Тарихи-мәдени мұра

I. Кіріспе

I. Негізгі бөлім

1. Тарихи.мәдени мұра объектілеріне меншік құқығын жүзеге асырудың ерекшеліктері

2. Тарихи.мәдени мұраны қорғау саласындағы мемлекеттік басқару

3. Тарихи.мәдени мұра объектілерін пайдалану
4. Тарих және мәдениет ескерткiштерiн қорғау және Қазақстан Республикасының тарихи.мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану жөніндегі заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілік.

III. Қорытынды

IV. Пайдаланылғын әдебиеттер

I. Тарихи-мәдени мұра халықтың тарихи тағдырының аса маңызды айғағы ретінде, оның бүгінгі және болашақта дамуының негізі және сөзсіз шарты ретінде, бүкіл адамзаттық өркениеттің құрамдас бөлігі ретінде барлық қауіп-қатерден тұрақты түрде қорғап отыруды талап етеді. Қазақстан Республикасында мұны қамтамасыз ету барлық заңды ұйымдар мен нақты адамдардың адамгершілік борышы және ата заңымыз Конституциямен белгіленген міндеті болып табылады. Қазақстан Республикасының тарихи-мәдени мұраларын қорғау және пайдалану процесстері «Тарихи мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану» туралы Қазақстан Республикасының 1992 жылдың 2 шілдесінде қабылданған Заңымен реттеледі.
Осы Заңның мақсаты тарихи-мәдени мұраның сақталуын және сабақтас дамуын қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастарды реттеу, атап айтқанда:
- тарихи-мәдени мұра ұғымын анықтау, оны қорғау және пайдалану;
- тарихи-мәдени мұра объектілерінің құқылық мәртебесін баянды ету;
- мемлекеттік өкімет органдарының, кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың, қоғамдық бірлестіктердің, сондай-ақ жекелеген адамдардың тарихи-мәдени мұраны сақтау саласындағы қоғам мен халық алдындағы құқықтары мен міндеттерін регламенттеу;
- мемлекеттік органдардың тарихи-мәдени мұраны қорғау саласындағы құзыретінің ара-жігін ашу;
- тарихи-мәдени мұраға тікелей немесе жанама түрде зиян келтірушілердің іс-әрекеттері немесе әрекетсіздігі үшін жауапкершілік шараларын белгілеу болып табылады.
Тарихи-мәдени мұра - мемлекеттiк маңызы бар және осыған орай өзге мемлекеттерге беру құқығынсыз тек қана Қазақстан Республикасына тиесiлi болатын тарихи-мәдени құндылықтар жиынтығы;
Тарихи-мәдени мұра объектiлерi - кескiн, мүсiн туындыларымен байланысты, соның iшiнде жылжымайтын мүлiк объектiлерiмен байланысты жылжымайтын мүлiк объектiлерi; сәндiк-қолданбалы өнер объектiлерi; ғылым мен техника объектiлерi және материалдық мәдениеттiң тарихи оқиғалар нәтижесiнде туындаған, тарих, археология, сәулет, қала құрылысы, өнер, этнология немесе антропология, әлеуметтiк мәдениет тұрғысында құндылығы бар өзге де заттары; тарихи-сәулет, көркемдiк, ғылыми және мемориалдық жағынан құнды, елiмiздiң тарихы мен мәдениетi үшiн ерекше маңызы бар объектiлер. Тарихи-мәдени мұра объектiлерi осы Заңға сәйкес мынадай түрлерге бөлiнедi: қала құрылысы және сәулет ескерткiштерi; археология ескерткiштерi;
Археология ескерткiштерi - қала орындары, қорғандар, ежелгi қоныстардың, бекiнiстердiң, өндiрiстердiң орындары, арналардың, жолдардың сiлемдерi, ежелгi көму орындары, тас мүсiндер, жартастағы бейнелер, көне заттар, ежелгi елдi мекендердiң тарихи мәдени қабатының учаскелерi;
Қала құрылысы мен архитектура ескерткiштерi - сәулет ансамбльдерi мен кешендерi, тарихи орталықтар, махаллалар, алаңдар, көшелер, ежелгi жобалар мен қалалар құрылыстарының және басқа да елдi мекендердiң орындары; азаматтық, тұрғын үй, өнеркәсiп, әскери, ғибадат ету сәулетiнiң, халық сәулетшiлiгінiң құрылыстары, сондай-ақ олармен байланысты монументтiк сәндiк, қолданбалы және саяжай-бақ өнерiнiң туындылары, табиғи ландшафтар;

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл
2. «Тарихи мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану» туралы ҚР Заңы 02 шілде 1992 жыл.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі
4. Қазақстан Республикасының Жер кодексі 2003 жыл 20маусым
5. «Жер құқығы» Алматы 2004 жыл
Ә.С Стамқұлов,Г.Ә Стамқұлова

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

I. Негізгі бөлім

1. Тарихи-мәдени мұра объектілеріне меншік құқығын
жүзеге асырудың ерекшеліктері

2. Тарихи-мәдени мұраны қорғау саласындағы
мемлекеттік басқару

3. Тарихи-мәдени мұра объектілерін пайдалану

4. Тарих және мәдениет ескерткiштерiн қорғау және Қазақстан
Республикасының тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және
пайдалану жөніндегі заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілік.

III. Қорытынды

IV. Пайдаланылғын әдебиеттер

I. Тарихи-мәдени мұра халықтың тарихи тағдырының аса
маңызды айғағы ретінде, оның бүгінгі және болашақта
дамуының негізі және сөзсіз шарты ретінде, бүкіл
адамзаттық өркениеттің құрамдас бөлігі ретінде барлық
қауіп-қатерден тұрақты түрде қорғап отыруды талап
етеді. Қазақстан Республикасында мұны қамтамасыз ету
барлық заңды ұйымдар мен нақты адамдардың адамгершілік
борышы және ата заңымыз Конституциямен белгіленген
міндеті болып табылады. Қазақстан Республикасының
тарихи-мәдени мұраларын қорғау және пайдалану
процесстері Тарихи мәдени мұра объектілерін қорғау
және пайдалану туралы Қазақстан Республикасының
1992 жылдың 2 шілдесінде қабылданған Заңымен
реттеледі.
Осы Заңның мақсаты тарихи-мәдени мұраның сақталуын және сабақтас дамуын
қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастарды реттеу, атап айтқанда:
- тарихи-мәдени мұра ұғымын анықтау, оны қорғау және пайдалану;
- тарихи-мәдени мұра объектілерінің құқылық мәртебесін баянды ету;
- мемлекеттік өкімет органдарының, кәсіпорындардың, мекемелер мен
ұйымдардың, қоғамдық бірлестіктердің, сондай-ақ жекелеген адамдардың тарихи-
мәдени мұраны сақтау саласындағы қоғам мен халық алдындағы құқықтары мен
міндеттерін регламенттеу;
- мемлекеттік органдардың тарихи-мәдени мұраны қорғау саласындағы
құзыретінің ара-жігін ашу;
- тарихи-мәдени мұраға тікелей немесе жанама түрде зиян келтірушілердің
іс-әрекеттері немесе әрекетсіздігі үшін жауапкершілік шараларын белгілеу
болып табылады.

Тарихи-мәдени мұра - мемлекеттiк маңызы бар және осыған орай өзге
мемлекеттерге беру құқығынсыз тек қана Қазақстан Республикасына тиесiлi
болатын тарихи-мәдени құндылықтар жиынтығы;

Тарихи-мәдени мұра объектiлерi - кескiн, мүсiн туындыларымен
байланысты, соның iшiнде жылжымайтын мүлiк объектiлерiмен байланысты
жылжымайтын мүлiк объектiлерi; сәндiк-қолданбалы өнер объектiлерi; ғылым
мен техника объектiлерi және материалдық мәдениеттiң тарихи оқиғалар
нәтижесiнде туындаған, тарих, археология, сәулет, қала құрылысы, өнер,
этнология немесе антропология, әлеуметтiк мәдениет тұрғысында құндылығы бар
өзге де заттары; тарихи-сәулет, көркемдiк, ғылыми және мемориалдық жағынан
құнды, елiмiздiң тарихы мен мәдениетi үшiн ерекше маңызы бар объектiлер.
Тарихи-мәдени мұра объектiлерi осы Заңға сәйкес мынадай түрлерге бөлiнедi:
қала құрылысы және сәулет ескерткiштерi; археология ескерткiштерi;

Археология ескерткiштерi - қала орындары, қорғандар, ежелгi
қоныстардың, бекiнiстердiң, өндiрiстердiң орындары, арналардың, жолдардың
сiлемдерi, ежелгi көму орындары, тас мүсiндер, жартастағы бейнелер, көне
заттар, ежелгi елдi мекендердiң тарихи мәдени қабатының учаскелерi;

Қала құрылысы мен архитектура ескерткiштерi - сәулет ансамбльдерi мен
кешендерi, тарихи орталықтар, махаллалар, алаңдар, көшелер, ежелгi жобалар
мен қалалар құрылыстарының және басқа да елдi мекендердiң орындары;
азаматтық, тұрғын үй, өнеркәсiп, әскери, ғибадат ету сәулетiнiң, халық
сәулетшiлiгінiң құрылыстары, сондай-ақ олармен байланысты монументтiк
сәндiк, қолданбалы және саяжай-бақ өнерiнiң туындылары, табиғи ландшафтар;

Тарих және мәдениет ескерткiштерi - аталған құрылыстармен, үйлермен
және ғимараттармен тарихи орныққан аумақтары бар жекелеген құрылыстар,
үйлер мен ғимараттар, тарихи, ғылыми, көркем және өзге де мәдени құндылық
болып табылатын мемориалдық үйлер, махаллалар, мазарлар, кесенелер мен
жекелеген жерлеу орындары, монументтiк өнер туындылары, Тарих және мәдениет
ескерткiштерiнiң Мемлекеттiк тiзiмiне енгiзiлген және реставрациялаудың
әлеуеттi объектiлерi болып табылатын тас мүсiндер, жартастағы бейнелер,
археология ескерткiштерi, ғылым мен техника объектiлерi, антропология,
этнография, фольклор, нумизматика, эпиграфика, фотосурет материалдары,
кинофильмдер, әдебиет пен өнер туындылары, мұрағат, қолжазба құжаттары,
манускрипт кiтаптар, көне құнды және сирек кездесетiн басылымдар,
жәдiгерлер мен мемориалдық сипаттағы заттар;

1) Тарих және мәдениет ескерткіштеріне меншік қатынастары Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексiмен және республиканың басқа да
заң актілерімен реттеледі. Тарих және мәдениет ескерткіштеріне
меншік құқығын жүзеге асырудың ерекшеліктері Қазақстан
Республикасының тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және
пайдалану туралы ҚР Заңымен белгіленеді. Жоғарыда аталған заңмен
белгіленген тәртіп бойынша ескерткіштер деп танылған материалдық
және рухани тарихи-мәдени қазыналар ескерткіштерге меншік
құқығының объектілері болып табылады.

Қазақстан Республикасының тарихи-мәдени мұрасы объектілеріне меншік
құқығының субъектілері:

1. Қазақстан Республикасы,

2. әртүрлі меншік түрлеріндегі заңды ұйымдар,

3. Қазақстан Республикасының азаматтары.

Қазақстан Республикасының аумағындағы және басқа субъектілердің меншігі
болып табылмайтын барлық тарих және мәдениет ескерткіштері, сондай-ақ
заңдармен белгіленген тәртіп бойынша тарих және мәдениет ескерткiштерi деп
танылған археологиялық ескерткiштердiң барлық түрлерi, халық өмiрiндегi
маңызды тарихи оқиғалармен байланысты естелiк орындар, қала құрылысы және
сәулет ескерткiштерi, тарихи-мәдени ландшафтар тек қана Қазақстан
Республикасының меншігі болып табылады.
Қазақстан Республикасы қазақ халқының тарихи-мәдени мұрасы болып
табылатын, ол үшін тарихи-мәдени құнды тарих және мәдениет ескерткіштеріне
меншік құқығын олардың меншік иелерімен жасалған шарттар бойынша сатып алуы
мүмкін.
Қазақстан Республикасы атынан халықаралық және республикалық маңызы бар
тарих және мәдениет ескерткiштерiне меншік иесі өкілеттігін тарихи-мәдени
мұраны қорғау және пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi орган, ал жергілікті
маңызы бар тарих және мәдениет ескерткiштерiне - облыстардың (республикалық
маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың (облыстық маңызы бар
қалалардың) жергiлiктi атқарушы органдары жүзеге асырады.

Қазақстан республикасының тарихи мәдени мұрасы объектілеріне меншік
субъектілерінің құқықтары;
1. Меншік иесіне тарих және мәдениет ескерткіштеріне өз бетімен
құрту құқығын қоспағанда, меншік иесінің оларды меншік
объектілері ретінде иеленуге, пайдалануға және оларға билік
етуге құқығы бар.
2. Объект тарих және мәдениет ескерткіші деп танылған жағдайда
меншік иесі оған меншік құқығын сақтап қалады.
3. Меншігінде тарих және мәдениет ескерткіші бар азамат, егер
меншік объектісі өзіне мұрагерлік құқығы арқылы тиесілі болса
және шығу тегі немесе мазмұны жағынан мұра етіп қалдырған
адамның жеке басымен немесе меншік иесінің ата-бабасымен
байланысты болса, ол ескерткіштің мазмұнын елу жыл мерзiмге
дейiн жария етпеуді немесе зерттеу мен жария көрсетуге жол
бермеуді талап етуге қақылы.
4. Меншік иесі ескерткіштерді пайдалану және іске қосу нәтижесінде
пайда табуға (табыс алуға) құқылы, бұл құқық оларды қорғау
жөніндегі міндеттемелермен шектеледі. [1]
5. Қозғалмайтын ескерткіштерге меншік құқықтары өзгерген кезде,
олардың аумағы жаңа меншік иесінің иелігіне тегін көшеді.
Құқықтармен қатар ҚР тарихи мәдени мұрасын қорғау және пайдалану туралы
заң нормалары меншiк иелерiне біршама мiндеттер жүктейді.
Тарих және мәдениет ескерткiштерiнiң меншiк иелерi оларды сақтау
жөнiндегi қызметтi жүзеге асырады және:
1) тарих және мәдениет ескерткiштерiнiң сақталуын қамтамасыз ету
жөнiнде шаралар қолдануға;
2) тарих және мәдениеттiң жылжымайтын ескерткiштерiн - сол
ескерткiштердiң орналасқан жерi бойынша немесе тарихтың және мәдениеттiң
жылжымалы ескерткiштерiн меншiк иесiнiң тұрғылықты жерi бойынша тарихи-
мәдени мұраны қорғау және пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi органда тiркетуге;
3) тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi
органды меншiк құқықтарының пайымдалып отырған немесе болған өзгерiстерi
туралы хабардар етуге;
4) тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi
органды тарих және мәдениет ескерткiштерiнiң орналасқан жерлерiнiң
пайымдалып отырған немесе болған өзгерiстерi туралы хабардар етуге, олармен
тарих және мәдениет ескерткiштерiн күту және пайдалану жағдайларының
өзгерiсiн келiсуге;
5) тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi
органмен тарих және мәдениет ескерткiштерiн жөндеу, консервациялау және
қалпына келтiру жөнiндегi жұмыстарды келiсуге;
6) арнайы шарттарда белгiленген тәртiп пен шекте тарихи-мәдени мұраны
қорғау және пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi органмен тарих және мәдениет
ескерткiшiне ғылыми, мәдени және өзге де мақсаттарда қол жеткiзудi
қамтамасыз етуге мiндеттi.
Тарих және мәдениет ескерткiштерi меншiк иелерiнiң және оларды
пайдаланушылардың мiндеттемелерi облыстың (республикалық маңызы бар
қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органы беретiн, меншiк иесi немесе
пайдаланушы қол қоятын және санамалап көрсетiлген жалпы мiндеттемелермен
қатар тарих және мәдениеттiң нақты ескерткiштерiне қатысты арнайы
мiндеттемелер қамтылған тарих және мәдениеттiң жылжымайтын ескерткiштерiн
қорғау туралы құжатта тiркеледi.
Төменде аталған жағдайлар орын алған жағдайда сот органдары меншік
иесін тарих және мәдениет ескерткiштерiне меншiк құқықтарынан мәжбүрлеп
айыру шараларын қолданады.
1. Меншiк иесiнiң кiнәсiнен жойылып кету немесе бүлiну қаупiне
ұшыраған тарих және мәдениет ескерткiштерiне меншiк
құқықтарынан мәжбүрлеп айыру сот шешiмi негiзiнде ғана жүзеге
асырылады.
2. Меншiк иесi өзiне жүктелген тарих және мәдениет ескерткiштерiн
қорғау жөнiндегi мiндеттемелердi алудан бас тартқан жағдайда,
облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың)
жергiлiктi атқарушы органының талап-арызы бойынша сот шешiм
қабылдайды.
Меншiк иесiн жеке меншiгiндегi, оның тұрғын үйi немесе тұрғын жайы
болып табылатын тарих және мәдениет ескерткiштерiнен мәжбүрлеп айыру
Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленген тәртiппен оған өзге тұрғын
жай және шарт бойынша тиiстi өтем ақы берiлмей жүзеге асырылмайды. Бұл
ретте, тарих және мәдениет ескерткiштерi тарихи-мәдени мұраны қорғау және
пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi органның шешiмi бойынша шартпен белгiленген,
ал дау туған жағдайда - сот белгiлеген мөлшерде бұрынғы меншiк иесiне
өтемақы төлене отырып, мемлекет меншiгiне берiледi.

Жалпы үлестік меншіктегі ескерткіштің бір бөлігінің меншік иелерінде
осы ескерткіштің басқа бөліктерін меншігіне сатып алуға артықшылық құқығы
бар. Ескерткіштің басқа бөліктерін сатып алудың осы баптың бірінші
тармағында көзделген артықшылық құқығы сатып алушы меншігінің ескерткіш
мәртебесі болмаған ретте де қолданылады. Ескерткіштерді жария сатқан кезде,
осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде айтылған реттерді қоспағанда,
мемлекеттің оларды нарық (аукцион) бағасы бойынша артықшылықпен сатып алуға
құқығы бар. Бұл реттерде мемлекетте осы баптың бірінші бөлігінде аталған
меншік иелерінен кейінгі артықшылық құқығы болады. Ескерткіштерді
мемлекетке беру үшін сатып алушы заңды ұйымдар мен азаматтар да рәсімделген
міндеттемені табыс еткен жағдайда, мемлекет сияқты, нақ олар да осындай
құқықтарға ие болады.

2) Қазақстан Республикасындағы тарих және мәдениет ескерткіштерін
қорғау, сақтау және пайдалану саласындағы мемлекеттік басқаруды
мыналар жүзеге асырады:
- Қазақстан Республикасының Үкіметі;
облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың
(облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi атқарушы органдары;
- тарих-мәдени мұраны қорғау және пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi орган;
- Қазақстан Республикасының архивтерін және құжаттамаларын басқаратын
мемлекеттік органы.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің тарихи-мәдени мұраны қорғау және
пайдалану саласындағы құзыреті

- тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану саласындағы мемлекеттiң
саясаттың негiзгi бағыттарын айқындайды;

- тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану жөніндегі уәкiлеттi орган
туралы ережені бекітеді;
- тарихи-мәдени мұра объектілерін мемлекеттік есепке алу, сондай-ақ
оларды анықтау, зертеу, күтіп-ұстау, консервациялау, реставрациялау,
регенерациялау, музейге айналдыру, насихаттау және пайдалану, әкелу мен
әкету тәртібін, республика меншігіндегі тарихи-мәдени мұра объектілерін
пайдаланғаны үшін жалдау ақысы нарықтарын белгілейді.
тарих және мәдениет ескерткiштерiн қорғау және сақтау ережелерiн
белгiлейдi;
тарих және мәдениет ескерткiштерiн анықтау және есепке алу тәртiбi
туралы ережелерiн бекiтедi;
тарих және мәдениет ескерткiштерiне қорғау мiндеттемелерiн беру
ережелерiн белгiлейдi

Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың
(облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi атқарушы органдарының құзыретi
1) тарих және мәдениет ескерткiштерiн анықтауды, есепке алуды,
қорғауды, қалпына келтiрудi және пайдалануды қамтамасыз етедi;
2) Қазақстан Республикасының тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану
туралы заңдарының сақталуын қамтамасыз етедi;
3) тиiстi аумақтардың экономикалық және әлеуметтiк даму жоспарларында
жергiлiктi маңызы бар ескерткiштердi есепке алуды, қорғауды және қалпына
келтiрудi ұйымдастыру жөнiндегi iс-шараларды көздейдi;
4) тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi
органмен келiсе отырып, тарих және мәдениет ескерткiштерi болып табылатын,
мемлекет [2]меншiгiндегi ғимараттар мен құрылыстарды пайдалануға беру
туралы мәселенi шешедi;
5) мемлекет меншiгiндегі тарих және мәдениет ескерткiштерiн
пайдаланғаны үшiн жалдау ақысының ставкаларын белгiлейдi;
6) тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану жөнiндегi уәкiлеттi
органмен келiсе отырып, қалаларды және басқа да елдi мекендердi жоспарлау,
салу және қайта құру жобаларын әзiрлеу және бекiту кезiнде барлық санаттағы
тарих және мәдениет ескерткiштерiн анықтау, зерделеу, сақтау жөнiндегi iс-
шаралардың орындалуын, тарихи-құрылыс тiрек жоспарларын және карта-
схемаларды жасауды қамтамасыз етедi;
7) тарих және мәдениет ескерткiштерiн қорғау мiндеттемелерiн ресiмдейдi
және оларды меншiк иелерi мен пайдаланушылардың орындауын бақылайды;
8) Қазақстан Республикасының тарих және мәдениет ескерткiштерiн қорғау
және пайдалану туралы заңдарын бұзған лауазымды адамдарды, азаматтарды,
ұйымдарды, қоғамдық бiрлестiктердi жауапкершiлiкке тарту туралы өтiнiш
жасайды;
9) облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi
өкiлдi органына тарих және мәдениет ескерткiштерiн қорғау жөнiнде
комиссиялар құру туралы ұсыныстар енгізедi;
10) тарихи-мәдени мұра объектiлерiн анықтау, есепке алу, қорғау жөнiнде
жұмыс жүргiзедi;
11) тарих және мәдениет ескерткiштерi мен оларды қорғау аймақтары
бойынша жұмыстардың барлық түрлерiне ғылыми-жобалық құжаттаманы, жоспарлау,
салу және қайта жөндеу жобаларын қарайды және келiседi;
12) мүдделi мемлекеттiк органдармен келiсе отырып, тарих және мәдениет
ескерткiштерi мен тарих және мәдениет ескерткiштерiмен байланысты қоршаған
орта объектiлерiн қорғау мен пайдалануды жүзеге асырады.
Аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.