Психика мен сана мәселелері

Кіріспе
І. Психика мен сананың қазіргі таңдағы маңыздылығы.
1.1 Психикалық даму туралы ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.2 Психолоия ғылымында психиканың қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ..6
1.3 Жан туралы түсініктің дамуы туралы кесте ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
ІІ Психика мен ғылым
2.1 Психиканы ғылыми тұрғыдан түсіну ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.2 Психикамен жан топтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.3 Психикамен сананы зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
ІІІ Қазіргі кездегі психикамен сананың міндеттері
3.1 Психикамен сананың қазіргі кездегі міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
3.2 Қазіргі кездегі психологиядағы психикамен сананың ғылымдар жүйесіндегі орыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
3.3 Психология ғылымындағы психикамен байланысты салалар ... ..18

Өзектілігі: Психика мен сана екеуіде адам өміріндегі ең маңызды қажет дүниелерінің бірі. Біз әлі күнге дейін санамызбен ойланып, санамызды тыңдау арқылы жұмыс істей алмаймыз. Біз тек бер жағымызбен түйсініп сол арқылы іске асырамыз. Ал ол кейбір жағдайларда ол бізді қателесіріп те жібереді. Психика болса біздің ақыл кеңесшіміз, психика арқылы біз өз істерімізді, қимыл әрекетімізді дұрыс жолға қоя аламыз.
Мақсаты: Қазіргі таңдағы қоғамға сана арқылы жұмыс жасап, сана түбіндегі ойды тыңдай білуін, психиканың адам өміріне қаншалықты маңыздылығын түсіндіре білуді, жеткізе білу.

1.1Психикалық даму туралы ұғым
Даму дегеніміз өзгерілудің бір түрі. Бірақ өзгерілудің бәрі даму болып есептелінбейді. Даму деген ұғымды көпшілік әдебиеттерде қарапайым түрден күрделі түрге көшу деп түсінеді. Бұл негізінде бөтен болмағанымен даму тек алға қарай өсу ғана емес. Даму кейде регресшіл тұрғыда кездесуі ықтимал. Кейде осының солай болып кездесетінін Ф.Энгельс аранйы ескертіп былай деген болатын: «Бұл заманда прогресс атаулының бәрі, сонымен бірге бірнеше регрес болатынында көрсетеді »
Психика дегенімз тіршілікті қамтамасыз етуге арналған қасиеттің бір түрі болғандықтан, оның кейде кері кетуге байланысты дамуын (психикалық аурулардың кейбір түрлерін) еске алмағанда, әсіресе тіршілік дүниесінде даму прогрессивтік түрде өріс алатыны рас. Бірақ психиканың алға қарай дамуын дұрыс түсінген жөн.
Психиканың дамуымен оқытудың дамуымен оқытудың баланың тигізетін әсерін таладап көрейік. Жан-Пиажэ 192І—1922жж француз тілінде еңбегінде (22) баланы оқытсаңда,оқытпасаңда писихиканың дамуына, ақьл-ойның өріс алуына

1. Ж.И. Намазбаева «Психология» Алматы 2005 (28-33 б)
2. Қ. Жарықбаев «жалпы психология» Алматы 1962 (5-16 б)
3. Қ. Жарықбаев «Ұстаздық еткен жалықпас» Мектеп баспасы1986
(36-48)
4. Щербакова А. И. «Практикум по общей психологии» Москва 1979
(9-14)
5. Қ.Б. Жарықбаев «Психология» Алматы 1982-1993 (26-27)
6. Ганаболин Ф.Н. «Психология» Алматы 1977 (112)
7. Ә.Ж.Алдамұратов «Қызықты психология» Алматы 1992 (38-42)
8. Ә.Ж. Алдамұратов «Психология пәнінен лабараториялық және парктикалық сабақтар» Алматы 1978ж І-бөлім (68)
9. А.Темірбеков, С.Балабаев «Психология» Мектеп 1966 (43-44)
10. М.Мұқанов «Педагогикалық психологиялық очерктер» Алматы 1967 (39-40)
11. Куртецкий В.А «Психология обучнеие ивоспитание школьников» Москва 1976 (18-19)
12. Теплов В.М. «Психология орта мектепке арналған оқулық» Алматы 1948-1953 (16-17)
13. Мектептегі психология № 5, 2006 (3-4)
14. Мектептегі психология № 4, 2006 (5-6)

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты

Жалпы психология кафедрасы
050103Педагогика және психология мамандығы

Тақырыбы: Психика мен сана мәселелері
Курстық жұмыс

Орындаған: Шонатаева Г.Б
Ғылыми
жетешісі:Нығметова Ғ.Н

Алматы 2007

Мазмұны
Кіріспе
І. Психика мен сананың қазіргі таңдағы маңыздылығы.
1.1 Психикалық даму туралы
ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.2 Психолоия ғылымында психиканың қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . .6
1.3 Жан туралы түсініктің дамуы туралы
кесте ... ... ... ... ... ... ... .. ... .8
ІІ Психика мен ғылым
2.1 Психиканы ғылыми тұрғыдан
түсіну ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..10
2.2 Психикамен жан
топтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.3 Психикамен сананы зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
ІІІ Қазіргі кездегі психикамен сананың міндеттері
3.1 Психикамен сананың қазіргі кездегі
міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
3.2 Қазіргі кездегі психологиядағы психикамен сананың ғылымдар жүйесіндегі
орыны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 17
3.3 Психология ғылымындағы психикамен байланысты салалар ... ..18

І. Психика мен сананың қазіргі таңдағы маңыздылығы
Өзектілігі: Психика мен сана екеуіде адам өміріндегі ең маңызды қажет
дүниелерінің бірі. Біз әлі күнге дейін санамызбен ойланып, санамызды тыңдау
арқылы жұмыс істей алмаймыз. Біз тек бер жағымызбен түйсініп сол арқылы
іске асырамыз. Ал ол кейбір жағдайларда ол бізді қателесіріп те жібереді.
Психика болса біздің ақыл кеңесшіміз, психика арқылы біз өз істерімізді,
қимыл әрекетімізді дұрыс жолға қоя аламыз.
Мақсаты: Қазіргі таңдағы қоғамға сана арқылы жұмыс жасап, сана
түбіндегі ойды тыңдай білуін, психиканың адам өміріне қаншалықты
маңыздылығын түсіндіре білуді, жеткізе білу.

1.1Психикалық даму туралы ұғым
Даму дегеніміз өзгерілудің бір түрі. Бірақ өзгерілудің бәрі даму
болып есептелінбейді. Даму деген ұғымды көпшілік әдебиеттерде қарапайым
түрден күрделі түрге көшу деп түсінеді. Бұл негізінде бөтен болмағанымен
даму тек алға қарай өсу ғана емес. Даму кейде регресшіл тұрғыда кездесуі
ықтимал. Кейде осының солай болып кездесетінін Ф.Энгельс аранйы ескертіп
былай деген болатын: Бұл заманда прогресс атаулының бәрі, сонымен бірге
бірнеше регрес болатынында көрсетеді
Психика дегенімз тіршілікті қамтамасыз етуге арналған қасиеттің бір
түрі болғандықтан, оның кейде кері кетуге байланысты дамуын (психикалық
аурулардың кейбір түрлерін) еске алмағанда, әсіресе тіршілік дүниесінде
даму прогрессивтік түрде өріс алатыны рас. Бірақ психиканың алға қарай
дамуын дұрыс түсінген жөн.
Психиканың дамуымен оқытудың дамуымен оқытудың баланың тигізетін әсерін
таладап көрейік. Жан-Пиажэ 192І—1922жж француз тілінде еңбегінде (22)
баланы оқытсаңда,оқытпасаңда писихиканың дамуына, ақьл-ойның өріс алуына
ықпалын тигізбейді деді. Пікір сол кездегі пскхологтардаң көбіне жаңалық1
болатын. Сондықтан Ж.Пиаженің сынға алушылар

тек
ай- қарай .
әр елде көбейе бастады, соның бірі - бІздің
елдегі Л.С.Выготский Ж.Пиаженің пікіріне қарсы шығып бала психикасы тек
оқытудың негізінде қалыптасады. Осыған орай баланың ықпалын дамыту үшін
алдымен оны оқыту керек,-деді Выготскийдің
айтуынша, оқыту баланың есеюін тездетеді, яғни оны алға қарай сүйрейді.
Егер баланы ақылды етемін десеңіздер, - деді Выготский, - оқыту тәсілдерін
оның қолы жеткен даму дәрежесіне дәл ықшамдамай, шамалы алға қарай оздырып
жүргізу керек. Сонда ғана оқыту баланың ой өрісін алға қарай сүйрейтін
болады, - дейді. Бұл пікірді сол кездегі ХХ ғасырдың біраз психологтарының
бір қатары қоштады. Себебі оқыту бала психикасын сүйрейді дейтін қағйда аса
орынды көрінді.
Шетел психологтарының ішінен Д.Ж.Брунер Выготскийдің осы пікірін
жақтады.
Бұл сындарды Ж.Пиаже аңғармаған сияқты болып өзінің осы пікірін онан әрі
ұлғайта бастады, келіспеушіліктің осы түрінің болғанына 60-жылдай мерзім
өтті.
Ғасырлар бойы, адам көптеген буын ғалымдардың зерттеу пәні болып
табылады. Ал қазіргі кезеңде әлеуметтік, экономикалық өзгерістерге
байланысты адамды зерттеу мәселесінде психология ғылымы орталық орын алады.
Психология дамуының негізінде , адамзат болмысының табиғатына үнемі
қызығушылықтың күшейтілуі, қоғамда оның дамуымен қалыптасу жағдайы және
оның басқа адамдармен әрекеттестігінің ерекшелігі жатады. Бүгінгі таңда,
психологиялық заңдылықтардың ұғымы мен білімінсіз, педагогикалық оқыту
саласында, кәсіби-өндірістерде, ғылымда, көркем-өнерінде, спорт саласында
әртүрлі іс әрекеттерді жүзеге асыру мүмкін емес. Алайда адам әр түрлі
ғылымдардың өз шеңберіндегі мәселенің ерекшелігіне байланысты тәсілдерімен
кешенді түрде зерттеуінің обьектісі болып табылады.
Психика-көптеген ғалымдардың зерттеу тақырыбы болып келеді. Адамзат
өзінің тарихын, шығу тегін, тілдерімен салт дәстүрлерін тануында психика
ерекше орын алады. Ежелгі ойшылдар адам үшін басқа адамнан артық қызық
обьект болмайтынын қателеспей айтқан. Психологияның зерттеу пәнінің
негізіне, адам болмысының табиғаты, психикалық құбылыстар, үрдістер,
қасиеттер кіреді. Адам дамуының заңдылықтары және оның ерекшеліктері
туралы, ғылыми ілімдердің жүйесі жалпы қоғамның дамуы үшін қажет.
Психиканың ерекшеліктерін, ежелден, адам ақылы тысқары құбылыстар
ретінде қабылдап келе жетқандықтан , оларды ғылыми тұрғыдан анықтау
қиындыққа соқтырды. Шынайы бір заттың қабылдануы заттың өзінен түбегейлі
айырмашылықта болатыны айдан анық. Тәннен жанды бөлек ерекше нәрсе түрінде
қабылдауды мысал ретінде келтіруге болады. Адамдар мен жануарлардың
өлетінін, адамның түс көретінін ежелгі адамдарда білген. Осыған байланысты
адам екі бөліктен тұрады деген сенім пайда болған: сезілетін тәннен және
сезілмейтін жаннан ; адамның тіпі кезінде жаны тәнінде болады, ал тән
жаннан ажырағанда адам өледі. Адам ұйқыда жатқанда жаны басқа жерге уақытша
орын ауыстырады. Осылайша психикалық үрдістер , ерекшеліктер, күйлер ғылыми
талдаудың пәні болмас бұрын , адамдардың ьір-бірі жайлы психологиялық
қарапацым ілімдер жинақталған.
Адамның психика туралы нақтылы көзқарасын оның жеке өмір тәжірибесі
қалыптастырады. Қоғамдық және жеке тәжірбиелерден алынған психологиялық
қарапайым мәліметтер, бірлесіп еңбек ету үрдісінде, бірлесіп өмір сүру
кезінде басқа адамның әрекеттері мен қылықтарына дұрыс жауап қайтаруға
қажетті шарттар болып саналатын, ғылымға дейінгі психологиялық ілімдерді
құрайды. Бұл ілімдер қоршаған адамдардың мінез-құлықтарына бағыт бағдар
беруге дұрыс ықпал етуі мүмкін. Алайда, олар дәлелсіз, тереңдетілмеген жүйе
болып табылады. Біз оларды тек өз тәжірибеміз арқылы ғана емес, сонымен
қатар көркем әдебиет, мақал-мәтелдер, ертегілер, аңыздар, мысалдар арқылы
меңгереміз. Міне осылар қазіргі заманғы психиканың барлық психологиялық
теориялары мен салаларының бастаулары болып саналалды.
Ғылым ретінде психика нені сипаттайды? Оның ғылыми ілімдеріне не
кіреді? Бұл сұраққа жауап беру ойлағандай оңай емес. Бұл сауалға жауап беру
үшін ғылыми психология тарихының әрбір даму кезеңіндегі психологиядағы
ғылыми ілімнің мағынасы туралы көзқарастың қалайша өзгеретініне үңілу
қажет. Психика енді ғана етек алып келе жатқан психология ғылымының бір
саласы.

1.2 Психология ғылымында психиканың қалаптасуы.
ХІХ ғасырдың соңы –ХХ ғасырдың басында, белгілі психолог Г.Эббингауз
психолгияның тарихы қысқа , ал тарих алдындағы кезеңдері ұзақ деп
психология туралы қысқа да нұсқа айтты. Бұл жерде тарих ретінде
философиядан бөлініп табиғи ғылымдарға жақындау және жеке эксперименттік
әдістерді ұйымдастыру кезеңі деп аталған психиканы зерттеудің кезеңі
айтылған. Бұл ХІХ ғасырдың соңғы ширегінде болды, бірақ психолгияның қайнар
бұлағы ғасырлар қойнауында жатыр. 1
Жан туралы ғылыми түсінік ежелгі гректердің әмбебап ғалымы Аристотель
(б.з.д. 384-322) есімімен байланысты. Екі жарым мың жылға созылған осынау
кезеңде психолгия басқа ғылымдармен (философия, медицина, әдебиет,
жаратылыстану, т,б) аралас, астарласа дамып келеді. ХІХ ғасырдың екінші
жартысынан былай қарай жан құбылыстарын (түйсік, ес, ойлау, қиял, т.б)
эксперимент жүзінде әр түрлі, құрал-жабдық аспаптардың көмегімен зерттей
бастады. Осы кезден бастап психология өз алдына дербес отау тігіп
тәжірибелік ғылым ретінде дамыды.
Психолгия ғылымының тарихы да біріне-бірі қарама-қарсы (материализм,
идиализм) жоғарыда аталған екі бағыттың үздіксіз ой пікір тартысына толы.
Мысалы: ертедегі грек ойшылдарының бірі Демокрит (б.э.д. 460-370) сол
кездің өзінде-ақ жанды оттың атомдарындай қозғалмалы қасиет деп түсіндірді.
Ол жанның мәңгі еместігін , оның өсіп, өшіп отыратындығын айтып,
материалистік тұжырым жасады. Сол заманның екінші бір ойшылы, идиялист
Платон (427-347) керісінше жан-мәңгі өлмейді , өшпейді ,-деп тұжырымдады.

Психикалық әрекетті осылайша екі түрлі көзқарас тұрғысынан түсіну,
қоғам дамуының кейінгі кезеңдерінде, әсіресе орта ғасыр заманынан бермен
қарай кең өріс ала бастады. Шығыстың ұлы ойшылы Әбу насыр әл-Фараби (870-
950) дүние материадан құралады, ол жойылмайды, бір түрден екінші түрге
көшіп, өзгере береді, жан денеден бұрын өмір сүрмейді, бір денеден екінші
бір денеге барып орналаса да алмайды,- деп материалистік тұрғыдан дұрыс
пайымдаса , батыс ойшылы Фома Аквинский (1225-1274) жанның мәңгі
өлмейтіндігі , оның денеден бөлек өмір сүретіндігі жайлы пікірлерді ары
қарай дамытып, осы көзқарастың кең өріс алуына мүмкіндік береді.
Психологияляқ ғылыми білімдердің тарихы екі кезеңге бөлінеді. Оның
біріншісі – шамамен 2500 жылға созылған, көш басы Аристотельден басталатын
жан дүниесі жайлы түрлі ой пікірлердің ілкі тарихы. Осы кезең ішінде
психология басқа ғылымдармен , әсіресе, философиямен қосақтаса дамып
келеді. Оның екінші тарихы 1879 жылдан басталады. Осы жылы неміс ғалымы
В.Вундт (1832-1920) Липицйгте тұңғыш лабаратория ұйымдастырып мұның дербес
эксперименттік ғылым болуына себепкер болды.

1.3Жан туралы түсініктің даму жолын
көрсететін кесте

Психологияның даму тарихы жоғарыда аталған ғұламалармен қатар Герофил
, Эразестрат, Гиппократ, Гален, Әбуәлі Ибн Сина , Декарт, Гоббс, Спиноза ,
Лейбницц, Локк, Гартли, Дидро, Вольф, Галлер, т.б. оқымыстылардың есімімен
тығыз байланысты.
Жан дүниесінің сыры жайлы дәйекті пікірлерді қазақ ойшылдары да
айтқан. Тіпті мүндай ой-пікірлер фольклорда, әсіресе, мақал-мәтелдерде
көптеп кездеседі. Мәселен, Тән ауырса, жан ауырады, Тәні саудың жаны
сау, Тән өледі, демек жан да өледі, Жан бар жерде қаза бар, Жан
-кеудеге қонақ, т.б. осындай мақалдарда жан мен тәннің ара қатынасы
шындыққа сәйкес дұрыс пайымдалғанын байқау қиын емес. Жан қазақ ұғымында
жан-жануарға, адам тіршілік, күш-қуат беретін рух. Ал Асанқайғы, Шалкиіз,
Жиембет, Ақтамберді, Бұқар, Шал, Дулат, Махамбет т.б. қазақ ақын-жыраулары
мен ойшылдарының толғауларында да көшпенді ата-бабаларымыздың жан
дүниесінің сырлары әр қырынан сөз болып, осылар жайлы сындарлы пікірлер
айтылған. Өресі биік, материалистік психологиялық ой- пікірлерді Шоқан,
Ыбырай, Абай, Сұлтанмахмұт шығармаларынан да көптеп кездестіруге болады.
Мәселен, С. Торайғыров (1893-1920) жан мен тән ылғи да бірлікте, байланыста
болады, адамның тәні өсумен қатар , жаны да бірге өсіп, жетіліп отырады,
осы екеуінің қоса өзгеруінің негізі тәнде , адам өлгеннен кейін, онда
қимыл жоқ... жек көру жоқ, махаббат жоқ ... Өмір жоқ, яғни , бір сөзбен
айтқанда , тәннен бөлінген жанда еш уақытта өмір болмайды деп тамаша
материалистік қорытынды жасайды. Осы іспеттес пікірді Шәкерім Құдайбердиев
те (1858-1931) айтқан болатын (Жан тәнге , ақыл жанға матылып тұр).
Психикалық құбылыстың табиғи ғылыми негізін жасауда , оны материалистік
тұрғыдан түсіндіруге орыстың ұлы ғалымдары И.М. Сеченевтоң (1829-1905)
рефлекстер жөніндегі пікірлерімен И.П. Павловтың (1849-1936) жоғары жүйке
қызыметі туралы ілімнің маңызы зор болды.

ІІ Психика мен ғылым
2.1 Психиканы ғылыми тұрғыдан түсіну
Психологиялық әрекеттері ғалымдар бейнелеу теориясы негізінде
түсіндіріледі.
Осы қисынның іргетасы әл-Фараби еңбектерінде алғаш сөз болған (Сыртқы
әсерлердің әсерімен...заттардың облыстары пайда болады).Әл-Фараби
Философиялық трактаттар. Алматы, Ғылым, 1973, 301-бет). Бұл теория
бойынша сыртқы дүние біздің сезімде мида түйсік, қабылдау, елестеу, ой-
сезім түрінде бейнеленеді. Бұлардың бәрін кейде бір сөзбен адамның санасы
немесе психикасы деп те атайды. Сана – сыртқы дүниенің бейнесі дегенді
қалай түсінуге болады? Біздің миымыз сыртқы әсерлердің бәрін қабылдауға,
бейнелеуге қабілетті. Мидағы бейне, образ сол бейнеленген зат
8
пен құбылысқа дәл келеді. Бейнелеу процесі әр адамның өмір тәжірибесіне,
жол мөлшеріне, білім деңгейіне, мақсат-мүддесіне, наным-сеніміне орай
өзіндік өзгешелерге толы болады.
Неорганикалық материяның (өлі табиғат) өзінде де түрлі сәулелер
сәуленеді. Мәселен, заттың айнадағы сәулесінен біз оның суретін көреміз. Ал
егер затты алып кетсек, оның суретінің де айна бетінен жоғалып кететіні
мәлім. Психикалық бейне де осы іспеттес, яғни сыртқы орта әсер етпейінше,
мида ешқандай психикалық құбылыс пайда болмайды. Айна бетіндегі бейне де,
адам миындағы бейне де бейнелеу деген бір сөзбен аталғанымен бұл екеуінің
арасындағы айырмашылық жер мен көктей. Айна бетіндегі сәуле жансыз сәуле
болып табылады. Ал адам миында болатын бейнелеу процесінің айна бетіндегі
сәуледен бір ерекшелігі – соңғы бейне өте күрделі, ол жүйке процестерінің
жұмысынан туады. Мидағы бейненің екінші бір ерекшелігі – сөздің жәрдемімен
бейнеленуі. Бейнеленудің осы түрі ұзақ уақыттық тарихи дамудың нәтижесінде,
адамдардың еңбек ету қызметінің негізінде пайда болған.
Айналадағы заттар мен құбылыстардың адам миында бейнеленуі
жануарлардан бөлек, өзгеше жолмен, белсенді түрде сөздің көмегімен жүзеге
асады. Адам қоғамдық-әлеуметік өмірдің жемісі болғандықтан, оның бейнеленуі
ұғым, пікір, ой қорытындысы түрінде көрінеді. Ол белсенді әрекеттену
негізінде, әртүрлі объектілермен қатынас жасап, өзі солардың бейнеленуіне
мүмкіндік туғызады. Бейнелену заттың миға әсер етуінен ғана болатын
біржақты процесс емес , субъект (адам) пен объектінің (сыртқы орта) өзара
байланысының нәтижесі. Адам сыртқы ортаның тигізген әсерін, шама-шарқынша
өңдеп, саналы түрде бейнелейді. Бейнелену ми қабаты жықпылдарында адамның
жас мөлшері білім, дағды, икемі тәжірибесіне орай түрлі деңгейде көрініп
отырады.
Бейнелену теориясының мәнін басқаша түсінетіндер де кездеседі.
Неміс ғалымы Г. Гельмгольц (1821-1894): Мидағы бейнелрдің сыртқы
заттармен ешқандай ұқсастығы жоқ, бұлар заттың бейнесі емес, оның символы,-
дейді. Бұл теория біздің сезім мүшелеріміздің көрсеткеніне сенбеушілік
туғызады, объективтік дүниені жоққа шығарады.
Адам санасының табиғатын осылайша түсінетіндерді ғылымда тұрпайы
материалистер дейді. Мәселен, ХІХ ғасыда өмір сүрген немістің кейбір
оқымыстылары (Молешотт, Бюхнер, Фохт): Бауыр өтті өзінен қалай бөліп
шығарса, ми да солай бөліп шығарады деп адамның сана сезімін, ойлау
процесін, ми шығаратын заттың ерекше бір түрі деп түсіндірді. Бұл өте
тұрпайы түсінік. Шынында, сана сол материаның өзі болса, бұдан материя мен
сана арасындағы айырмашылық жойылады да бұл екеуі бірдей болып шығады.
Ғылыми түсінік бойынша, психика, сана зат емес, оны көруге де, суретін
түсіріп алуға да болмайды. Сана – сыртқы дүние заттары мен құбылыстардың
мидағы бейнесі. Ол материалдық бейне емес, ол идеалдық бейне.

2.2 Психика мен жан топтары
Жан қуаттарының күрделі ағымын аңғару үшін алдымен оларды белгілі
топтарға жіктеуіміз керек. Мұны жан қуаттарының топтастырылуы деп атайды.
Бұл топтастыру бойынша, психика бір-бірімен тығыз байланысты үш топқа
бөлінеді. Олардың бірі психикалық процестер деп аталса, екіншісі психикалық
қалып, үшіншісі психикалық қасиетер деп аталады.
Психикалық қалып дегеніміз – адамның үрлі көңіл-күйінің (шабыт,
зерігу, үрейлену, абыржу т.б.) тұрақты компоненттері. Жан қуаттарының осы
екінші тобы ғылымда әлі де толық зерттелмеген.
Психикалық қасиеттер – бір адамды екінші бір адамнан ажыратуға негіз
болатын ең маңызды, ең тұрлаулы ерекшеліктер. Бұған әрбір адамның
мінезі мен темпераменті, қабілеті мен дүниетанымы, сенімі мен талғамы,
қызығуы жатады. Психикалық қасиеттерінің қалыптасуында адамның өскен
ортасымен қатар, оның кейбір таптық, ұлттық, жас өзгешелік, мамандық
ерекшелікері де бір сыдырғы орын алады.
Психикалық процестер – сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының мидағы
түрлі бейнелері.

2.3. Психика мен сананы зерттеу әдістері
Психикалық әрекетті де белгілі мақсатқа байланысты жоспарлап, арнайы
белгіленген және мұқият ұйымдастырылған әдістер арқылы зерттейді.
Зерттелінетін адамның көп рет қайталанған іс-әрекеттерімен қылықтары, сөз
саптауымен бет пішіндігі мәнерлі қозғалыстарыда, бізге оның ойлауымен
сөйлеуінің, сезімі мен еркінің , темпераменті мен мінезінің ерекшеліктерін
білуге біршама жәрдемдеседі.
Ғылыми психология адамның ой-өрісі, сана сезімі дәрежесі іс-
әрекеттен, оның нәтижесінен жақсы байқалатынын талай рет айтқан. Сана іс-
әрекеттің бағыт бағдарлы сипатта болуын қамтамасыз етеді. Сана мен іс-
әрекет бір бірімен тығыз байланысты. Кейбір психологтар:Адамның психикалық
құбылыстарын зерттеуде оның өзі ереген мәліметтері шешуші орын алады,
сондықтан да өзін-өзі байқау әдісінің деректеріне ерекше көңіл бөлген
қажет,-дейді.
Жантануда адамның психикалық ерекшеліктерін зерттейтін бірнеше әдістер
бар. Олардың бір тобы негізгі әдіс, екінші тобы қосалқы әдіс деп аталады.
Осындай негізгі әдстердің біріне байқау әдісі жатады.

Байқау әдісі
Белгілі жоспар бойынша жүйелі түрде біраз уақыт бойына зерттелуші
адамның психикалық ерешеліктерін қадағалауды байқау әдісі деп атайды.
Ғылыми-зерттеу жұмыстарының түрлі ерекшеліктеріне қарай байқау әдісінде
түрлі аспаптар қолдануға болады. Мәселен, зерттелінетін объектіні суретке
түсіру үшін – фотоаппаратар, зерттелінуші адамның сөз тіркестерін жазып
алып, кейін оны пластинка бойынша қайтадан жаңғырту үшін магнитафон т.б.
пайдаланылады.
Байқау әдісінің нәтижелі болып шығуы үшін қолданылатын қажетті кейбір
шарттар;
1) байқаудың ұзақ уақыт бойына жүргізілінуін және бір фактының
өзі бірнеше рет қайталанып, зерттелуін қамтамасыз етуі;
2) зерттелетін объектіні айқын белгілеу және байқаудың мақсатын
түсіне білу қажет. Мысалы, байқау объектісі ретінде сабаққа
нашар студентті алатын болсақ, мақсатымыз – оның сабақ
дайындау кезіндегі ой-жұмысының кейбір ерекшеліктерін білу;
12
3) байқалған фактілерді сол сәтте жазып отыру, зерттелушінің сөз
реакцияларын стенографиялау; кейін оған мұқият талдау жасау;
басты фактілерді іріктеп алу – осы әдіске қойылатын негізгі
талаптардың бірі.
Байқау әдісі арқылы оқу-тәрбие процесінің әр кезеңдерінде ұстаз,
суденттердің сабақ үлгеруі мен тәртібіндегі ерекшеліктерді білуіне кейін
оларды жақсарта түсу жөнінде тиісті шаралар белгілей алуына болады. Бұл
әдіс адамдардың психологиялық ерекшеліктерін зерттеуде өте кп қолданылаын
әдістердің бірі.
Байқау әдістеріне қарағада жан қуаттарын эксперименттік жолмен
зерттеудің біраз артықшылығы бар. И.П.Павлов: Байқау табиғаттың ұсынғанын
жинайды, ал тәжірибе табиғаттан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.