Президенттік құқықтың мәртебесі
1. Кіріспе
1) Президенттік құқықтың мәртебесі
2. Негізгі бөлім
1) Президенттің қызметі
2) Президенттің басты міндеті
3) Парламенттің төменгі палатасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1) Президенттік құқықтың мәртебесі
2. Негізгі бөлім
1) Президенттің қызметі
2) Президенттің басты міндеті
3) Парламенттің төменгі палатасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Жоғарыда аталған өлшемдер негізінде мемлекеттік билік органдарының мынандай төрт негізгі түрі ерекшеленеді: Қазақстан Республикасының Үкіметі және Қазақстан Республикасы соттарының жүйесі. Осы органдардың бәрі жинақтала келе Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының бірыңғай жүйелерін құрайды.
Қазақстан Республикасының Президенті – мемлекет басшысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және халықаралық қатынастырда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары лауазымды тұлға. Республиканың Президенті – халық пен мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі кепілі. Президент мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді (40 бап).
Қазақстан Республикасынан тысқары жерде туған, 40 жасқа толмаған мемлекеттік тілді еркін меңгермеген, әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл үнемі тұрмаған адам Президент болып сайлана алмайтынын атап көрсету керек. Бұл лауазымды иеленуге қойылған өзге кедергілерге қатарынан екі реттен артық мерзімге сайлана алмайтындығы жатады. Президенттің мемлекеттік тілді еркін меңгеруі әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұруы және тумысынан сол елдің азаматы болуға тиіс.
Президент өкілді органның депутаты болып қоса сайлана алмайды, өзге де ақы төленетін қызметтерді атқаруға және кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқығы жоқ. Республика Президенті өз өкілеттігін жүзеге асыру кезеңінде саяси партиядағы қызметін тоқтата тұрады. Ол ешкім тиіспеу құқығына ие.
Қазақстан Республикасының Парламенті – Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге асыратын Республиканың ең жоғарғы өкілді органы. Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан – Сенаттан және Мәжілістен тұрады.
Қазақстан Республикасы Парламентінің төменгі палатасы – Мәжіліс жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы сайланады. Қазақстан Республикасы Парламентінің жоғары Палатасы – Сенат жанама сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру жолымен сайланады (51-бап)№
Қазақстан Республикасының Үкіметі – атқарушы биліктің маңызды тармағы болып табылады, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың қызметіне басшылық жасайды. Оны Қазақстан Республикасының Президенті құрады.
Сотбилігі – сотта іс жүргізудің азаматтық, қылымстық және заңмен белгіленген өзге де нысандары арқылы тек сот қана жүзеге асырады. Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты және Республиканың жергілікті соттары Республиканың соттары болып атбылады. Қандай да бір атаумен арнаулы және төтенше соттар құруға жол берілмейді (75-бап).
Қазақстан Республикасының Президенті – мемлекет басшысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және халықаралық қатынастырда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары лауазымды тұлға. Республиканың Президенті – халық пен мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі кепілі. Президент мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді (40 бап).
Қазақстан Республикасынан тысқары жерде туған, 40 жасқа толмаған мемлекеттік тілді еркін меңгермеген, әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл үнемі тұрмаған адам Президент болып сайлана алмайтынын атап көрсету керек. Бұл лауазымды иеленуге қойылған өзге кедергілерге қатарынан екі реттен артық мерзімге сайлана алмайтындығы жатады. Президенттің мемлекеттік тілді еркін меңгеруі әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұруы және тумысынан сол елдің азаматы болуға тиіс.
Президент өкілді органның депутаты болып қоса сайлана алмайды, өзге де ақы төленетін қызметтерді атқаруға және кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқығы жоқ. Республика Президенті өз өкілеттігін жүзеге асыру кезеңінде саяси партиядағы қызметін тоқтата тұрады. Ол ешкім тиіспеу құқығына ие.
Қазақстан Республикасының Парламенті – Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге асыратын Республиканың ең жоғарғы өкілді органы. Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан – Сенаттан және Мәжілістен тұрады.
Қазақстан Республикасы Парламентінің төменгі палатасы – Мәжіліс жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы сайланады. Қазақстан Республикасы Парламентінің жоғары Палатасы – Сенат жанама сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру жолымен сайланады (51-бап)№
Қазақстан Республикасының Үкіметі – атқарушы биліктің маңызды тармағы болып табылады, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың қызметіне басшылық жасайды. Оны Қазақстан Республикасының Президенті құрады.
Сотбилігі – сотта іс жүргізудің азаматтық, қылымстық және заңмен белгіленген өзге де нысандары арқылы тек сот қана жүзеге асырады. Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты және Республиканың жергілікті соттары Республиканың соттары болып атбылады. Қандай да бір атаумен арнаулы және төтенше соттар құруға жол берілмейді (75-бап).
Оқулық: қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері, Алматы – 2006, Б.Б.Базарбаев, З.Ж.Кенжалиев, Е.Баянов.
Жоспар
1. Кіріспе
1) Президенттік құқықтың мәртебесі
2. Негізгі бөлім
1) Президенттің қызметі
2) Президенттің басты міндеті
3) Парламенттің төменгі палатасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Жоғарыда аталған өлшемдер негізінде мемлекеттік билік органдарының
мынандай төрт негізгі түрі ерекшеленеді: Қазақстан Республикасының Үкіметі
және Қазақстан Республикасы соттарының жүйесі. Осы органдардың бәрі
жинақтала келе Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының
бірыңғай жүйелерін құрайды.
Қазақстан Республикасының Президенті – мемлекет басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатынастырда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары
лауазымды тұлға. Республиканың Президенті – халық пен мемлекеттік билік
бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен
бостандықтарының нышаны әрі кепілі. Президент мемлекеттік биліктің барлық
тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы
жауапкершілігін қамтамасыз етеді (40 бап).
Қазақстан Республикасынан тысқары жерде туған, 40 жасқа толмаған
мемлекеттік тілді еркін меңгермеген, әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл
үнемі тұрмаған адам Президент болып сайлана алмайтынын атап көрсету керек.
Бұл лауазымды иеленуге қойылған өзге кедергілерге қатарынан екі реттен
артық мерзімге сайлана алмайтындығы жатады. Президенттің мемлекеттік тілді
еркін меңгеруі әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұруы және тумысынан
сол елдің азаматы болуға тиіс.
Президент өкілді органның депутаты болып қоса сайлана алмайды, өзге де
ақы төленетін қызметтерді атқаруға және кәсіпкерлік қызметпен айналысуға
құқығы жоқ. Республика Президенті өз өкілеттігін жүзеге асыру кезеңінде
саяси партиядағы қызметін тоқтата тұрады. Ол ешкім тиіспеу құқығына ие.
Қазақстан Республикасының Парламенті – Қазақстан Республикасының заң
шығару қызметін жүзеге асыратын Республиканың ең жоғарғы өкілді органы.
Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан – Сенаттан және
Мәжілістен тұрады.
Қазақстан Республикасы Парламентінің төменгі палатасы – Мәжіліс жалпыға
бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы
сайланады. Қазақстан Республикасы Парламентінің жоғары Палатасы – Сенат
жанама сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру жолымен сайланады (51-
бап)№
Қазақстан Республикасының Үкіметі – атқарушы биліктің маңызды тармағы
болып табылады, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың
қызметіне басшылық жасайды. Оны Қазақстан Республикасының Президенті
құрады.
Сотбилігі – сотта іс жүргізудің азаматтық, қылымстық және заңмен
белгіленген өзге де нысандары арқылы тек сот қана жүзеге асырады. Заңмен
құрылған Республиканың Жоғарғы Соты және Республиканың жергілікті соттары
Республиканың соттары болып атбылады. Қандай да бір атаумен арнаулы және
төтенше соттар құруға жол берілмейді (75-бап).
Судьлар сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және тек Конституция
мен Заңға ғана бағынады. Сот төрелігін іске асыру жөніндегі соттың
қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді және ол заң бойынша
жауапкершілікке әкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді.
Судьяның қызметі депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге
шығармашылық қызметтерді қосапғанда, өзге де ақы төленетін жұмысты
атқарумен, кәсіпкерлікпен айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органның
немесе байқаушыкеңесінің құрамына кірумен сыйыспйды.
Мемлекеттік биліктің бірыңғай жүйесінде Қазақстан Республикасы
Президентінің орны айырықша. Мемлекет басшысы ретінде нақ Президент билік
тармақтарының әрқайсысының қызметіне белсене араласады.
Президент деген ұғым конституциялық құқылық мағынада мемлекет басшысы
дегенді білдіреді. Бұл қызмет үшін әлемдік тәжірбиеде тағайындалған (АҚШ,
Франция)№
Президент қызметі тұңғыш рет Қазақстанда 1990 жылғы 24 сәуірде Жоғарғы
Кеңес қабылдаған Заңмен тағайындалады, онда алғашқы Президентті Жоғарға
Кеңес алты жыл мерзімге сайлайды деп белгіленді. Н.Ә.Назарбаев тұңғыш
Президент болып сайланды. Кейін 1991 жылғы 16 өазанда Президент сайлауы
туралы Заң қабылданып, мұнда Президентті республика халқының жалпыға
бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы бес
жыл мерзімге сайлауы көзделді. Осы Заңның негізінде Республика
Президентінің сайлауы өткізіліп, онда Н.Ә.Назарбаев тағы да сайланды. 1991
жылғы 1 желтоқсанда Жоғарғы Кеңес одан ант қабылдады және осы сәттен
бастап ол қызметіне кірісті деп есептеледі әрі сол күні оның Қазақстан
Республикасы Президентінің қызметінде болу мерзімін есептеудің басы болып
табылады. Соңынан, 1998 жылғы 7 қазандағы Конституцияға енгізілген
өзгерістерге сәйкес Президенттік мерзім 7 жылға дейін ұзартылды.
Демек, Президент мемлекеттік биліктің шыңы. Қазақстан Республикасының
Президентін биліктің төртінші тармағы ретінде қарауымыздың мәні мынада. Шын
мәнінде Президент барлық билік тармақтарынан оқшау тұр. Себебі
конституциялық тұжырымдарға сәйкес ол – мемлекеттің басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғарғы
лауазымды тұлға. Атқарушы билікті тікелей жүзеге асырмаса да ол еліміздің
билік құрамындағы ең ірі тұлға. Олай дейтініміз атқарушы билікті жүзеге
асырушы Үкімет өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің алдында
жауапты және ол өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы
шешім қабылдауға және оның кез-келген мүшесін қызметтен босатуға хақылы.
Сонымен бірге Конституцияның 40-бабының 3-тармағына сәйкес Республика
Президенті мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін
және өкәмет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз тедеі.
Сөйтіп, ол – халық пен мемлекеттің билік бірлігінің, Конституцияның
мызғымастығын адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі
кепілі (40-баптың 2-тармағы). Бұл жорамалымыздың дұрыстығына Президенттің
атқарушы өкілеттігі айғақ.
Президентке Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабында
көрсетілген міндеттерді орындауы үшін қажетті кең өкілеттіктер берілген.
Президент атқарушы билік саласында:
Президенттің келісімімен Республика Премьер-министрін қызметке
тағайындайды; оны қызметтен босатады; Премьер-министрдің
ұсынуыменРеспублика Үкіметінің құрылымын белгілейді; оның мүшелерін
қызметке тағайындайды және қызметтен босатады; Республиканың Үкімет
құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдарын құрады, таратады, қайта
құрады; Үкімет мүшелереніңі антын қабылдайды; Үкіметтің аса маңызды
мәселелер бойынша отырыстарында төрағалық етеді; Үкіметке заң жобасын
Парламент Мәжілісіне енгізуді тапсырады; Республика Үкіміетінің және
облыстағы, республикалық маңызы бар қалалары мен астанасы әкімдерінің
актілерінің күшін жояды немесе ішінара тоқтата тұрады; Республика Премьер-
министрінің ұсынуыменРеспубликаның мемлекеттік бюджеті есебінен ұсталатын
барлық органдардың қызметкерлеріне арналған қаржыландыру мен еңбекақы
төлеудің бірыңғай жүйесін бекітеді; Республика Президенті өз бастамасы
бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтатуға шешім қаблыдауға қақылы. Премьер-
министрді қызметінен босату бүкіл Үкіметтің орнынан түсуі туралы шешімді
Үкіметтің өз мәлімдемесі бойынша да, сондай-ақ Парламент Үкіметке
сенімсіздік білдірген жағдайда да қабылдайды.
Республика Парламентінің кезекті және кезектен тыс сайлауын
тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады және оның
депутаттарының Қазақстан халқына беретін антын қабылдайды; Парламент
Палаталарының кезектен тыс бірлескен отырыстарын шақырады;
Парламент сенаты ұсынған заңға он бес жұмыс күні ішінде қол қояды,
заңды халыққа жария етеді не заңды немесе оның жекелеген баптарын қайтадана
талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады;
Парламенттің келісімімен Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің
Төрағасын қызметке тағайындайды, оны қызметтен босатады;
Парламент сенатының келісіміменен Республиканың Бас Прокурорын және
Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын қызметке тағайындайды, оларды
қызметтен босатады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін басқара отырып, Президент
Қарулы Күштердің жоғарғы қолбасшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады; жоғары әскери атақтар мен өзге де атақтарды береді; Республикаға
қарсы агрессия жасалған не оның қауіпсіздігіне сырттан тікелей қатер
төнген ретте Республиканың бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерніде
әскери жағдай енгізеді; ішінара немесе жалпы жұмылдыру жариялап, бұл туралы
Республика Парламентіне дереу хабарлайды; Қауіпсіздік Кеңесін құрады.
Президенттің басты міндеті – ел ішінде және халықаралық қатынастарда
Қазақстан атынан өкілдік ету. Әңгіме бұл жағдайда Президент елді
халықаралық қатынастардың субъектісі ретінде, егеменді де тәуелсіз мемлекет
ретінде танытадыдеген сөз. Президент бұл салада келіссөздер жүргізіп,
Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастарына, бекіту грамоталарына
қол қояды, елде тіркелген шет мемлекеттердің дипломатиялық және өзге де
өкілдіктері өкілдерінің сенім және кері шақырып алу грамоталарын
қабылдайды.
Президент өкілеттіктерінің келесі топтамасын оған Қазақстан
Республикасының Конституциясында белгіленген заң шығару өкілдерін құрайды.
Ол екі жолмен жүзеге асырылады:
1) Заң шығару. Қазақстан Республикасы Конституциясы 53-бабының
4-тармағына сәйкес Парламент Президентке оның бастамасы
бойынша, әр палата депутаттары жалпы санының үшетн екісінің
дауысымен бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару
өкілеттігін беруге қақылы.
2) Заң күші бар жарлықтар шығару. Бұл тәртіп Қазақстан
Республикасы Конституциясы 61-бабының 2-тармағымен
белгіленген. Заң шығару құқығының берілуі Қазақстан
Республикасы Президентінің норма белгілеушілік қызметінің
басты нысандары емес.
Сонымен қоса Президент Конституциясы мен заңдар негізінде және оларды
орындау үшін Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар жарлықтар мен
өкімдер шығарады.
Қазақстан Республикасы Президентінің кандидаттығына мынадай қатаң
атлаптар қойылады: Қазақстан Республикасының Президенті болып тумысынан
Республика азаматы, 40 жасқа тоған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген әрі
Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұратын, әлде бір діннің қызметкері
емес, заңмен белгілеген ретте өтелмеген соттылығы жоқ және сайлау құқығы:
мемлекеттік органға және сайлануға, сондай-ақ республикалық референдумға
қатысуға құқығы бар азамат қана сайлана алады. Бір ада қатарынан екі реттен
артық Президент болып сайлана алмайды.
Қазақстан Республикасының Президентін конституциялық заңға сәйкес
жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде Республиканың
кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы жеті жыл мерзімге
сайлайды. Бұл сияқты мәліметтерді қазақстан Республикасы Президентінің 1995
жылғы 28 қыркүйектегі конституциялық заң күші бар Қазақстан
Республикасындағы Сайлау туралы Жарлығынан, 1998 жылғы 7 қазандағы
Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заңнан алуға
болады. Демек, Президентті сайлау комиссиясының басшылығымен жүргізіліп,
өткізіледі. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу процентінен астамының
дауысын алған кандидат президент болып сайланды деп есептеледі. Егер
кандидаттардың бірде-бірі көрсетілген дауыс санын ала алмаса, қайтадан
дауысқа салынады, оған көп дауыс алған екі кандидат қатысады. Дауыс беруге
қатысқан сайлаушылардың көбісінің дауысын алған кандидат сайланды деп
есептелінеді (Конституцияның 41-бабының 5-тармағы).
Президентке ешкімнің тиісуіне болмайды, яғни оны қандай да бір
жауапкершілік түріне тартуға, ұстауға, қамауға, тінтуге және т.с.с.
болмайды.
Республиканың Президенті өзінің міндеттерін атқару кезіндегі қылмыстық
іс-әрекеті үшін тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап
береді. Айып тағу және оны тексеру туралы шгешім мәжіліс депутаттарының
кемінде оның үштен бірінің бастамасы бойынша депутаттардың жалпы санынынң
көпшілігімен қабылдануы мүмкін. Тағылған айыпты тексеруді Сенат
ұйымдастырады. Бұл мәселе боыйнаш түпкілікті шешім айып тағудың негіздігі
туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгіленген конституциялық рәміздердің
сақталғаны туралы Конституциялық Кеңестің қорытындысы болған жағдайда әр
палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үшінің көпшілік дауысымен
Парламент Палаталарының бірлескен отырысында қабылданады. Республика
Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп тағылған айыптың қабылданбауы
оның қай кезеңде де осы мәселенің қаралуына себепші болған. Мәжіліс
депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуына әкеліп соғады.
Президент науқастығыны байланысты өз іміндеттерін жүзеге
асыруғақабілетсіздігі дендеген жағдайда қызсметінен мерзімінен бұрын
босатылуы мүмкін. Бұл ретте Парламент әр Палата депутаттарының тең санынан
және медицинананың тиісті салаларының мамандарынан тұратын комиссия құрады.
Мерзімінен бұрын босату туралы шешім Парламен Палаталарының бірлескен
отырысыныда комиссияның қорытындысы мен белгіленген конституциялық
рәсімдердің сақталғаны туралы Конституциялық Кеңес қорытындысы негізінде әр
Палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үшінің көпшілігімен
қабылданады.
Парламент – Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге
асыратын Республиканың ең жоғары өкілді органы. Парламент тұрақты негізде
жұмыс істейтін екі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе
1) Президенттік құқықтың мәртебесі
2. Негізгі бөлім
1) Президенттің қызметі
2) Президенттің басты міндеті
3) Парламенттің төменгі палатасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Жоғарыда аталған өлшемдер негізінде мемлекеттік билік органдарының
мынандай төрт негізгі түрі ерекшеленеді: Қазақстан Республикасының Үкіметі
және Қазақстан Республикасы соттарының жүйесі. Осы органдардың бәрі
жинақтала келе Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының
бірыңғай жүйелерін құрайды.
Қазақстан Республикасының Президенті – мемлекет басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатынастырда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары
лауазымды тұлға. Республиканың Президенті – халық пен мемлекеттік билік
бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен
бостандықтарының нышаны әрі кепілі. Президент мемлекеттік биліктің барлық
тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы
жауапкершілігін қамтамасыз етеді (40 бап).
Қазақстан Республикасынан тысқары жерде туған, 40 жасқа толмаған
мемлекеттік тілді еркін меңгермеген, әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл
үнемі тұрмаған адам Президент болып сайлана алмайтынын атап көрсету керек.
Бұл лауазымды иеленуге қойылған өзге кедергілерге қатарынан екі реттен
артық мерзімге сайлана алмайтындығы жатады. Президенттің мемлекеттік тілді
еркін меңгеруі әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұруы және тумысынан
сол елдің азаматы болуға тиіс.
Президент өкілді органның депутаты болып қоса сайлана алмайды, өзге де
ақы төленетін қызметтерді атқаруға және кәсіпкерлік қызметпен айналысуға
құқығы жоқ. Республика Президенті өз өкілеттігін жүзеге асыру кезеңінде
саяси партиядағы қызметін тоқтата тұрады. Ол ешкім тиіспеу құқығына ие.
Қазақстан Республикасының Парламенті – Қазақстан Республикасының заң
шығару қызметін жүзеге асыратын Республиканың ең жоғарғы өкілді органы.
Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан – Сенаттан және
Мәжілістен тұрады.
Қазақстан Республикасы Парламентінің төменгі палатасы – Мәжіліс жалпыға
бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы
сайланады. Қазақстан Республикасы Парламентінің жоғары Палатасы – Сенат
жанама сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру жолымен сайланады (51-
бап)№
Қазақстан Республикасының Үкіметі – атқарушы биліктің маңызды тармағы
болып табылады, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың
қызметіне басшылық жасайды. Оны Қазақстан Республикасының Президенті
құрады.
Сотбилігі – сотта іс жүргізудің азаматтық, қылымстық және заңмен
белгіленген өзге де нысандары арқылы тек сот қана жүзеге асырады. Заңмен
құрылған Республиканың Жоғарғы Соты және Республиканың жергілікті соттары
Республиканың соттары болып атбылады. Қандай да бір атаумен арнаулы және
төтенше соттар құруға жол берілмейді (75-бап).
Судьлар сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және тек Конституция
мен Заңға ғана бағынады. Сот төрелігін іске асыру жөніндегі соттың
қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді және ол заң бойынша
жауапкершілікке әкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді.
Судьяның қызметі депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге
шығармашылық қызметтерді қосапғанда, өзге де ақы төленетін жұмысты
атқарумен, кәсіпкерлікпен айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органның
немесе байқаушыкеңесінің құрамына кірумен сыйыспйды.
Мемлекеттік биліктің бірыңғай жүйесінде Қазақстан Республикасы
Президентінің орны айырықша. Мемлекет басшысы ретінде нақ Президент билік
тармақтарының әрқайсысының қызметіне белсене араласады.
Президент деген ұғым конституциялық құқылық мағынада мемлекет басшысы
дегенді білдіреді. Бұл қызмет үшін әлемдік тәжірбиеде тағайындалған (АҚШ,
Франция)№
Президент қызметі тұңғыш рет Қазақстанда 1990 жылғы 24 сәуірде Жоғарғы
Кеңес қабылдаған Заңмен тағайындалады, онда алғашқы Президентті Жоғарға
Кеңес алты жыл мерзімге сайлайды деп белгіленді. Н.Ә.Назарбаев тұңғыш
Президент болып сайланды. Кейін 1991 жылғы 16 өазанда Президент сайлауы
туралы Заң қабылданып, мұнда Президентті республика халқының жалпыға
бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы бес
жыл мерзімге сайлауы көзделді. Осы Заңның негізінде Республика
Президентінің сайлауы өткізіліп, онда Н.Ә.Назарбаев тағы да сайланды. 1991
жылғы 1 желтоқсанда Жоғарғы Кеңес одан ант қабылдады және осы сәттен
бастап ол қызметіне кірісті деп есептеледі әрі сол күні оның Қазақстан
Республикасы Президентінің қызметінде болу мерзімін есептеудің басы болып
табылады. Соңынан, 1998 жылғы 7 қазандағы Конституцияға енгізілген
өзгерістерге сәйкес Президенттік мерзім 7 жылға дейін ұзартылды.
Демек, Президент мемлекеттік биліктің шыңы. Қазақстан Республикасының
Президентін биліктің төртінші тармағы ретінде қарауымыздың мәні мынада. Шын
мәнінде Президент барлық билік тармақтарынан оқшау тұр. Себебі
конституциялық тұжырымдарға сәйкес ол – мемлекеттің басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғарғы
лауазымды тұлға. Атқарушы билікті тікелей жүзеге асырмаса да ол еліміздің
билік құрамындағы ең ірі тұлға. Олай дейтініміз атқарушы билікті жүзеге
асырушы Үкімет өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің алдында
жауапты және ол өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы
шешім қабылдауға және оның кез-келген мүшесін қызметтен босатуға хақылы.
Сонымен бірге Конституцияның 40-бабының 3-тармағына сәйкес Республика
Президенті мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін
және өкәмет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз тедеі.
Сөйтіп, ол – халық пен мемлекеттің билік бірлігінің, Конституцияның
мызғымастығын адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі
кепілі (40-баптың 2-тармағы). Бұл жорамалымыздың дұрыстығына Президенттің
атқарушы өкілеттігі айғақ.
Президентке Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабында
көрсетілген міндеттерді орындауы үшін қажетті кең өкілеттіктер берілген.
Президент атқарушы билік саласында:
Президенттің келісімімен Республика Премьер-министрін қызметке
тағайындайды; оны қызметтен босатады; Премьер-министрдің
ұсынуыменРеспублика Үкіметінің құрылымын белгілейді; оның мүшелерін
қызметке тағайындайды және қызметтен босатады; Республиканың Үкімет
құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдарын құрады, таратады, қайта
құрады; Үкімет мүшелереніңі антын қабылдайды; Үкіметтің аса маңызды
мәселелер бойынша отырыстарында төрағалық етеді; Үкіметке заң жобасын
Парламент Мәжілісіне енгізуді тапсырады; Республика Үкіміетінің және
облыстағы, республикалық маңызы бар қалалары мен астанасы әкімдерінің
актілерінің күшін жояды немесе ішінара тоқтата тұрады; Республика Премьер-
министрінің ұсынуыменРеспубликаның мемлекеттік бюджеті есебінен ұсталатын
барлық органдардың қызметкерлеріне арналған қаржыландыру мен еңбекақы
төлеудің бірыңғай жүйесін бекітеді; Республика Президенті өз бастамасы
бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтатуға шешім қаблыдауға қақылы. Премьер-
министрді қызметінен босату бүкіл Үкіметтің орнынан түсуі туралы шешімді
Үкіметтің өз мәлімдемесі бойынша да, сондай-ақ Парламент Үкіметке
сенімсіздік білдірген жағдайда да қабылдайды.
Республика Парламентінің кезекті және кезектен тыс сайлауын
тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады және оның
депутаттарының Қазақстан халқына беретін антын қабылдайды; Парламент
Палаталарының кезектен тыс бірлескен отырыстарын шақырады;
Парламент сенаты ұсынған заңға он бес жұмыс күні ішінде қол қояды,
заңды халыққа жария етеді не заңды немесе оның жекелеген баптарын қайтадана
талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады;
Парламенттің келісімімен Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің
Төрағасын қызметке тағайындайды, оны қызметтен босатады;
Парламент сенатының келісіміменен Республиканың Бас Прокурорын және
Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын қызметке тағайындайды, оларды
қызметтен босатады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін басқара отырып, Президент
Қарулы Күштердің жоғарғы қолбасшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады; жоғары әскери атақтар мен өзге де атақтарды береді; Республикаға
қарсы агрессия жасалған не оның қауіпсіздігіне сырттан тікелей қатер
төнген ретте Республиканың бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерніде
әскери жағдай енгізеді; ішінара немесе жалпы жұмылдыру жариялап, бұл туралы
Республика Парламентіне дереу хабарлайды; Қауіпсіздік Кеңесін құрады.
Президенттің басты міндеті – ел ішінде және халықаралық қатынастарда
Қазақстан атынан өкілдік ету. Әңгіме бұл жағдайда Президент елді
халықаралық қатынастардың субъектісі ретінде, егеменді де тәуелсіз мемлекет
ретінде танытадыдеген сөз. Президент бұл салада келіссөздер жүргізіп,
Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастарына, бекіту грамоталарына
қол қояды, елде тіркелген шет мемлекеттердің дипломатиялық және өзге де
өкілдіктері өкілдерінің сенім және кері шақырып алу грамоталарын
қабылдайды.
Президент өкілеттіктерінің келесі топтамасын оған Қазақстан
Республикасының Конституциясында белгіленген заң шығару өкілдерін құрайды.
Ол екі жолмен жүзеге асырылады:
1) Заң шығару. Қазақстан Республикасы Конституциясы 53-бабының
4-тармағына сәйкес Парламент Президентке оның бастамасы
бойынша, әр палата депутаттары жалпы санының үшетн екісінің
дауысымен бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару
өкілеттігін беруге қақылы.
2) Заң күші бар жарлықтар шығару. Бұл тәртіп Қазақстан
Республикасы Конституциясы 61-бабының 2-тармағымен
белгіленген. Заң шығару құқығының берілуі Қазақстан
Республикасы Президентінің норма белгілеушілік қызметінің
басты нысандары емес.
Сонымен қоса Президент Конституциясы мен заңдар негізінде және оларды
орындау үшін Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар жарлықтар мен
өкімдер шығарады.
Қазақстан Республикасы Президентінің кандидаттығына мынадай қатаң
атлаптар қойылады: Қазақстан Республикасының Президенті болып тумысынан
Республика азаматы, 40 жасқа тоған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген әрі
Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұратын, әлде бір діннің қызметкері
емес, заңмен белгілеген ретте өтелмеген соттылығы жоқ және сайлау құқығы:
мемлекеттік органға және сайлануға, сондай-ақ республикалық референдумға
қатысуға құқығы бар азамат қана сайлана алады. Бір ада қатарынан екі реттен
артық Президент болып сайлана алмайды.
Қазақстан Республикасының Президентін конституциялық заңға сәйкес
жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде Республиканың
кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы жеті жыл мерзімге
сайлайды. Бұл сияқты мәліметтерді қазақстан Республикасы Президентінің 1995
жылғы 28 қыркүйектегі конституциялық заң күші бар Қазақстан
Республикасындағы Сайлау туралы Жарлығынан, 1998 жылғы 7 қазандағы
Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заңнан алуға
болады. Демек, Президентті сайлау комиссиясының басшылығымен жүргізіліп,
өткізіледі. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу процентінен астамының
дауысын алған кандидат президент болып сайланды деп есептеледі. Егер
кандидаттардың бірде-бірі көрсетілген дауыс санын ала алмаса, қайтадан
дауысқа салынады, оған көп дауыс алған екі кандидат қатысады. Дауыс беруге
қатысқан сайлаушылардың көбісінің дауысын алған кандидат сайланды деп
есептелінеді (Конституцияның 41-бабының 5-тармағы).
Президентке ешкімнің тиісуіне болмайды, яғни оны қандай да бір
жауапкершілік түріне тартуға, ұстауға, қамауға, тінтуге және т.с.с.
болмайды.
Республиканың Президенті өзінің міндеттерін атқару кезіндегі қылмыстық
іс-әрекеті үшін тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап
береді. Айып тағу және оны тексеру туралы шгешім мәжіліс депутаттарының
кемінде оның үштен бірінің бастамасы бойынша депутаттардың жалпы санынынң
көпшілігімен қабылдануы мүмкін. Тағылған айыпты тексеруді Сенат
ұйымдастырады. Бұл мәселе боыйнаш түпкілікті шешім айып тағудың негіздігі
туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгіленген конституциялық рәміздердің
сақталғаны туралы Конституциялық Кеңестің қорытындысы болған жағдайда әр
палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үшінің көпшілік дауысымен
Парламент Палаталарының бірлескен отырысында қабылданады. Республика
Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп тағылған айыптың қабылданбауы
оның қай кезеңде де осы мәселенің қаралуына себепші болған. Мәжіліс
депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуына әкеліп соғады.
Президент науқастығыны байланысты өз іміндеттерін жүзеге
асыруғақабілетсіздігі дендеген жағдайда қызсметінен мерзімінен бұрын
босатылуы мүмкін. Бұл ретте Парламент әр Палата депутаттарының тең санынан
және медицинананың тиісті салаларының мамандарынан тұратын комиссия құрады.
Мерзімінен бұрын босату туралы шешім Парламен Палаталарының бірлескен
отырысыныда комиссияның қорытындысы мен белгіленген конституциялық
рәсімдердің сақталғаны туралы Конституциялық Кеңес қорытындысы негізінде әр
Палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үшінің көпшілігімен
қабылданады.
Парламент – Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге
асыратын Республиканың ең жоғары өкілді органы. Парламент тұрақты негізде
жұмыс істейтін екі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz