Наурыз — халық мейрамы

НАУРЫЗ — өте көнеден келе жатқан шығыс халқының көпшілігінің жаңа жыл мейрамы. Наурыз фарсы тілі, ноу— «жаңа», руз—«күн» деген сөздерден қалыптасқан. Көшпенділердің байырғы астрономиялық түсінігі бойынша, әрбір жыл алты ай жаз бен алты ай кыска бөлінеді. Демек Наурыз - жаз беп қыстың, жаксылык пен жамандықтың, суық пен жылының, кайрымдылық пен қатыкездіктің, т. б. күрес тартысының тоғысқан жері.
Қазақтар бір жылдын әркайсысын отыз күн етіп, он ек! айға бөлген. Жыл соңындағы санатка косылмаған 5 (6) күнді — «бес конак» деп атайды. Ежелгі сенім бойынша жақсыльқ пен жамандықтың жан алып, жан берісіп, өмір үшін күресуі осы санатка кірмей калған уакыт аралығына тура келіп, сондықтан да халык бүл кезді «өліара» деп те атаған. Қазақтар ежелден осы 5 (6) кунді өткізіп жібермей жолаушы шықпаған, қоныс аудармаған жиын-той жасамаған, мал
сатып, қонақ шақырмаған. Өткен кундерден соң 21-нен 22-не қараған түнінеп жақсылык жеңген күн — Наурыз келді, «Үлыстың үлы күні» келді деп халық куанышқа бөленген.
Наурыз мерекесі дүние жүзі халықтарының көпшілігінде бағзы замандардан бері тойланып келеді. Ежелгі гректер оны «Патрих», бирмалықтар «су мейрамы», тәжіктер «Гүлгардон», «Бәйшешек», « Гулнаурыз », хорезмдіктер «һаусарджи», татарлар «нардуған», буряттар «Сағаан сара», соғдалықтар «Наусарыз», армяндар «Навасарди», чуваштар «Норис ояхе» т. б. түрлісіе атаған.
Ежелгі түркілер улыс күніне жаңа киімдерін киіп, сақал-мұрттарын түзеп, шашта-рын алдырып зор мереке сияқты дайындалып, қала сыртына шығып алты күн садақ тартып машықтанып, жетінші күні алтын теңге жамбы атып жарысқан. Жамбыны бірінші атып түсірген адамға билік беріліп, ол бір күн патшалық құрған.
Қазақтар ұлыс күнді «жыл басы» санағандықтан тілімізде: «жер бетінде жақсылық үялаған күн», «үлыстың ұлы күні - ұлы күн», «ұзақ ұшып келген күн», «жыл басы - жылқышы торғай (наурізек) келген күн», «көк құт көзін (өсімдік) ашқан күн», «жылдың жерге түскен күні, «жер-ананың тоң кеудесі жібіп, тас емшегі иіген күн», «Самарқанның көк тасы еріген күн» т. б. бейнелі сөз орамдары сақталады.