Даму стратегиясы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1. Стратегияның мәні мен мағынасы
Стратегия түсінігі мен мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5

2. Қазақстанның 2030 стратегиялық даму бағдарламасы
2.1Қазақстан Республикасының нарықтық экономика
жағдайындағы даму мәселелері
2.2 Қазақстан 2030 жылға дейінгі даму стратегиясының экономикалық құбылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.3 Қазақстанның экономикалық өсу мүкіндігі ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.4 Қазақстан экономикасын көтерудегі энергетикалық ресурстарды тиімді пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.5 Қазақстан халқының әлеуметтік, әл.ауқатын көтеру
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.6 Инфрақұрылым, көлік және байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34

3. Ел Президентінің халыққа Жолдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44

Әрбір мемлекет өзінің дамуы және әлемдік аренада өзінің орныны қалыптастыруы алдына қойған мақсатына байланысты. Мемлекеттің мақсаты ретінде бүгінгі таңда ұзақ, орта, қысқа мерзімді даму жоспарлары арқасында жүзеге асырылып отырылады. Сондай ұзақ жылдық даму жоспары ретінде стратагиялық жоспарды атауға болады.
Біздің мемлекетімізде Президенттің бастамасымен 1997 жылы «ҚАЗАҚСТАН 2030» даму стратегиясы қабылданды. Бұл ұзақ жылдық бағдарламада Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстанды 2030 жылы дамыған өркениетті мемлекеттердің арасандағы басты мемлекет ретінде көргісі келетінін атап көрсетті.
Жалпы Қазақстанның бұл даму стратегиясы негізігі жеті басымдық арқылы жүзеге асырылады. Оларға:
1. Ұлттық қауіпсіздік;
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуы;
3. экономикалық өсу;
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты;
5. Энергетика ресурстары;
6. Инфрақұрылым, әсіресе, көлік және байланыс;
7. Кәсіпқой мемлекет құру.
Сондай-ақ даму стратегиясын жүзеге асыру негізгі қабылданған үш жылдық, бес жылдық, он жылдық даму бағдарламалары арқылы жүзеге асырылып отырылады.
Тақырыптың қызықтылығы, Қазақстанның дамуы үшін маңызды саналатын 2030 жылға дейін даму сратегиясын талдау арқылы оның негізгі экономикалық мақсаттарын ашу және танып білу.

1. Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан 2030. Білім баспасы 1998 жыл.

2. Назарбаев Н.А. Стратегия ресурсосбережения и переход к рынку. — М., 1993.

3. Нұрғалиев Қ.Р. Қазақстан экономикасы. Алматы 2000.

4. Назарбаев Н.А. Стратегия становления и развития Казахстана как суверенного государства. Алматы 1998.

5. Ашимбаев Т.А. Экономика Казахстана. Алматы 1997.

6. Қазақстан Республикасының Президентінің 2004 жылғы 19 наурыздағы халыққа жолдау.

7. Есимов А.С. Стратегическое развитие экономики Казахстана // Саясат-Политика, 1998, №3

8. Байкенова С.М. Сратегия как объект управления // Саясат-Политика, 2001, №5.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

М а з м ұ н ы

Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- ------
------------------3

1. Стратегияның мәні мен мағынасы
Стратегия түсінігі мен мәні------------------------------- ------------------
---5

2. Қазақстанның 2030 стратегиялық даму бағдарламасы

2.1Қазақстан Республикасының нарықтық экономика

жағдайындағы даму мәселелері
2.2 Қазақстан 2030 жылға дейінгі даму стратегиясының экономикалық
құбылысы--------------------------- ----------------------------------
-------------9
2.3 Қазақстанның экономикалық өсу мүкіндігі-------------------------- -----
-20
2.4 Қазақстан экономикасын көтерудегі энергетикалық ресурстарды тиімді
пайдалану-------------------------- ----------------------------------
----24
2.5 Қазақстан халқының әлеуметтік, әл-ауқатын көтеру
бағдарламасы----------------------- ----------------------------------- -
-----------31
2.6 Инфрақұрылым, көлік және байланыс--------------------------- ----------
-34

3. Ел Президентінің халыққа Жолдауы---------------------------- ---------
--36

Қорытынды ----------------------------------- -------------------------------
-------------42

Пайдаланылған әдебиеттер------------------------- ---------------------------
--------44

Кіріспе

Әрбір мемлекет өзінің дамуы және әлемдік аренада өзінің орныны
қалыптастыруы алдына қойған мақсатына байланысты. Мемлекеттің мақсаты
ретінде бүгінгі таңда ұзақ, орта, қысқа мерзімді даму жоспарлары арқасында
жүзеге асырылып отырылады. Сондай ұзақ жылдық даму жоспары ретінде
стратагиялық жоспарды атауға болады.
Біздің мемлекетімізде Президенттің бастамасымен 1997 жылы ҚАЗАҚСТАН
2030 даму стратегиясы қабылданды. Бұл ұзақ жылдық бағдарламада Қазақстан
Республикасының Президенті Қазақстанды 2030 жылы дамыған өркениетті
мемлекеттердің арасандағы басты мемлекет ретінде көргісі келетінін атап
көрсетті.
Жалпы Қазақстанның бұл даму стратегиясы негізігі жеті басымдық арқылы
жүзеге асырылады. Оларға:
1. Ұлттық қауіпсіздік;
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуы;
3. экономикалық өсу;
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты;
5. Энергетика ресурстары;
6. Инфрақұрылым, әсіресе, көлік және байланыс;
7. Кәсіпқой мемлекет құру.
Сондай-ақ даму стратегиясын жүзеге асыру негізгі қабылданған үш
жылдық, бес жылдық, он жылдық даму бағдарламалары арқылы жүзеге асырылып
отырылады.
Тақырыптың қызықтылығы, Қазақстанның дамуы үшін маңызды саналатын
2030 жылға дейін даму сратегиясын талдау арқылы оның негізгі экономикалық
мақсаттарын ашу және танып білу.
Тақырыптың актуалдығы. Қазақстанның қазіргі күнде атқарып жатқан
қызметтері осы даму стратегиясына негізделіп жүргізіледі. Мемлекеттің
дамуындағы бұл стратегияның орны ерекше және маңызды болып саналуы
тақырыптың бүгінгі таңдағы маңыздылығын арттыры түседі.
Қазақстанның дамуы үшін бұл қабылданған стартегияның менің ойымша
маңызы зор. Себебі біздің әсем мемлекетіміздің дамуына және мақсаттарын
айқындауына ең қажетті осы стратегия болып табылады. Себебі бұл стартегияда
қарастырылған әрбір басымдылыққа ие бағыттар экономиканың өсуіне, халықты
өркениеттілікке жеткізуге, жалпы Қазақстанды алдыңғы қатарлы елдердің
қатарынан көруімізге зор ықпалын тигізеді.

1. СТРАТЕГИЯНЫҢ МӘНІ МЕН МАҒЫНАСЫ

1. Стратегия түсінігі мен мәні

Көп жылдардан бері әскери басшылар стратегия терминін қолданып келеді.
Стратегия гректің — генерал өнері деген сөзінен шыққан. Стратегия
термині осы уақытқа дейін жарыс, бәсеке мағынасында қолданылып келгенімен,
қазіргі кезде бұл атау кәсіпорын қызметінің жалпы концепциясын білдіреді.
Стратегия дегеніміз — мемлекеттің міндетті ісін орындауды және
мақсатына жетуді қамтамасыз ететін жан-жақты жоспарлар жиынтығы болып
саналады.
Стратегиялық жоспарлау дегеніміз — басшы қабылдаған шешімдер мен
әрекеттер жиынтығы, сол арқылы мемлекетті (ұйымды) өз мақсатына жету үшін
басшы арнайы стратегияны іздейді.
Стратегиялық жоспарлау мемлекеттің дамуы үшін шешім қабылдауға қажетті
құрал болып саналады. Оның басты міндеті — мемлекетте жаңадан енгізілген
жоспарларды жеткілікті дәрежеде қамтамасыз ету.
Стратегиялық жоспарлаудың өзіндік белгілері төмендегідей:
1) стратегияны көпшілік жағдайда жоғарғы басшылар тұжырымдайды, және
жасайды, алайда оны жүзеге асыруға басқарудың барлық деңгейлерінің
қатысуы көзделеді;
2) стратегиялық жоспар жеке бір ұйымға ғана емес, бүкіл бір
мемлекеттің даму болашағы үшін де жасалады;
3) стратегиялық жоспар көлемді зерттеулермен және нақты деректермен
негізделуі тиіс;
4) стартегиялық жоспар мемлекеттің айқындылығын, дербестілігін
білдіреді;
5) стратегиялық жоспарды жасағанда, ұзақ уақыт бойы тұтастығын
сақтаумен қоса, қажет болған жағдайда жетілдіруді және қайта
бағыттауды жүзеге асыратындай икемді болуы керек.
Жалпы стратегиялық жоспарды бағдарлама ретінде қарстыру қажет, сонда
ғанаұзақ уақыт бойы мемлекеттің қызметін бағыттауға, әрі қажет болған
жағдайда өзгертуге болады.

Стратегиялық жоспарлаудың моделі

Стратегия уақыт мерзімі бойынша ұзақ, орта, қысқа мерзімді болып
бөлінеді.
Қысқа мерзімді стратегия немесе оперативті стратегия бір жылға дейінгі
мерзімге жасалады. Бұл стратегия мемлекеттің бюджетін белгілеуде маңызды
орынға ие. Өйткені әрбір жылда мемлекет өзінің бюджетін белгілеп отырады,
яғни бұл жерде бюджетке түскен қаржыны нақтылы мақсаттарға тиімді жұмсалуын
көздеп және оны бақылау арқылы жүргізіліп отырады.
Орта мерзімді стратегия бір жылдан үш жылғадейінгі мерзімге құрылыды.
Бұндай стратегияның құрылу мақсаты тұралап қалған салаларды дамытуға және
ұзақ мерзімді стратегияға жету жолдарын анықтауға мүмкіндік береді.
Мысалыға, Қазақстанның 2003 жылдан 2005 жылға дейінгі ауылды дамыту
бағдарламасын айтуға болады.
Ұзақ мерзімді стратегия ретінде бес жылдан жоғары мерзімге жасалған
стратегияны айтады. Бұндай стратегия жалпы мемлекеттің дамуы үшін жасалады,
және белгілі бір бағдарламалар құру аорқылы жүзеге асырылады. Мысалы,
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын жатқызуға болады.
Енді, Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясына тоқталамыз.
Осыдан 40 жыл бұрын Сингапур өз тәуелсіздігін алған кезде, жан басына
шаққанда 200 долларға жетпес табысы бар әлемдегі ең кедей елдердің бірі
еді. Бүгінгі таңда сингапурлықтардың жан басына шаққанда 20 мың доллардан
асатын табысы бар мемлекет болып табылады.
Өзінің халқы этникалық құрамы жөнінен және басқа да көптеген
параметрлері бойынша бізге ұқсас ел, Малайзия да 20 жылға жетпейтін уақыт
ішінде өз азаматтарының өмір сүру деңгейін 10 есеге арттыруға қол
жеткізген. Осындай табыстарының нәтижесінде бұл елдер әлемде Азия
Жолбпрыстары ретінде танылып отыр.
Осы елдердің тәжірбиесі көре отырып Қазақстанның да осындай
ұқсастықтары мен көптеген артықшылықтарының арқасында 2030 жылға дейін даму
стратегиясын жасады. 2030 жылға қарай Қазақстан Орталақ Азияның Барысына
айналады және өзге дамушы елдер үшін үлгі болады деп Қазақстан
Республикасының Президенті атап көрсетті.
Дегенмен, 2030 жылғы Қазақстан өзінен-өзі пайда болмайды. Оны біз өз
қалауымызбен және табысқа жетуге талпынған ерік-жігеріміз арқылы
тұрғызамыз.
Егер біз осы мүмкіндікті сәтімен пайдалана алмасақ, егер біз
болашағымызға жоспар құрмай және бүгінгі күні нақты іс-қимылдарды іске
асырмай, күндер мен апталарды уысымыздан шығарып алсақ, егер сәтсіздікке
ұшырасақ, онда өзімізден басқа ешкімге кінә арат алмаймыз — деген ел
Президентінің сөзі әрбір қазақстандықты ос даму стратегиясына жетпей
қоймаймыз және дами үстіне дами түсеміз деген түсінік қалыптастырады.

2.ҚАЗАҚСТАННЫҢ 2030 СТРАТЕГИЯЛЫҚ ДАМУ БАҒДАРЛАМАСЫ

1.2. Қазақстан Республикасының нарықтық экономика

жағдайындағы даму мәселелері

Қазақстан-2030 даму стратегиясында көзделген ең маңызды Шетел
инвестицияларының деңгейі дамыған нарықтық экономикаға негізделген
экономикалық өсу басымдығы нарықтық қатынастарға негізделген экономикалық
өсудің принципін, мемлекеттің белсенді рөл атқара отырып, экономикаға
араласуының шектеулі болуын және мемлекеттің өзі еркін экономиканың кепілі
болу керек деген қағидаларды қамтиды. Көптеген ірі сауда айналымында дамушы
мемлекет ретінде біздің еліміздің жағдайы ашық экономика мен еркін сауда
құруды талап етеді. Тұйықтық пен өз нарығын оқшаулау әрекетінен гөрі мұндай
саясат елдер мен құрлықтар арасын әлдеқайда жылдам жалғайды. Бұл мақсат
мемлекеттің белсенді рөл атқара отырып, экономикаға араласуының шектеулі
болуын, макроэкономиканы тұрақтандырудың, жеке меншік институттарды
нығайтуды, кәсіпорындарды жекешелендіруді аяқтауды, ашық экономика мен
еркін сауда құруды, шетел инвестицияларын тиісінше кепілді қорғауды,
индустриалды технологиялық стратегия қалыптастыруды, тағы басқа да маңызды
шараларды қамтиды. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында нарықтық
экономиканы реттеп отыратын және әлеуметтік бағыты бар жаңа ұлттық
менталитет қалыптастыруға да ерекше мән берілген.
Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшкен тұс Қазақстан
халқына оңай тиген жоқ. Барлық мәселелерді үкімет шешіп беріп, не істеу
керектігіне дейін айтылып отырғанға бойлары үйренген халық нарықтық
экономика жағдайында тығырықтан қалай шығу керектігін түсінбеді. Егемен
Қазақстан газетінде жарияланған С.Сатыбалдиннің Қазақы экономикалық
менталитет [27] деп аталатын мақаласында нарықтық экономика жағдайындағы
қазақ елінің мәселелерін ашып көрсеткен. Президенттің Қазақстан халқына
Жолдауында жаңа құндылықтар жүйесіне тез бейімделіп, болашаққа жаңаша
көзқарасы бар жас ұрпаққа сүйене отырып, бұқаралық сананы төзімділікпен
жаңартуға тиіспіз деп мақсаттарға жетудің жолдарын көрсетіп берген. Біздің
халқымыз негізінен алғанда еңбексүйгіш, оның өз Отанын сүйетін патриоттық
сезімі күшті, білімі мен әзірлік деңгейі жоғары [28],– деп баға берген
мақала авторы С.Сатыбалдин шетел тәжірибесін ешбір тексерусіз елімізге
енгізуді қателік деп көрсетеді. Әр халықтың өзіндік менталитеті, өзіндік
болмыс-бітімі, бейімделу қабілетін ескеріп барып, дамыған мемлекеттің
тәжірибесін қолдануды ұсынады. Ұлттық болмыс пен бітімді негізге алған
автордың материалы жанры жағынан эпистолярлық жанрда жазылған деп айтуға
болады. Себебі құрылысына, мазмұнына мән берер болсақ, онда жоғарғы жақта
халықтың атынан сөз сөйлеп, шешім қабылдап отырған қолында билігі,
мүмкіндігі бар жандарға арнап хат ретінде жазылғандығын байқауға болады.
Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан реформалар нарықтық экономикалық
қатынастар жүйесін қалыптастыруға бағытталған. Нарықтық қатынастардың
жоспарлы экономикадан айырмашылығы өндірісті дамытудың қозғаушы күшімен
реттеушісі ретінде бәсекеге иек артуында [29]. Бағдарлама негізінде ұлттық
экономиканы әлеуметтік бағдарлы етіп құруға бағытталып отырғандығын
дәлелдеп берген. Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиялық даму
бағдарламасында: Қазақстанның шетел капиталынсыз, технологиясынсыз және
тәжірибесінсіз жедел экономикалық өрлеу мен жаңартуға қол жеткізетінін көз
алдымызға елестету қиын [30] деп көрсетілген. Еліміздің экономикасын
көтеруге және дамытуға шетел инвестициясының айтарлықтай көмегі болатынын
сезіне бастадық. Ә.Құланбайдың Экономиканы дамытуда инвестицияның орны
бөлек [31] деп аталатын мақаласында еліміздің шетел инвестициясын
пайдаланатын ТМД елдерінің ішінде алдыңғы орында тұрғандығын айтқан. 1996
жылы инвестицияның көлемі 1905,5 миллион АҚШ доллларын құраса, 1997 жылы
оның көлемі 26,2 пайызға өскендігін жеткізіп отыр. Шет мемлекттердің
тәжірибесіне сүйенсек, Қытай, Жапония, Тайвань, Оңтүстік Корея, Малайзия
секілді бірқатар шығыс елдері өз экономикасын инвестицияның көмегімен
көтергені айқын. Президент Жолдауындағы Қазақстанға тартылған
инвестициялардың көмегі мен сапасы бойынша басты орынға шығуы үшін бізге
саяси ерік-жігер мен нақты іс-қимыл қажет. Стратегиялық даму
бағдарламасында көрсеткендей, бұл мәселеде артта қалмауымыз керек [32],–
деп халыққа жалынды үн жолдайды. Қазақстанда нарықтық экономика жағдайында
халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту үшін, жұмыссыздықты азайту үшін,
шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін кіші кредиттерді беру керектігін Е.Адасбаев
Кіші кредиттер үлкен істің бастамалары [33] атты мақаласында ашып
көрсетеді. Мақала қоғамда орын алып отырған өзекті мәселені көтерген. Жанры
жағынан проблемалық мақалаға жатады. Автор мақаланы жазуда оны өз ішінде
бірнеше бөлімдерге бөлген. Оқырмандардың назарын аудару үшін әр
бөлімшесінің қаріптерін ерекше қарайту тәсілін қолданған. Алғашқы
бөлімінде: Шағын кәсіпкерлікті қолдауды күшейту туралы президенттің
жарлығынан кейін елімізде шағын кәсіпорындардың саны 105-тен 121 мыңға
жетті. Жеке кәсіпкерлер саны 145,7 мыңнан 181,3 мыңға көтерілді деп
Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің хал-ахуалына тоқталып өткен. Елбасының
1998 жылы үкіметке берген тапырмасын жеке-жеке қарастырып, сол
тапсырмалардың орындалу жолдарын ұсынады. Шағын бизнестің табысқа жетуі
мен оның қанат жаюы қаржыландырудың мүмкіндіктеріне, ең алдымен, сыртқы
инвесторлардың капиталын тартумен байланысты екендігіне ешкім де талас
тудырмайды. Алайда кез-келген кәсіпкер қарыз алу мен оны мейлінше ұтымды
пайдалану үшін ақша операцияларының барысын бақылап отыруы тиіс [34] деген
пікірлерді келтіреді. Бұл жоспарлардың іске асырылуы Қазақстан-2030
бағдарламасының орындалуы екендігін ашық көрсетеді.
Қоғамда шағын кәсіпкерлікті дамыту арқылы ел экономикасын көтеру
керек деген пікірді білдіріп, кіші кредиттердің берілу мақсаттары мен
жолдарын қарастырып берген, Қазақстан-2030 Жолдауындағы бағыттардың
орындалу жолын ұсынған проблемалық мақала – Кіші кредиттер экономиканың
қозғаушы күшіне айналсын [35] деп аталатын А.Смағұловтың материалы. Ел
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 стратегиялық жоспары
тарихымыздың ұзақ мерзімдік кезеңін алып отырған мемлекет пен оның
экономикасының дамуын жеделдету жөніндегі стратегиялық жоспарлардың
бағдарламасын белгілеп беруді мақсат ететіндігі айқын. Мұндай стратегияның
бастапқы кезеңіндегі мәселелердің бірі және сонымен бірге миллиондаған
қазақстандықтардың өмірлік мүдделеріне тікелей қатысты бүгінгі таңдағы
экономикалық міндет – кіші кредиттер беру арқылы шағын және орта бизнесті
дамыту. Мақала авторы Қазақстан Президентінің Жолдауына сәйкес үкімет үш
жыл ішінде заңда тыйым салынбаған кез-келген кәсіпкерлікпен шұғылдану үшін,
жан бағып, өздерінің іскерлік дағдыларын ұмытпау үшін кіші несиелердің
берілуін қамтамсыз ету керек деген ұсынысты білдіріп, үлкен мәселе
көтерген. Айналып келгенде, кіші кредиттердің саяси және экономикалық мәні
миллиондаған адамдардың өзі қалаған шаруасын қолға алуына, іскерлік
қабілеттерін дамытуына көмектесуге әкеліп саятындығын, кіші кредиттер
азаматтардың түрлі пайдалы жобаларды жүзеге асыру арқылы табыстарын
арттыруға, дағдарысты жағдайдан шығуына, сол арқылы ел экономикасына,
кәсіпкерлік арқылы жұмыссыздықтың азаюына алып келетіндігін жіті
түсіндірген. Мақала арқылы оқырман жеке кәсіпкерлікті бастауына мүмкіндік
берілудің шаралары қарастырылып жатқандығынан хабардар болатындығы айқын.
Сондықтан да мақала авторы оқырманға да, Үкіметке де ой салып отыр. Кіші
кредит ұлттық бағдарламасы қараусыз қалған құнарлы жерлерді ауылшаруашылық
айналымына қайта қосуға, жаңа жұмыс орындарын құруға, жұмыссыздықты едәуір
азайтуға және шағын экономиканы барлық жерде: ауылдық жерлерде, қалалық
аймақтарда және облыс орталықтарында да дамытуға мүмкіндік туғызатындығына
автор оқырмандардың көзін жеткізіп отыр. Жалпы Қазақстанның әрбір азаматы
нарықтық экономика жағдайына бейімделе білу керектігі жиі айтылып жатыр.
Жұмыссыздық дағдарысынан шығуға және адамдардың болашаққа деген
алаңдаушылығын туғызып, еңсесін басқан кедейшілік қатерінің ауыр жүгінен
құтылуға тиіспіз деген үлкен жауапкершілікті артып отыр.
Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдары, оның ішінде баспасөз өкілдері
Қазақстанның дамуындағы ауылдың рөлін, оның хал-ахуалы мен жай-күйінің
келелі мәселелерін айтудай-ақ айтып жатыр. Қалам ұстаған қауымның берер
көмегі билік өкілдеріне мәселенің ақ-қарасын ашып, шешілу жолдарына ұсыныс
айту. Елді дамыту мақсатында қолға алынған шаруларды қалың бұқараға
жеткізіп, оның орындалу барысында кездесетін кедергілерден өту жолына
ұсыныс-пікірлерін білдіріп жатады. Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының жоспарында орындалуы керек маңызды шаралардың баспасөз
беттерінде түрлі жанрда, түрлі формада талқыланып, сын айтылып жатқанда
ғана ол жоспардың іске асуында қателіктер мейлінше аз болады. Қазақта
Біткен іске сыншы көп деген сөз бар. Атқарылар шаруаға дер кезіне үлес
қосу, ұсыныстар мен пікірлер білдіру ақылы ғана жақсы нәтижелі етуге
болатындығын барлығымыз білеміз
Ауылдық жерлердің экономикасын өркендетіп, ауыл тұрғындарының
әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатында шағын бизнеске қолдау көрсетілуі
керек деген ұсынысты Қарыз болып қалмайды ауыл. Оған қайтарымы болатын жан-
жақты көмек керек [36] деп аталатын мақала авторы Ж.Сәрсебаев ұсынып отыр.
Жекешелендіру саясатына орай, бұрынғы ұжымшарлар мен кеңшарлар таратылып,
жаңа меншік түріне көшті. Шаруақожалықтары мен фермерлер үлесін алып, өз
қабілеттеріне қарай шаруаға кірісті деп бастаған мақала авторы
ауылшаруашылығымен айналысып, жұмыссыздықты жою үшін, шаруа қожалықтарына
қолдау-көмек көрсету үшін Шығыс Қазақстан облысының Тарбағатай ауданында
Тарбағатай агроөнернкәсіптік қауымдастығын құрғандығын жеткізген.
Кәсіпкерлердің өткен форумында Елбасы Н.Ә.Назарбаев: Шағын және орта
бизнестің күрделі проблемаларының бірі – несиелік ресурстарға қол
жеткізудің қиындығы. Себебі несие алу үшін кепілге қоятын байлық жоқ деген
пікір білдірген. Сондықтан да шаруаларға несие алу тауарын қарастыруымыз
керек деп шаруа жайының өзекті мәселесін көтеріп отыр. Ауыл – асыраушымыз.
Еліміздің стратегиялық даму бағдарламасында ауыл мәселесін шешуге айрықша
мән беріліп, отырғандығы сондықтан. Ондағы: Біздің ауқымды алқаптарымыз,
ауыл шарушылығы жерлеріміз – орасан зор дәулетіміз. Көптеген өлшемдер
бойынша біз Канада мен Австралияға ұқсаспыз, бізге тек бір нәрсе – олардың
өнімділігі мен экспорттық әлеуеті жетіспейді. Бұл жерде де, тағы да, ең
бастысы – нақты және тиімді стратегия, адамдар мен капитал [37] деп
көрсетуі бекер емес. Оның астында ауыл шаруашылығын дамыту мақсатындағы
үлкен жауапкершілік жатыр.
Ауылшаруашылық өнімін өндіру, өңдеу және сақтаудың қазіргі жай-күйі
бұрынғыға қарағанда көп өзгеріске ұшыраған. Оның өзгерістерін,
артықшылықтары мен кемшіл тұстарына уақыт төреші. Ал болашақтағы қоғамның
жай-күйіні, халықтың әл-ауқатының жоғары сапалы болуын қамтамасыз ету үшін
бүгінгі күні әрекет жасауымыз керектігі де айқын. Бұқаралық ақпарат
құралдарының өкілдері басылым беттерінде, телеарналар мен радио эфирлерінде
қоғамның өзекті мәселелерін әр қырынан зерттеп, баршаға ұсынып жатады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауындағы,
яғни Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасындағы жоспарлардың орындалу
барысын, жолын және де оның нәтижесін, оңтайлы шешімдерін Егемен
Қазақстан басылымында жарияланған. Аталған басылым бетінде Қазақстан-
2030 стратегиялық бағдарламасының орындалуы аясында Ә.Сатыбалдиннің
Агроөнеркәсіп кешенінің қазіргі жай-күйі мен болашақ даму жолдары [38]
деп аталатын мақаласы жарық көрді. Бұл мақала жанры жағынан – проблемалық
мақала. Ауыл тұрғындарының, әсіресе, шалғай аудандардағы халықтың қалаларға
қоныс аударуының күрт өсуіне байланысты ауыл халқының саны төмендеп,
жұмыссыздық белең алғандығын, ауылшаруашылық өнімін өндіру мен өңдеу
көлемінің қысқаруына байланысты ауылдың әлеуметтік жағдайы нашарлағандығын
жеткізген автор елімізде ауыл шаруашылығын жүргізуде біртұтастықтың
жоқтығына басты назар аударған. Ауыл халқының жағдайы, ауыл шаруашылығының
дамуындағы көптеген мәселелерінің шешімін жоғарғы жақтан, яғни билік
өкілдері арқылы реттеу керектігі жайында сөз қозғаған. Автор мақаласын
іштей Баға саясаты, Салық саясаты, Несие саясаты деген тақырыптарға
бөліп, олардың әрқайсысына жеке-жеке талдау жасаған және ауыл
шаруашылығында өнім түрлерін көбейтіп, оның сапасын арттыру мақсатында
кәсіпорындар мен цехтарды жаңа техникамен қамтамасыз етуіне, жаңа құрал-
жабдықтар алынып, жаңа технологияның қолданылуы үшін қаржылай көмек
көрсетілу керектігін жеткізген.
Егемен Қазақстан газетінде Қазақстан-2030 бағдарламасы
орындалуының экономикалық даму жағынан қарастырғанда онда ауыл мәселесі,
шаруалардың жай-күйі, ауыл шаруашылығын дамыту мақсатында кіші несие беру
мен жекешелендіру ісін дамыту керек деген ұсынысты материалдар көптеп
жарияланған. Мысалы: М.рахмаонвтың Жеке меншік – нарықтық экономиканың
негізі [39] деп аталатын мақалаға назар аударайық. Ауылдық кооперативтер
мен шаруақожалықтарын жеке меншікке беру керек. Нарықтың талабымен өмір
сүру керек, ел экономикасы сонда ғана дамиды деп көрсеткен. Алайда мақалада
тағы бір назар аударарлығы Қазақстан-2030 стратегиялық даму
бағдарламасында көресетілгендей жекеше секторды дамытумен қатар мемлекеттің
маңызы зор өндіріс орындарын, кәсіпорындар мен мекемелерді өз меншігінен
шығармауды ұсынып отыр. Басылым бетінде мұндай тұрғыда жарияланған мақала
қоғамда жаңа пікір тудыру күшіне ие. Ал Т.Есіркептің Ауылдағы
жекешелендіру: түзеу үшін алдымен қателіктерді білу керек [40] атты
мақаласында республика бойынша кеңшарлар мен ауылшаруашылық кооперативтерін
жекешелендіру реформасын жүргізуде қателіктерге бой алдырмай, жіберілген
кемшіліктерді уақытында түзеп отыруды ұсынады. 1992 жылдан бері республика
көлемінде жекешелендіру жүргізілгенімен олардың экономикалық жағдайы сын
көтермейтіндігін, осы жұмыстарды Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының негізінде атқаруға баса назар салған. Ал Б.Жанымбеттің
Басым бағыттар баяны [41] атты мақаласы хабарлама жанрларының бірі есеп
түрінде жазылған. Үкіметтің аймақтағы ауыл шаруашылығын өркендетудегі
нарықтық үлгісі тереңдете меңгеруге ықпал етуде деп ауылдағы экономикалық
реформаның жүзеге асып жатқандығы жөнінен хабар берген. 1999 жылы ауыл
экономикасын көтерудің басым бағыттарын анықтау мақсатында Қазақстан-2030
стратегиялық бағдарламасының негізінде ауыл шаруашылығын дамытудың
бағдарламасы дайындалғанын, алдағы мақсат ауыл шаруашылығын толығымен
нарықтық әдіске көшуі тиіс екендігін жеткізген.
С.Қалмырзаевтың Тиімді экономиканың негізі – жеке меншік институты
деп аталатын мақаласында 1993 жылдан бері Қазақстан экономикасына тікелей
инвестициялардың жалпы көлемі 14 миллиард АҚШ доллары болғандығы айтылған
және Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында көрсетілгендей, өз
шикізаттарымызды өз елімізде өңдейтін өнеркәсіпті дамытып, тауарлардың жаңа
түрін шығарып, оны экспортқа шығаратындай дәрежеге жету керектігіміз туралы
үлкен мәселе көтерген [42]. Жанры жағынан проблемалық мақалаға жатады.
Қоғамдағы өндіріс және экономикалық даму мәселелерін қозғаған.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында экономикалық өрлеудің
нақтылы, тұрлаулы және барған сайын арта түсетін экономикалық өсу ұзақ
мерзімді басымдығы көрсетілген және Энергетика ресурстары мен
Инфрақұрылым, көлік және байланыс атты басым бағыттарды көрсеткен. Қай
басымдықты алып қарасаңыз да, олардың бір-бірімен тығыз байланыста
екендігіне көз жеткіземіз. Біртұтас қоғам дамуы үшін атқарар қызметтері де
байланысты.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың ұсынған Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасында халықаралық көлік және сауда байланысын дамыту қажеттері
көрсетілген. Осы стратегияда темір жол көлігіне байланысты мынандай жолдар
кетірілген: Аумағымыздың ауқымын және экономиканың шикізат бағдарламасын
ескерсек, Қазақстанда жүк тасымалының негізгі көлемі жол арқылы өтеді
[43]. Жүк тасымалында темір жолға балама жоқ [44] деген тақырыптағы
мақала ел экономикасын арттыруда және көлік байланысын дамытуда темір
жолдың маңызы жайында жазылған. Қазақстанның территориясынан өтетін
халықаралық екі темір жол: Трансазия және Евразия магистральдарының батыс
пен шығысты байланыстыратын алтын көпірдің ел экономикасын дамытуда маңызы
мен мәнін ашып көрсеткен. Трансазия жол магистралі бойынша жүк тасымалы
жылдан-жылға артып келе жатқандығын, Қытай мен Қазақстан арасындағы Достық-
Алашанькоу бекетінің ашылғаны жайында хабар берген. Хабарлама жанрында,
оның ішінде тақырыптық есеп түрінде жазылған материал стратегия негізінде
темір жол байланысына қатысты мемлекеттік деңгейде атқарылған жұмыстардың
есебін берген.
Жоғарыда айтылған темір жол байланысы Е.Қалиевтің Келер ғасырдың жол
желілері [45] деп аталатын проблемалық мақаласында да көтерілген. Онда:
Темір жол бағыттарын жаңғырту қажеттігінен Еуропа мен Азия арасында жаңа
сауда-экономикалық байланысты дамыту мақсатында құрлықаралық байланыстағы
желілерді қалыптастыру қажеттігі бойынша жұмыс атқару қажет деген жолдар
кездеседі. Темір жолдармен қатар авомобиль жолдарын дамтуда 15 кәсіпкерлік
бірігіп жұмыс атқарып жатқандығын жазған.
Қазақстан Республикасының нарықтың экономика жағдайындағы мәселелері
Қазақстан-2030 стратегиялық даму бағдарламасының жоспарында ұзақ мерзімді
басымдық ретінде көрсетілген. Стратегиялық жоспардың орындалу жолдарының
Егемен Қазақстан басылымындағы көрінісінен қоғамда экономикалық даму
проблемаларының орын алып тұрғандығын және басылым бетінде экономикалық
даму жолында ауылды өркендету үшін ұсыныстар жасалынған материалдар
жарияланғанына көзіміз жетіп отыр. Материалдардың басым көпшілігі
проблемалық жанрда және хабарлама жанрларында, оның ішінде есеп түрінде
берілген. Қоғамда орын алып тұрған келелі мәселелердің себептерін және
шешілу жолдарын көрсеткен. Материалдардың барлығы дерлік бір мазмұнда,
тілі, берілу стилі бірдей – ғылыми-публицистикалық стильде жазылған.
Басылым бетінде Қазақстан-2030 стратегиялық даму бағдарламасының орындалу
барысы жайында көркем-публицистикалық жанрдағы материалдар жарияланбаған.
Қоғамда көтеріліп жатқан мәселелердің шығу себептерін, кенжелеп қалу
салдарларын астарлы қалжыңмен, уытты сатирамен халыққа жеткізіп, қоғамдағы
мәселелердің шешілу жолдарына сын жазылған материалдар басылым бетінде
кездеспейді. Басылымда басқа тақырыптарды қамтитын Сөз сойыл атты сатира
беті бар. Бірақ онда стратегиялық бағдарламаның орындалуы туралы жазылған
материалдар жоқ. Ақпараттың жылдам алмасу заманында баспасөзде хабарлама
жанрларындағы материалдардың көптеп жарық көретіндігінен де көркем-
публицистиканың тұралап қалғандығы шығар. Бірақ қоғамдағы туындап отырған
өзекті мәселелердің шешілуі барысындағы қателіктер мен кемшіліктерді
фельетон, очерк, памфлет секілді жанрларда жарияласа, оқырманға да оқуға
қызықты болар еді. Материалдардың барлығы белгіленген жоспарлардың
орындалып жатқандығы жайында жоғарғы органдарға есеп беру мақсатында ғана
жарияланып отыр деген ой тудырады.

1. Қазақстан 2030 жылға дейінгі даму стратегиясының экономикалық
құбылысы

Еліміздің жетістігі түбінде дұрыс құрылған стратегиялық жоспардың
барына және оның шартты түрде орындалуына байланысты. Басшылар күнделікті
әрекеттерінде көптеген ұсақ және ірі, белгілі және жаңа, күрделі
проблемалармен шұғылдануда. Осы жағдайда олар жеңіл және дағдыланған
жолдармен проблемаларды шешуге ұмтылады.
Нәтижесінде туған жағдайлады реттеу үшін басшылар олардың тәуелді
болуға мәжбүр болады, аяғында дағдарысқа ұшырайды. Халықаралық тәжірбие
бойынша ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлау қоғамды және мемлекетті
әлеуметтік-экономикалық проблемаларды шешуге тұжырымдалады.
Сонымен ағымда әрекеттерді ұзақ мерзімді стратегиялық жоспармен
ұштастыруы келесі мүмкіндіктерді туғызады:
— стратегиялық мақсатқа сәйкестілігін бақылау;
— жағдайдың жетегімен жүрмей, оны реттеу;
— күнделікті әрекеттерді маңызды мәселелерді шешуге бағыттау.
Қазақстанның даму стратегиясын 2030 жылға дейін анықтау келесі
жағдайлармен түсіндіріледі:
Біріншіден, республикалық бюджетке түсетін кірістің үлкен бөлшегін
мұнайдан түскен табыстар құрайды.ал ғылыми-техникалық болжау бойынша, 2030
жылға дейін мұнай және газды жалпылай басқа энергия көздерімен ауыстыру
байқалмайды және мұнайға баға тұрақты болады. Бұл экономикалық саясатқа
неғұрлым дәл құруға мүмкіндік береді;
Екіншіден, отыз жыл бір ұрпақтың өмірінің әлеуметтік белсенді кезеңі;
Үшіншіден, демографиялық құбылыстар, жаңа капиталдың ұдайы дамуы,
дамудың индустриалдық-техникалық кезеңдері де ескерілген. әлемдік тәжірибе
бойынша елдер атап айтқанда отыз жыл арасында елеулі нәтижеге жетеді.
Қазақстанның 2030 даму стратегиясы ел экономикасын қарқынды өсіруге,
халықтың әл-ауқатын көтеруге және Қазақстанның әлемдік экономикада жетекші
позицияға ие болуын көздеп жасалған бірден бір даму жоспары десек те болды.
Қазақстанның 2030 жылға дейін даму стратегиясы келесі стратегиялық
жоспарлар құру жүйесіне негізделеді.
— әр бес жылда анықталып отыратын 30 жылдық ұзақ мерзімді стратегиялық
жоспар;
— ұзақ мерзімді жоспардың алғашқы кезеңдерін айқындау мақсатымен он
жылдық даму жоспары;
— мемлекеттік органдарға деректі және міндетті сипаты бар бес жылдық
стратегиялық жоспар;
— 1998 жылдан бастап министрліктердің және мекемелердің жұмыстарының
жылдық стратегиялық жоспары.
Сонымен, даму стратегиясы төрт кезең бойынша іске асырылатын — бағдарлама
құжаты:
І. 1998-2000 ж.ж. — Алғашқы, (нөлдік) кезең. Бұл кезеңде аралық
мақсаттарға жету үшін және стратегиялық орындалуын тексеру арқылы
тұрақсыздық даму сатысынан, тұрақты даму сатысына көшу жүзеге асырылады.
Мысалы, жекешелендіру аяқтау 1998 жылыдың ортасын, қаржы секторын
реформалау — 1998 жылы, төлем дағдарысын жою, ауыл кәсіпорындарын
реформалау — 2000 жылдан бастап жүжеге асырылды. Осы кезеңде экспорттық
мұнай құбырлары іске қосылады.
ІІ. 2001-2010 ж.ж. Бес жылдық және он жылдық стратегиялық
жоспарларға негізделген бірінші кезең. Бұл кезеңнің міндеттері: жедел
әлеуметтік (кедейлік, жұмыссыздық) мәселелерді шешу; еңбек — қаржы сыйымды
өндірісті дамыту; инфрақұрылымды дамыту жабдықтарын іске қосу, т.б. Екінші
және үшніші: экпорттық құбырларды іске қосу, экономикалық өсуді жеделдету,
қолайсыз демографиялық жағдайларды жою, қоғамда орта топты қалыптастыру
ұсынылады.
ІІІ. 2011-2020 ж.ж. Екінші кезең технологиялық өндіріске көшумен,
адамдардың дамуына интенсивті инвестиция жұмсаумен, инфрақұрылымды
жетілдірумен байланысты. Осы шаралардың арқасында келесі жетістіктер
көзделіп отыр:
— интенсивті экономикалық өсу;
— қуатты жалпы ағарту потенциалды құру;
— демографиялық саясатты белсендіру;
— инфрақұрылымды жаңарту;
— экологиялық проблемаларға ерекше көңіл бөлу.
ІV. 2021-2030 ж.ж. Үшінші кезең ғылым жетістіктерін кеңінен
пайдаланатын өндірістерге жалпылай көшуді және экологиялық таза жан-жақты
өндіріс кәсіпорындарына бет бұру, қазақстанның экспортқа шығаратын
өнімдерінің түрлерін көбейтуді көздейді. Бұл кезеңде алдыңғы қатардағы
әскери күш қалыптасады.
Сондықтан, еліміздің ұзақ мерзімді даму мақсаты тәуелсіз өркендеген
және саяси тұрақты Қазақстанды қалыптастыру. Осымен қатар ұлттық
бірлестікті, әлеуметтік әділеттікті сақтай отырып, барлық халықтың
экономикалық әу-ауқатын көтеру.
Стратегияның негізгі экономикалық мақсаты — еліміздің халық шаруашылық
құрылымын жайсыз экологиялық жағдайда бірыңғай шикі заттар өндіруден,
экологиялық таза аграрлық-индустриалдық елдердің қатарына қосу.
Еліміздің 2030 жылға дейін даму стратегиясы Қазақстан Президентінің
қойылған мақсаттарға жеткізетін келесідей жеті ұзақ мерзімді басымдықты
іске асыру қажеттігін атап көрсетті. Ол басымдықтар төмендегідей жіктеледі:
1. ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК. Аумақтық тұтастығын толық сақтай отырып,
қазақстанның тәуелсіз егемен мемлекет ретінде дамуын қамтамасыз ету.
2. ІШКІ САЯСИ ТҰРАҚТЫЛЫҚ ПЕН ҚОҒАМНЫҢ ТОПТАСУЫ. Қазақстанға бүгін және
алдағы ондаған жылдар ішінде ұлттық стратегияны жүзеге асыруға
мүмкіндік беретін ішкі саяси тұрақтылық пен ұлттық біртұтастықты
сақтап, нығайта беру.
3. Шетел инвестициялары мен ішкі жинақталымдардың деңгейі жоғары ашық
нарықтық экономикаға негізделген ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ. Экономикалық
өрлеудің нақтылы, тұрлаулы және барған сайын арта түсетін қарқынына
қол жеткізу.
4. ҚАЗАҚСТАН АЗАМАТТАРЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫ, БІЛІМІ МЕН ӘЛ-АУҚАТЫ. Барлық
қазақстандықтардың өмір сүру жағдайларын, денсаулығын, білімі
менмүмкіндіктерін ұдайы жақсарту, экологиялық ортаны жақсарту.
5. ЭНЕРГЕТИКА РЕСУРСТАРЫ. Мұнай мен газ өндіруді және экспорттауды
қалыпты экономикалық өрлеу мен халықтың тұрмысын жақсартуға
жәрдемдесетін табыс алу мақсатында жедел арттыру жолымен Қазақстанның
энергетикалық ресурстарын тиімді пайдалану.
6. ИНФРАҚҰРЫЛЫМ, ӘСІРЕСЕ КӨЛІК ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС. Осы шектеулі секторларды
ұлттық қауіпсіздікті нығайтуға, саяси тұрақтылық пен экономикалық
өрлеуге жәрдемдесетін етіп дамыту.
7. КӘСІБИ МЕМЛЕКЕТ. Ісінде адал әрі біздің мақсаттарымызға қол жеткізуде
халықтық өкілдері болуға қабілетті. Қазақстанның мемлекеттік
қызметшілерінің ықпалды және осы заманғы корпусын жасақтау.
Осы ұзақ мерзімді басымдықтардың әрқайсысы үшін бір жылдық, үш, ал
кейіннен бес жылдық жоспарларда белгіленгеннақты іс-қимылдарға күш-жігерді
жұмылдыра отырып, осы стратегияны талдау жасауға және оны дәйекті түрде
іске асруға тиіспіз.
Осы ұзақ мерзімді басымдықтар мемлекет пен азаматтардың күш-жігерін
жұмылдыру үшін қызмет етуге, еліміздің бюджеті мен кадр саясатын
қалыптастыру кезінде өлшемдер негізіне алынуға тиіс.
Стратегия экономикалық жағынан қарағандықтан тереңірек үшінші,
төртінші, бесінші, алтыншы басымдықтарға келесі бөлімдерде баса назар
аударамыз.

2. Қазақстанның экономикалық өсу мүкіндігі

Қазақстан экономикасының өсуі үшін негізгі басымдықтың бірі болып
саналатын экономикалық өсу маңызды орын алып даму стратегиясының негізгі
жеті басымдығының ішіндегі бүгін де ертең де өз мәнін жоймайтын
бағдарламалардың бірі болып саналады.
Экономикалық өсу шетел инвестицияларының деңгейі жоғары және шағын,
орта бизнестің барлық жерде қолдау негізінде отандық жеке меншік секторын
дамыту мен бірге дамыған нарықтық экономикаға негізделінеді.
Қазақстанның ұзақ мерзімді болжауында пайда болатын жағдайларға тез
қалыптасуға қабілеті бар шағын және орта кәсіпорындарында ЖІӨ-нің (жалпы
ішкі өнім) 40-50 пайызын өндірілуі қажет.
Экономикалық өсуге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.