Этнос, ұлт және олардың белгілері

Жоспар
Кіріспе

I Кіріспе
а) Этнос, ұлт және олардың белгілері. Қазақстанның әлеументтік.этностық ерекшелігі.

II Негізгі бөлім

а) Ұлттардың өзін.өзі билеу құқығының бұзылуы.
б) Ұлт саясатының жаңа кезеңі.

III Қорытынды

а) Қазақстан халықтарының Ассамблеясы.

Этносоциология – этнография мен социология-ның түйісінуінен пайда болған жаңа ғылыми бағыт. ХХ-ғасырдың 60-жылдарының екінші жартысында Шығыс елдерінде этносоциология ілімнің дербес саласына айналды. Этносоциология термині екі сөз-ден тұрады: этнос (грекше қоғам, топ, тайпа, халық) және социология (латынша қоғам жайлы ілім). Этносоциология - әртүрді этностардың (тайпа, халық, ұлт) пайда болуын, мазмұнын және қызметін зерттей-тін социологияның саласы.
Этнос белгілі бір сыртқы түркелбеттің ортақ белгілері, сандай-ақ біршама қалыпты мәдениет және тіл белгілері, мінезқұлық, қоғам және басқа ұлттар мен нәсілдерге ұқсайтын адамдар тобының тарихи қалыптасқан бірлестігі, одағы. Этностың сипатын, қатынаcын көрсететін және басқа этностардан ажырататын белгілері: тіл, халықтық өнер, әдет-ғұрп, дәстүр, қалыптасқан тәртіп, дағды, яғни ұрпақтан ұрпаққа берілетін мәдениет компонеттері. Бұлар өзіндік ерекшеліктері бар этностық мәдениетті құра-ды. Этносттың белгісі – мәдени құндылық.
Сонымен этностың негізгі белгілеріне тіл, өнер, әдет-ғұрып, мәдениет, т.б. бірлігі жатады. Олар жиынтығында белгігі этникалық мәдениетті құрады. Әдетте этнос территориялық және экономикалық бір-лік негізінде құралады. Қазіргі ұлттар – дамыған капитализмнің жемісі. Ал тайпа, халықтық этностр қазіргі ұлттар қалыптасқанға дейін пайда болған.
Қазіргі заманғы ең негізгі этностық топ – ұлттық топтасу. Ұлт дегеніміз территория бірлігі, тіл бірлігі, мәдениет бірлігінен көрінетін психикалық кейіп бірлігі және экономикалық өмір бірлігі негізінде тарихи қалыптасқан адамдардың тұрақты қауымдас-тығы. Халықтық этнос құлиеленуші және феодалдық қоғамдарға тән қауымдастық еді. Оның негізгі бел-гілері территория, тіл және психикалық кейіп бірлігі болды, бірақ корольдік, князьдік, хандық-сұлтандық сияқты толып жатқан ұсақ феодалдық қауымдастық-тардың арасында тұрақты экономикалық қарымқа-тынас, бірлік болмады, сондықтан бытыраңқы шаруа-шылық негізінде ұлттық қауымдастық қалыптаса алмады. Тек капитализмнің тууы мен дамуы ғана ұлттың пайда болуына жағдай жасады. Ұлт – капита-листік дамудың жемісі. Ұлт феодалдық ыдыраудың және капитализмнің қалыптасуы дәуірінде әртүрлі халықтардың бірігуі нәтижесінде пайда болды. Бұл жаңа қатынас терең еңбек бөлісін, кең ауқымды және мықты экономикалық байланысты, т.б. талап етеді. Ұлттың қалыптасуында мемлекет маңызды рөль атқарады.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

I Кіріспе

а) Этнос, ұлт және олардың белгілері. Қазақстанның әлеументтік-этностық
ерекшелігі.

II Негізгі бөлім

а) Ұлттардың өзін-өзі билеу құқығының бұзылуы.
б) Ұлт саясатының жаңа кезеңі.

III Қорытынды

а) Қазақстан халықтарының Ассамблеясы.

Кіріспе

Этносоциология – этнография мен социология-ның түйісінуінен пайда
болған жаңа ғылыми бағыт. ХХ-ғасырдың 60-жылдарының екінші жартысында Шығыс
елдерінде этносоциология ілімнің дербес саласына айналды. Этносоциология
термині екі сөз-ден тұрады: этнос (грекше қоғам, топ, тайпа, халық) және
социология (латынша қоғам жайлы ілім). Этносоциология - әртүрді этностардың
(тайпа, халық, ұлт) пайда болуын, мазмұнын және қызметін зерттей-тін
социологияның саласы.
Этнос белгілі бір сыртқы түркелбеттің ортақ белгілері, сандай-ақ
біршама қалыпты мәдениет және тіл белгілері, мінезқұлық, қоғам және басқа
ұлттар мен нәсілдерге ұқсайтын адамдар тобының тарихи қалыптасқан
бірлестігі, одағы. Этностың сипатын, қатынаcын көрсететін және басқа
этностардан ажырататын белгілері: тіл, халықтық өнер, әдет-ғұрп, дәстүр,
қалыптасқан тәртіп, дағды, яғни ұрпақтан ұрпаққа берілетін мәдениет
компонеттері. Бұлар өзіндік ерекшеліктері бар этностық мәдениетті құра-ды.
Этносттың белгісі – мәдени құндылық.
Сонымен этностың негізгі белгілеріне тіл, өнер, әдет-ғұрып, мәдениет,
т.б. бірлігі жатады. Олар жиынтығында белгігі этникалық мәдениетті құрады.
Әдетте этнос территориялық және экономикалық бір-лік негізінде құралады.
Қазіргі ұлттар – дамыған капитализмнің жемісі. Ал тайпа, халықтық этностр
қазіргі ұлттар қалыптасқанға дейін пайда болған.
Қазіргі заманғы ең негізгі этностық топ – ұлттық топтасу. Ұлт
дегеніміз территория бірлігі, тіл бірлігі, мәдениет бірлігінен көрінетін
психикалық кейіп бірлігі және экономикалық өмір бірлігі негізінде тарихи
қалыптасқан адамдардың тұрақты қауымдас-тығы. Халықтық этнос құлиеленуші
және феодалдық қоғамдарға тән қауымдастық еді. Оның негізгі бел-гілері
территория, тіл және психикалық кейіп бірлігі болды, бірақ корольдік,
князьдік, хандық-сұлтандық сияқты толып жатқан ұсақ феодалдық қауымдастық-
тардың арасында тұрақты экономикалық қарымқа-тынас, бірлік болмады,
сондықтан бытыраңқы шаруа-шылық негізінде ұлттық қауымдастық қалыптаса
алмады. Тек капитализмнің тууы мен дамуы ғана ұлттың пайда болуына жағдай
жасады. Ұлт – капита-листік дамудың жемісі. Ұлт феодалдық ыдыраудың және
капитализмнің қалыптасуы дәуірінде әртүрлі халықтардың бірігуі нәтижесінде
пайда болды. Бұл жаңа қатынас терең еңбек бөлісін, кең ауқымды және мықты
экономикалық байланысты, т.б. талап етеді. Ұлттың қалыптасуында мемлекет
маңызды рөль атқарады.

Негізгі бөлім

Қазақстан Еуразияның екі аймағының – Орта Азия мен Сібірдің арасында
орналасқан ірі мемлекет-тің бірі. Түркі әлеміндегі қазақ халқының қалып-
тасуына негіз болған этногенетикалық туыстықтың тамыры көне дәуірден
басталады. Қазақ халқын құраған Қазақстан мен Орта Азия шегінде біздің
дәуірімізге дейін өмір сүрген сақ, үйсін, қаңлы, түркі, түркеш, қарлұқ,
оғыз, қимақ, қыпшақ, найман, арғын, керей, қоңырат, жалайыр, дулат т.б.
көптеген ру-тайпалар еді. Қазақ халқының тамыры тереңде жат-қан тарихи
дамуының нәтижесінде XV – XVII ғасыр-ларда оның қазіргі ұлттық аймағы
қалыптасты. Қандай қиыншылықтар болса да, қазақтар өз тілін, туып өскен
жерін сақтап қалды, этностық компонент-терді дамыта түсті.
XVIII ғасырдың басынан бастап (үш жүз жылға жуық уақыттан бері
қарай), қазақ халқының тарихы Ресей империясымен байланысты болды. Уақыт
талабына қарай, қилы кезеңдерде бұл қарым-қатынастар әртүрлі бағаланды.
Октябрь революциясының жеңісінен кейінгі кезеңдегі ұлт мәселесі КСРО-
ның құрылуымен тіке-лей байланысты болды. Қазақстан алғашында авто-
номиялық, ал 1936 жылдан бастап одақтас Республи-ка болып жарияланды. КСРО-
ның, Қазақстанның, басқа да республикалардың Конституциялары қабыл-данды.
Алдымен Орынбор, одан Қызылорда, 1929 жылдан бастап астана Алматыға
көшірілді, қазіргі орталық бұрынғы Ақмола кәзіргі Астана қаласы.
Қазақстанда 1913 жылы 5597 мың адам, оның 541 мыңы қалада, 5056 мыңы селода
тұрды.
Бүгінгі Қазақстан 14 облыстан, 166 ауданнан, 84 қаладан, 197
поселкадан, 2130 ауылдық (селолық) округтерден тұрады. 1989жы-лы өткен
халық санағы бойынша, Қазақстанда 16464,4 мың тұрғын, соның ішінде қазақтар
– 6534616 (39,7 %), орыстар – 6227,6 (37,8%)
украиндықтар – 896,2 (5,1%), татарлар – 328,0 (2,0%), басқа ұлттар – 150559
мың (4,4%) адам болған еді. 1998 жылдың басында бұл көрсеткіштер
төмендегіше өзгерді: жалпы тұрғындар саны 15641,9 мың адамға, оның ішінде
қазақтар – 8129,7 мың (51,82%), орыстар – 4905,0 мың (31,4%), украиндықтар
– 648,3 мың, татарлар – 268,2 мың, немістер – 247,2 мың (4,4%), басқа
ұлттар – 1406,9 мың (9%) адам болды.
Қазақ халқы 1989 жылы өткен халық санағымен салыстырғанда 1997 жылы
1595084 адамға өсті. Мұның өзі табиғи өсіммен қатар елімізден тысқары
жүрген қандастардың көшіп келуі нәтижесі екендігін де айтып өту керек.
Елімізде қазір қазақтар халықтың жалпы санының 51,8% құрап отыр.
Кеңес Одағы кезінде ұлт мәселесі шешілді, енді ұлттардың гүлденуі мен
өзара жақындасу тенден-циясы басталды деп уағыздалып келеді. Алайда
халықтардың теңдігі мен еркіндігі заң жүзінде жарияланғанымен, шын
мәнісінде Ресей империя-сының билігінде қалды.
Әртүрлі кезеңдерде, әсіресе коллективтендіру, индустрияландыру,
екінші дүниежүзілік соғыс, тың жерлерді игеру жылдарында Қазақстанға басқа
ұлт-тардың өкілдері күштеп әкелінді. Мысалы, 1937 жылы Қиыр Шығыстан 96 мың
кәрістер отбасы көшіріліп әкелінді. 1940-1941 жылдары батыс шекара-дан 105
мың поляктар осында жер аударылды. Соғыс басталысымен Еділ бойында ғасырдан
астам уақыттан бері қоныс теуіп отырған 1 миллионнан аса немістер шығысқа
көшірілді. Олардың 400 мыңы Қазақстанға келді. 1943 жылы 2 мыңнан астам
адам қалмақ, 30 мың қарашай, 1944 жылы 18 мыңнан астам қырым татарлары мен
балкарлар көшіріп әкелінді. Осы жылы 310 мың шешен, 79 мың ингуш кемпір-
шалдарымен, шиеттей балаларымен қақаған қыс кезінде жүк таситын вагондарға
тиеліп (олардың мыңдағаны жолда үсіп өлді), Қазақстанға жер аударылды.
Оларға қоса гректер, курттар, грузин-месхит-тер,түріктер мың-мыңдап
айдап әкелінді. Тіпті 1948-1956 жылдары бұрынғы басмашылар мен власов-
шылар да Қазақстанға жіберілді. Сонымен басаяғы бес-он жылда осылай болды.
Республикамыздың зорлық-пен көшіріліп әкелінген халық саны 974 мыңға жетті.
Оның үстіне соғыс кезінде жау қолында қалған жерлерден 1,5 мың адам жан
сақтауға көшіп келді.Сөйтіп, соғыс кезінде басқа жақтардан 2,5мың
халық қазақ жеріне келіп қоныстанды. Осының бәріне ақкөңіл, қонақжай қазақ
халқы көнді, шыдады. Басқа халықтардың бәрімен түсінісіп, тіл тауып,
араласыр кетті.
Басқа жақтардан адамдардың ағылып келуі соғыс біткен соң да
толастамады. Өнеркәсіп ошақтарын саламыз деген желеумен мыңдаған жұмысшы-
құрылысшылар келіп жатты. Сырт халықтың қазақ жеріне ең көп қаптап келгені
– елуінші-алпысыншы жылдарда тың жерлерді игеру кезі болды. 1953-1965
жылдары Қазақстанға 2 млн. адам сырттан келіп қоныс тепті, жұмыс тапты.
Олардың көбі негізінен орыстар мен украиндықтар еді.
Қазақстанда ұлт саясатының қалай шешілген-дігін дәлелдей-тін
фактыларға тоқтала кетейік. Нәти-жесінде, 1916-1945 жылдар ішінде
қазақтардың саны 3 миллион 150 мыңға кеміді. 1916 жылы ұлт-азаттық
көтеріліс, ақпан және қазан төңкерісі, азамат соғысы жылдарында
шаруашылықтың күйзеліске, ашаршы-лыққа душар болуынан 950 мың қазақ немесе
елде тұратындардың 18-19 пайызы басқа елдерге қоныс аударды. Жасанды
ұйымдастырылған аштық-тың нәтижесінде голощекиндік зұлматтан Қазақстанда 2
миллион 300 мың қазақ өлді. Аштықтан және зұлматтан аман қалу үшін 900 мың
қазақ (18 пайыз) шет аймаққа – шекаралас Ресейге, Орта Азияға, сондай-ақ
Қытай, Монғолия, Ауғаныстаннанға және Иранға қаша
көшті. Өлгендердін және шет жерге көшкендерін қоса есептесек, қазіргі
Қазақстан Республикасындағы жер-гілікті халық өзінің 70 пайызына жуығынан
айрылған.
Бірінен соң бірі қайталанған үш демографиялық апаттың кезіндегі адам
шығыны, нәтижесінде Қазақ-станнан біржолата көшіп кеткендерін қоса
санағанда, 4-5 млн. адам болды – Республикамыздың кең даласының көп жері
қаңырап бос қалды.
Сталиннің тұсындағы жаппай жазалаулар жыл-дарындағы оспадарлықтар
халықтың тоналуына, ашығуына, олардың бас бостандығынан айрылуына әкеліп
соқты.
30-жылдарда елдің барлық жерінде социалистік қатынастар орнады деп
жарияланды. Фабрикалар мен зауыттар, колхоздар мен совхоздар, жер
мемлекеттік меншікке айналды. Елде 1936 жылы КСРО-да сталиндік
Конституциясы жарияланғаннан кейін бюрократиялық орталықтандыру принципі
орнықты. Республикалар іс жүзінде толық егемендік алған жоқ.
Республикалардың өзінше заң шығару инициативасы болмады, бұған одақтық
халық комисариаттары орталығының өктемдігі себепші болды. Сталинизм
тотаритарлық казармалық сипат алды.
Сталиннің социализм жолымен ілгеріленген сайын тап күресі шиеленіске
түседі деген теориясы жазалау органдары қызметінің кеңейіп, мемлекеттік
өкімет органы ретінде Кеңестер қызметінің шектелуіне негіз болды. Жеке адам
құқығы барған сайын аяққа басыла берді. Балама пікір айтқан адам халық жауы
қатарына жатқызылды.
Орталық ішкі істер халық комиссариаты құрамында жазалау шараларын
қолдану (жер аудару, еңбекпен түзеу лагерлеріне қамау КСРО-дан тыс жерлерге
қуу) үшін ерекше кеңес құрылды.
Жазалау тасқыны Қазақстанды да жайлап кетті. Соның салдарынан ең
алдымен азамат соғысының аяғына қарай Кеңес өкіметі тұрғанамасына көшіп,
кейінгі жылдарда оған шамасы кел-генше қызмет ете бастаған қазақ
шығармашылық зиялылары зар-дап шекті. Ж.Аймауытов, Э.Ермеков,
Ж.Досмұханбетов, Ә.Бөкей-ханов жазаға ұшырады.
1937-1938 жылдарда террор жаппай сипат алды. Бұл жылдар-да Кеңес
үкіметін орнату мен нығайтуға қатысқандардың көбі: А.Асылбеков, Ә.Әйтиев,
С.Арыншиев, С.Мендешев, Б.Алманов, Н.Төреқұлов, Т.Рысқұлов, Ж.Сәдуақасов,
Н.Сырғабеков,С.Шәріпов М.Жәнібеков халық жаулары деп жарияланды. Қазақстан
партия ұйымының көрнекті қайраткерлері: О.Исаев, О.Жандосов, А.Досов,
Т.Жүргенов, Ұ.Құлымбетов, С.Сегізбаев, М.Тәттімбетов, және басқа да
көптеген адамдар сталиндік жендеттердің қолынан қаза тапты.
Қазақ әдебиетінің негізін салушылар – С.Сейфуллин, Б.Майлин,
І.Жансүгіров, М.Жұмабаев, М.Дулатов жазаға ұшырап, өлтірілді. Атақты ғалым-
дар А.Байтұрсынов, Қ.Жұбанов, С.Д.Апандияров, М.Төлепов және басқалар
жазалау шараларының құрбаны болды.
Баламалы ой-пікірін айтқандар бұдан былайғы жылдарда да тоқтамады. Ол
саясаттың құрбаны болған азаматтың бірі тарихшы ғалым Б.Бекмаханов еді. Ол
25 жыл мерзімге бас бостандығынан айрылып, Гулагтың алыстағы лагерінің
біріне айдалды. 50 жылдардың басында осындай әділетсіз саяси айыптаулардың
құрбаны болғандар қатарына республиканың белгілі қоғамтанушы ғалымдары
А.Жұбанов, Қ.Жұмағалиев, Б.Сүлейменов, Е.Ысмай-лов, С.Кеңесбаев т.б.
қосылды.
Қазақстан табиғи байлығы мол ірі индустриялы ел бола тұра, оның
экономикасы біржақты дамытыл-ды: Кеңес Одағының шикізат базасына айналды,
өндірілген өнімнің 93 пайызын орталық билеп-төстеді. Орталық алуды білді,
тасып әкетуді білді, бірақ жергілікті халықтың мұң-мұқтажын ескермеді.
Республикалық бақылау органдарын есепке алмаған-да, жергілікті жердегі
басқарушы кадрлар да орталықтан жіберіліп отырды.
Ұлт саясатындағы өзекті проблема – тіл мәселесі. Шындығына келгенде
Республикада орыстандыру саясаты жүргізілді. Орыс тіліндегі бала-бақшалар,
мектептер көбейе түсті.Орыс тілін нашар білетін жоғары білімді азаматтар
басқару қызметіне жоғарылатылмады, себебі орыс тілі мемлекеттік тіл болды.
Рас, қазақ тілі Республикалық мемлекеттік тіл деп Констетуцияда
жарияланғанымен, бірақ төмен-нен жоғарыға дейінгі ұйымдарда іс қағаздары
орыс тілінде жүргізілді. Жоғары оқу орындарында негі-зінен орыс бөлімдері
ашылды, тіпті қайсыбір қазақ бөлімдерінде көптеген пәндер орыс тілінде
өткізілді. Қазақ мектебін бітірген жастар қабылдау емтиханы кезінде орыс
тілінде шығарма немесе мазмұндама жазатын болды. Соның кесірінен олардың
бірсы-пырасы оқуға түсе алмады. Ғылыми еңбектер негізінен орыс тілінде
дайындалды, диссертациялар да осы тілде қорғалды.
1980 жылдан бастап орыс мектептерінде әрбір сыныптағы оқушылар орыс
тілін екі топқа бөлініп оқыды, ал қазақ тілін қазақ мектебінде олай
оқымады. Қазақша машинкалар біренсаран болды. Кез келген жиналыс орыс
тілінде өткізілді. Қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінен басқа пәндер бойынша
қазақ тілінде оқулықтар шығаруға тиым салынды – тек Москвадан шыққан
оқулықтарды аударып пайдалану қажеттігі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.