері бас тартуда.
Әл-Жазира спутник телеарнасы, шығыс халқына 11 қыркүйектің 2001
жылы болған әлемге танымал қақтығыстан кейін, көрермендерінің ойымен
ерекше танымал болды. Бұл оқиға тек Шығыс көрермендерін ғана
емес, барлық елді дүрліктірер жаныңды сыздатар оқиға еді. Телеарнаның
барлық шындықты жария етуі, әсіресе Америка телеарналарына үрей туғызды.
Өйткені Әл-Жазира телеарнасын шығыста ешбір телеарна бәсекелес болады
деп ойламаған.
4Британия халқының бұқаралық ақпарат құралдары Әл-Жазира
телеарнасын Усама бен Ладеннің және Әл-Каида халқының қол
астында жұмыс істейтін хатшысы деп атаған. Катар елінің спутник
телеарнасының құпиясы неде болды екен?
Британиялық ВВС телекомпаниясының алпыс жеті жасқа қараған
тележұлдызы Сэр Дэвид Врост экспанциясың Әл-Жазира телеарнасына
ауыстыратын болып шешті. Британия тележұлдызының Әл-Жазира телеарнасына
қалайша бұйрегі бұрды деген әңгіме қызып тұрған тұста
дәл сондай оқиғалар Америка Құрама Штаттарының өзіндеде дүркін-
дүркін қайталанып жатты. Бұрыңғы АҚШ қорғаныс күштерінің
орталық басқарма өкілі әрі теңіз жаяу әскерінің таңымал офицері
Джош Рашинг те ағылшын тілді Әл-Жазира телеарнасына репортерлік
қызметке ауысты. Әл-Жазира телеарнасының Вашингтондағы қосыны болса
қазір тележұргізуші, тілші және продюсерлік қызметке Америкалық
журналисттердің арасынан жиыны қырық адамға байқау жариялап
отыр. Бұгінге дейін CNN, Фокс ньюс, Скай ньюс, ВВС телеарналарында
істеген бұрынғы журналисттерден барлығы төрт мыңнаң аса
өтініш келіп түскен. Олардың ішінде бұған дейін CNN интернэшнлдің беделді
жүргізушісі болған Ритс Кан Әл-Жазира телеарнасына қызметке тұруға
келісімін беріп үлгерген. Ал қызықтың көкесі Ақ үй жағынан
өршіп тұр. Джорж Буш әкімшілігінің тарапынан сан рет қарғысқа
ұшыраған Катарлық кері имидж дегі бұл телеарнаға елдегі
журналисттер қауымының бірден бас қоюы Вашингтон өкілдерін орындарынан өре
төрегелтіп отыр. Олар үшін Әл-Жазира телеарнасы жағынан журналисттердің
Жалмап отырған бір топ өкілдердің есіміде белгілі көрінеді. Сол себепті
Вашингтон пост аты аңызға айналған батыстық тележурналист Дэвид Фросттың
да қалай ғана құрыққа ілініп кеткендігін еске салды. Сондай-ақ фрост Әл-
Жазира телеарнасының ланкесшілерімен еш байланысы жоқ деп телеарна
басшылығынын Ұлы британия мен Америка Құрама
Штаттарымен құлақтарына алтын сырғағып айтқан ескертпесің баяндап береді.
Бұған байланысты Вашингтон пост америка Құрама Штаттарында
мысалы мемлекеттік хатшынын Таяу Шығыс елдері жөніңдегі көмекшісі Элизабет
Чейни, республикашыл конгресші Дана Рорабакер
сияқты Адамдардың Фросттың оптиизіміне бәрібір күмәнмен қарайтының
келтірген. Сол Рорабакердің өзі басылымға:
Журналистикадағы жауаптылыққа бей жай қарай алмайтындары
үшін Әл-Жазира шынымен, анафема! Олар Америка Құрама
Шттарының қаншама халқына залалын тигізіп кележатқанын есалаң әрі
радикалды исламшылдар шоғырының баяғыдан бергі көсеуі, -деп мәлімдеген.
Вашингтон посттың келтіргендей, Америка Құрама Штаттарының қорғаныс
министірі Дональд Рамсфельд те терроризмді
қолдайтыны және тарататындығы жайында үнемі жалған
ақпараттар жариялайтыны үшін телеарнаның тілшілерін Иракқа аттап басуға
тыйым салған. Америка Құрама Штаттары мемлекеттік департаментінің өзі
тілшілерін талай рет сынға алған болатын.
Қалай деген мен де дұрлікпе ақпараты арқылы әлемді жайлауға
талпынған Әл-Жазира Вашингтондағы экспанциясын телефизиалық төрт
сағаттық эфирі арқылы бастауға бел буып отыр. Сол сияқты Лондон
мен Куала - Лумпурден де күн сайын төрт сағат көрсетілім болады.
Ал эфирдің қалған он екі сағаты телеарнаның Катардағы
Штат пәтеріне дайындалады.
Әл-Жазира телеарнасы қаншама таяу шығыс елді мекені қыспаққа
алса да, өз жұмысына аса шебер атқаруын тоқтатар емес!
Біріншіден Әл-Жазира телеарнасы араб халқындағы ең алғашқы
жекеменшік телеарна. Тек хабар беру ерекшелігімен ғана емес,
сонымен қатар ақшалай демеушісінде өздерінің адамы болғандықтан,
мемлекет тарапынан қыспаққа ілінбейді. Катар еліндегі бизнес орталықтары
жарнама ұсынуға немесе қандайда бір пікірталас өткізуге болады деген
өсек - аян берілген.
5Телеарнаның басшысы: Әрине, кімде болса өзінің бизнесіне
ақша салған тұтынушы, үстіне 10% болса да ақша алалмаса үлкен
тапшылыққа ұшырайды, ал біздің телеарна сөз бостандығын дұрыс
қолдана біледі. Сөз бостандығын дұрыс қолдана алмайтын телеарна
өзінің дегеніне жете қоймас- деп журналитерге сұхбат берген. Бұл
саясат емес, таза комерциялық ойын. Мүмкін Әл-Жазира телеарнасын
құрған бизнесмен де демократияға сенбей, тек ақша табудың қамын
ғана ойламайтын шығар?!
Сонымен-ақ идеологиялық бақылау мен цензураның жоқтығы
түсіндірілетін шығар.?! Мәскеу филиалының басшысы Акрам Хазамның айтуы
бойынша: Бұл жағдай өте шешімді, яғни ақша қандай мәселені болмасын
шешеді.
Екіншіден, Әл-Жазира телеарнасы телекөрермендеріне сапалы
жоғары мәлімет береді. Басқа телеарналарға қарағанда Таяу
Шығыста, Әл-Жазира телеарнасының телекөрермендері арнайы қарап, өзінің
бағаларын береді.
Максималдық объективті хабар беру ерекшелігі, басқа халықтың
ойын тыңдап кәсіби сапалы жұмыс істейді. Халықты телеарнаға
қаратудың 3 қағидасы осы. Катар телеарнасының ерекшелігіде
осында.
Таяу Шығыстағы, Әл-Жазира телекомпаниясының Кабул қаласындағы
бөлімшесі 11 қыркүйектегі оқиғадан кейін Тайсер Алмунидің арқасында
танымал арна атағына ие болды. Ол шынайы түрде
өзінің жасаған жұмысына таң қалды және Талиб қызметкерлерінің
айтуы бойынша, барлық Доха қаласына жіберілген мәліметтер,
бағаланып, сыналып, Алмунидің арқасында теле түсірілімге жіберіліп
отырған. Сол себептен жалғыз Алмуни мырзаға шетелдік
тележурналист атағын берді. Ол Ауғаныстан аудандарының бірінде
Талиб журналистерінің басшысы ретінде қабылданып, сол ауданның
басты жаңалықтарын жеткізіп отырды. Кішкене ғана Ньюс-Румда 30 - ға
жуық журналист бар. Бөлменің мөлшеріне қарап, осы жерде жаңалық
жасалады деп айту да қызық. Екінші қабаты да бітіп қалды, ал бірінші
қабатында тек ағылшын тілінде жаңалық тарататын журналистер ғана қалады.
Әл-Жазира телеарнасының Кабул қаласындағы бөлімшесі ВВС телеарнасының
ұсынысымен жарылысқа ұшырады. Осы кезде Иран халқының арасында жағымды
мәліметтер үшін талас жүре бастады. Араб халқындағы Әл- Жазира
телеарнасының интернет сайтына Америка Құрама Штаттарынаң хаккерлер жою
жұмысын жүргізе бастады. Ағылшын тіліндегі жаңалықтар ордасының ашылуы өз
жұмысын атқарып кететініне сенеміз. Әл-Жазира телеарнасы интернет
жүйесіне 2003 жылы жаңалықтарын тарата білді. 50 елдің сайттарының ішіне
кіріп отыр. Ал сайт жіберілген соң бірнеше айдан кейін, ол бостандық үшін
күресуші хаккерлердің жабылуына тап болды. Оған себеп болған Америка
Құрама Шттатары жұлдызды ала туы мен үлкен ағаштан жазылған Боже ,
богослови наши войска деп жазылған мәліметтер және де Әл-Жазира
телеарнасының екі журналисі Уоллстрит қаласына шағым келтірді. Бұған себеп
Әл-Жазира телеарнасы Ирак қаласындағы өлтірілген және де тұтқынға
түскен Британ халқының әскерлерін көрсеткеннен кейін, Көрсетілген
қыспақ болды. Екінші рет соғыс басталғалы бері Америка және Британ
әскерлері , соғыста болған оқиғаларды көрсетіп, айтқаны үшін шағым
келтірді. Әрине ең бірінші орында Әл-Жазира телеарнасы тұр. Оған
себеп Британ әскерінің Ирактағы өлімі. Оларды жексенбі күннен бастап
жоғалғандар қатарына қосқан еді. Мен өзімнің шағымымды Әл-Жазира
телеарнасының жақында кешкі уақытта эфирге берілген
мәліметтерге келтіргім келеді деп ВВС басшысы Брайн Батридж айтып
өтті. Британ елді мекені басшысының айтуы бойынша, британ әскерінің
соңғы шағымнан кейін өлгенін айтып отыр. Осындай сюжеттер
дүниеден өткен әскерлерінің ата-аналарының, туған-туыс, дос- жарандарына
психикалық әсер етеді. Бұл дұрыс емес – дейді Женева конвенциясының
өкілдері.
Әрине Әл-Жазира телеарнасы араб халқының ең алғашқы
арнасы болып табылады. Ол тек араб халқын ғана емес, барлық Таяу
Шығыс, Еуропа және Америка елін өзіне табындырған болашағы кең телеарна.
Әл-Жазира телеарнасын бұрыннан араб CNN деп те
атап кеткен. CNN-ді Әл-Жазира телеарнасымен салыстыратын себебі ол ерте
шыққан телеарна. Оның өзіндік алып кетер ойы, ақылы, жаңалықтары бөлек.
Ал біз болсақ сөз бостандығын шебер қолдана аламыз. Бізбен бір де бір
телеарна бәсекелес болуға шыдамайды. Бастапқыда ақ бостандыққа үйренген
біздер, қазір өзіміздің қанжығамызға байлаған жеңісімізді ешкіммен бөлісе
алмаймыз!
Ирак халқының соғысы Әл-Жазира телеарнасын басқа көзқарастарға
ие болды. Әл-Жазира телеарнасының өзі бір кішкентай қалашық деп те
атап кетті. Әскер мүшелері Барс қаласының халқы Ирак халқына көтеріліс
жариялайды деген хабарға Әл-Жазира телеарнасының журналисі - еш қандай
көтеріліс жоқ деп мәлімдеді. Бастапқыда Америка телеарналары Ирак халқының
тұтқынына алынған әскерлерін көрсетілімге жібергенде Женева конвенциясы
осы көріністі ойламай, енді біздің көрсеткен эфирге шағым түсіруі дұрыс
емес. 6Тұтқындалған әскерлер тізерлеп тұр, олардың қалталарын тексеріп
жатқанда, сол жерде бірнеше операторлар түсіруде болған. Әл-Жазира
телеарнасының Американдық тұтқынға түскен әскерлерін эфирге жібергенде
Конвенция жайында еске түсіруі қызық болған жайт. Заңның 13 бабында өз
кезінде Америка Құрама Штаттары да Иракта қол қоя отырып, бұл заңға
мән бермегені ме? Тұтқынға түскен әскерлерді басқа елді қызығуынан
сақтап, олардың қандай қайғы шеккенін эфирге жіберуге тыйым салынды, -
делінген .
Ал, бұл жерде әскери командирлердің қателігі, тұтқынға түскен
әскерлерінің бетін көрсету дейді заң өкілдері. Сондықтан эфирге
жіберілген сюжеттер үшін телеарнаны кінәлауы дұрыс емес. Журналистер қолына
түскен мәліметтерін, жаңалықтарын жіберуге әбден құқылы.
Әл-Жазира телеарнасының жаңалықтарына Америка Құрама Штаттары
бірнеше рет шағым келтірседе, журналистер қауымы өзінің саясатын дұрыс деп
санайды. Деңгейі өскен Әл-Жазира телеарнасы өзінің жұмыстарын Америка
Құрама Штаттарында, жаңалықтарын ағылшын тілінде бастамақшы.
Әл-Жазира телеарнасына үлкен қайғыға соғыстың басталуы болып
табылады. Жұма күнінің кешінде, Бартыс ауданындағы оператордың жоғалуы
үлкен қайғыға әкеп соқты. Түсіруші тобы Британия әскері танкісінің астында
қалғанын мәлімдеді. Телеарна жүргізушісі Мухаммед
Саидтың айтуы бойынша көліктері от астында қалып, көлік жүргізушісімен
бірге Бартыс қаласына жаяу қайтыпты, ал операторды табу
мүмкін болмағандығын айтты. Осы көлікпен барған журналистердің мүлде Әл-
Жазира телеарнасына қатысы жоқтығын айтты. Көптеген мәліметтердің
арқасында Иран қаласы Әл-Жазира телеарнасының бөлімшесін жапты. Аптаның
бірінші күні Иран Әл-Жазира телеарнасы уақытша жабылды деп айтып өткен.
Оған Иран халқының оңтүстік шығысында арабтар мен персамдардың қақтығысуы
себеп болып отыр. Соның салдарынан 1 адам өліп, 200 - ге жуық адам
тұтқынға алынды. Абхаз қаласында халық шеруге шығып, көліктерді, зәулім
сарайларды және банктерді жағып, тас талқан қылған.
7Абхаз қаласындағы дау дамай тарқамайынша және оған не себеп
болғанын талқыламайынша, Әл-Жазира телеарнасының бөлімшесі жабылды деп
Иран қаласының Мәдениет министрі айтып өтті. Оның айтуы, телеарнаның
жабылуына себеп, болған көтерілісті, қақтығыстарды эфирге жіберілуіне
байланысты. Олар қарақшыларды айдақтап жіберді деген. Осыдан кейін Әл-
Жазира телеарнасы құлдырауға ұшырады. Әл-Жазира
журналистерін Иордания мен Кувейт қалалары жұмыстан
босатуын сұрады. Жоғары жақта отырған министірлерді балағаттап, эфирге
оппозицияны қолдайтын өкілдерді шығаруына байланысты, Египеттегі
бөлімшесі де жабылды.
2002 жылдың 10 қарашасында Әл-Жазира телеарнасының бөлімшесі
Парсы шығанағында да жабылды. Аймақтық министрлер осындай шешімге
келді. Олардың ойынша Әл-Жазира телеарнасы өздерінің жеке
саясаты мен барлық Персид құламасының халқына жағымсыз мәлімет
таратып жатқандығын айтты.
Әл-Жазира телеарнасы жаңалықтар айнасындағы өзара соғыста
жеңді. Кішкене ғана дәрежесі бар Әл-Жазира телеарнасы өзінің әлсіздігіне
қарамастан, бастапқыда қиналғандығына қарамастан жер жүзін бір
дүрліктіргені мәлім. Осы телеарнада америкалық әскерлерінің жарақаттағанын
және өлген мәліметтерін эфирден көрсеткеннен бастап, деңгейі жоғары қарай
өсу жолында. Буштың жеңілгені, Катар еліне әскерлерінің жарақаттанып,
өлгенін эфирден алып тастауын сұрады. Өйткені американдықтар қанша
әскерінен айырылғанын білмей, пайыз арқылы көрсетіп, білгенше тоқтата
тұрғандарыныз дұрыс екен деген ұсыныс жасады.
1.2 Әл-Жазира телеарнасының Әл-Арабия телеарнадағы экспанциясы
Әл-Жазира телеарнасының биікке деген ынтасымен барлық араб
халқы жеңе алмайтынын біле отырып, оған қарсы басқа ой келеді.
Әрине оның ішінде Сауд Арабиясы, Кувейт, Ливан және Біріккен
Араб Әмірлігі Әл- Жазира телеарнасына қарсы араб спутник
телеарнасы Әл-Арабия телеарнасын құрды. Әл-Арабия араб тілінен
аударғанда Арабша деген мағынаны білдіреді. Бұл телеарна MIDDLE TASTNEWS
(Таяу шығыс жаңалықтары) Али Әл Хеддеси Шейхының жекеменшік
телеарнасы. Телеарна Әл-Жазира телеарнасына қарағанда 500 миллион АҚШ
долларын құрайды. Штаб үйі Біріккен Араб Әмірлігінеде Дубай қаласында
орналасқан.
Ақпараттық телеарнаның пайда болуының өзі жаңалық. Бірақ бас
ауырталық жағдай бар. Шынайылық, объективті көзқарас жоқтың қасы.
Көптеген телеарналар тапсырыс бойынша жұмыс істейді. Бұл өте қиын.
Осының кесірінен шынайы ақпарат берілмейді. Әл-Жазира телеарнасын
айтсан, бұл телеарна Иракта төрт мың қарапайым адамның қаза болуына
жауапты. Неге? Өйткені олар Ирак ұтады, Америка Құрама Штаттары жеңілп
жатыр деген сынайда ақпарат таратқан болатын. Осындай
Сүйіншіден соң, төрт мың адам Иракқа жеңісті тойлау үшін
барып, барлығы дерлік оқ астында қалып, қаза тапты. Сондықтан
телеарналардың тапсырыс бойынша жұмыс істейтіні рас.
Әл-Арабия телеарнасы өзінің жұмысын 2003 жылы 20 қаңтарда
бастаған. Бастапқыда Әл-Арабия телеарнасы күніне 12 сағат жұмыс
жасайды, және сол сағаттар ішінде жаңалықтар береді. 2003 жылдың
3 мамырынан бастап Әл-Арабия телеарнасы толығымен тәулік
бойына жұмыс істейтін болды. Таяу Шығыспен батыс елінің бұқаралық
ақпарат құралдары бір ауыздан осы телеарна араб тілінде шыққан
Әл-Жазира телеарнасына үлкен бәсекелес болады деген
болады. Телеарналардың басшыларының ойы неде? Әл-Арабия, Әл-Жазира
телеарнасының қағидалы өзгерісінде ме?
CNN телеарнасын әрине Америка Құрама Штаттрының президенті
Буш мырзаға демеушілік етеді. Ал, біздің жоғары жақта отырған
шенеуніктерді қорғамақ түгелі Араб әмірлігі Әл-Жазира телеарнасына
қарсы бәсекелес етіп Әл-Арабия телеарнасын құрды.
Әл-Арабия телеарнасының директоры Али Әл Хедейсидің айтуы бойынша:
біздің жаңа телеарна, Әл-Жазира телеарнасына қарағанда ақылмен,
сынаудан өтіп барып, эфирге жіберіледі дейді. Әл-
Жазира телеарнасы барлық Таяу Шығыстқа ақпарат таратуды көздейді.
Біздің Әл -Жазира
телеарнасынан ерекшелігіміз жаңалықтарды дұрыс көрермендерге жеткізуімізде,
ток шоу, пікірталас, телекөпір тағы да сол
сиякты мәліметтер тарату және халықты жағымсыз жаналықтардан қорғаймыз. Әл-
Арабия телеарнасының директоры, Иордания елінің бұрынғы министрі Салех
Калаб Әл-Арабия, Әл-Жазира телеарнасынан әлі де басым түседі. Жай
қарапайым халықтың көңілін аулайтын жаңалықтармен де Әл-Жазира
телеарнасын басып озамыз деген болатын.
Ол сондай - ақ өзінің берген сұхбатында былай деді: Біз мүлдем
халықты өз көңілің аулаушылықпен жүректерін тебірентеміз. Қаншама қайғыдан
кейін Таяу Шығыс халқы біздің қолдауымызды, елдің тыныштығын сақтауымызды
тілеп отыратын шығар, сол себептен таза салмақты жаңалық жариялап отырып,
Әл-Жазира телеарнасын жеңеміз! Сонымен қатар Әл-Арабия телеарнасы Әл-
Жазира телеарнасына тосқауыл қойған сызықтан аспай, сөз бостандығымен,
цензураға жол жоқ. Әдемі тілмен де Әл-Жазира
телеарнасын басып озуға дайынбыз дегендей болды.
Бір қызығы Әл-Арабия телеарнасы мен Әл -Жазира телеарналары
бәсекелестікті тоқтатпасада CNN телеарнасына қарсы шығуда. Әл -Жазира
телеарнасын жаптыруға асығып жүрген шенеуніктерге тағы бір бас
ауыртарлықтай жағдай туып тұр. Буштың айтуы бойынша: екі телеарна бірінен
- бірі өтіп тұр. Кезінде CNN телеарнасын қыспаққа алған едік
қазір оны жақтап қорғауға мәжбір болып отырмыз. Расында CNN телеарнасы
тек Америка Құрама Штаттарындағы жаңалықтарды халық алдына шығарған еді.
Қазір араб телеарнасының қасында әлде - кайда жақсы болып тұрған сияқты.
Салех Калаб Шейх телеарнаға басылымдықпен бірдей көрсетеді.
Әл-Жазира телеарнасы жаңа әлемде қасақана үгіт жүргізу рөлін
ойнады дегендерді қызғанбаймыз. Біздер араб халқына қиыншылық
туғызбаймыз. Біздің телеарна барлық шындықты біліп отырса да,
әдепті және халықты қорқытып алмауға тырысып, эфирге әдеби алғыр
тілмен жібереміз. Сондықтан. Әл-Арабия телеарнасының баламасы өте жақсы
болғандықтан, Әл -Жазира телеарнасы бізге бәсеке болмайды.
Араб елінің халқын, бәсекенің қандай екенін және бүгінгі күнде
жаңалықтар бизнесінің үлкен сатыдағы мәліметтерін көріп, бақылай
алады. Бұл енді димократияға жақын, айтысты саясатқа қарағанда әлде қайда
жақсырақ. Қатар қаласындағы телеарна бәсекелестеріне, бір -
біріне қасақана көрсету халықты үлкен таңқалдыратын жайт. Бір телеарнаны
қыспаққа алып, жабылуын талап етіп жүрген Таяу Шығыс өкілдері,
екі телеарна қалай көтеріліп, бәсекеге түскендігін көріп,
бір жағынан қуануда. Сонда осы жерге мынадай сұрақ туады: Әл-Арабия
телеарнасы Әл-Жазира телеарнасының бір мүшесі болып қалады екен? Өйткені
Әл-Арабия шындықты біліп тұрып, халықты алдап басқаша жеткізсе, мейлі
әдеби тілмен жеткізсе де Әл-Жазира телеарнасы басым
емес пе?
Әрине саясатқа арналған Әл-Арабия телеарнасы өз көрерменін
табады. Осы телеарна шықты деп Әл-Жазира телеарнасы көрермендерін жоғалта
қоймас?! Әрине бәсекелес болған Әл-Арабия телеарнасы шықты
деп, Әл- Жазира телеарнасының тұрақты көрерменге араб халқының
деңгейі төмендей қоймас. Бірақ халқының, екі бәсеке телеарналарының
денгейінің өсуіне, хабар беру ерекшелігіне жай көзқараспен
қарауда. Әл-Жазира
телеарнасының продюссері Ирак халқының өкілі
Жан Лакубидің сұхбаты бойынша Ешкім бізге бәсекелес бола
алмайды. Неге? Жоқ! Біздің ақылды, тапқырлығымыздан ғана емес,
бізді үлкен құпия қаруымыз бар, ол бостандық, сөз
бостандығы.
Әл-Арабия телеарнасы Әл-Жазира телеарнасының қателігін сипаттап,
соған қарсы мәлімет жинап, өзара басымдық көрсетпекші еді. Алайда
осы телеарна тыныштықты сақтай алмай, және өзінің бәсекелесін Америка
Құрама Штаттарына соғыс жариялауын ұсынады. Пентагондағы
Әл-Жазира телеарнасының журналистері әдеби, саяси жаңалықтарды
беріп қана қоймай, сол телеарнаның журналистерін ең союз ардагерлерінің
дәл қасында түсіріп тұрғанын байқадық.
Кейде екі телеарнаның тілшілері Америка Құрама Штаттарының әскеріне
қарсы тұрып, атыс, жанжал болып жатқан жерлерге барып сюжет
түсіретін Дональд Рамсфелдтің айтуы бойынша: мен әлі соңғы
шешім қабылдаған жоқпын, жай ғана өзімнің ой пікіріммен бөлісудемін.
Екі телеарнадада өздерінің құпия қарулары бар. Оның әлі ешкім
шешімін тауып көрген емес. Соғыс арасында жүрген журналистердің ойы
неде? Телеарнаның қамын, дәрежесің, атақ даңқын ойлауда емес пе?
Журналистер қауымы Рамсфельд мырзаға мынадай сұрақ қойды;
Араб телеарналарының терроризмге жақ екендігі дәлелді ме? Рамсфельд
мырза ойланбастан иә -деп жауап берді, ал дәлелдерін айта қоймады. Мүмкін
ел тағы бір мәселенің түйінін аша алмай қаламын деп
қорықты ма екен. Кім білсін? Сонда да Пентагон елді мекенінің халқы
Әл-Арабия телеарнасына қарсы үлкен шешім қабылдады. 24 қарашада Ирак
халқындағы Америкадан келген уақытша өкілдері Әл-Арабия телеарнасының
Бағдат қаласындағы бөлімшесін жауып, Әл-Арабия телеарнасын көре
алмаушылығын айтып және де жабдықталған әскери қызметті Саддам Хусейннің
қол астындағы әскерлері - деп айтпағаны үшін, қыспақ ілінді. Бұған себеп
болған 16 қарашадағы Әл-Арабия телеарнасының эфирге жіберілген бейне
көрсетілімі.
Онда Саддам Хусейннің атынан жазылған уағыздаушылық болды.
Саддам Хусейнге ұқсас адам Ирак халқын жаңа жоғарғыдағы өкілдерге
бас иесіндер, сендер ағашты лақтырса алып кететін итсіңдер -
деп айтты. Осы бейне көріністен кейін Ирак мемлекеті
әкімшілігінің төрайымы, Әл- Арабия телеарнасының сот жүзінде шешім
қабылдауын сұрады.
Соттасу қаупін Әл-Арабия телеарнасы күтпенген еді. Олар осы бейне
көрініс арқылы Әл -Жазира телеарнасын жеңбек болды ма кім біледі?
Әл-Жазира телеарнасы Әл-Арабия телеарнасына қарағанда
мұндай қателікті жібермейтің еді. Әл-Жазира телеарнасының ерекшелігі
де осында деп ойлаймын. Әл -Арабия тек осы көріністер ғана емес, әлі
де басқа да ашылмай, интернетке түспеген қаншама
мағлұматтары да жеткілікті ғой.
Кеңестік билік басшыны Джолял Талабинидің айтуы бойынша:
Әл-Арабия телеарнасы Саддам Хусейннің өлтіруге шақырған сөздерің
ашық көрсетіп, зорлық көрсетуге үндеу тастады дейді.
Дональд Рамфельд өзінің баспасөз конференциясында Әл-Арабия
телеарнасының Бағдаттағы жазушылар бөлімінің жабылуына, көзқарасын
білдіруден бас тартты.
16 қарашадағы Әл-Арабия телеарнасынан берілген дауыс Саддам
Хусейндікі екенін ООБ да (Орталық барлау басқармасы) дәлелдей алмады. Әл-
Арабия телеарнасының Дубайдағы бөлімі өзінің жабылғаны туралы хабарлады.
Өйткені ондағы барлық техникалық құралдар, спутниктік хабарлама құралдары
мөрленіп бекітілген болатын.
Америка арызы бойынша Ирак билеушілері Әл-Арабия телеарнасының
жұмысын белгілі бір уақытқа дейін тоқтаты, бірақ қаншалықты уақыт екендігі
белгіленбеді. Осы жылдың басында - ақ Америка басқыншылары әкімшілігінің
талабы мен Ирак кеңестік билеушілері, жалпы бұқаралық ақпарат құралдары
арқылы халықты уағыздауға тиым салушы заң шығаруды (қызығы сол
Америка ақпарат құралдары және Голлеивуд фильмдеріндегі өзен боп аққан қан
туралы не айтар екен?) екі апта бойына Әл-Арабия және
Әл-Жазира телеарнасының жабылуы туралы барлық елге
таратылды. Пентагон араб телеарнасына қарсы тағы жаңа репрессия жарияланды.
Әл-Жазира және Әл-Арабия телеарналары өз хабарлары арқылы, өздеріне
жабылу үкімін шығарды деп Дональд Ремсфельд мініздеме берді. Расында екі
телеарна бір бірімен бәсекелесіп жүріп, екеуі де қалай жабылуға келгеніне
жетпейде қалды. Жаңалықтарды халыққа өрнектеп, тек шындықты айтатын
телеарналарға не болуы тиіс, Әл-Арабия телеарнасының сол бейне көрінісі,
Әл-Жазира телеарнасына әсер еткен шығар.
Америка Құрама Штаттары және Иран елшілігінің Әл-Арабия
телеарнасының басына төндіріп отырған репрессиясы, заңды түрде қарсылық
тудырды. Батыста және Араб елінде өткен кезекті жиналысы, сөз бостандығы
жиынында халықаралық ұйымдар, белгілі саясаткерлер және журналистер
Пентагонды тікелей айыптады.
Халықаралық журналистер қоғамының ойы бойынша, Әл-Арабия
телеарнасының жабылуына себеп: Бұл телеарна Ирак елінде болып
жатқан жағдайды, басқыншы әскердің жоғалуы және бейбіт халықтың
ауыр қазаға ұшырауын жан - жақты және аса шыншылдықпен көрсетті. Дональд
Рамсвельдтің Әл-Арабия телеарнасының Бағдаттағы бөлімшесінің жабылуына
пікірін білу қиынға соқты. Және тағы да Әл-Арабия телеарнасы, Дубайдағы
бөлімшесінің жабылуын да хабарлады. Ол жерде техникалық машиналарды және
де спутниктік каналдары да бар еді.
Бірақ, Ирак халқының өкілдері Әл-Арабия телеарнасы
уақытша жабылды -деді. Бірақ қанша уакытқа жабылатыны айта қоймады.
Сонда да Әл-Арабия телеарнасы өзінің жаңалықтарын таратудан бас
тартпады.
Уақытша әкімшілік Әл-Арабия телеарнасының Дубайдағы бөлімшесінің
тілшілері бұл жаңалықты дәлелдеді. Әл-Арабия телеарнасының арқасында Әл
-Жазира телеарнасы екі аптаға жабылды. Не себептен? Мүмкін екеуі де
шындықты айтады, қаншама рет Әл-Жазира телеарнасын жаппақ болғанда
жабылмаған телеарна Әл-Арабия телеарнасының арқасында соққы алды ма?
Эмират телеарнасы Әл-Арабия телеарнасын Катар спутник телеарнасы
Әл-Жазираға бәсеке ретінде қойған болатын. Әл-Арабия пайда болғанда
Әл-Жазира телеарнасын басып озады деп ойлады ма екен?
Расында бастапқыда, осы телеарнаны ашсақ Әл-Жазира тынышталады деген еді.
Әл-Арабия ашылғалы бері Әл-Жазира оданда өз жұмысына
нақтырақ қарады.
Қанша тырысып Әл-Жазира телеарнасына жетуге, басып
озуды ұйғарған Әл-Арабия өз дегеніне жете алмады. Өз телеарнасына
ерік берген Әл-Арабия қаншама елдің пікіріне салынды. Әл-
Жазира телеарнасының жабылуына 400 - ге ел атсалысса, Әл-Арабия
телеарнасын бір ауыз сөзбен жеңбек болды. Онда айтылған сөз: Әл-Жазира
телеарнасы Әл-Арабия телеарнасына қарағанда сөз бостандығын дұрыс қолдана
алады. Жалпы Әл -Жазира телеарнасы Әл-Арабия телеарнасының екінші
баламасы. Тек ерекшелігі Әл-Арабия сөз бостандығының
жалпы бостандықтан не екенін түсінбесе керек. Қай жерде болмасын
Әл -Жазира жаңалықтары басқасына қарағанда шындықты жақсы айта
біледі. Екеуі де цензурадан алыс, екеуі де терроризмге жақын телеарналар,
ары қарай қалай бәсекелеседі екен. 16 қарашада жіберген Саддам Хуссейіннің
бейне көрінісі Әл-Жазира телеарнасы қалай қабылдады екен. Ол елге Саддам
Хуссейн болса Әл-Жазира телеарнасы шындықты қорықпай ашып, Бағдаттағы
бөлімшесін жаптырмауға тырысушы еді ғой. Сондағы Саддам
Хуссейн болған адамды Әл-Арабия шындық немесе жалған
ақпарат деп те айтпай отыр емес пе? Бұл әрекетпен бәрібір
Әл-Жазира телеарнасынан оза алмасы анық. Әл- Арабия телеарнасы жалған
ақпарат таратқаны үшін ғана емес, барлық халықтың сенімінен қалған үшін де
жабылуы ықтимал еді.
Қорыта келген де, Әл-Жазира телеарнасының Әл-Арабия
телеарнасына қарағанда ерекшелігі басым екені анық. Әл-Арабия
телеарнасы Әл-Жазира телеарнасына бәсекелес болу үшін құрылған
еді. Екі телеарнаның да өзіндік ерекшеліктері бар. Бірде қателессе,
бірде жақсы шешім таба біледі. Әл-Жазира телеарнасымен Әл-Арабия
телеарнасы екеуі бірігіп Америка Құрама Штаттарының телеарналарына қарсы
шықсада өз ара бәсекелесуін тоқтатар емес. Бірақ, бәсеке тұрған жерде
телеарна талпынысы да жақсы болатыны анық.
Әл-
Арабия телеарнасы Әл-Жазира телеарнасына талпыныс
бергендей. Жалған ақпарат таратып, Әл-Жазира телеарнасы қандай
болмасын басып озбақ болған Әл-Арабия, әлсіреп қалғандай.
Алайда, саясатқа арналған Әл-Арабия телеарнасы өз көрерменнін
табады. Осы телеарна ашылды деп Әл-Жазира телеарнасы көрермендерін
жоғалтып, араб халқының арасында деңгейі төмендей қоймасы анық.
ІІ тарау. Әл-Жазира телеарнасының Ресей мен Қазақтандағы тілшілер қосының
экспанциясы.
Мәскеуде 2004 жылы тілшілер қосымы ашылды. Оның басшысы
Акрам Хазам мырза. Өзінің ойын толық жеткізе білетін, қаншама оқтың
астында қалған, дәрежесі жоғары тілшілердің бірі болған. Эфирге
көптеген жаңалықтарын жіберіп, Ресей басшылары мен тіл табыса білді.
Ресейде Әл-Жазира телеарнасы бөлімшесі ашқан мен,
телеарна бөлімшесін ашу ойында да жоқ екен.
Ресейде теледидар өндіру жылдан жылға кеміп келе жатыр. Өткен жылдың
қортындысына қарағанда, 4.4 миллион дана қара жәшік шығарылыпты. Бұл 2005
жылғымен салыстырғанда 29.9 пайызға аз. Бұл туралы Ресей
мемлекеттік статистикасы федеральдық қызыметінің есебінде хабарлаған.
Теледидар шығарудың азаюын сарапшылар аталған өнімнің бәсекеге қабілетінің
аздығынан деп есептейді. Көптеген зерттеулер ресейлік көрермендерінің
көбіне шетелдік теледидарларды сатып алуға тырысатынын көрсетіп отыр.
Ресей жайында көптеген мағлұматтар жинап, деректі фильм түсіріп
Әл-Жазира телеарнасына интернет сайттар арқылы эфирге жіберіп
отырған.
CNN телеарнасы 2007 жылы Ресей жайында бағдарлама түсіре бастады. Бұл
бағдарлама орыс тілінде көрсетілді. CNN телеарнасының журналисті орыстардың
ойын, көз қарасын білгісі келді, яғни басқа халықтың
ойын. Аталмыш бағдарламада репортаждар, деректі фильмдер тікелей эфирде
көрсетіле бастады. Және де әр көрермен өзінің ойын интернет сайдтары арқылы
білдіре алатын.
2002 жылы 1 қыркүйекте Бесланда мектепке лаңкестік әрекет болғанын
бәріміз білеміз. Сол жағдайда Акрам Хазам мырза көптеген елді шулатар
мәліметтер жинап, Әл-Жазира телеарнасына жібергені анық.
Кейбір мәліметтерге сүйенсек, Акрам Хазам мырза мектепті жаулап
алған террористермен байланыс жүргізеді делінген. Бірақ Әл-Жазира
телеарнасының Мәскеудегі тілшілер қосынының бас редакторы Акрам Хамаз ,
Эхо Москвы радиосында Солтүстік Осетия мектебін жаулап
алған террористермен байланыс жүргіземіз дегенді жоққа шығарып
отыр. Оның алдында арабтық ақпараттық жаңалықтарын тарататын
Әл-Арабия және Әл-Жазира террористермен келісім жүргізетіні
туралы ұсыныс жасаған болатын. Ал, Акрам Хамаз мырза бұл ұсыныс
шындыққа жараспайтынын айтып өтті. Өйткені Әл-Жазира телеарнасының
жұмысы хабар тарату, ал саясатқа мүлдем қатысы жоқ.
Ресейлік телеарналар Әл-Жазира телеарнасына қарағанда цензураны
әлде қайда көп қолданады. Цензура ОРТ телеарнасының бар ақпарат
бағдарламаларын сынға алды. Вид телекомпаниясы ОРТ телеарнасында саяси
цензураның орын алғаны туралы газеттерге жазды. Өйткені
Взгляд бағдарламасы эфирге шығар алдында афтордың рұқсатынсыз материалдың
үш көрінісі алынып тасталған. Сонын салдарынан бағдарлама бақаша сипат
алды. Қазақстан мен Ресейде цензураға тыйым салынатыны Конституцияда мен
заңда айтылған. Алайда абсолютті бостандық деген
болмайды, оның заңдық тұрғы да шекарасы бар. Бір уақыттары телешолушылар
мен телесыншылар Ресейдегі цензура туралы қызу пікір талас
тудырды. Ал, біз телеақпараттар блогын қанағаттанып көрген кезде
басшылықтың, дикторларды өзгерткенін көріп цензура деп ойлаймыз. Яғни халық
Ресей бұқаралық ақпарат құралдарында сөз бостандығы мен
демократия, жан – жақты пікір алмасылушылықтар бар деп
ойлайды. Шындығында сөз бостандығы жоқ. Өзіндік цезура орын алған жерде
телеарнада өтірік, жалғандық бар екенін жоққа шығаруға болмайды.
Жалған және бұрмаланған ақпараттар Ресей телеарналарында кең етек алды
деп айтуға болады.
Ресей Бұқаралық Ақпараттар Құралдарының қоғамдық пікірге деген
ықпалын түсініп жатыр. Бұл орайда шет елге тарайтын ақпарат
құралының маңызы зор.
Әл-Жазира телеарнасы Америка Құрама Штаттарының Ресей елімен сөзге
келуін эфир арқылы айтып өтті. Америка Құрама Штаттарының тілшілері, Ресей
тілшілеріне басымдықпен қарап, қаншама күнә тақты. Оған себеп
болған: Ресей халқының сөз бостандығын дұрыс қолдана білген журналистері А.
Бабицкий және де А. Политковская Сендер Әл-Жазира телеарнасына
еліктегіш болсаңдар неге Шешенстан мен Ресей арасындағы
соғыс мәселелерін баяндап эфирге шығармайсыздар?,-деді АҚШ телеарналары.
Америка Құрама Штаттарының тілшілері Ирак халқы біздің
әскерлерімізді тұтқынға алып, соққыға жықты, ұрып соқты, өлтірді де.
Сол сюжеттерді эфирден берді. Сол сөз бостандығына жатады ма
деген еді.
Акрам Хазам мырзаның Владимир Путиннен алған сұхбаты: Әл-Жазира
телеарнасының тілшісі Ирактағы демократиялық сайлау нәтижесінде жеңіске
жеткен Хамаз пратиясы туралы мәселені қозғады. Бұл
Америкалық демократияның жеңілісі ме ? деді ол төтесінен. Путин де Бұл
оқиға - Американың Таяу Шығыста жасап жатқан іс әрекеттеріне үлкен соққы
деді. Бұдан әрі ол Хамасты террорлық ұйым деп танитын
Америка саясаты мен келіспейтіндігің білдіріп, бұл мәселені қалай шешуді
жолын көрсетуге көшті. Хамасқа байланысты біздің ұстанымымыз Америкалық
және Батысеуропалық көз қарастан өзгеш. Ресей федерациясының
сырқы істер министірлігі Хамасты еш уақытта террорлық
ұйым деп таңыған емес. Бірақ бұл біз Хамастың барлық іс әрекеттері мен
соңғы кезде жасалып жұрген мәлімдемелерің құптайды деген сөз емес. Біздің
ше, бұл ұйым апозицияда болғандағы сөз бір бөлек те, енді ол
халықтың сеніміне ие болғандығы сөз бір бөлек. Енді бұл
саяси күш өзіне сенім көрсеткен адамдарға дұрыс басшылық жасай
білу керек. Бұл үшін радикалды мәлімдемелерден бас тартып, Израильдің өмір
сүру құқығын мойындап, Халықаралық қауымдастықпен қарым-қатынасты дұрыстауы
керек. Біз Хамасты осындай тынғылықты істерге шақырамыз. Ал қандай жағдай
да Полистина халқына көмек көрсетуды тоқтатуды қате қадам деп есептейміз.
Жыл басынан бері Ресей мен Грузия қарым-қатынасы газ мәселесіне
бола ушыға түскені белгілі. Грузия телеарнасының журналисі бұл
мәселені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
І тарау. Отандық телеарнадағы шетел экспанциясы
1.1 Жаңалықтар телеарна айнасы
1.2 Әл-Жазира телеарнасының Әл-Арабия телеарнадағы экспанциясы
ІІ тарау. Әл -Жазира телеарнасының Қазақстан мен Ресейдегі тілшілер
қосынының экспанциясы
2.1 Араб CNN және CNN телеарналар жұмысын салыстыру
2.2 КТК және Әл – Жазира
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Кез-келген мемлекеттің Тәуелсіздігінің бірден-бір көрінісі — тәуелсіз
бұқаралық ақпарат құралдары. Бостандығы баянды болуы үшін — әрбір елдің
істейтін амалы – газеті мен журналын, телеарналары мен радиосын
қалыптастыру, онда мемлекеттің саяси бағытын көрсету, насихаттау, және сол
үшін күресу. Яғни, төртінші биліктің түбірлі мақсаттарының бірі – ел
тәуелсіздігі тұрақты болу үшін өзге мемлекеттердің экспансиясына қарсы
тұру. Осы орайда, экспансия сөзіне түсіндірме бере кетсек: Экспансия (латын
тілінен аударғанда- expansio-таралу,кеңейу, территориялық, географиялық,
тіршілік ету ортасының кеңеюі немесе биологиялық түрдің, мәдениетінің,
халықтың, мемлекеттің өзгелерге ықпал ету аумағы.) Тәуелсіздік алғанына 20
жыл болған қазақ мемлекетінің БАҚ-ы қалыптасып үлгерді ме? Өзге елдердің
саяси экспансиясына қарсы тұра ала ма? Қазақ мемлекетіне көрші елдердің
ықпалы қаншалық? Қазақ тілінің қарсы тұру қабілеті қаншалық? Осы сұраққа аз-
кем жауап іздеп көрсек.
Алдымен, өзіміз күнделікті пайдаланып жүрген ұялы телефоннан бастасақ:
қазір дүкендер мен базарларда қалта телефонының түр-түрі бар. Қалғаныңды
қалтаңа қарай таңдап ал да, тұтына бер. Ал осы ұялы телефонымыз қаншалықты
қазақша? Рас, кейбір терминдердің (меню-мәзір, сообщения- хабарлама,
сохранить-сақтау) аударылғаны болмаса, әлі де қазақшаланбай жатқандары
қаншама?! Мәселен, контакты, дисплей, сенсор, экран, т.т. Тағы бір айта
кететін жайт: телефон нөмірлерін сақтағанда адам есімдерінің дұрыс
сақталынбауы. Мәселен: Айгүл деген қыз есімін Айгуль, Талғатты
Талгат, Өмірбайды Умербай (Умер өлді, сонда Өлдібай) деп сақтап
жүрміз. Осы орайда, Ана тілі газетінде (2010 жыл, қараша айындағы № 44
саны, 4 бет) жарияланған Тараз инновациялық-гуманитарлық университетінің
доценті, филология ғылымдарының кандидаты Меңдібай Әбілұлының ана тілге
құрмет көрсету туралы пікірін бере кетсек: Әрбір қазақ азаматы ұялы
телефонды сатып аларда тек қазақша әріп таңбасы бар ұялы телефондарды жасап
шығаратын фирмалар мен компанияларға өз өнімдеріне қазақша әріп таңбасын
салуға мәжбүр болар еді. Біз қазақша әріп таңбаларды сатып алу арқылы
мемлекеттік тіл мәдениетінің жетілуіне үлес қосар едік. Иә, көше біткеннің
бойында көлдей болып ілініп тұратын телефон жарнамаларында қазақша
әріптердің бар болуы артықшылық ретінде саналмайды. Өйткені, оған деген
сұраныста жоғары емес.
Жарнама демекші, жылт еткенге жан құмарлық – пенде біткеннің бәріне
тән сипат. Бүгінгі таңда, жарнама – бұқаралық ақпарат құралдарының табысы
һәм өмір сүру өзегіне айналды. Алайда, сол табыстың тасасында азғырудың
әккі амалдары бұғып жатқан жоқ па?! Мәселен, телеарналардан күн үзбей
көрсетіліп жатқан жарнамалардың жаныңа бататын екінші тұсын тоңмойын бәз
біреулер қаперіне де ілмейді-ау?! Әңгіменің ауаны айналған, жарнаманың жат
пиғылды екінші жағының астары – тауарын насихаттау үшін қазақ қыздарының
абыройын айрандай төгіп, аяқасты қылып, ұлттық құндылықтарымызды таптап,
тілімізді шұбарлап, ділімізді дүдәмал қылып, дінімізден айырғаны емей,
немене?! Сонда деймін-ау, тауарын өткізу үшін осыншама ұятсыздыққа көз
үйреттіру шарт па? Сол жарнамалардың денінен біз қазақылықтың қаймағын
бұзып жатқан сериалдарды кезіктірмей қоймаймыз. Көк жәшіктен көлдей
көсілген корей-түрік сериалдарын көрген қазақы аудитория немен суарылып
жатыр? Жазылған жайттың жауабы Алтын босаға газетінде жаңғырық болып тұр
(2010 жыл, қазан, № 20). Түрік-корей сериалдары қазақ отбасына қандай
тәрбие беріп жатыр?-деген сауалнамаға зейнеткер Зейнегүл отандасымыз былай
жауап беріпті: Жақында Анталияға барып демалып қайтқан інім Түркияда біз
көріп жүрген түрік сериалдарын көруге тыйым салынған екен. Тіпті,
телеарналарында телесериалдар көрсетілмейді. Тек қонақ үй, демалыс
орындарындағы теледидарларында түрік сериалдарының дискілері бар дейді.
Әрине, жастарға теріс тәрбие беретін, отбасыны бұзатын Күзгі жапырақтар,
Қорғаушы періште сияқты т.б. сериалдар тек түріктердің емес, қазақ
жанұяларының тәрбиесіне де зиянын тигізбей қоймайды. Күзгі жапырақтар
сериалындағы Нежленің жездесімен қол ұстасып қашып кеткені, Қорғаушы
періште телесериалындағы Пынардың тұрмысқа шығайын деп жүрген жігітіне
сіңлісінің ғашық болып, өз сезімін ашық айтып жүргені қандай тәрбие береді?
Қазақ отбасындағы апалы-сіңлілердің де түрік актерлеріне еліктемесіне кім
кепіл? — деп ой тастайды. Біздің ұлттық құндылықтарымызды ұлықтап, ұлт
мүддесі үшін қызмет атқаруға тиіс кейбір арналарымыз өзге елдің өнімдерін
қазақшаға тәржімалаумен ғана айналысып отырғандығы өкінішті. Яғни, түрік
пен корейдің телеэкспанциясына жол ашып беріп отырған бетке ұстар
арналарымызға жол болсын.
1.Отандық телеарнадағы шетел экспанциясы
1.1. Жаңалықтар телеарна айнасы.
Араб елдеріне теледидар экспанциясын енгізу ислам жетекшілерінің
тарапынан қарсылық тудырды. Мұндай жағдай әсіресе Сауд Арабиясында етек
алып, ол көп жылдарға созылды. Дегенмен де, уақыт өте келе телеқызмет
ұйымдастырылу мәселесі шешілді, бірақ бағдарламаның көпшілігі діни
хабарлар болу керектігі жөнінде шарт қойылды. 1965 жылдан бастап тәрбие
ретіндегі хабарлар көрсетілді.
Араб елдерінде спутниктік телехабар жеткілікті дамыған. Бұл елдер
спутниктік байланыс арқылы Евровидение жүйесіне қосылған.
Көптеген араб халқының телеарналары демократиядан алыстағанда,
Катар елінде пайда болған спутник телеарнасы, араб еліне үлкен жаңалық
әкелді.
Спутник телеарнасы Әл-Жазира өзінің жұмысын 1996 жылдың
7 қарашасында бастады. Әл–Жазира телеарнасының ресми
сайтындағы ақпаратға қарағанда, бұл күллі араб дүниесіндегі тұңғыш жоғарғы
техналогиялы деректі арна. Телеарна тәулік бойы үздіксіз хабар
таратады. Тақырып ауқымы да барынша кең: саяси өмірдің қыр сырынан
бастап, мәдени және ғылыми бағдарламаларға дейін қамтыған. Телеарна
алғашқы жұмыс маусымын 70 адамнан бастаған. Теледидарда шеберлік шыңына
шығу - қиямен де ылдимен де жүре отырып, биіктерді бағындыра өзінің орнын
тапты десекте жаңылмаймыз. Әл–Жазира телеарнасының көрермендері бірінші
рет ток шоу, ақпараттық жаңалықтарды, репортаждарды көре бастады. Бұл
телеарнада цензураға жол жоқ. Телекөререндер көрген, естіген, білген
жаңалықтарын өздері бағалады.
Әл-Жазира (араб тілінен аударғанда - арал деген мағынаны
білдіреді) телеарнаның Штаб үйі Катар елді мекенінің Доха қаласында
орналасқан. Бұл телеарнада 35 миллионға жуық адам жұмыс істейді. Бұл
телеарнаның дүние жүзінде 31 бөлімшесі бар. Телеарна өз заманының шебері,
араб халқында ВВС телеарнасының журналистері 1996 жылы жабылғандығына
байланысты. Әл-Жазираға ауысты.
Бұқаралық ақпарат құралының айтуы бойынша Катар қаласындағы Эмир
Хамад бен Халифа Әл - Тани осы телеарнаның қамын ойлап, дәрежесін
көтеруге ат салысып, 30 миллион доллар бөліп қана қоймай, араб халқына
таныс емес телеарнаның тәуелсіздігін қамтамасыз етіп отырды. Катар елді
мекенінде орналасқан Әл-Жазира телеарнасы жоғары жақтағы министрлерге
бағынбады. Эмир Хамад бен Халифа Әл - Тани шенеуніктерге
телекомпанияның саясатына бас сұқпауын ескертті.
Әл-Жазира телекомпаниясының президенті Эмир Шейхының ағайынды
бауыры, Шейх Хамад бен Таер Әл - Тани. Осы кісі Ъ, Власть
журналында былай делінген: 5 жылдық жұмыс уақытымызда жалғыз Катар
елінің шенеуніктері ғана емес, барлық шығыс халқының шенеуніктері қыспаққа
алған. Әл -Жазира телеарнасы өз жұмысын бастағалы бері Катар халқының
министрлігіне, 400 - ге жуық арнайы телеарнаның жабылуына ұсыныс келген.
Палестиналықтар және Сириялықтар Әл-Жазира телеарнасын баға
жетпес деп атаған. Өйткені Әл-Жазира телеарнасы, Арабиядағы Ирусалимде
бөлмішесі және жеке танымал журналисі бар телеарна болып табылады.
1Израил елінің халқы Әл-Жазира телеарнасын терроризімді
қолдайды деп түсініп, қыспаққа алды. Өйткені, осы телеарна эфирге
күніне бір рет Интефада (исламға қарсы террорлық әрекет) туралы арнайы
репортаж береді.
Батыстан Әл-Жазира телеарнасына, көп елді дүрліктірер күнәлар
тағыла бастады. Ислам дінін құрушылар да, Әл-Жазираның террорлық
әрекеттердің көрсетілуіне риза емес.
Басқа телеарналар: Әл-Жазира телеарнасына қызғанышпен қарайды.
Әл-Жазира телеарнасы өзінің жұмысын, іскерлік, сыпайылық, үндемей тұрып
халқының сырын алатын, қаншама соққы алып, қысымға алынса да өз
жұмысының шебері десек те жаңылмаймыз.
Бізге қанша елден хат келетінін білесіз ғой дейді, - Тауфик мырза.
Көптеген елдер өз ұсыныстарын жазады, кейбіреуі өкінішке орай жағымсыз
хаттар. Бізді кінәлап, террорлық әрекеттерді эфирге шығаруды тоқтатыңдар
деп те жатады. Ол біздің жұмысымыз, қолымызға қандай болмасын мәлімет
түссе эфирге шығаруға тырысамыз. Ол тілшінің жұмысы. Сол мәліметті алу
үшін қаншама қаражат бөлінеді.
Кішкене ғана Ньюс-Румда 30 - ға жуық журналист бар. Бөлменің
мөлшеріне қарап, осы жерде жаңалық жасалады деп айту да қызық. Екінші
қабаты да бітіп қалды, ал бірінші қабатында тек ағылшын тілінде жаңалық
тарататын журналистер ғана қалады.
Ағылшын тіліндегі жаңалықтар ордасының ашылуы өз жұмысын атқарып
кететініне сенеміз. Әл-Жазира телеарнасы интернет жүйесіне 2003 жылы
жаңалықтарын тарата білді. 50 елдің сайттарының ішіне кіріп отыр. Ал сайт
жіберілген соң бірнеше айдан кейін, ол бостандық үшін күресуші
хаккерлердің жабылуына тап болды.
Әл-Жазира телеарнасы бәрімізге белгілі 2Усама бен Ладен
сұхбатымен танылды. Усама бен Ладен эфирге шыққан күннен бастап
біз өзіміздің объективті мамандалғанымызды дәлелдедік, - дейді
Әл-Жазира. Усама бен Ладеннен кейін Америка Құрама
Штаттары елінің президенті Буш эфирге шықты. Кім бізбен емес,
сол терроризммен, ал Бен Ладен әлемді мұсылман дініне
сенушілерге және сенбеушілерге бөліп тастады – дейді
Буш.
Телеарнаға осы эфирді бергеннен кейін Усама бен Ладенді барлық
әлем көріп, Америка Құрама Штаттары , Катар елінің Шейхы Хамад
бен Халифа Әл Таниға, телеарнаны қыспаққа алыңыз немесе эфирге
жіберетін мәліметтерді қолына алуына ұсыныс жасады. 3Бірақ Мәскеу тілшілер
қосының басшысының қол астында жұмыс істейтін журналисі
Акрам Хазам мемлекеттің бас сұғуына құқығы жоқ деп
хат арқылы өзінің ойын білдірді.
Сауд Арабиясының шенеуніктері Эмир Катар Хаматқа телеарнаны
жабуына бірнеше рет ұсыныс жасаған. Сауд елінің бизнес ошағында жүрген
компаниялар, өзінің жарнамаларының жүзеге аспауына байланысты үлкен
шағым келтіреді, ал Әл-Жазира телеарнасына жарнама беруіне қаншама
жылдан бері бас тартуда.
Әл-Жазира спутник телеарнасы, шығыс халқына 11 қыркүйектің 2001
жылы болған әлемге танымал қақтығыстан кейін, көрермендерінің ойымен
ерекше танымал болды. Бұл оқиға тек Шығыс көрермендерін ғана
емес, барлық елді дүрліктірер жаныңды сыздатар оқиға еді. Телеарнаның
барлық шындықты жария етуі, әсіресе Америка телеарналарына үрей туғызды.
Өйткені Әл-Жазира телеарнасын шығыста ешбір телеарна бәсекелес болады
деп ойламаған.
4Британия халқының бұқаралық ақпарат құралдары Әл-Жазира
телеарнасын Усама бен Ладеннің және Әл-Каида халқының қол
астында жұмыс істейтін хатшысы деп атаған. Катар елінің спутник
телеарнасының құпиясы неде болды екен?
Британиялық ВВС телекомпаниясының алпыс жеті жасқа қараған
тележұлдызы Сэр Дэвид Врост экспанциясың Әл-Жазира телеарнасына
ауыстыратын болып шешті. Британия тележұлдызының Әл-Жазира телеарнасына
қалайша бұйрегі бұрды деген әңгіме қызып тұрған тұста
дәл сондай оқиғалар Америка Құрама Штаттарының өзіндеде дүркін-
дүркін қайталанып жатты. Бұрыңғы АҚШ қорғаныс күштерінің
орталық басқарма өкілі әрі теңіз жаяу әскерінің таңымал офицері
Джош Рашинг те ағылшын тілді Әл-Жазира телеарнасына репортерлік
қызметке ауысты. Әл-Жазира телеарнасының Вашингтондағы қосыны болса
қазір тележұргізуші, тілші және продюсерлік қызметке Америкалық
журналисттердің арасынан жиыны қырық адамға байқау жариялап
отыр. Бұгінге дейін CNN, Фокс ньюс, Скай ньюс, ВВС телеарналарында
істеген бұрынғы журналисттерден барлығы төрт мыңнаң аса
өтініш келіп түскен. Олардың ішінде бұған дейін CNN интернэшнлдің беделді
жүргізушісі болған Ритс Кан Әл-Жазира телеарнасына қызметке тұруға
келісімін беріп үлгерген. Ал қызықтың көкесі Ақ үй жағынан
өршіп тұр. Джорж Буш әкімшілігінің тарапынан сан рет қарғысқа
ұшыраған Катарлық кері имидж дегі бұл телеарнаға елдегі
журналисттер қауымының бірден бас қоюы Вашингтон өкілдерін орындарынан өре
төрегелтіп отыр. Олар үшін Әл-Жазира телеарнасы жағынан журналисттердің
Жалмап отырған бір топ өкілдердің есіміде белгілі көрінеді. Сол себепті
Вашингтон пост аты аңызға айналған батыстық тележурналист Дэвид Фросттың
да қалай ғана құрыққа ілініп кеткендігін еске салды. Сондай-ақ фрост Әл-
Жазира телеарнасының ланкесшілерімен еш байланысы жоқ деп телеарна
басшылығынын Ұлы британия мен Америка Құрама
Штаттарымен құлақтарына алтын сырғағып айтқан ескертпесің баяндап береді.
Бұған байланысты Вашингтон пост америка Құрама Штаттарында
мысалы мемлекеттік хатшынын Таяу Шығыс елдері жөніңдегі көмекшісі Элизабет
Чейни, республикашыл конгресші Дана Рорабакер
сияқты Адамдардың Фросттың оптиизіміне бәрібір күмәнмен қарайтының
келтірген. Сол Рорабакердің өзі басылымға:
Журналистикадағы жауаптылыққа бей жай қарай алмайтындары
үшін Әл-Жазира шынымен, анафема! Олар Америка Құрама
Шттарының қаншама халқына залалын тигізіп кележатқанын есалаң әрі
радикалды исламшылдар шоғырының баяғыдан бергі көсеуі, -деп мәлімдеген.
Вашингтон посттың келтіргендей, Америка Құрама Штаттарының қорғаныс
министірі Дональд Рамсфельд те терроризмді
қолдайтыны және тарататындығы жайында үнемі жалған
ақпараттар жариялайтыны үшін телеарнаның тілшілерін Иракқа аттап басуға
тыйым салған. Америка Құрама Штаттары мемлекеттік департаментінің өзі
тілшілерін талай рет сынға алған болатын.
Қалай деген мен де дұрлікпе ақпараты арқылы әлемді жайлауға
талпынған Әл-Жазира Вашингтондағы экспанциясын телефизиалық төрт
сағаттық эфирі арқылы бастауға бел буып отыр. Сол сияқты Лондон
мен Куала - Лумпурден де күн сайын төрт сағат көрсетілім болады.
Ал эфирдің қалған он екі сағаты телеарнаның Катардағы
Штат пәтеріне дайындалады.
Әл-Жазира телеарнасы қаншама таяу шығыс елді мекені қыспаққа
алса да, өз жұмысына аса шебер атқаруын тоқтатар емес!
Біріншіден Әл-Жазира телеарнасы араб халқындағы ең алғашқы
жекеменшік телеарна. Тек хабар беру ерекшелігімен ғана емес,
сонымен қатар ақшалай демеушісінде өздерінің адамы болғандықтан,
мемлекет тарапынан қыспаққа ілінбейді. Катар еліндегі бизнес орталықтары
жарнама ұсынуға немесе қандайда бір пікірталас өткізуге болады деген
өсек - аян берілген.
5Телеарнаның басшысы: Әрине, кімде болса өзінің бизнесіне
ақша салған тұтынушы, үстіне 10% болса да ақша алалмаса үлкен
тапшылыққа ұшырайды, ал біздің телеарна сөз бостандығын дұрыс
қолдана біледі. Сөз бостандығын дұрыс қолдана алмайтын телеарна
өзінің дегеніне жете қоймас- деп журналитерге сұхбат берген. Бұл
саясат емес, таза комерциялық ойын. Мүмкін Әл-Жазира телеарнасын
құрған бизнесмен де демократияға сенбей, тек ақша табудың қамын
ғана ойламайтын шығар?!
Сонымен-ақ идеологиялық бақылау мен цензураның жоқтығы
түсіндірілетін шығар.?! Мәскеу филиалының басшысы Акрам Хазамның айтуы
бойынша: Бұл жағдай өте шешімді, яғни ақша қандай мәселені болмасын
шешеді.
Екіншіден, Әл-Жазира телеарнасы телекөрермендеріне сапалы
жоғары мәлімет береді. Басқа телеарналарға қарағанда Таяу
Шығыста, Әл-Жазира телеарнасының телекөрермендері арнайы қарап, өзінің
бағаларын береді.
Максималдық объективті хабар беру ерекшелігі, басқа халықтың
ойын тыңдап кәсіби сапалы жұмыс істейді. Халықты телеарнаға
қаратудың 3 қағидасы осы. Катар телеарнасының ерекшелігіде
осында.
Таяу Шығыстағы, Әл-Жазира телекомпаниясының Кабул қаласындағы
бөлімшесі 11 қыркүйектегі оқиғадан кейін Тайсер Алмунидің арқасында
танымал арна атағына ие болды. Ол шынайы түрде
өзінің жасаған жұмысына таң қалды және Талиб қызметкерлерінің
айтуы бойынша, барлық Доха қаласына жіберілген мәліметтер,
бағаланып, сыналып, Алмунидің арқасында теле түсірілімге жіберіліп
отырған. Сол себептен жалғыз Алмуни мырзаға шетелдік
тележурналист атағын берді. Ол Ауғаныстан аудандарының бірінде
Талиб журналистерінің басшысы ретінде қабылданып, сол ауданның
басты жаңалықтарын жеткізіп отырды. Кішкене ғана Ньюс-Румда 30 - ға
жуық журналист бар. Бөлменің мөлшеріне қарап, осы жерде жаңалық
жасалады деп айту да қызық. Екінші қабаты да бітіп қалды, ал бірінші
қабатында тек ағылшын тілінде жаңалық тарататын журналистер ғана қалады.
Әл-Жазира телеарнасының Кабул қаласындағы бөлімшесі ВВС телеарнасының
ұсынысымен жарылысқа ұшырады. Осы кезде Иран халқының арасында жағымды
мәліметтер үшін талас жүре бастады. Араб халқындағы Әл- Жазира
телеарнасының интернет сайтына Америка Құрама Штаттарынаң хаккерлер жою
жұмысын жүргізе бастады. Ағылшын тіліндегі жаңалықтар ордасының ашылуы өз
жұмысын атқарып кететініне сенеміз. Әл-Жазира телеарнасы интернет
жүйесіне 2003 жылы жаңалықтарын тарата білді. 50 елдің сайттарының ішіне
кіріп отыр. Ал сайт жіберілген соң бірнеше айдан кейін, ол бостандық үшін
күресуші хаккерлердің жабылуына тап болды. Оған себеп болған Америка
Құрама Шттатары жұлдызды ала туы мен үлкен ағаштан жазылған Боже ,
богослови наши войска деп жазылған мәліметтер және де Әл-Жазира
телеарнасының екі журналисі Уоллстрит қаласына шағым келтірді. Бұған себеп
Әл-Жазира телеарнасы Ирак қаласындағы өлтірілген және де тұтқынға
түскен Британ халқының әскерлерін көрсеткеннен кейін, Көрсетілген
қыспақ болды. Екінші рет соғыс басталғалы бері Америка және Британ
әскерлері , соғыста болған оқиғаларды көрсетіп, айтқаны үшін шағым
келтірді. Әрине ең бірінші орында Әл-Жазира телеарнасы тұр. Оған
себеп Британ әскерінің Ирактағы өлімі. Оларды жексенбі күннен бастап
жоғалғандар қатарына қосқан еді. Мен өзімнің шағымымды Әл-Жазира
телеарнасының жақында кешкі уақытта эфирге берілген
мәліметтерге келтіргім келеді деп ВВС басшысы Брайн Батридж айтып
өтті. Британ елді мекені басшысының айтуы бойынша, британ әскерінің
соңғы шағымнан кейін өлгенін айтып отыр. Осындай сюжеттер
дүниеден өткен әскерлерінің ата-аналарының, туған-туыс, дос- жарандарына
психикалық әсер етеді. Бұл дұрыс емес – дейді Женева конвенциясының
өкілдері.
Әрине Әл-Жазира телеарнасы араб халқының ең алғашқы
арнасы болып табылады. Ол тек араб халқын ғана емес, барлық Таяу
Шығыс, Еуропа және Америка елін өзіне табындырған болашағы кең телеарна.
Әл-Жазира телеарнасын бұрыннан араб CNN деп те
атап кеткен. CNN-ді Әл-Жазира телеарнасымен салыстыратын себебі ол ерте
шыққан телеарна. Оның өзіндік алып кетер ойы, ақылы, жаңалықтары бөлек.
Ал біз болсақ сөз бостандығын шебер қолдана аламыз. Бізбен бір де бір
телеарна бәсекелес болуға шыдамайды. Бастапқыда ақ бостандыққа үйренген
біздер, қазір өзіміздің қанжығамызға байлаған жеңісімізді ешкіммен бөлісе
алмаймыз!
Ирак халқының соғысы Әл-Жазира телеарнасын басқа көзқарастарға
ие болды. Әл-Жазира телеарнасының өзі бір кішкентай қалашық деп те
атап кетті. Әскер мүшелері Барс қаласының халқы Ирак халқына көтеріліс
жариялайды деген хабарға Әл-Жазира телеарнасының журналисі - еш қандай
көтеріліс жоқ деп мәлімдеді. Бастапқыда Америка телеарналары Ирак халқының
тұтқынына алынған әскерлерін көрсетілімге жібергенде Женева конвенциясы
осы көріністі ойламай, енді біздің көрсеткен эфирге шағым түсіруі дұрыс
емес. 6Тұтқындалған әскерлер тізерлеп тұр, олардың қалталарын тексеріп
жатқанда, сол жерде бірнеше операторлар түсіруде болған. Әл-Жазира
телеарнасының Американдық тұтқынға түскен әскерлерін эфирге жібергенде
Конвенция жайында еске түсіруі қызық болған жайт. Заңның 13 бабында өз
кезінде Америка Құрама Штаттары да Иракта қол қоя отырып, бұл заңға
мән бермегені ме? Тұтқынға түскен әскерлерді басқа елді қызығуынан
сақтап, олардың қандай қайғы шеккенін эфирге жіберуге тыйым салынды, -
делінген .
Ал, бұл жерде әскери командирлердің қателігі, тұтқынға түскен
әскерлерінің бетін көрсету дейді заң өкілдері. Сондықтан эфирге
жіберілген сюжеттер үшін телеарнаны кінәлауы дұрыс емес. Журналистер қолына
түскен мәліметтерін, жаңалықтарын жіберуге әбден құқылы.
Әл-Жазира телеарнасының жаңалықтарына Америка Құрама Штаттары
бірнеше рет шағым келтірседе, журналистер қауымы өзінің саясатын дұрыс деп
санайды. Деңгейі өскен Әл-Жазира телеарнасы өзінің жұмыстарын Америка
Құрама Штаттарында, жаңалықтарын ағылшын тілінде бастамақшы.
Әл-Жазира телеарнасына үлкен қайғыға соғыстың басталуы болып
табылады. Жұма күнінің кешінде, Бартыс ауданындағы оператордың жоғалуы
үлкен қайғыға әкеп соқты. Түсіруші тобы Британия әскері танкісінің астында
қалғанын мәлімдеді. Телеарна жүргізушісі Мухаммед
Саидтың айтуы бойынша көліктері от астында қалып, көлік жүргізушісімен
бірге Бартыс қаласына жаяу қайтыпты, ал операторды табу
мүмкін болмағандығын айтты. Осы көлікпен барған журналистердің мүлде Әл-
Жазира телеарнасына қатысы жоқтығын айтты. Көптеген мәліметтердің
арқасында Иран қаласы Әл-Жазира телеарнасының бөлімшесін жапты. Аптаның
бірінші күні Иран Әл-Жазира телеарнасы уақытша жабылды деп айтып өткен.
Оған Иран халқының оңтүстік шығысында арабтар мен персамдардың қақтығысуы
себеп болып отыр. Соның салдарынан 1 адам өліп, 200 - ге жуық адам
тұтқынға алынды. Абхаз қаласында халық шеруге шығып, көліктерді, зәулім
сарайларды және банктерді жағып, тас талқан қылған.
7Абхаз қаласындағы дау дамай тарқамайынша және оған не себеп
болғанын талқыламайынша, Әл-Жазира телеарнасының бөлімшесі жабылды деп
Иран қаласының Мәдениет министрі айтып өтті. Оның айтуы, телеарнаның
жабылуына себеп, болған көтерілісті, қақтығыстарды эфирге жіберілуіне
байланысты. Олар қарақшыларды айдақтап жіберді деген. Осыдан кейін Әл-
Жазира телеарнасы құлдырауға ұшырады. Әл-Жазира
журналистерін Иордания мен Кувейт қалалары жұмыстан
босатуын сұрады. Жоғары жақта отырған министірлерді балағаттап, эфирге
оппозицияны қолдайтын өкілдерді шығаруына байланысты, Египеттегі
бөлімшесі де жабылды.
2002 жылдың 10 қарашасында Әл-Жазира телеарнасының бөлімшесі
Парсы шығанағында да жабылды. Аймақтық министрлер осындай шешімге
келді. Олардың ойынша Әл-Жазира телеарнасы өздерінің жеке
саясаты мен барлық Персид құламасының халқына жағымсыз мәлімет
таратып жатқандығын айтты.
Әл-Жазира телеарнасы жаңалықтар айнасындағы өзара соғыста
жеңді. Кішкене ғана дәрежесі бар Әл-Жазира телеарнасы өзінің әлсіздігіне
қарамастан, бастапқыда қиналғандығына қарамастан жер жүзін бір
дүрліктіргені мәлім. Осы телеарнада америкалық әскерлерінің жарақаттағанын
және өлген мәліметтерін эфирден көрсеткеннен бастап, деңгейі жоғары қарай
өсу жолында. Буштың жеңілгені, Катар еліне әскерлерінің жарақаттанып,
өлгенін эфирден алып тастауын сұрады. Өйткені американдықтар қанша
әскерінен айырылғанын білмей, пайыз арқылы көрсетіп, білгенше тоқтата
тұрғандарыныз дұрыс екен деген ұсыныс жасады.
1.2 Әл-Жазира телеарнасының Әл-Арабия телеарнадағы экспанциясы
Әл-Жазира телеарнасының биікке деген ынтасымен барлық араб
халқы жеңе алмайтынын біле отырып, оған қарсы басқа ой келеді.
Әрине оның ішінде Сауд Арабиясы, Кувейт, Ливан және Біріккен
Араб Әмірлігі Әл- Жазира телеарнасына қарсы араб спутник
телеарнасы Әл-Арабия телеарнасын құрды. Әл-Арабия араб тілінен
аударғанда Арабша деген мағынаны білдіреді. Бұл телеарна MIDDLE TASTNEWS
(Таяу шығыс жаңалықтары) Али Әл Хеддеси Шейхының жекеменшік
телеарнасы. Телеарна Әл-Жазира телеарнасына қарағанда 500 миллион АҚШ
долларын құрайды. Штаб үйі Біріккен Араб Әмірлігінеде Дубай қаласында
орналасқан.
Ақпараттық телеарнаның пайда болуының өзі жаңалық. Бірақ бас
ауырталық жағдай бар. Шынайылық, объективті көзқарас жоқтың қасы.
Көптеген телеарналар тапсырыс бойынша жұмыс істейді. Бұл өте қиын.
Осының кесірінен шынайы ақпарат берілмейді. Әл-Жазира телеарнасын
айтсан, бұл телеарна Иракта төрт мың қарапайым адамның қаза болуына
жауапты. Неге? Өйткені олар Ирак ұтады, Америка Құрама Штаттары жеңілп
жатыр деген сынайда ақпарат таратқан болатын. Осындай
Сүйіншіден соң, төрт мың адам Иракқа жеңісті тойлау үшін
барып, барлығы дерлік оқ астында қалып, қаза тапты. Сондықтан
телеарналардың тапсырыс бойынша жұмыс істейтіні рас.
Әл-Арабия телеарнасы өзінің жұмысын 2003 жылы 20 қаңтарда
бастаған. Бастапқыда Әл-Арабия телеарнасы күніне 12 сағат жұмыс
жасайды, және сол сағаттар ішінде жаңалықтар береді. 2003 жылдың
3 мамырынан бастап Әл-Арабия телеарнасы толығымен тәулік
бойына жұмыс істейтін болды. Таяу Шығыспен батыс елінің бұқаралық
ақпарат құралдары бір ауыздан осы телеарна араб тілінде шыққан
Әл-Жазира телеарнасына үлкен бәсекелес болады деген
болады. Телеарналардың басшыларының ойы неде? Әл-Арабия, Әл-Жазира
телеарнасының қағидалы өзгерісінде ме?
CNN телеарнасын әрине Америка Құрама Штаттрының президенті
Буш мырзаға демеушілік етеді. Ал, біздің жоғары жақта отырған
шенеуніктерді қорғамақ түгелі Араб әмірлігі Әл-Жазира телеарнасына
қарсы бәсекелес етіп Әл-Арабия телеарнасын құрды.
Әл-Арабия телеарнасының директоры Али Әл Хедейсидің айтуы бойынша:
біздің жаңа телеарна, Әл-Жазира телеарнасына қарағанда ақылмен,
сынаудан өтіп барып, эфирге жіберіледі дейді. Әл-
Жазира телеарнасы барлық Таяу Шығыстқа ақпарат таратуды көздейді.
Біздің Әл -Жазира
телеарнасынан ерекшелігіміз жаңалықтарды дұрыс көрермендерге жеткізуімізде,
ток шоу, пікірталас, телекөпір тағы да сол
сиякты мәліметтер тарату және халықты жағымсыз жаналықтардан қорғаймыз. Әл-
Арабия телеарнасының директоры, Иордания елінің бұрынғы министрі Салех
Калаб Әл-Арабия, Әл-Жазира телеарнасынан әлі де басым түседі. Жай
қарапайым халықтың көңілін аулайтын жаңалықтармен де Әл-Жазира
телеарнасын басып озамыз деген болатын.
Ол сондай - ақ өзінің берген сұхбатында былай деді: Біз мүлдем
халықты өз көңілің аулаушылықпен жүректерін тебірентеміз. Қаншама қайғыдан
кейін Таяу Шығыс халқы біздің қолдауымызды, елдің тыныштығын сақтауымызды
тілеп отыратын шығар, сол себептен таза салмақты жаңалық жариялап отырып,
Әл-Жазира телеарнасын жеңеміз! Сонымен қатар Әл-Арабия телеарнасы Әл-
Жазира телеарнасына тосқауыл қойған сызықтан аспай, сөз бостандығымен,
цензураға жол жоқ. Әдемі тілмен де Әл-Жазира
телеарнасын басып озуға дайынбыз дегендей болды.
Бір қызығы Әл-Арабия телеарнасы мен Әл -Жазира телеарналары
бәсекелестікті тоқтатпасада CNN телеарнасына қарсы шығуда. Әл -Жазира
телеарнасын жаптыруға асығып жүрген шенеуніктерге тағы бір бас
ауыртарлықтай жағдай туып тұр. Буштың айтуы бойынша: екі телеарна бірінен
- бірі өтіп тұр. Кезінде CNN телеарнасын қыспаққа алған едік
қазір оны жақтап қорғауға мәжбір болып отырмыз. Расында CNN телеарнасы
тек Америка Құрама Штаттарындағы жаңалықтарды халық алдына шығарған еді.
Қазір араб телеарнасының қасында әлде - кайда жақсы болып тұрған сияқты.
Салех Калаб Шейх телеарнаға басылымдықпен бірдей көрсетеді.
Әл-Жазира телеарнасы жаңа әлемде қасақана үгіт жүргізу рөлін
ойнады дегендерді қызғанбаймыз. Біздер араб халқына қиыншылық
туғызбаймыз. Біздің телеарна барлық шындықты біліп отырса да,
әдепті және халықты қорқытып алмауға тырысып, эфирге әдеби алғыр
тілмен жібереміз. Сондықтан. Әл-Арабия телеарнасының баламасы өте жақсы
болғандықтан, Әл -Жазира телеарнасы бізге бәсеке болмайды.
Араб елінің халқын, бәсекенің қандай екенін және бүгінгі күнде
жаңалықтар бизнесінің үлкен сатыдағы мәліметтерін көріп, бақылай
алады. Бұл енді димократияға жақын, айтысты саясатқа қарағанда әлде қайда
жақсырақ. Қатар қаласындағы телеарна бәсекелестеріне, бір -
біріне қасақана көрсету халықты үлкен таңқалдыратын жайт. Бір телеарнаны
қыспаққа алып, жабылуын талап етіп жүрген Таяу Шығыс өкілдері,
екі телеарна қалай көтеріліп, бәсекеге түскендігін көріп,
бір жағынан қуануда. Сонда осы жерге мынадай сұрақ туады: Әл-Арабия
телеарнасы Әл-Жазира телеарнасының бір мүшесі болып қалады екен? Өйткені
Әл-Арабия шындықты біліп тұрып, халықты алдап басқаша жеткізсе, мейлі
әдеби тілмен жеткізсе де Әл-Жазира телеарнасы басым
емес пе?
Әрине саясатқа арналған Әл-Арабия телеарнасы өз көрерменін
табады. Осы телеарна шықты деп Әл-Жазира телеарнасы көрермендерін жоғалта
қоймас?! Әрине бәсекелес болған Әл-Арабия телеарнасы шықты
деп, Әл- Жазира телеарнасының тұрақты көрерменге араб халқының
деңгейі төмендей қоймас. Бірақ халқының, екі бәсеке телеарналарының
денгейінің өсуіне, хабар беру ерекшелігіне жай көзқараспен
қарауда. Әл-Жазира
телеарнасының продюссері Ирак халқының өкілі
Жан Лакубидің сұхбаты бойынша Ешкім бізге бәсекелес бола
алмайды. Неге? Жоқ! Біздің ақылды, тапқырлығымыздан ғана емес,
бізді үлкен құпия қаруымыз бар, ол бостандық, сөз
бостандығы.
Әл-Арабия телеарнасы Әл-Жазира телеарнасының қателігін сипаттап,
соған қарсы мәлімет жинап, өзара басымдық көрсетпекші еді. Алайда
осы телеарна тыныштықты сақтай алмай, және өзінің бәсекелесін Америка
Құрама Штаттарына соғыс жариялауын ұсынады. Пентагондағы
Әл-Жазира телеарнасының журналистері әдеби, саяси жаңалықтарды
беріп қана қоймай, сол телеарнаның журналистерін ең союз ардагерлерінің
дәл қасында түсіріп тұрғанын байқадық.
Кейде екі телеарнаның тілшілері Америка Құрама Штаттарының әскеріне
қарсы тұрып, атыс, жанжал болып жатқан жерлерге барып сюжет
түсіретін Дональд Рамсфелдтің айтуы бойынша: мен әлі соңғы
шешім қабылдаған жоқпын, жай ғана өзімнің ой пікіріммен бөлісудемін.
Екі телеарнадада өздерінің құпия қарулары бар. Оның әлі ешкім
шешімін тауып көрген емес. Соғыс арасында жүрген журналистердің ойы
неде? Телеарнаның қамын, дәрежесің, атақ даңқын ойлауда емес пе?
Журналистер қауымы Рамсфельд мырзаға мынадай сұрақ қойды;
Араб телеарналарының терроризмге жақ екендігі дәлелді ме? Рамсфельд
мырза ойланбастан иә -деп жауап берді, ал дәлелдерін айта қоймады. Мүмкін
ел тағы бір мәселенің түйінін аша алмай қаламын деп
қорықты ма екен. Кім білсін? Сонда да Пентагон елді мекенінің халқы
Әл-Арабия телеарнасына қарсы үлкен шешім қабылдады. 24 қарашада Ирак
халқындағы Америкадан келген уақытша өкілдері Әл-Арабия телеарнасының
Бағдат қаласындағы бөлімшесін жауып, Әл-Арабия телеарнасын көре
алмаушылығын айтып және де жабдықталған әскери қызметті Саддам Хусейннің
қол астындағы әскерлері - деп айтпағаны үшін, қыспақ ілінді. Бұған себеп
болған 16 қарашадағы Әл-Арабия телеарнасының эфирге жіберілген бейне
көрсетілімі.
Онда Саддам Хусейннің атынан жазылған уағыздаушылық болды.
Саддам Хусейнге ұқсас адам Ирак халқын жаңа жоғарғыдағы өкілдерге
бас иесіндер, сендер ағашты лақтырса алып кететін итсіңдер -
деп айтты. Осы бейне көріністен кейін Ирак мемлекеті
әкімшілігінің төрайымы, Әл- Арабия телеарнасының сот жүзінде шешім
қабылдауын сұрады.
Соттасу қаупін Әл-Арабия телеарнасы күтпенген еді. Олар осы бейне
көрініс арқылы Әл -Жазира телеарнасын жеңбек болды ма кім біледі?
Әл-Жазира телеарнасы Әл-Арабия телеарнасына қарағанда
мұндай қателікті жібермейтің еді. Әл-Жазира телеарнасының ерекшелігі
де осында деп ойлаймын. Әл -Арабия тек осы көріністер ғана емес, әлі
де басқа да ашылмай, интернетке түспеген қаншама
мағлұматтары да жеткілікті ғой.
Кеңестік билік басшыны Джолял Талабинидің айтуы бойынша:
Әл-Арабия телеарнасы Саддам Хусейннің өлтіруге шақырған сөздерің
ашық көрсетіп, зорлық көрсетуге үндеу тастады дейді.
Дональд Рамфельд өзінің баспасөз конференциясында Әл-Арабия
телеарнасының Бағдаттағы жазушылар бөлімінің жабылуына, көзқарасын
білдіруден бас тартты.
16 қарашадағы Әл-Арабия телеарнасынан берілген дауыс Саддам
Хусейндікі екенін ООБ да (Орталық барлау басқармасы) дәлелдей алмады. Әл-
Арабия телеарнасының Дубайдағы бөлімі өзінің жабылғаны туралы хабарлады.
Өйткені ондағы барлық техникалық құралдар, спутниктік хабарлама құралдары
мөрленіп бекітілген болатын.
Америка арызы бойынша Ирак билеушілері Әл-Арабия телеарнасының
жұмысын белгілі бір уақытқа дейін тоқтаты, бірақ қаншалықты уақыт екендігі
белгіленбеді. Осы жылдың басында - ақ Америка басқыншылары әкімшілігінің
талабы мен Ирак кеңестік билеушілері, жалпы бұқаралық ақпарат құралдары
арқылы халықты уағыздауға тиым салушы заң шығаруды (қызығы сол
Америка ақпарат құралдары және Голлеивуд фильмдеріндегі өзен боп аққан қан
туралы не айтар екен?) екі апта бойына Әл-Арабия және
Әл-Жазира телеарнасының жабылуы туралы барлық елге
таратылды. Пентагон араб телеарнасына қарсы тағы жаңа репрессия жарияланды.
Әл-Жазира және Әл-Арабия телеарналары өз хабарлары арқылы, өздеріне
жабылу үкімін шығарды деп Дональд Ремсфельд мініздеме берді. Расында екі
телеарна бір бірімен бәсекелесіп жүріп, екеуі де қалай жабылуға келгеніне
жетпейде қалды. Жаңалықтарды халыққа өрнектеп, тек шындықты айтатын
телеарналарға не болуы тиіс, Әл-Арабия телеарнасының сол бейне көрінісі,
Әл-Жазира телеарнасына әсер еткен шығар.
Америка Құрама Штаттары және Иран елшілігінің Әл-Арабия
телеарнасының басына төндіріп отырған репрессиясы, заңды түрде қарсылық
тудырды. Батыста және Араб елінде өткен кезекті жиналысы, сөз бостандығы
жиынында халықаралық ұйымдар, белгілі саясаткерлер және журналистер
Пентагонды тікелей айыптады.
Халықаралық журналистер қоғамының ойы бойынша, Әл-Арабия
телеарнасының жабылуына себеп: Бұл телеарна Ирак елінде болып
жатқан жағдайды, басқыншы әскердің жоғалуы және бейбіт халықтың
ауыр қазаға ұшырауын жан - жақты және аса шыншылдықпен көрсетті. Дональд
Рамсвельдтің Әл-Арабия телеарнасының Бағдаттағы бөлімшесінің жабылуына
пікірін білу қиынға соқты. Және тағы да Әл-Арабия телеарнасы, Дубайдағы
бөлімшесінің жабылуын да хабарлады. Ол жерде техникалық машиналарды және
де спутниктік каналдары да бар еді.
Бірақ, Ирак халқының өкілдері Әл-Арабия телеарнасы
уақытша жабылды -деді. Бірақ қанша уакытқа жабылатыны айта қоймады.
Сонда да Әл-Арабия телеарнасы өзінің жаңалықтарын таратудан бас
тартпады.
Уақытша әкімшілік Әл-Арабия телеарнасының Дубайдағы бөлімшесінің
тілшілері бұл жаңалықты дәлелдеді. Әл-Арабия телеарнасының арқасында Әл
-Жазира телеарнасы екі аптаға жабылды. Не себептен? Мүмкін екеуі де
шындықты айтады, қаншама рет Әл-Жазира телеарнасын жаппақ болғанда
жабылмаған телеарна Әл-Арабия телеарнасының арқасында соққы алды ма?
Эмират телеарнасы Әл-Арабия телеарнасын Катар спутник телеарнасы
Әл-Жазираға бәсеке ретінде қойған болатын. Әл-Арабия пайда болғанда
Әл-Жазира телеарнасын басып озады деп ойлады ма екен?
Расында бастапқыда, осы телеарнаны ашсақ Әл-Жазира тынышталады деген еді.
Әл-Арабия ашылғалы бері Әл-Жазира оданда өз жұмысына
нақтырақ қарады.
Қанша тырысып Әл-Жазира телеарнасына жетуге, басып
озуды ұйғарған Әл-Арабия өз дегеніне жете алмады. Өз телеарнасына
ерік берген Әл-Арабия қаншама елдің пікіріне салынды. Әл-
Жазира телеарнасының жабылуына 400 - ге ел атсалысса, Әл-Арабия
телеарнасын бір ауыз сөзбен жеңбек болды. Онда айтылған сөз: Әл-Жазира
телеарнасы Әл-Арабия телеарнасына қарағанда сөз бостандығын дұрыс қолдана
алады. Жалпы Әл -Жазира телеарнасы Әл-Арабия телеарнасының екінші
баламасы. Тек ерекшелігі Әл-Арабия сөз бостандығының
жалпы бостандықтан не екенін түсінбесе керек. Қай жерде болмасын
Әл -Жазира жаңалықтары басқасына қарағанда шындықты жақсы айта
біледі. Екеуі де цензурадан алыс, екеуі де терроризмге жақын телеарналар,
ары қарай қалай бәсекелеседі екен. 16 қарашада жіберген Саддам Хуссейіннің
бейне көрінісі Әл-Жазира телеарнасы қалай қабылдады екен. Ол елге Саддам
Хуссейн болса Әл-Жазира телеарнасы шындықты қорықпай ашып, Бағдаттағы
бөлімшесін жаптырмауға тырысушы еді ғой. Сондағы Саддам
Хуссейн болған адамды Әл-Арабия шындық немесе жалған
ақпарат деп те айтпай отыр емес пе? Бұл әрекетпен бәрібір
Әл-Жазира телеарнасынан оза алмасы анық. Әл- Арабия телеарнасы жалған
ақпарат таратқаны үшін ғана емес, барлық халықтың сенімінен қалған үшін де
жабылуы ықтимал еді.
Қорыта келген де, Әл-Жазира телеарнасының Әл-Арабия
телеарнасына қарағанда ерекшелігі басым екені анық. Әл-Арабия
телеарнасы Әл-Жазира телеарнасына бәсекелес болу үшін құрылған
еді. Екі телеарнаның да өзіндік ерекшеліктері бар. Бірде қателессе,
бірде жақсы шешім таба біледі. Әл-Жазира телеарнасымен Әл-Арабия
телеарнасы екеуі бірігіп Америка Құрама Штаттарының телеарналарына қарсы
шықсада өз ара бәсекелесуін тоқтатар емес. Бірақ, бәсеке тұрған жерде
телеарна талпынысы да жақсы болатыны анық.
Әл-
Арабия телеарнасы Әл-Жазира телеарнасына талпыныс
бергендей. Жалған ақпарат таратып, Әл-Жазира телеарнасы қандай
болмасын басып озбақ болған Әл-Арабия, әлсіреп қалғандай.
Алайда, саясатқа арналған Әл-Арабия телеарнасы өз көрерменнін
табады. Осы телеарна ашылды деп Әл-Жазира телеарнасы көрермендерін
жоғалтып, араб халқының арасында деңгейі төмендей қоймасы анық.
ІІ тарау. Әл-Жазира телеарнасының Ресей мен Қазақтандағы тілшілер қосының
экспанциясы.
Мәскеуде 2004 жылы тілшілер қосымы ашылды. Оның басшысы
Акрам Хазам мырза. Өзінің ойын толық жеткізе білетін, қаншама оқтың
астында қалған, дәрежесі жоғары тілшілердің бірі болған. Эфирге
көптеген жаңалықтарын жіберіп, Ресей басшылары мен тіл табыса білді.
Ресейде Әл-Жазира телеарнасы бөлімшесі ашқан мен,
телеарна бөлімшесін ашу ойында да жоқ екен.
Ресейде теледидар өндіру жылдан жылға кеміп келе жатыр. Өткен жылдың
қортындысына қарағанда, 4.4 миллион дана қара жәшік шығарылыпты. Бұл 2005
жылғымен салыстырғанда 29.9 пайызға аз. Бұл туралы Ресей
мемлекеттік статистикасы федеральдық қызыметінің есебінде хабарлаған.
Теледидар шығарудың азаюын сарапшылар аталған өнімнің бәсекеге қабілетінің
аздығынан деп есептейді. Көптеген зерттеулер ресейлік көрермендерінің
көбіне шетелдік теледидарларды сатып алуға тырысатынын көрсетіп отыр.
Ресей жайында көптеген мағлұматтар жинап, деректі фильм түсіріп
Әл-Жазира телеарнасына интернет сайттар арқылы эфирге жіберіп
отырған.
CNN телеарнасы 2007 жылы Ресей жайында бағдарлама түсіре бастады. Бұл
бағдарлама орыс тілінде көрсетілді. CNN телеарнасының журналисті орыстардың
ойын, көз қарасын білгісі келді, яғни басқа халықтың
ойын. Аталмыш бағдарламада репортаждар, деректі фильмдер тікелей эфирде
көрсетіле бастады. Және де әр көрермен өзінің ойын интернет сайдтары арқылы
білдіре алатын.
2002 жылы 1 қыркүйекте Бесланда мектепке лаңкестік әрекет болғанын
бәріміз білеміз. Сол жағдайда Акрам Хазам мырза көптеген елді шулатар
мәліметтер жинап, Әл-Жазира телеарнасына жібергені анық.
Кейбір мәліметтерге сүйенсек, Акрам Хазам мырза мектепті жаулап
алған террористермен байланыс жүргізеді делінген. Бірақ Әл-Жазира
телеарнасының Мәскеудегі тілшілер қосынының бас редакторы Акрам Хамаз ,
Эхо Москвы радиосында Солтүстік Осетия мектебін жаулап
алған террористермен байланыс жүргіземіз дегенді жоққа шығарып
отыр. Оның алдында арабтық ақпараттық жаңалықтарын тарататын
Әл-Арабия және Әл-Жазира террористермен келісім жүргізетіні
туралы ұсыныс жасаған болатын. Ал, Акрам Хамаз мырза бұл ұсыныс
шындыққа жараспайтынын айтып өтті. Өйткені Әл-Жазира телеарнасының
жұмысы хабар тарату, ал саясатқа мүлдем қатысы жоқ.
Ресейлік телеарналар Әл-Жазира телеарнасына қарағанда цензураны
әлде қайда көп қолданады. Цензура ОРТ телеарнасының бар ақпарат
бағдарламаларын сынға алды. Вид телекомпаниясы ОРТ телеарнасында саяси
цензураның орын алғаны туралы газеттерге жазды. Өйткені
Взгляд бағдарламасы эфирге шығар алдында афтордың рұқсатынсыз материалдың
үш көрінісі алынып тасталған. Сонын салдарынан бағдарлама бақаша сипат
алды. Қазақстан мен Ресейде цензураға тыйым салынатыны Конституцияда мен
заңда айтылған. Алайда абсолютті бостандық деген
болмайды, оның заңдық тұрғы да шекарасы бар. Бір уақыттары телешолушылар
мен телесыншылар Ресейдегі цензура туралы қызу пікір талас
тудырды. Ал, біз телеақпараттар блогын қанағаттанып көрген кезде
басшылықтың, дикторларды өзгерткенін көріп цензура деп ойлаймыз. Яғни халық
Ресей бұқаралық ақпарат құралдарында сөз бостандығы мен
демократия, жан – жақты пікір алмасылушылықтар бар деп
ойлайды. Шындығында сөз бостандығы жоқ. Өзіндік цезура орын алған жерде
телеарнада өтірік, жалғандық бар екенін жоққа шығаруға болмайды.
Жалған және бұрмаланған ақпараттар Ресей телеарналарында кең етек алды
деп айтуға болады.
Ресей Бұқаралық Ақпараттар Құралдарының қоғамдық пікірге деген
ықпалын түсініп жатыр. Бұл орайда шет елге тарайтын ақпарат
құралының маңызы зор.
Әл-Жазира телеарнасы Америка Құрама Штаттарының Ресей елімен сөзге
келуін эфир арқылы айтып өтті. Америка Құрама Штаттарының тілшілері, Ресей
тілшілеріне басымдықпен қарап, қаншама күнә тақты. Оған себеп
болған: Ресей халқының сөз бостандығын дұрыс қолдана білген журналистері А.
Бабицкий және де А. Политковская Сендер Әл-Жазира телеарнасына
еліктегіш болсаңдар неге Шешенстан мен Ресей арасындағы
соғыс мәселелерін баяндап эфирге шығармайсыздар?,-деді АҚШ телеарналары.
Америка Құрама Штаттарының тілшілері Ирак халқы біздің
әскерлерімізді тұтқынға алып, соққыға жықты, ұрып соқты, өлтірді де.
Сол сюжеттерді эфирден берді. Сол сөз бостандығына жатады ма
деген еді.
Акрам Хазам мырзаның Владимир Путиннен алған сұхбаты: Әл-Жазира
телеарнасының тілшісі Ирактағы демократиялық сайлау нәтижесінде жеңіске
жеткен Хамаз пратиясы туралы мәселені қозғады. Бұл
Америкалық демократияның жеңілісі ме ? деді ол төтесінен. Путин де Бұл
оқиға - Американың Таяу Шығыста жасап жатқан іс әрекеттеріне үлкен соққы
деді. Бұдан әрі ол Хамасты террорлық ұйым деп танитын
Америка саясаты мен келіспейтіндігің білдіріп, бұл мәселені қалай шешуді
жолын көрсетуге көшті. Хамасқа байланысты біздің ұстанымымыз Америкалық
және Батысеуропалық көз қарастан өзгеш. Ресей федерациясының
сырқы істер министірлігі Хамасты еш уақытта террорлық
ұйым деп таңыған емес. Бірақ бұл біз Хамастың барлық іс әрекеттері мен
соңғы кезде жасалып жұрген мәлімдемелерің құптайды деген сөз емес. Біздің
ше, бұл ұйым апозицияда болғандағы сөз бір бөлек те, енді ол
халықтың сеніміне ие болғандығы сөз бір бөлек. Енді бұл
саяси күш өзіне сенім көрсеткен адамдарға дұрыс басшылық жасай
білу керек. Бұл үшін радикалды мәлімдемелерден бас тартып, Израильдің өмір
сүру құқығын мойындап, Халықаралық қауымдастықпен қарым-қатынасты дұрыстауы
керек. Біз Хамасты осындай тынғылықты істерге шақырамыз. Ал қандай жағдай
да Полистина халқына көмек көрсетуды тоқтатуды қате қадам деп есептейміз.
Жыл басынан бері Ресей мен Грузия қарым-қатынасы газ мәселесіне
бола ушыға түскені белгілі. Грузия телеарнасының журналисі бұл
мәселені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz