Салықтық әкімшілік мәселелері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІКТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Салықтық әкімшіліктің ұғымы, алғы шарттары және түрлері ... ... ... ... ... 5
1.2 Салықтық әкімшілік салықтан жалтаруды реттеудің құралы ретінде ... ... .11
2 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ
ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1 Қордай ауданы бойынша жалпы салықтық түсімдерді талдау ... ... ... ... ... 15
2.2 Салықтық заң бұзушылықтарды және салықтан жалтаруды салықтық әкімшілік арқылы талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.3 Салықтық әкімшілік мәселесін басқарудың шет елдік тәжірибесін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
3 САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІКТІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.1 Экономиканы дамытудағы салықтық.әкімшілік реттеуді жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
3.2 Экономиканы дамытудағы салықтық.әкімшілік реттеуді жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
1 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІКТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Салықтық әкімшіліктің ұғымы, алғы шарттары және түрлері ... ... ... ... ... 5
1.2 Салықтық әкімшілік салықтан жалтаруды реттеудің құралы ретінде ... ... .11
2 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ
ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1 Қордай ауданы бойынша жалпы салықтық түсімдерді талдау ... ... ... ... ... 15
2.2 Салықтық заң бұзушылықтарды және салықтан жалтаруды салықтық әкімшілік арқылы талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.3 Салықтық әкімшілік мәселесін басқарудың шет елдік тәжірибесін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
3 САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІКТІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.1 Экономиканы дамытудағы салықтық.әкімшілік реттеуді жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
3.2 Экономиканы дамытудағы салықтық.әкімшілік реттеуді жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының дербес салық жүйесінің құрылғанына 20 жылдай болды. Осы уақыт ішінде экономикамыз, экономикалық қатынастар құрылымы, меншік құрылымы, мемлекет пен салық төлеушілер арасындағы қарым-қатынастар, тіпті халқымыздың салықтық мәдениеті де айтарлықтай елеулі өзгерістерге ұшырады. Бір жағынан, мемлекет салық саясатының мақсаттарын, міндеттерін және функцияларын тереңінен қарастырды, ал екінші жағынан – көптеген экономикалық қатынастар әлі де болса қазіргі салықтық заңнамамен қамтылмай, бір мәселелер өз шешімін таба алмай келеді. Жаңа салық кодексі де бір жылдан астам өзінің міндетін атқарып келеді.
Дегенмен де, біз қазір өз дамуымыздың жаңа, өркениетті сатысында келеміз. Біз алдымызға экономикалық жоғары дамыған елдердің экономикалық-қаржылық жүйесінің принциптері мен тәжірибесін қойып отырмыз. Кеңес дәуіріндегі салық жүйесінің элементтерінен толықтай арылып, негізгі салықтық ұғымдар мен категориялардың нақты анықтамасын, барлық салық субъектілері арасындағы қарым-қатынастарды регламенттеуді қазіргі нарық талаптарына сай орната білдік.
Біріншіден, салықтармен және бюджетке міндетті басқа да төлемдермен байланысты барлық сұрақ бір құжатқа біріктіріліп, осы құжатпен реттеледі – бұл салық кодексі.
Екіншіден, салықтық заңнаманың негізгі нормалары нақты анықталған. Бұл қосарланған салық салу мүмкіндігін барынша жоққа шығаруға себеп бола алады.
Алайда, кез-келген жүйе өз кемшіліктеріне ие. Сол секілді, Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесіне тән кемшіліктер де жоқ емес. Бұл ең алдымен, экономикамыздың түрлі салалары мен буындары арасындағы салықтық ауыртпалықты теңестірумен байланысты мәселе болып отыр. Қазіргі кезде салықтардың ең ауыртпалығы сауда мен қызмет көрсету саласындағы кәсіпорындарының мойнына түсіп отыр (мұнда материалдық шығындардың және негізгі құралдарды пайдаланудың үлесі төмен). Осындай жағдай әлеуметтік салаларда да көрініс табады – үлкен көлемдегі коммуналдық шығындар, ғимараттар, жер учаскелері, персонал саны, олардың еңбекақысы дегендей. Сонымен қатар жекелеген салалардың өркендеуін де қамтамасыз ету мәселесі кесе-көлденең тұр – ауыл шаруашылығы, шағын бизнес, әлеуметтік сала.
Салықтық ауыртпалықтың деңгейі – бұл ең басты мәселе. Осы орайда кәсіпорындар мен кәсіпкерлерді салықтық ауыртпалықтан құтылу мәселелері оларды салықтарды төлеуден жалтаруға мәжбүрлесе, екінші жағынан мемлекетіміздің бюджетінің қаражаттармен толық қамтамасыз етілуін міндет едеп тұтатын салық органдары мұндай салықтық заң бұзушылықтарды болдырмауға және бақылауға, салық төлеушілерге жазалау шараларын қолдануға итермелейді. Экономикамыздың дамуына белгілі бір кедергісін тигізіп отырған осы бір қарама-қайшылықты жою – міне мемлекетіміздің салық саясатында ұстанатын басты бағыты міне осы болуы тиіс деп ойлаймын. Бұл тек біздің қоғамымызда ғана емес, барлық елдерде, тіпті дамыған шет мемлекеттерде де өзекті мәселе болып табылады. Алайда, ол мемлекеттерде мұндай әрекеттердің болмауына заңнамалық тұрғыдан да, кәсіпорындар тарапынан да біраз тәжірибе жинақталған, ал біз осы тәжірибені өз практикамызда қолдана білу керекпіз.
Дегенмен де, біз қазір өз дамуымыздың жаңа, өркениетті сатысында келеміз. Біз алдымызға экономикалық жоғары дамыған елдердің экономикалық-қаржылық жүйесінің принциптері мен тәжірибесін қойып отырмыз. Кеңес дәуіріндегі салық жүйесінің элементтерінен толықтай арылып, негізгі салықтық ұғымдар мен категориялардың нақты анықтамасын, барлық салық субъектілері арасындағы қарым-қатынастарды регламенттеуді қазіргі нарық талаптарына сай орната білдік.
Біріншіден, салықтармен және бюджетке міндетті басқа да төлемдермен байланысты барлық сұрақ бір құжатқа біріктіріліп, осы құжатпен реттеледі – бұл салық кодексі.
Екіншіден, салықтық заңнаманың негізгі нормалары нақты анықталған. Бұл қосарланған салық салу мүмкіндігін барынша жоққа шығаруға себеп бола алады.
Алайда, кез-келген жүйе өз кемшіліктеріне ие. Сол секілді, Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесіне тән кемшіліктер де жоқ емес. Бұл ең алдымен, экономикамыздың түрлі салалары мен буындары арасындағы салықтық ауыртпалықты теңестірумен байланысты мәселе болып отыр. Қазіргі кезде салықтардың ең ауыртпалығы сауда мен қызмет көрсету саласындағы кәсіпорындарының мойнына түсіп отыр (мұнда материалдық шығындардың және негізгі құралдарды пайдаланудың үлесі төмен). Осындай жағдай әлеуметтік салаларда да көрініс табады – үлкен көлемдегі коммуналдық шығындар, ғимараттар, жер учаскелері, персонал саны, олардың еңбекақысы дегендей. Сонымен қатар жекелеген салалардың өркендеуін де қамтамасыз ету мәселесі кесе-көлденең тұр – ауыл шаруашылығы, шағын бизнес, әлеуметтік сала.
Салықтық ауыртпалықтың деңгейі – бұл ең басты мәселе. Осы орайда кәсіпорындар мен кәсіпкерлерді салықтық ауыртпалықтан құтылу мәселелері оларды салықтарды төлеуден жалтаруға мәжбүрлесе, екінші жағынан мемлекетіміздің бюджетінің қаражаттармен толық қамтамасыз етілуін міндет едеп тұтатын салық органдары мұндай салықтық заң бұзушылықтарды болдырмауға және бақылауға, салық төлеушілерге жазалау шараларын қолдануға итермелейді. Экономикамыздың дамуына белгілі бір кедергісін тигізіп отырған осы бір қарама-қайшылықты жою – міне мемлекетіміздің салық саясатында ұстанатын басты бағыты міне осы болуы тиіс деп ойлаймын. Бұл тек біздің қоғамымызда ғана емес, барлық елдерде, тіпті дамыған шет мемлекеттерде де өзекті мәселе болып табылады. Алайда, ол мемлекеттерде мұндай әрекеттердің болмауына заңнамалық тұрғыдан да, кәсіпорындар тарапынан да біраз тәжірибе жинақталған, ал біз осы тәжірибені өз практикамызда қолдана білу керекпіз.
1. ҚР салық кодексі, Алматы,2010
2. Ермекбаева Б.Ж. Лесбеков Г.А. Основы налогообложения. Алматы. 2008
3. Аймаков Б. Налоговая система в условиях рыночных отношений, Финансы Казахстана, 2008
4. Налоговый кодекс «О налогах и других обязательных платежах в бюджет»
5. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане. Алматы. 2008. – 160 с.
6. Мельник Д.Ю. «Налоговый менеджмент» – Москва: Финансы и статистика 2009 г.349стр.
7. Вареха Ю.М. "Влияние российской налоговой системы на коэффициент чистой рентабельности продаж и некоторые, важные для экономики следствия"// Менеджмент в России и за рубежом, №4 2007 г.
8. Юткина Т.Ф. "Налоги и налогообложение" - Москва 2008 г.
9. Русакова И.Г., Кашин В.А. "Налоги и налогообложение" - Москва" Финансы, ЮНИТИ" 2008 г.
10. Сержантов К.А. "Как уменьшить налоги законными способами" - Алматы 2008г.
11. Положение о Налоговом комитете по Кордайскому району Жамбылской области от 01.03. 2010 г.
12. Адамов В. Программа Алматинской Ассоциации пред¬принимателей 2000.// Налоговые вести, 03.03.2009 г.
13. Бекбасаров А.У. Налогообложение индивидуальных предпринимателей. // Малый и средний бизнес, 17.05.2008.
14. Алипов А. Воздействие налогообложения на развитие малого и среднего бизнеса //Азия: Экономика и жизнь, 2009. - №13
15. Ермекбаева Б.Ж. К вопросу совершенствования налоговой систе¬мы РК//Вестник КазГАУ, 2007. - №8
16. Асанов Ж. Малому бизнесу мешают многочисленные контролеры.// Налоговые вести, 08.05.2009 г.
17. Уровень жизни населения в Казахстане.- Алматы: ҚР Статистика агенттігі, 2010ж.
18. Қазақстанның қысқаша статистикалық жылнамалығы.-Алматы: Қазақстан Республикасы статистика агенттігі, 2010.
19. ҚР Үкіметінің 2008-2010 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты. 12.07.2009 ж. қабылданған № 660 ҚР Үкіметінің қаулысы.
20. А.Исаева «Мемлекеттің дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» // Қаржы-Қаражат, 2010, №6, 22-25 стр.
21. Савченко В.Я. О методике определения налоговой нагрузки.// Финансы, 2010.- №7. - С. 26-31.
22. А.Бильдебаева. «Налоговые ставки – важный элемент фискальной политики» // Экономика негіздері №2, 2009 – 20-24 б.
23. Информационный бюллетень Министерства финансов Республики Казахстан. -2010г.
2. Ермекбаева Б.Ж. Лесбеков Г.А. Основы налогообложения. Алматы. 2008
3. Аймаков Б. Налоговая система в условиях рыночных отношений, Финансы Казахстана, 2008
4. Налоговый кодекс «О налогах и других обязательных платежах в бюджет»
5. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане. Алматы. 2008. – 160 с.
6. Мельник Д.Ю. «Налоговый менеджмент» – Москва: Финансы и статистика 2009 г.349стр.
7. Вареха Ю.М. "Влияние российской налоговой системы на коэффициент чистой рентабельности продаж и некоторые, важные для экономики следствия"// Менеджмент в России и за рубежом, №4 2007 г.
8. Юткина Т.Ф. "Налоги и налогообложение" - Москва 2008 г.
9. Русакова И.Г., Кашин В.А. "Налоги и налогообложение" - Москва" Финансы, ЮНИТИ" 2008 г.
10. Сержантов К.А. "Как уменьшить налоги законными способами" - Алматы 2008г.
11. Положение о Налоговом комитете по Кордайскому району Жамбылской области от 01.03. 2010 г.
12. Адамов В. Программа Алматинской Ассоциации пред¬принимателей 2000.// Налоговые вести, 03.03.2009 г.
13. Бекбасаров А.У. Налогообложение индивидуальных предпринимателей. // Малый и средний бизнес, 17.05.2008.
14. Алипов А. Воздействие налогообложения на развитие малого и среднего бизнеса //Азия: Экономика и жизнь, 2009. - №13
15. Ермекбаева Б.Ж. К вопросу совершенствования налоговой систе¬мы РК//Вестник КазГАУ, 2007. - №8
16. Асанов Ж. Малому бизнесу мешают многочисленные контролеры.// Налоговые вести, 08.05.2009 г.
17. Уровень жизни населения в Казахстане.- Алматы: ҚР Статистика агенттігі, 2010ж.
18. Қазақстанның қысқаша статистикалық жылнамалығы.-Алматы: Қазақстан Республикасы статистика агенттігі, 2010.
19. ҚР Үкіметінің 2008-2010 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты. 12.07.2009 ж. қабылданған № 660 ҚР Үкіметінің қаулысы.
20. А.Исаева «Мемлекеттің дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» // Қаржы-Қаражат, 2010, №6, 22-25 стр.
21. Савченко В.Я. О методике определения налоговой нагрузки.// Финансы, 2010.- №7. - С. 26-31.
22. А.Бильдебаева. «Налоговые ставки – важный элемент фискальной политики» // Экономика негіздері №2, 2009 – 20-24 б.
23. Информационный бюллетень Министерства финансов Республики Казахстан. -2010г.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...3
1 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІКТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .5
1.1 Салықтық әкімшіліктің ұғымы, алғы шарттары және
түрлері ... ... ... ... ... 5
1.2 Салықтық әкімшілік салықтан жалтаруды реттеудің құралы
ретінде ... ... .11
2 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ
ЖАҒДАЙЫН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 15
2.1 Қордай ауданы бойынша жалпы салықтық түсімдерді
талдау ... ... ... ... ... 15
2.2 Салықтық заң бұзушылықтарды және салықтан жалтаруды салықтық әкімшілік
арқылы
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..19
2.3 Салықтық әкімшілік мәселесін басқарудың шет елдік тәжірибесін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .26
3 САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІКТІ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
3.1 Экономиканы дамытудағы салықтық-әкімшілік реттеуді жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 30
3.2 Экономиканы дамытудағы салықтық-әкімшілік реттеуді жетілдіру жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .38
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының дербес салық
жүйесінің құрылғанына 20 жылдай болды. Осы уақыт ішінде экономикамыз,
экономикалық қатынастар құрылымы, меншік құрылымы, мемлекет пен салық
төлеушілер арасындағы қарым-қатынастар, тіпті халқымыздың салықтық
мәдениеті де айтарлықтай елеулі өзгерістерге ұшырады. Бір жағынан, мемлекет
салық саясатының мақсаттарын, міндеттерін және функцияларын тереңінен
қарастырды, ал екінші жағынан – көптеген экономикалық қатынастар әлі де
болса қазіргі салықтық заңнамамен қамтылмай, бір мәселелер өз шешімін таба
алмай келеді. Жаңа салық кодексі де бір жылдан астам өзінің міндетін
атқарып келеді.
Дегенмен де, біз қазір өз дамуымыздың жаңа, өркениетті сатысында
келеміз. Біз алдымызға экономикалық жоғары дамыған елдердің экономикалық-
қаржылық жүйесінің принциптері мен тәжірибесін қойып отырмыз. Кеңес
дәуіріндегі салық жүйесінің элементтерінен толықтай арылып, негізгі
салықтық ұғымдар мен категориялардың нақты анықтамасын, барлық салық
субъектілері арасындағы қарым-қатынастарды регламенттеуді қазіргі нарық
талаптарына сай орната білдік.
Біріншіден, салықтармен және бюджетке міндетті басқа да төлемдермен
байланысты барлық сұрақ бір құжатқа біріктіріліп, осы құжатпен реттеледі –
бұл салық кодексі.
Екіншіден, салықтық заңнаманың негізгі нормалары нақты анықталған. Бұл
қосарланған салық салу мүмкіндігін барынша жоққа шығаруға себеп бола алады.
Алайда, кез-келген жүйе өз кемшіліктеріне ие. Сол секілді, Қазақстан
Республикасының қазіргі салық жүйесіне тән кемшіліктер де жоқ емес. Бұл ең
алдымен, экономикамыздың түрлі салалары мен буындары арасындағы салықтық
ауыртпалықты теңестірумен байланысты мәселе болып отыр. Қазіргі кезде
салықтардың ең ауыртпалығы сауда мен қызмет көрсету саласындағы
кәсіпорындарының мойнына түсіп отыр (мұнда материалдық шығындардың және
негізгі құралдарды пайдаланудың үлесі төмен). Осындай жағдай әлеуметтік
салаларда да көрініс табады – үлкен көлемдегі коммуналдық шығындар,
ғимараттар, жер учаскелері, персонал саны, олардың еңбекақысы дегендей.
Сонымен қатар жекелеген салалардың өркендеуін де қамтамасыз ету мәселесі
кесе-көлденең тұр – ауыл шаруашылығы, шағын бизнес, әлеуметтік сала.
Салықтық ауыртпалықтың деңгейі – бұл ең басты мәселе. Осы орайда
кәсіпорындар мен кәсіпкерлерді салықтық ауыртпалықтан құтылу мәселелері
оларды салықтарды төлеуден жалтаруға мәжбүрлесе, екінші жағынан
мемлекетіміздің бюджетінің қаражаттармен толық қамтамасыз етілуін міндет
едеп тұтатын салық органдары мұндай салықтық заң бұзушылықтарды болдырмауға
және бақылауға, салық төлеушілерге жазалау шараларын қолдануға итермелейді.
Экономикамыздың дамуына белгілі бір кедергісін тигізіп отырған осы бір
қарама-қайшылықты жою – міне мемлекетіміздің салық саясатында ұстанатын
басты бағыты міне осы болуы тиіс деп ойлаймын. Бұл тек біздің қоғамымызда
ғана емес, барлық елдерде, тіпті дамыған шет мемлекеттерде де өзекті мәселе
болып табылады. Алайда, ол мемлекеттерде мұндай әрекеттердің болмауына
заңнамалық тұрғыдан да, кәсіпорындар тарапынан да біраз тәжірибе
жинақталған, ал біз осы тәжірибені өз практикамызда қолдана білу керекпіз.
Жұмыстың мақсаты және міндеттері. Жұмыстың мақсаты – салықтық
әкімшілік арқылы заң бұзушылықтың және салық төлеуден жалтарудың
мәселелерін шеше отырып, экономикамызды дамытуға өз үлесін қосу болып
табылады. Осы мақсат жұмыстың мынадай міндеттерін анықтап береді:
Салықтық әкімшіліктің экономикалық-құқықтық негіздерін қарастыру;
салықтан жалтару жолдары мен себептерін, салықтарды өндіріп алу шараларын
талдау; салықтан жалтару мәселелерін шешудің шет елдік тәжірибесін зерттеу;
салықтық әкімшілік мәселелерін шешудің тиімді жолдарын қарастыру және
іздестіру.
Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Бөлімдердің атауы, құрылымы және мазмұны
жұмыстың тақырыбына, мақсатына және міндеттеріне сәйкес келеді.
Бірінші тарауда Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесінің
жалпы сипаттамасы, ондағы салықтық әкімшіліктің мазмұны және салықтық
әкімшілік шаралары қарастырылған.
Екінші тарауда салықтық әкімшілік мәселелерінің қазіргі жағдайын
талдау жүзеге асырылады. Талдау жұмыстары Жамбыл облысы, Қордай ауданы
бойынша Салық комитетінің 2008-2010 жылғы мәліметтері негізінде жүргізілді.
Үшінші тарауда салықтық заң бұзушылықтар мен салық төлеуден жалтаруды
болдырмаудың қазіргі кездегі мәселелеріне, экономиканы дамытудағы (салық
төлеушілерді) салықтық-әкімшілік реттеу шараларына көңіл бөлетін боламыз.
1 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІКТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ- ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Салықтық әкімшіліктің ұғымы, алғы шарттары және түрлері
Баршаға белгілі, салық жалпыға міндетті сипатқа ие. Кез-келген қоғаның
әлеуметтік-экономикалық дамуы салықтардың мынадай қоғамдық мүдделерді
қамтамасыз етуімен байланысты:
халықты әлеуметтік қамтамасыз ету;
мемлекеттік қауіпсіздік қабілетін қамтамасыз ету;
ірі ауқымдағы ғылыми зерттеулерді жүргізу;
төтенше, күтпеген оқиғалар үшін жалпы мемлекеттік резервтер құру;
Қазақстан-2030 және басқа да стратегиялық бағдарламалардың орындалуын
қамтамасыз ету.
Мұндай мемлекеттік шаралар үшін азаматтардың төлеуге дайын болуын
қамтамасыз ету үшін мемлекеттің түрлі бағдарламаларын және әрекеттерін
жүзеге асыруға кеткен ресурстар туралы ақпараттарға еркін қол жеткізу
құқығын енгізу қажет. Сонымен қатар бұл халықта салықтық мәдениетті оятуға
септігін тигізеді.
Қазақстанның салық жүйесі кәсіпкерлікті дамытуға қабілеті жететіндей
тиімді ұйымдастырылуы тиіс. Кәсіпкерлік мемлекеттің стратегиялық бағыттарын
жүзеге асырудың негізгі құралдарының бірі болып табылады. Кәсіпкерлікті
қолдау елімізде мемлекеттің дамуының өзекті бағыттарының бірі ретінде
анықталған.
Салық жүйесі тұрақты болуы тиіс. Салықтық заңнамаға үнемі өзгерістер
мен толықтырулар енгізу, салықтық қатынастардың субъектілерінің
реніштері, бюджеттік жетіспеушілік мәселелері қазіргі салық жүйесінің
қоғамымыздың экономикалық және саяси дамуын және қоғам санасының деңгейін
толық көлемде көрсете алмайды.
Демек, салық салудың қолайлы нәтижелерін қамтамасыз ету – күрделі
мәселе, оның шешілуі негізінен объективті және субъективті факторларға
байланысты. Осыдан келіп шығатын салықтық заңнаманы бұзушылықтардың және
салықтан жалтару әрекеттерінің де объективті және субъективті себептері
бар. Сонымен қатар, мемлекет үшін субъективті болып табылатын себептер
кәсіпкерлер үшін мейлінше объективті болып табылады. Салық салу кәсіперлер
мен халықтың экономикалық және саяси санасының шынайы бейнесі болып
табылады.
Еліміздің экономикасында белсенді жүргізіліп жатқан өзгерістері
кезінде салық жүйесіні өзіндік үлгісі қалыптасып үлгерді. Сонда-да, қазіргі
салықтық реттеуден тек мемлекет пен бюджеттің мүдделерін ғана емес, сонымен
қатар салық төлеушілердің де мүдделерін ескеретін көзқарас талап етілуде.
Дәл осы кәсіпкерлік қызметтің субъектілер салықтық қатынастардың
жеткіліксіз реттелгендігімен байланысты мәселелердің ауыртпалығын өз
мойнымен көтереді. Экономиканың даму деңгейіне сәйкес салық жүйесінің жаңа,
осы даму кезеңдеріне сәйкес мәселелері қалыптасып келеді.
Салық жүйесінің және салықтық заңнаманың көзге көрінетін
жетістіктеріне қарамастан, бірқатар сұрақтар әлі де болса жан-жақты,
мемлекет деңгейінде қарастыруды қажет етеді. Атап айтар болсақ, салық салу
базасын анықтау үшін шығындарды анықтау, табыстар мен шығындардың есебін
жүргізу секілді сұрақтар әлі күнге дейін өз шешімін таба алмай келе жатыр.
Салықтан жалтаруды реттеу үшін міндетті түрде салықтық әкімшілік
қажет.
Салықтық әкімшілендіруді жетілдіру процесі бұл бір жағынан салық
бақылауының құралдарын жетілдіруге және оңтайландыруға, екінші жағынан
салық төлеушілерді мемлекетпен тиімді өзара іс-қимыл жасауға
белсенділендіру және қозғауға бағытталған кешенді және үздіксіз қызмет.
Сонымен бірге Қазақстан салық-төлеушілерінің қауымдастығының өкілдері салық
төлеушілер өз қызметі барысында кездесетін салықтық әкімшілендірудегі
проблемалы сәттерді, атап айтқанда салық қызметін көрсету, салық
тексерулерін жүргізу және де басқаларын айтып өтті. Бұл ретте салықтық
әкімшілендірудің рөлі жаңа Салық кодексінің қабылдануымен арта түспек.
Қазақстан Республикасы салық төлеушілерінің мемлекеттік тізіліміне
салық төлеушілер туралы мәліметтер енгізу. Мемлекеттік тіркеуден өту
кезінде салық төлеушіге салық төлеушінің тіркеу нөмірі беріледі – салық пен
бюджетке басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлері бойынша бірыңғай
нөмір беріледі.Салықтық есептілік салық төлеушілермен салық органдарына
салық агенттеріне ұсынатын салық салу объектілері мен салық салумен
байланысты объектілері, сондай-ақ, салықтық міндеттемелер есептеулері мен
салықтық және бюджетке басқа да міндетті төлемдерді есептеу және төлеумен
байланысты басқа да мәліметтер туралы мәліметі бар құжаттама болып келеді.
Ақпараттық жүйе – салық төлеушілер мен салық агенттерінің салықтық
есептілікті ҚР ҚМ СК-нің бағдарламалық өнімдері арқылы электронды түрде
ұсынуға құқықтары бар. СГДС қатысушысы ретінде тіркелу және салықтық
есептілікті электронды түрде ұсыну үшін Салық органына Салық органымен
электронды құжат алмасу туралы өтініш ұсыну қажет.Камералы бақылау – салық
төлеушілермен ұсынылған салықтық есептілік пен басқа да құжаттарды зерттеу
және талдау негізінде тікелей салық органымен жүргізілетін бақылау.
Салықтық есептілікте қателіктер, салықтық есептіліктегі мәліметтер арасында
қайшылықтар табылған кезде, сондай-ақ, шағын бизнес субъектілері үшін
қарастырылған шарттарды асыру кезінде жіберілген қателерді өз бетінше жою
үшін, сондай-ақ, салық салудың жалпыға белгіленген тәртібіне көшу туралы
салық төлеушіге хабарландыру жіберіледі,Салық пен есептілікті есептеу салық
органымен жүзеге асырылады. Салықтық есептілік жасау және ұсыну, салықтың
және бюджетке басқа да міндетті төлемдердің есептелген сомасын төлеу
бойынша салықтық міндеттемелерді орындауды салық төлеуші салық заңнамасымен
белгіленген тәртіп пен мерзімде өз бетінше орындайды,Салықты күштеп өндіру
салықтық қарызды төлемеген немесе толығымен төлемеген жағдайда салық
органымен жүргізіледі. Салықтық қарызды күштеп өндіру келесі тәртіпте
жүргізіледі:
- банктік шоттардағы ақша есебінен;
- қолма қол ақша есебінен;
- қарыздар шотынан;
- басшылыққа алынған мүлікті сату есебінен;
- жарияланған акцияларды күштеп шығару
Салықтық тексерулер тек қана салық қызметі органдарымен жүзеге
асырылады. Салықтық тексерулер келесі түрлерге ажыратылады:
- құжаттық тексеру;
- рейдтік тексеру;
- хронометражды зерттеу.
Салықтық тексерулерді жүргізу белгілі бір мерзімділікпен жүзеге
асырылады және ол салық төлеушінің қызметін тоқтатпауы қажет.Салықтық
шағымдар салық төлеушілерге жоғарғы салық органдарына салықтық
тексерулер актісі бойынша шағым жасауға мүмкіндік береді. Салық
төлеушінің сотқа шағымдануы салықтық тексеру актісі бойынша шағым
берілген өтініштің орындалуын тоқтата тұрады. ФЖ-мен БКМ-ні қолдану ақша
есептерін қолма қол ақша арқылы жүргізетін салық төлеушілер үшін
міндетті болып табылады. Салық органдары ФЖ-мен БКМ-ні қолдануды
бақылайды және салықтық тексерулер жүргізу кезінде БКМ жадысының
фискальды блоктарындағы мәліметтерді пайдаланады.Есептеулердің
дұрыстығы, төлемдердің толықтығы мен салық және бюджетке басқа да
міндетті төлемдердің өз уақытында есептелуі мәселелері бойынша өкілетті
органдар мен жергілікті атқарушы органдарды бақылауды салық қызметінің
бақылау органдары жүзеге асырады.Салық төлеушілердің мониторингі салық
төлеушілердің нақты салық салынатын базасын анықтау мен тауарлардың
(жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнын қалыптастырудың негізділігіне талдау
жүргізу, Қазақстан Республикасының қаржы, валюталық заңнамасы мен
қолданылатын нарықтық бағаны сақтау мақсатында салық төлеушілердің
қаржы-шаруашылық қызметін бақылау жүйесін қолдану арқылы жүзеге
асырылады.Салық қызметін тегін қызмет көрсету, салық төлеушілер құқығын
сақтау және мәліметтерді сақтау, құжаттардың өз уақытында дайындалуы мен
дұрыстығы принципінде салық органдары ұсынады. Шағымдардың электронды
кітабы мен сенім телефоны қоғам сенімділігін қамтамасыз ету, салықтық
және басқа да заңнаманы орындау кезінде азаматтардың, ұйымның және
мемлекеттің заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында, сондай-ақ,
салық қызметі органдарының қызметкерлерімен жасалынған лауазымдық және
жемқорлықты заң бұзушылықты әшкерелеу үшін қызмет етеді [8].
ҚР ҚМ Салық комитеті әзірленіп жатқан алдағы кезеңде Салықтық
әкімшілендіруді дамыту бағдарламасының жобасының негізгі бағыттарын
ұсынды және ҚР Электрондық Үкімет, сондай-ақ Портал және Салық төлеуші
кабинеті шлюзі арқылы салық органдарының салық есептілігін қабылдау және
өңдеуі, электрондық қызмет көрсетуінің жаңа қызметтерін көрсетті.
Тікелей байланыс қасиеті салықтың әкімшілік тәжірибесінде
қолданылады. Кері байланыс шешімдерді жасау үшін негіз болады, біріншіден,
экономикалық ресурстардың тиімді қолдануды қамтамасыз ету бөлігіндегі жалпы
экономикалық мағынада, екіншіден, салық органдарының )бақылау
субъектісінің) іс-әрекетін жасарту бөлігіндегі ұйымдастырушылық бағытта.
Экономикалық және құқықтық әдебиеттерде мәнін тек қана салық
заңдылығын сақтаумен, салықтардың дұрыс есептелуімен және олардың уақытылы
төлеуімен шектейтін салықтық сақтау компаниясы кең таралған. Салық
органдары іс-әрекетінің бұл функционалдық бағыттарының маңыздылығын
мойындай отырып, бақылаудың мәнін тек қана заңдылықты қамтамасыз ету
әдісіне үйлестіруге болмайтынын атап өту қажет, өйткені мұндай жағдайда
оның белсенді экономикалық бағыттылығы шектеледі. Салықтық органдары енжар
бақылаушы ролімен шектелмейді, олар экономика жағынан перспективасыз
кәсіпорындарды жоюдың инницаторлары болуы мүмкін.
Салықтық бақылау процесінде, әдетте, қаржы-шаруашылық іс-әрекетінің
тек қана сандық нәтижелері ғана бағаланбайды, сонымен бірге заңдылығы,
мақсаттылығы, сапасы және де экономикалық салықтың потенциалын жоғарлату
үшін негіз ретінде төлеушінің қаржылық тұрақтылығы бағаланады.
Салықтық бақылау органдарының лауазымды тұлғаларымен салық
төлеушіліерді және салық салу объектілерін есепке алу, салықтық тексерулер,
салық төлеушілерге сұрақ қою, есеп пен есеп беру мәліметтерін тексеру,
салық салынуға )штат) тиісті объектіліерді немесе табыс алу үшін
қолданылатын объектілерді айқындау үшін үй-жайларды және территорияларды
қарау арқылы жүргізіледі.
Бақылау- салық органдары жұмысының негізгі мазмұны ретінде олардың
іс-әрекетінің кез-келген бағытын қамтиды. Бұл салықтық бақылаудың
тактикалық мақсаттары мен міндеттерінің көптүрлілігінің алдын алады. Оларға
жататындар:
1. Салықтық заңдылықтарды сақтау
2. Салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің дұрыс есептелуін
тексеру.
3. Салық салатын объектілердің бухгалтерлік есебінің қойылу және
жүргізілу сапасын тексеру.
4. Төленуге тиісті салық сомаларының бюджетке уақытылы және толық
өткізілуін қамтамасыз ету.
5. Салықтар бойынша заңды бұзушыларға қаржылық және әкімшілік
сөгістерді үстеме қою.
6. Салықтық құқықтық бұзулардың алдын алу.
Салықтық бақылауға келесі кезеңдер кіреді:
1. Салық төлеушілерді тіркеу және есепке алу;
2. Салықтық есеп берулерді қабылдау;
3. Камералды тексерулерді жүзеге асыру;
4. Төленуге тиісті төлемдерді есептеу;
5. Есептелінген сомалардың уақытылы төленуін бақылау;
6. Құжаттық тексерулерді жүргізу;
7. Тексеру материалдарын өткізуді және есептелген қаржылық сөгістер мен
әкімшілік айыппұлдардың төленуін бақылау.
Салық органдарына міндетті сипаттағы салық төлемдерін есептеу мен
төлеуге байланысты құжаттарды ұсынудан бас тартқан жағдайда белгіленген
формадағы жазылымдар негізінде кәсіпорындардың, мекемелердің және
азаматтардың банктердегі және басқа да қаржы-несие мекемелеріндегі есеп
айырысу және басқа да шоттары бойынша қаржылық операциялары тоқтатылуы
мүмкін. Салық қызмет органдары өз өкіметтерін жүзеге асыру кезінде
орналасқан жеріне қарамастан кез-келген өндірістік, қоймалық, саудалық үй-
жайларды тексеруге құқығы бар.
Сондай-ақ, қалыптасқан салық жүйесіне қарсылық білдіру әкімшілік заң
бұзушылық деп саналады. Өз кезегінде, Қазақстан Республикасының басқа да
заңнамаларында мұндай заңға қарсы әрекеттер үшін әкімшілік және қылмыстық
жауапкершіліктер қарастырылады. Жауапкершілік жүктелетін әкімшілік заң
бұзушылықтардың тізімі 1 кестеде берілген.
Кесте 1 – Қазақстандағы әкімшілік салықтық заң бұзушылықтар
№ Заң бұзушылық түрлері
Салықтық есепке тұру мерзімін бұзу
Салық салу объектісінің есебін жүргізбеу немесе оның есебін заң бұзу
арқылы жүргізу
Салық салу объектілерін жасыру
Салықтық декларацияны уақытында немесе мүлдем ұсынбау немесе
салықтық декларацияға бұрмаланған мәліметтерді енгізу
Салықтарды және басқа да міндетті төлемдерді дұрыс есептемеу
Заңды және жеке тұлғалардың табыстарынан табыс салығын дұрыс ұстамау
Салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің бюджетке уақтылы
немесе толық төленбеуі
Салық қызметі органдарының жұмысшыларын салықтарды есептеу және
төлеу бойынша құжаттарды тексеруге жібермеу немесе басқа да
әрекеттер қолдану
Салық органдары мен олардың жұмысшыларының заңды талаптарын
орындамау
Салық төлеушінің ашқан есеп және басқа да шоттары туралы салық
органдарына хабарламау
Салық төлеушіден салықтардың, айыппұлдардың, өсімпұлдардың сомасын
өндіріп алу жөніндегі салық органдарының инкассолық талаптарын
орындамау;
Заңды тұлғаны, оның филиалын немесе өкілеттілігін заңды мемлекеттік
тіркеуден өткізбей қызмет ету
Кәсіпкерлік қызметті лицензиялық және инвестицилық ережелерді бұза
арқылы жүргізу
Салық органдарының ережелерін қадағаламау
Салық органдарының жұмысшыларын жүргізілген операцияларды тексеруге
жіберуден бас тарту
Ақпарат көзі: Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане, Алматы – 2008,
22-бет
Салықтық заң бұзушылықтар туралы айта отырып, олардың белгілі бір кері
нәтижелермен байланысты екенін ескерген жөн. Мұндай заң бұзушылықтар көп
жағдайда салық төлеушінің бухгалтерлік және салықтық есеп жүйесіне тікелей
байланысты болып келеді. Сол себепті теориялық және практикалық
жетістіктерге сүйене отырып, бухгалтерлік және салықтық есепті жүргізу
тәртібіне түзетулер енгізу қажет.
Айта кету керек, әлемнің көптеген мемлекеттерінде әр уақытта салық
төлеуден жалтару мәселесі көптеп кездеседі. Бұл туралы бұқаралық ақпарат
құралдарының мәліметтері дәлел бола алады. Атап айтар болсақ, шет елдерде
салықтан бас тарту мынадай үш түрге бөлінеді:
заңды – мұндай салықтан жалтарудың мәні заңның әлсіз жерлерін қолдана
отырып салықтық міндеттемелерді барынша азайту құралдары мен әдістерін
қолдану мүмкіндігінің болуына келіп тіреледі;
заңсыз – бұл салықтық міндеттемелерді заңсыз жолдармен төмендету болып
табылады: салық төлеудің мерзімін кешіктіру; салықтық жеңілдіктерді және
преференцияларды заңсыз қолдану; табыстарды жасыру; салық объектісінің
есебін жүргізбеу.
Осыған байланысты дамыған шет елдерде салықтық заңнаманы жетілдіруге
бағытталған шараларға басты көңіл бөлінеді, өйткені дәл осы жағдай салық
төлеушінің салықтан жалтару ықтималдығы мен мүмкіндігіні төмендетеді.
Осыдан келе, біздің жағдайымызда да шет елдердің оң нәтижелі тәжірибесін
қолдану, салық жүйесінің фискалдық сипатын барынша төмендету қажет. Бұл
мәселеде тек мемлекет тарапынан шараларға ғана көңіл бөлмей, қоғамымыздағы
салықтық мәдениетті және этиканы көтеру мәселесін де ескеру керек. [9]
1.2. Салықтық әкімшілік- салықтан жалтаруды реттеудің құралы ретінде
Салықтық тексерулер, салықтық бақылаудың негізгі формасы ретінде,
есептік мәліметтердің нақтылығын анықтау, салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді есептеудің, уақтылы және толық төленуін қамтамасыз ету үшін
қолданылады. Салықтық тексерулерді жүргізумен қатар салық төлеушілердің
салықтық мәдениетін көтеру мақсаты да жүзеге асырылады.
Әрбір салық комитетінде құжаттық тексерулерді жүргізу жөніндегі жоспар
болады және оның тәртібі ҚР Салық кодексімен анықталады.
Салық органдары тексерулер барысында дұрыс шешімдер қабылдау үшін
(соның ішінде салық төлеушілер үшін қолайлы шешімдерді де) үшін қажетті
барлық маңызды жағдайларды анықтаулары тиіс. Салық төлеушілерден іске
қатысы бар барлық құжаттарды қабылдауы, барлық түсініктемелер мен
мәліметтерді жинауы тиіс. Салық төлеуші тексеру барысында іске қатысы бар
деген қандай-да бір құжаттарды тексеру туралы талап қоя алады. Тексеруден
кейінгі құжаттар мен түсініктемелер есепке алынбайды.
Мұндай мәселелердің себебі, әдетте, кәсіпорындардың материалдық
жауапты тұлғаларының және басшыларының жауапкерсіздігі, Қазақстан
Республикасының салықтық заңнамасын төмен деңгейде білуі болып табылады.
Салық органдарының жұмысында салық төлеушінің көрсетілген мекен-жай
бойынша орналаспауы да үлкен мәселелер туындатады. Бұл, ең алдымен, бір
күндік фирмалар пайда болып, аталған мекен-жайда салықтық есепке тұру үшін
ғана орналасады.
Қазіргі кездегі салық органдарының және салық төлеушілердің арасында
салықтық бақылауды жүзеге асыру барысында пайда болатын негізгі
мәселелердің бірі – салықтық тексерулерді жүргізудің тәртібін заң жүзінде
жеткіліксіз регламенттеу болып табылады.
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салықтық тексерулер
құжаттық және рейдтік болып бөлінеді. Өз кезегінде, құжаттық тексерулер
кешенді, тақырыптық және қарсы тексерулер болып бөлінеді (ішкі түрлер).
Кешенді тексеру деп салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің
барлық түрлері бойынша салықтық міндеттемелердің орындалуын тексеруді
айтады.
Кешенді тексерумен салыстырғанда, тақырыптық тексерулер жекелеген
салықтардың түрлеріне немесе басқа да міндетті төлемдердің түрлеріне
қатысты, мысалға, қосылған құн салығына қатысты, жүргізіледі.
Қарсы тексерулер, егер де салық органы тексеру жүргізген кезде салық
төлеушінің салықтық есебіндегі операциялардың дұрыстығын анықтау үшін осы
салық төлеушімен байланысты үшінші тұлғалардан қосымша ақпараттар алудың
қажеттілілігі туындаған жағдайда жүргізіледі. Қарапайым тілмен айтар
болсақ, егер тексеру барысында бір компания қандай-да бір тауарларды екінші
бір компаниядан сатып алғанын айтса, онда салық органдары аталған екінші
компанияда осы операциялардың есепке алынғанын тексеруге құқығы бар. Бұл
жағдайда мәміленің мерзімі, сатып алынған тауарлардың бағасы мен көлемі,
мәміленің жалпы сомасы тексеруге алынады.
Рейдтік тексерулерге келетін болсақ, онда мұндай тексерулерді салық
органдары жекелеген салық төлеушілердің салықтық заңнаманың талаптарын
қадағалауы жөніндегі сұрақтар бойынша жүргізеді, атап айтар болсақ: салық
төлеушінің салық органдарында салықтық тіркеу есебіне тұруы; фискалды жады
бар бақылау-кассалық машиналарды қолданудың дұрыстығын, лицензияның немесе
басқа да рұқсат беруші құжаттардың бар болуын; акциздік тауарларды өндіру,
сақтау және сату ережелерінің қадағалануын; хронометраждық зерттеулерді
жүргізу тәртібін. [10]
Құжаттық тексерулер қандай-да бір жекелеген кәсіпкердің қызметін
тексерумен байланысты болса, рейдтік тексерулер бір мезгілде бірнеше
шаруашылық субъектілеріне қатысты жүргізіледі (мысалға, бір мезгілде бір
көшеде, бір мөлтекауданда орналасқан салық төлеушілерді тексеру, немесе
бірден бірнеше түнгі клубтарды тексеру секілді).
Кешенді салықтық тексерулер жылына бір реттен артық жүргізілмеу керек
деп бекітілсе, тақырыптық тексерулер жарты жылда бір реттен артық
жүргізілмеу керек, және бір ған салық түрі бойынша жүргізіледі. Сонымен
қатар, Салық кодексі жоғарыда аталған тексерулерді жүргізу кезеңдері
жүргізілмейтін жағдайлардың қатаң шектелген тізімін келтіреді, мысалға,
салық төлеушінің мүдделеріне сәйкес оның артық төленген қосылған құн
салығын қайтарып беру жөніндегі арызын тексеру.
Салық кодексіне сәйкес салықтық тексерулерді жүргізу мерзімі осы
тексеруді жүргізу жөніндегі шешім қабылданғаннан күннен бастап 30 күн
шеңберінен аспауы тиіс.
Салықтық тексеру мерзімі біткеннен кейін жоғары тұрған салық органының
тиісті шешімі болмаса, салық төлеуші салық органының лауазымды тұлғаларын
қайта тексеруге жібермеуге құқылы.
Салық кодексі салықтық тексерулерді жүргізу процесінің тәртібін
регламенттейді. Оған сәйкес салықтық тексерудің қатысушылары келесідей
болып табылады: салық органдарының құзіретті тұлғалары және салық
төлеушінің өзі. 18
Қазіргі кездегі салықтық тексерулердің түрлеріне камералық тексерулер
де жатады. Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес камералық
тексерулер салықтық бақылаудың жеке формасы ретінде қарастырылады.
Салық кодексіне сәйкес, камералық тексеру деп салық төлеушінің ұсынған
салықтық есебін және басқа да құжаттарын зерттеу және талдау негізінде
салық органының тікелей жүргізетін тексеруін айтамыз. Камералық тексеру
тікелей салық органының орналасқан жерінде жүзеге асырылады.
Салық органы салық төлеушінің есептік және басқа да құжаттарында
қателіктер тапқан жағдайда салық төлеушіге аталған қателіктерді түзету
туралы ескерту жіберіледі. 19
Құжаттық және камералық тексерулердің салыстырмалы сипаттамалары 2
кестеде берілген.
Кесте 2 – Камералық және құжаттық тексерулердің артықшылықтары мен
кемшіліктері
Тексеру Артықшылықтары Кемшіліктері
түрі
Камералы- салық органының орналасқан - ірі елді-мекендерде тексеруді
қ жеріне қарай ұсынылған жүргізудің қиындығы;
тексеру ақпа-раттар негізінде барлық
бухгал-терлік есептерді және есеп
айырысуларды тексеру;
- үлкен уақыт шығындары және
көптеген салықтық есептеулер;
- салық төлеушінің түрлі - жекелеген есептеулердің
мәлімет-терді салық органдарына анықталмағандығы және
уақы-тында ұсыну тәртібін тексеруқарама-қайшылығы және бастапқы
(ағымды аванстық төлемдер және құжаттар негізінде
басқа да құжаттар). түсініктемелерді қажет етуі.
Құжаттық- алдын-ала құрылған жоспар - көптеген объективті және
тексеру немесе қандай-да бір өзгерістер субъективті факторларға
бойынша тексеру; тәуелділігі;
- есептің жағдайын субъективті - салық жұмысшылары мен
бағалау мүмкіндігі; кәсіпорын басшылары арасындағы
сөз байлаулар;
- есеп жүргізудегі және салықтық
есептеулердегі қателіктерді
болашақта жою мүмкіндігі;
- тексерушінің біліктілігінің
жетіспеушілігі, заңдағы
өзгерістер мен толықтыруларды
білмеуі
- нақты себеп-салдарлы
байла-ныстарды анықтау
- әрі қарай қателіктерді - салықтық заңнаманың жекелеген
болдырмас үшін тексеру актінде ережелерін салық төлеушіге
нақты заң бұзушылықтарды көрсету.түсіндіре алмауы
Ақпарат көзі: Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане, Алматы – 2008, 21-
бет
Салықтық тексерулердің мерзімін бұзумен байланысты қандай-да бір
даулардың орын алмауы үшін заң жүзінде салықтық тексеруді жүргізудің
басталу кезеңі анықталған. Тексеруді бастау мерзімі деп салық төлеушіге
ұсынылған салықтық тексеруді жүргізу туралы бұйрықтың берілген күні
есептеледі.
Сонымен қатар, салықтық тексеруді жүргізбес бұрын салық органдарының
құзіретті тұлғалары салық төлеушіге өздерігің қызметтік куәліктерін
көрсетулері тиіс.
Салық төлеуші салықтық тексеруді жүзеге асырушы тұлғаларды табыстарды
немесе салық салу объектілерін анықтау үшін шаруашылық территориясына
немесе ғимараттар мен қоймаларға жіберуге міндетті болып табылады.
Салықтық тексеру біткеннен кейін салық органының құзіретті тұлғасы
салықтық тексеру актін дайындайды, мұнда Салық кодексінде қарастырылған
қажетті мәліметтер көрсетіледі.
Салықтық тексерудің біткен күні болып салықтық тексерушінің салық
төлеушіге салықтық тексеру актін берген күні есептеледі.
Салықтық тексерудің нәтижесінде ешқандай салықтық заң бұзушылықтар
анықталмаған болса, онда бұл туралы салықтық тексеру актінде тиісті
белгілер жазылады.
Салықтық тексеру актін салықтық тексеруді жүргізген салық органының
құзіретті тұлғаларымен бекітіледі, және салықтық тексерулер мен ескертулер
журналында тіркеледі, номерленеді және салық органының мөрімен бекітіледі.
Салықтық тексеру актінің бір данасы салық төлеушіде қалуы тиіс.
Салықтық әкімшіліктің және салықтық бақылаудың маңызды құралы бола
отырып, салықтық тексерулер көптеген жағдайларда салық органдары мен салық
төлеушілер арасындағы қатынастарда өзара есептесу болып табылады. Дәл осы
салықтық тексерулердің нәтижесінде салық төлеуші тарапынан салықтық
міндеттемелерді орындау барысында ешқандай заң бұзушылықтардың болмағанын
немесе мұндай әрекеттердің болғанын және тиісті санкцияларды қолданудың
қажеттілігі туралы салық органдары қорытынды шығарады. Бірінші жағдайда
әділетті салық төлеуші мемлекет тарапынан өзіндік жылы лебіздерге ие
болады және болашақта салықтық тексеруге негіздердің де аз болатыны анық.
Екінші жағдайда әділетсіз салық төлеуші үшін салықтық тексерулер оның
болашақ қызметінде де жиі орын алуы мүмкін, өйткені салық органдары аталған
субъектінің қызметін жіті бақылауға алатын болады. [11]
2 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ
ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1. Қордай ауданы бойынша жалпы салықтық түсімдерді талдау
Нарықтық экономика жағдайларында түрлі деңгейдегі бюджеттердің табысын
арттыруды және жекелеген шаруашылық субъектілерінің дамуын және жалпы
экономиканың дамуын қамтамасыз ету мәселесі аса маңызды болып табылады.
Кәсіпкерліктің және мемлекеттің дамуына ықпал ету құралдарының ішінде,
маңызды рольді, сөз жоқ, салықтар атқарады. Кез-келген мемлекеттің нарықтық
дамуы экономиканың барлық жақтарын реттеу құралы ретінде салық саясатын
кеңінен қолдануды қажет етеді.
Салық, бұл күндері, қаржы саясатының өзекті бағыттарын жүзеге асыру
мақсатында, жеке және заңды тұлғалардың белсенділігін ынталандыру немесе
шектеу үшін маңызды құрал болып табылады. Кәсіпорындардың және олардың
орналасқан аймақтардың дамуына, бірінші кезекте айтарлықтай әсер ететін,
бұл тікелей салықтар, солардың ішінде табыс салығы болып табылады.
Қордай ауданы әлі күнге дейін Жамбыл облысының жергілікті бюджетін
және Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетін кіріс көздерімен
қамтамасыз етуде өзіндік ролін атқарып келеді. Бұған оның бүкіл Жамбыл
облысы бойынша бюджеттік түсімдердің 27% құрайтыны дәлел бола алады.
Жамбыл облысы Қордай ауданы бойынша салық комитеті жергілікті және
республикалық бюджетке салықтық және басқа да міндетті төлемдердің уақтылы
және толық түсуін қамтамасыз етуді міндет тұтатын мемлекеттік мекеме болып
табылады. Ол мемлекеттік табыстарды қамтамасыз ету саласында мемлекеттік
басқару және бақылау функцияларын жүзеге асыруға құзіретті.
Комитет өз қызметі барысында Қазақстан Республикасының Конституциясын,
нормативтік-құқықтық актілерін және заңдарын, Қазақстан Республикасы
Президентінің және Үкіметінің, Мемлекеттік табыстар Министрлігінің және
басқа да құжаттарды жетекшілікке алады.
Салық әкімшілігінің басты міндеттері мыналар болып табылады:
мемлекеттік бюджетке түсімдерді және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің орындалуын қарастыратын салықтық заңнаманың және басқа да
заңнамалық актілердің негізінде барлық деңгейдегі бюджеттерге салықтардың
толық және уақтылы түсуін қамтамасыз ету;
бюджетке міндетті салықтардың, алымдардың және басқа да төлемдердің
төленбеуімен байланысты, немесе табыстарды жасыру немесе азайту, заңды
немесе жеке тұлғалар тарапынан салық салу объектісін жасыру мақсатындағы
әрекеттерді, салықтарды төлеуден басқаша жалтару жағдайларын анықтау;
аталған жағдайлар бойынша салықтарды өндіріп алу шараларын және мемлекет
алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету;
салық төлеушілерге олардың міндеттерін және құқықтарын уақытында түсіндіру;
салық төлеушілерді салықтық заңнамадағы және салық салу бойынша басқа да
нормативтік-құқықтық актілердегі өзгерістер туралы уақытында хабардар ету.
Өзіне жүктелген жоғарыдағы міндеттерге сәйкес Комитет мынадай негізгі
функцияларды жүзеге асырады:
салықтардың, алымдардың және басқа да бюджетке міндетті төлемдердің түсуін
және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелердің орындалуын
қарастыратын салықтық және басқа да заңнамалық актілердің қадағалануын
бақылау;
салықтардың, алымдардың және басқа да бюджетке міндетті төлемдердің түсуін
және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелердің орындалуын
қарастыратын салықтық және басқа да заңнамалық актілерді бұзу туралы
арыздарды, хабарламаларды және басқа да ақпараттарды тексеру;
салықтардың, алымдардың және басқа да бюджетке міндетті төлемдердің түсуін
және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелердің орындалуын
қарастыратын салықтық және басқа да заңнамалық актілерді қолдану бойынша
салық төлеушілер арасында түсіндірме жұмыстарын жүргізу;
қарама-қайшылықтар актілерін және салық төлеушілердің арыздарын қарастыру,
олардың есебін жүргізу;
заң бұзушылықтарды талдау және бағалау, салықтық заң бұзушылықтар мен
қылмыстардың себептерін және шарттарын жоюға байланысты тиісті кеңестер
беру;
салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді жинау бойынша жұмыстардың
нәтижелері туралы бекітілген тәртіп бойынша есеп ұсыну;
төмен тұрған салық органдарына әдістемелік және практикалық көмек көрсету;
әрбір салық төлеуші бойынша шоттар ашу және жүргізу;
мамандардың біліктілігін арттыру бойынша жұмыстар жүргізу.
Қордай ауданы бойынша салық комитетінің салықтарды және басқа да
бюджетке міндетті төлемдерді жинау бойынша жұмыстарының нәтижесі 3 кестеде
келтірілген.
Кесте 3 – Қордай ауданы бойынша бюджетке салықтар және басқа да төлемдер
бойынша кірістерді талдау, мың теңге
Көрсеткіштер Код 2008 ж. 2009 ж. 2010 ж.
1 2 3 4 5
Жергілікті бюджеттің кірістері
Заңды тұлғалардың табыс салығы1 77936,8 191677,9 194498,2
Әлеуметтік салық 2 116621,2 141479,8 159442,9
Жеке тұлғалардың табыс салығы 3 38465,0 53827,9 55859,8
Кәсіпкерлердің табыс салығы 4 2729,7 1394,5 792,6
Заңды тұлғалардың мүлік салығы5 15163,4 14257,5 13231,6
Жеке тұлғалардың мүлік салығы 6 691,8 655,2 696,6
Жер салығы 8 45492,1 31404,0 39906,1
Заңды тұлғалардың көлік 10 2334,4 3533,7 3811,9
құралдары салығы
Жеке тұлғалардың көлік 11 3325,1 6056,5 5502,0
құралдары салығы
Біртұтас жер салығы 38,7
Акциздер 19 164,8 960,7 1571,3
Жер учаскелерін сатудан түскін23
кірістер
Су үшін төлемдер 26 2190,8 2218,3 1966,1
Жеке тұлғаларды тіркеуден 30 625,9 785,9 232,9
алымдар
Лицензиялық алымдар 31 710,0 595,9 214,8
Заңды тұлғаларды тірекеуден 32 206,9 74,3 20,4
алымдар
Акциондардан алымдар 39 32,4 20,4
ҚР нарықтарында тауар сатқаны 40 1482,9 1401,9 1186,6
үшін алымдар
Жер құқығын сатып алу 76 1138,3 1857,5 1266,9
Мемлекеттік баж 77 1988,3 621,3 773,1
Арендалық төлемдер 78 189,7 359,7 555,7
Қоршаған ортаны ластағаны үшін80 6085,1 9652,7 10336,0
төлемдер
Әкімшілік санкциялар мен 81 - - 1206,8
айыппұлдар
Коммуналдық меншікті 88 3328,3 - -
жекешелендіру
Жергілікті бюджетке салықтық 96 2476,5 2267,7 3100,4
емес төлемдер
Барлығы жергілікті бюджет 323347,0 465115,3 496231,8
бойынша
3 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5
Республикалық бюджеттің кірістері
Заңды тұлғалардың табыс салығы1 77936,9 191678,0 194498,3
Қосылған құн салығы 14 58440,5 84899,5 45682,5
Дивидендтер 70 43,3
Акциздер 19 4731,7 5442,3 5331,9
Паспорт бергені үшін төлемдер 23 3031,7
Жер қойнауын қорғау қоры 28 16640,8 58,4 1303,3
(роялти)
Қоршаған ортаны ластағаны үшін80 6085,1 9652,7 10336,0
төлемдер
Мемлекеттік мүлікті сатудан 83 15,2
түсімдер
Әлеуметтік салық 84 1916,7 32887,6
Салықтық емес түсімдер 95 1888,7 3576,8 608,8
Барлығы Республикалық бюджет 167683,7 328195,3 260807,7
бойынша
ЖАЛПЫ бюджет бойынша 491030,7 793310,6 757039,5
Ақпарат көзі: Қордай ауданы бойынша салық комитетінің есебі
3 кестеден байқайтынымыз, 2010 жылы бюджетке 757 039,5 мың теңге
түскен, яғни бір оперативті жұмысшыға келетін ауыртпалық 31 543,3 мың
теңгеге құраған.
Аталған жылы бюджеттің табыс бөлігінің орындалуы 124,8% құраған, яғни
болжам бойынша салықтық түсімдер мен басқа да төлемдер 635703,0 мың теңге
болса, нақты іс жүзінде 793 145,8 мың теңге бюджетке түскен (республикалық
бюджеттің болжамы 241 61,0 – мың теңге, нақты – 328 138,9 мың теңге,
жергілікті бюджет бойынша болжама 394 342,0 мың теңге, нақты – 465 006,9
мың теңге).
Өткен жылмен салыстырғанда түсімдер 302 115,1 мың теңгеге, немесе 1,6
есе артық, сәйкесінше жергілікті бюджетке түсімдер 141 659,9 мың теңгеге,
немесе 1,4 есе, ал республикалық бюджетке – 160 455,2 мың теңге, немесе 1,9
есе артқан.
2010 жылдын 1 қаңтарындағы есеп бойынша бюджеттің табыстар бөлігінің
жоспардан артық орындалуы аймақтағы ірі кәсіпорындардан түскен салықтардың
есебінен болып отыр. Мысалға, Қаратау Кен АҚ тау кен өндіріс кешені
бойынша 419831,6 мың теңге көлемінде, немесе барлық түсімдердің 52,9%
мөлшерінде кіріс түскен. Қордай энергия кешені бойынша 206 617,4 мың теңге,
немесе барлық түсімдердің мөлшерінде13,4%, ал Алтын Диірмен АҚ бойынша
139912,1 мың теңге, немесе жалпы түсімдердің 17,6% мөлшерінде кірістер
түскен.
Өткен кезеңнің көрсеткіштерімен салыстырғанда корпоративтік табыс
салығы бойынша бюджет кірістерінің өсуі бірінші кезекте жоғарыда аталған үш
компанияның салық салынатын табыстарының өсуі нәтижесінде болып отыр.
Бюджетке түсімдерді талдай отырып, және әрбір салық түрі бойынша
түсімдерді жеке қарастыра отырып, 2008-2010 жылдар ішінде корпоративтік
табыс салығы бойынша түсімдер 7 7936,8 мың теңгеден 194 498,2 мың теңгеге
дейін, жеке табыс салығының 38 465,0 мың теңгеден 5 5859,8 мың теңгеге
дейін ұлғайғанын байқауға болады.
Әлеуметтік салық бойынша түсімдер аталған кезеңде 116 621,2 мың
теңгеден мың 159 442,9 теңгеге дейін, акциздер бойынша бюджеттік табыстар
164,8 мың теңгеден 1 571,3 мың теңгеге дейін артқан. Сонымен қатар, жеке
тұлғалардың мүлік салығы бойынша да салықтық түсімдердің біршама болса да
артқанын (691,8 мың теңгеден 696,0 мың теңгеге дейін) байқауға болады. [22]
2.2. Салықтық заң бұзушылықтарды және салықтан жалтаруды салықтық әкімшілік
арқылы талдау
Салықтық заң бұзушылықтарды және салықтан жалтару жағдайларын бақылау
жұмыстарын Қордай ауданы бойынша Салық комиететінде оның Салықтық аудит
және Салықтарды мәжбүрлеп өндіріп алу бөлімшелері жүзеге асырады.
Салықтық аудит бөлімінің басты міндеттеріне мыналар жатады: салық
комитетіне ұсынылған декларациялардың және есептеулердің дұрыстығын
құжаттық тексеру, салықтардың дұрыс есептелуін, уақтылы және толық төленуін
тексеру, сондай-ақ салықтық қарыздарды өндіріп алу жұмыстары бойынша
Салықтарды мәжбүрлеп өндіріп алу бөлімімен бірігіп жұмыс жасау болып
табылады. Өзінің құрамында бөлім құрылымдық бөлімше құқығында екі секторды
қамтиды: заңды тұлғалар бойынша салықтық аудит секторы және жеке тұлғалар
бойынша салықтық аудит секторы.
Салықтарды мәжбүрлеп өндіріп алу бөлімінің негізгі міндеттері мыналар:
салық төлеушілердің бюджет алдындағы қарыздарын талдау;
салық төлеушілердің және оның дебиторларының шоттарын басқаруға талаптарды
уақытында ұсыну және оны бақылау;
бюджет алдындағы қарызгерлердің банктік шоттарындағы қаражаттардыңы
қозғалысын бақылау;
салықтық заң бұзушылықты тоқтату және жою мақсатында қылмыстық белгісі бар
салықтық заң бұзушылықтар бар салықтық тексерулердің нәтижелері туралы
салық төлеушілердің материалдарын салық полициясына ұсыну;
жойылатын кәсіпорындар бойынша мәліметтер жинау, оларды тиісті шешімдер
қабылдау үшін Салық төлеушілермен жұмыс жасау бойынша бөлімге беру;
тіркеуге тұрмаған және декларацияларды өткізбеген салық төлеушілер бойынша
тиісті материалдар жинау, олар бойынша шаралар қолдану, мәліметтерді қажет
жағдайларда салық полициясына беру. 27
Қордай ауданы бойынша салық төлеушілерді есепке тіреуге алу бойынша
бөлімінің мәліметтері негізінде талдау жұмыстары 4 кестеде берілген. 29
Кесте 4 – Қордай ауданы бойынша 2008-2010 жылдары есепке тұрған салық
төлеушілердің саны
Салық төлеушілер 2008 2009 2010
Заңды тұлғалар 181 230 235
Қожа шаруашылықтары 13 21 30
Куәлік бойынша қызмет ететін 8 16 13
жеке тұлғалар
Патент бойынша қызмет ететін 220 330 344
жеке тұлғалар
БАРЛЫҒЫ 422 576 622
Ақпарат көзі: Қордай ауданы бойынша салық басқармасының есебі
4-кестеден байқағанымыздай, 2010 жылдың 1 қаңтарында Қордай ауданы
бойынша 235 кәсіпорын, соның ішінде 155 коммерциялық заңды тұлға, 29
бюджеттік ұйымдар, 30 филиалдар, 21 қоғамдық бірлестіктер тіркелген. Бұған
қоса есепке кәсіпкерлікпен айналысатын 357 жеке тұлға және ауыл
шаруашылығымен айналысатын 30 қожа шаруашылығы алынған.
Осылайша, соңғы жылдары тіркеуге алынған салық төлеушілердің саны
артып келеді. Бұл жеке кәсіпкерлікпен айналысатын, бірінші кезекте патент
негізінде, жеке тұлғалардың көбеюімен түсіндіріледі. Жалпы 2010 жылдың 1
қаңтарында корпоративтік табыс салығы бойынша 145 кәсіпорын есепке тұрған,
солардың ішінде салық төлеуге тартылғандары 64 кәсіпорын бар.
Есепті 2010 жыл бойына жалпы құжаттық тексеруге 21 кәсіпорын алынған,
олардың салмақ үлесі жалпы салық төлеушілердің 10,2% және салық төлеуге
тартылған кәсіпорындардың 27,3% құраған.
Тексеруге алынған аталған кәсіпорындардың ішінен 10 кәсіпорында
салықтық заң бұзушылықтар анықталып, 4163,3 мың теңге көлемінде
корпоративтік табыс салығы және өсімпұлдар қосылған, соның ішінде 1394,2
мың теңге сома немесе 33,5 % табыс салығы қосылып, 1384,7 мың теңге сомасы
өндіріліп алынған, 246,3 мың теңге өсімпұл қосылып, 9,5 мың теңге өндіріліп
алынған. Тексеру нәтижесінде шегерілген шығындардың сомасы 3607,3 мың
теңгені құраға.
Жағдайды барынша толық көрсету үшін Қордай ауданы бойынша салық
комитетінің мәліметтері негізінде экономика салалары бойынша салық
төлеушілердің саны мен салықтық тексерулердің нәтижелері жөніндегі
сұрақтарға қатысты мысалдар келтірелік.
Ауыл шаруашылығы, аңшылық және орман шаруашылығы. 2009 жылдың 1
қаңтарына есепте барлығы 2 кәсіпорын тіркелген, соның ішінде бір кәсіпорын
салық төлеуге тартылған, тексеру жұмыстары жүргізілген жоқ.
Тау кен өңдеу өнеркәсібі. 2009 жылдың 1 қаңтарына есепте барлығы 10
кәсіпорын тіркелген, соның ішінде 8 кәсіпорын салық төлеуге тартылған.
Солардың ішінде екі кәсіпорында тексеру жүргізіліп (жалпы кәсіпорындардың
20%), екі кәсіпорында да заң бұзушылық жағдайлары анықталған (Шарықтас
ЖШС және Алатау Мрамор ЖШС).
Алатау Мрамор ЖШС тексеру актісі бойынша 339,9 мың теңге қосылған,
соның ішінде 331,0 мың теңге салық, мың теңге 8,9 өсімпұл, барлық қосылған
сома өндіріліп алынған.
Өңдеуші өнеркәсіп. 2010 жылдың 1 қаңтарына есепте барлығы 28
кәсіпорын тіркелген, соның ішінде 24 кәсіпорын салық төлеуге тартылған.
Аталған саладағы алты кәсіпорында салықтық тексерулер жүргізіліп, төрт
кәсіпорында салықтық заң бұзушылық анықталған. Қосылған салықтар 663,8 мың
теңгені, өсімпұлдар 4,2 тыс. мың теңгені, жалпы қосылған сома 668,0 мың
теңгені құраған (Жупар и К ЖШС – 1551,6 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...3
1 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІКТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .5
1.1 Салықтық әкімшіліктің ұғымы, алғы шарттары және
түрлері ... ... ... ... ... 5
1.2 Салықтық әкімшілік салықтан жалтаруды реттеудің құралы
ретінде ... ... .11
2 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ
ЖАҒДАЙЫН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 15
2.1 Қордай ауданы бойынша жалпы салықтық түсімдерді
талдау ... ... ... ... ... 15
2.2 Салықтық заң бұзушылықтарды және салықтан жалтаруды салықтық әкімшілік
арқылы
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..19
2.3 Салықтық әкімшілік мәселесін басқарудың шет елдік тәжірибесін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .26
3 САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІКТІ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
3.1 Экономиканы дамытудағы салықтық-әкімшілік реттеуді жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 30
3.2 Экономиканы дамытудағы салықтық-әкімшілік реттеуді жетілдіру жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .38
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының дербес салық
жүйесінің құрылғанына 20 жылдай болды. Осы уақыт ішінде экономикамыз,
экономикалық қатынастар құрылымы, меншік құрылымы, мемлекет пен салық
төлеушілер арасындағы қарым-қатынастар, тіпті халқымыздың салықтық
мәдениеті де айтарлықтай елеулі өзгерістерге ұшырады. Бір жағынан, мемлекет
салық саясатының мақсаттарын, міндеттерін және функцияларын тереңінен
қарастырды, ал екінші жағынан – көптеген экономикалық қатынастар әлі де
болса қазіргі салықтық заңнамамен қамтылмай, бір мәселелер өз шешімін таба
алмай келеді. Жаңа салық кодексі де бір жылдан астам өзінің міндетін
атқарып келеді.
Дегенмен де, біз қазір өз дамуымыздың жаңа, өркениетті сатысында
келеміз. Біз алдымызға экономикалық жоғары дамыған елдердің экономикалық-
қаржылық жүйесінің принциптері мен тәжірибесін қойып отырмыз. Кеңес
дәуіріндегі салық жүйесінің элементтерінен толықтай арылып, негізгі
салықтық ұғымдар мен категориялардың нақты анықтамасын, барлық салық
субъектілері арасындағы қарым-қатынастарды регламенттеуді қазіргі нарық
талаптарына сай орната білдік.
Біріншіден, салықтармен және бюджетке міндетті басқа да төлемдермен
байланысты барлық сұрақ бір құжатқа біріктіріліп, осы құжатпен реттеледі –
бұл салық кодексі.
Екіншіден, салықтық заңнаманың негізгі нормалары нақты анықталған. Бұл
қосарланған салық салу мүмкіндігін барынша жоққа шығаруға себеп бола алады.
Алайда, кез-келген жүйе өз кемшіліктеріне ие. Сол секілді, Қазақстан
Республикасының қазіргі салық жүйесіне тән кемшіліктер де жоқ емес. Бұл ең
алдымен, экономикамыздың түрлі салалары мен буындары арасындағы салықтық
ауыртпалықты теңестірумен байланысты мәселе болып отыр. Қазіргі кезде
салықтардың ең ауыртпалығы сауда мен қызмет көрсету саласындағы
кәсіпорындарының мойнына түсіп отыр (мұнда материалдық шығындардың және
негізгі құралдарды пайдаланудың үлесі төмен). Осындай жағдай әлеуметтік
салаларда да көрініс табады – үлкен көлемдегі коммуналдық шығындар,
ғимараттар, жер учаскелері, персонал саны, олардың еңбекақысы дегендей.
Сонымен қатар жекелеген салалардың өркендеуін де қамтамасыз ету мәселесі
кесе-көлденең тұр – ауыл шаруашылығы, шағын бизнес, әлеуметтік сала.
Салықтық ауыртпалықтың деңгейі – бұл ең басты мәселе. Осы орайда
кәсіпорындар мен кәсіпкерлерді салықтық ауыртпалықтан құтылу мәселелері
оларды салықтарды төлеуден жалтаруға мәжбүрлесе, екінші жағынан
мемлекетіміздің бюджетінің қаражаттармен толық қамтамасыз етілуін міндет
едеп тұтатын салық органдары мұндай салықтық заң бұзушылықтарды болдырмауға
және бақылауға, салық төлеушілерге жазалау шараларын қолдануға итермелейді.
Экономикамыздың дамуына белгілі бір кедергісін тигізіп отырған осы бір
қарама-қайшылықты жою – міне мемлекетіміздің салық саясатында ұстанатын
басты бағыты міне осы болуы тиіс деп ойлаймын. Бұл тек біздің қоғамымызда
ғана емес, барлық елдерде, тіпті дамыған шет мемлекеттерде де өзекті мәселе
болып табылады. Алайда, ол мемлекеттерде мұндай әрекеттердің болмауына
заңнамалық тұрғыдан да, кәсіпорындар тарапынан да біраз тәжірибе
жинақталған, ал біз осы тәжірибені өз практикамызда қолдана білу керекпіз.
Жұмыстың мақсаты және міндеттері. Жұмыстың мақсаты – салықтық
әкімшілік арқылы заң бұзушылықтың және салық төлеуден жалтарудың
мәселелерін шеше отырып, экономикамызды дамытуға өз үлесін қосу болып
табылады. Осы мақсат жұмыстың мынадай міндеттерін анықтап береді:
Салықтық әкімшіліктің экономикалық-құқықтық негіздерін қарастыру;
салықтан жалтару жолдары мен себептерін, салықтарды өндіріп алу шараларын
талдау; салықтан жалтару мәселелерін шешудің шет елдік тәжірибесін зерттеу;
салықтық әкімшілік мәселелерін шешудің тиімді жолдарын қарастыру және
іздестіру.
Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Бөлімдердің атауы, құрылымы және мазмұны
жұмыстың тақырыбына, мақсатына және міндеттеріне сәйкес келеді.
Бірінші тарауда Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесінің
жалпы сипаттамасы, ондағы салықтық әкімшіліктің мазмұны және салықтық
әкімшілік шаралары қарастырылған.
Екінші тарауда салықтық әкімшілік мәселелерінің қазіргі жағдайын
талдау жүзеге асырылады. Талдау жұмыстары Жамбыл облысы, Қордай ауданы
бойынша Салық комитетінің 2008-2010 жылғы мәліметтері негізінде жүргізілді.
Үшінші тарауда салықтық заң бұзушылықтар мен салық төлеуден жалтаруды
болдырмаудың қазіргі кездегі мәселелеріне, экономиканы дамытудағы (салық
төлеушілерді) салықтық-әкімшілік реттеу шараларына көңіл бөлетін боламыз.
1 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІКТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ- ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Салықтық әкімшіліктің ұғымы, алғы шарттары және түрлері
Баршаға белгілі, салық жалпыға міндетті сипатқа ие. Кез-келген қоғаның
әлеуметтік-экономикалық дамуы салықтардың мынадай қоғамдық мүдделерді
қамтамасыз етуімен байланысты:
халықты әлеуметтік қамтамасыз ету;
мемлекеттік қауіпсіздік қабілетін қамтамасыз ету;
ірі ауқымдағы ғылыми зерттеулерді жүргізу;
төтенше, күтпеген оқиғалар үшін жалпы мемлекеттік резервтер құру;
Қазақстан-2030 және басқа да стратегиялық бағдарламалардың орындалуын
қамтамасыз ету.
Мұндай мемлекеттік шаралар үшін азаматтардың төлеуге дайын болуын
қамтамасыз ету үшін мемлекеттің түрлі бағдарламаларын және әрекеттерін
жүзеге асыруға кеткен ресурстар туралы ақпараттарға еркін қол жеткізу
құқығын енгізу қажет. Сонымен қатар бұл халықта салықтық мәдениетті оятуға
септігін тигізеді.
Қазақстанның салық жүйесі кәсіпкерлікті дамытуға қабілеті жететіндей
тиімді ұйымдастырылуы тиіс. Кәсіпкерлік мемлекеттің стратегиялық бағыттарын
жүзеге асырудың негізгі құралдарының бірі болып табылады. Кәсіпкерлікті
қолдау елімізде мемлекеттің дамуының өзекті бағыттарының бірі ретінде
анықталған.
Салық жүйесі тұрақты болуы тиіс. Салықтық заңнамаға үнемі өзгерістер
мен толықтырулар енгізу, салықтық қатынастардың субъектілерінің
реніштері, бюджеттік жетіспеушілік мәселелері қазіргі салық жүйесінің
қоғамымыздың экономикалық және саяси дамуын және қоғам санасының деңгейін
толық көлемде көрсете алмайды.
Демек, салық салудың қолайлы нәтижелерін қамтамасыз ету – күрделі
мәселе, оның шешілуі негізінен объективті және субъективті факторларға
байланысты. Осыдан келіп шығатын салықтық заңнаманы бұзушылықтардың және
салықтан жалтару әрекеттерінің де объективті және субъективті себептері
бар. Сонымен қатар, мемлекет үшін субъективті болып табылатын себептер
кәсіпкерлер үшін мейлінше объективті болып табылады. Салық салу кәсіперлер
мен халықтың экономикалық және саяси санасының шынайы бейнесі болып
табылады.
Еліміздің экономикасында белсенді жүргізіліп жатқан өзгерістері
кезінде салық жүйесіні өзіндік үлгісі қалыптасып үлгерді. Сонда-да, қазіргі
салықтық реттеуден тек мемлекет пен бюджеттің мүдделерін ғана емес, сонымен
қатар салық төлеушілердің де мүдделерін ескеретін көзқарас талап етілуде.
Дәл осы кәсіпкерлік қызметтің субъектілер салықтық қатынастардың
жеткіліксіз реттелгендігімен байланысты мәселелердің ауыртпалығын өз
мойнымен көтереді. Экономиканың даму деңгейіне сәйкес салық жүйесінің жаңа,
осы даму кезеңдеріне сәйкес мәселелері қалыптасып келеді.
Салық жүйесінің және салықтық заңнаманың көзге көрінетін
жетістіктеріне қарамастан, бірқатар сұрақтар әлі де болса жан-жақты,
мемлекет деңгейінде қарастыруды қажет етеді. Атап айтар болсақ, салық салу
базасын анықтау үшін шығындарды анықтау, табыстар мен шығындардың есебін
жүргізу секілді сұрақтар әлі күнге дейін өз шешімін таба алмай келе жатыр.
Салықтан жалтаруды реттеу үшін міндетті түрде салықтық әкімшілік
қажет.
Салықтық әкімшілендіруді жетілдіру процесі бұл бір жағынан салық
бақылауының құралдарын жетілдіруге және оңтайландыруға, екінші жағынан
салық төлеушілерді мемлекетпен тиімді өзара іс-қимыл жасауға
белсенділендіру және қозғауға бағытталған кешенді және үздіксіз қызмет.
Сонымен бірге Қазақстан салық-төлеушілерінің қауымдастығының өкілдері салық
төлеушілер өз қызметі барысында кездесетін салықтық әкімшілендірудегі
проблемалы сәттерді, атап айтқанда салық қызметін көрсету, салық
тексерулерін жүргізу және де басқаларын айтып өтті. Бұл ретте салықтық
әкімшілендірудің рөлі жаңа Салық кодексінің қабылдануымен арта түспек.
Қазақстан Республикасы салық төлеушілерінің мемлекеттік тізіліміне
салық төлеушілер туралы мәліметтер енгізу. Мемлекеттік тіркеуден өту
кезінде салық төлеушіге салық төлеушінің тіркеу нөмірі беріледі – салық пен
бюджетке басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлері бойынша бірыңғай
нөмір беріледі.Салықтық есептілік салық төлеушілермен салық органдарына
салық агенттеріне ұсынатын салық салу объектілері мен салық салумен
байланысты объектілері, сондай-ақ, салықтық міндеттемелер есептеулері мен
салықтық және бюджетке басқа да міндетті төлемдерді есептеу және төлеумен
байланысты басқа да мәліметтер туралы мәліметі бар құжаттама болып келеді.
Ақпараттық жүйе – салық төлеушілер мен салық агенттерінің салықтық
есептілікті ҚР ҚМ СК-нің бағдарламалық өнімдері арқылы электронды түрде
ұсынуға құқықтары бар. СГДС қатысушысы ретінде тіркелу және салықтық
есептілікті электронды түрде ұсыну үшін Салық органына Салық органымен
электронды құжат алмасу туралы өтініш ұсыну қажет.Камералы бақылау – салық
төлеушілермен ұсынылған салықтық есептілік пен басқа да құжаттарды зерттеу
және талдау негізінде тікелей салық органымен жүргізілетін бақылау.
Салықтық есептілікте қателіктер, салықтық есептіліктегі мәліметтер арасында
қайшылықтар табылған кезде, сондай-ақ, шағын бизнес субъектілері үшін
қарастырылған шарттарды асыру кезінде жіберілген қателерді өз бетінше жою
үшін, сондай-ақ, салық салудың жалпыға белгіленген тәртібіне көшу туралы
салық төлеушіге хабарландыру жіберіледі,Салық пен есептілікті есептеу салық
органымен жүзеге асырылады. Салықтық есептілік жасау және ұсыну, салықтың
және бюджетке басқа да міндетті төлемдердің есептелген сомасын төлеу
бойынша салықтық міндеттемелерді орындауды салық төлеуші салық заңнамасымен
белгіленген тәртіп пен мерзімде өз бетінше орындайды,Салықты күштеп өндіру
салықтық қарызды төлемеген немесе толығымен төлемеген жағдайда салық
органымен жүргізіледі. Салықтық қарызды күштеп өндіру келесі тәртіпте
жүргізіледі:
- банктік шоттардағы ақша есебінен;
- қолма қол ақша есебінен;
- қарыздар шотынан;
- басшылыққа алынған мүлікті сату есебінен;
- жарияланған акцияларды күштеп шығару
Салықтық тексерулер тек қана салық қызметі органдарымен жүзеге
асырылады. Салықтық тексерулер келесі түрлерге ажыратылады:
- құжаттық тексеру;
- рейдтік тексеру;
- хронометражды зерттеу.
Салықтық тексерулерді жүргізу белгілі бір мерзімділікпен жүзеге
асырылады және ол салық төлеушінің қызметін тоқтатпауы қажет.Салықтық
шағымдар салық төлеушілерге жоғарғы салық органдарына салықтық
тексерулер актісі бойынша шағым жасауға мүмкіндік береді. Салық
төлеушінің сотқа шағымдануы салықтық тексеру актісі бойынша шағым
берілген өтініштің орындалуын тоқтата тұрады. ФЖ-мен БКМ-ні қолдану ақша
есептерін қолма қол ақша арқылы жүргізетін салық төлеушілер үшін
міндетті болып табылады. Салық органдары ФЖ-мен БКМ-ні қолдануды
бақылайды және салықтық тексерулер жүргізу кезінде БКМ жадысының
фискальды блоктарындағы мәліметтерді пайдаланады.Есептеулердің
дұрыстығы, төлемдердің толықтығы мен салық және бюджетке басқа да
міндетті төлемдердің өз уақытында есептелуі мәселелері бойынша өкілетті
органдар мен жергілікті атқарушы органдарды бақылауды салық қызметінің
бақылау органдары жүзеге асырады.Салық төлеушілердің мониторингі салық
төлеушілердің нақты салық салынатын базасын анықтау мен тауарлардың
(жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнын қалыптастырудың негізділігіне талдау
жүргізу, Қазақстан Республикасының қаржы, валюталық заңнамасы мен
қолданылатын нарықтық бағаны сақтау мақсатында салық төлеушілердің
қаржы-шаруашылық қызметін бақылау жүйесін қолдану арқылы жүзеге
асырылады.Салық қызметін тегін қызмет көрсету, салық төлеушілер құқығын
сақтау және мәліметтерді сақтау, құжаттардың өз уақытында дайындалуы мен
дұрыстығы принципінде салық органдары ұсынады. Шағымдардың электронды
кітабы мен сенім телефоны қоғам сенімділігін қамтамасыз ету, салықтық
және басқа да заңнаманы орындау кезінде азаматтардың, ұйымның және
мемлекеттің заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында, сондай-ақ,
салық қызметі органдарының қызметкерлерімен жасалынған лауазымдық және
жемқорлықты заң бұзушылықты әшкерелеу үшін қызмет етеді [8].
ҚР ҚМ Салық комитеті әзірленіп жатқан алдағы кезеңде Салықтық
әкімшілендіруді дамыту бағдарламасының жобасының негізгі бағыттарын
ұсынды және ҚР Электрондық Үкімет, сондай-ақ Портал және Салық төлеуші
кабинеті шлюзі арқылы салық органдарының салық есептілігін қабылдау және
өңдеуі, электрондық қызмет көрсетуінің жаңа қызметтерін көрсетті.
Тікелей байланыс қасиеті салықтың әкімшілік тәжірибесінде
қолданылады. Кері байланыс шешімдерді жасау үшін негіз болады, біріншіден,
экономикалық ресурстардың тиімді қолдануды қамтамасыз ету бөлігіндегі жалпы
экономикалық мағынада, екіншіден, салық органдарының )бақылау
субъектісінің) іс-әрекетін жасарту бөлігіндегі ұйымдастырушылық бағытта.
Экономикалық және құқықтық әдебиеттерде мәнін тек қана салық
заңдылығын сақтаумен, салықтардың дұрыс есептелуімен және олардың уақытылы
төлеуімен шектейтін салықтық сақтау компаниясы кең таралған. Салық
органдары іс-әрекетінің бұл функционалдық бағыттарының маңыздылығын
мойындай отырып, бақылаудың мәнін тек қана заңдылықты қамтамасыз ету
әдісіне үйлестіруге болмайтынын атап өту қажет, өйткені мұндай жағдайда
оның белсенді экономикалық бағыттылығы шектеледі. Салықтық органдары енжар
бақылаушы ролімен шектелмейді, олар экономика жағынан перспективасыз
кәсіпорындарды жоюдың инницаторлары болуы мүмкін.
Салықтық бақылау процесінде, әдетте, қаржы-шаруашылық іс-әрекетінің
тек қана сандық нәтижелері ғана бағаланбайды, сонымен бірге заңдылығы,
мақсаттылығы, сапасы және де экономикалық салықтың потенциалын жоғарлату
үшін негіз ретінде төлеушінің қаржылық тұрақтылығы бағаланады.
Салықтық бақылау органдарының лауазымды тұлғаларымен салық
төлеушіліерді және салық салу объектілерін есепке алу, салықтық тексерулер,
салық төлеушілерге сұрақ қою, есеп пен есеп беру мәліметтерін тексеру,
салық салынуға )штат) тиісті объектіліерді немесе табыс алу үшін
қолданылатын объектілерді айқындау үшін үй-жайларды және территорияларды
қарау арқылы жүргізіледі.
Бақылау- салық органдары жұмысының негізгі мазмұны ретінде олардың
іс-әрекетінің кез-келген бағытын қамтиды. Бұл салықтық бақылаудың
тактикалық мақсаттары мен міндеттерінің көптүрлілігінің алдын алады. Оларға
жататындар:
1. Салықтық заңдылықтарды сақтау
2. Салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің дұрыс есептелуін
тексеру.
3. Салық салатын объектілердің бухгалтерлік есебінің қойылу және
жүргізілу сапасын тексеру.
4. Төленуге тиісті салық сомаларының бюджетке уақытылы және толық
өткізілуін қамтамасыз ету.
5. Салықтар бойынша заңды бұзушыларға қаржылық және әкімшілік
сөгістерді үстеме қою.
6. Салықтық құқықтық бұзулардың алдын алу.
Салықтық бақылауға келесі кезеңдер кіреді:
1. Салық төлеушілерді тіркеу және есепке алу;
2. Салықтық есеп берулерді қабылдау;
3. Камералды тексерулерді жүзеге асыру;
4. Төленуге тиісті төлемдерді есептеу;
5. Есептелінген сомалардың уақытылы төленуін бақылау;
6. Құжаттық тексерулерді жүргізу;
7. Тексеру материалдарын өткізуді және есептелген қаржылық сөгістер мен
әкімшілік айыппұлдардың төленуін бақылау.
Салық органдарына міндетті сипаттағы салық төлемдерін есептеу мен
төлеуге байланысты құжаттарды ұсынудан бас тартқан жағдайда белгіленген
формадағы жазылымдар негізінде кәсіпорындардың, мекемелердің және
азаматтардың банктердегі және басқа да қаржы-несие мекемелеріндегі есеп
айырысу және басқа да шоттары бойынша қаржылық операциялары тоқтатылуы
мүмкін. Салық қызмет органдары өз өкіметтерін жүзеге асыру кезінде
орналасқан жеріне қарамастан кез-келген өндірістік, қоймалық, саудалық үй-
жайларды тексеруге құқығы бар.
Сондай-ақ, қалыптасқан салық жүйесіне қарсылық білдіру әкімшілік заң
бұзушылық деп саналады. Өз кезегінде, Қазақстан Республикасының басқа да
заңнамаларында мұндай заңға қарсы әрекеттер үшін әкімшілік және қылмыстық
жауапкершіліктер қарастырылады. Жауапкершілік жүктелетін әкімшілік заң
бұзушылықтардың тізімі 1 кестеде берілген.
Кесте 1 – Қазақстандағы әкімшілік салықтық заң бұзушылықтар
№ Заң бұзушылық түрлері
Салықтық есепке тұру мерзімін бұзу
Салық салу объектісінің есебін жүргізбеу немесе оның есебін заң бұзу
арқылы жүргізу
Салық салу объектілерін жасыру
Салықтық декларацияны уақытында немесе мүлдем ұсынбау немесе
салықтық декларацияға бұрмаланған мәліметтерді енгізу
Салықтарды және басқа да міндетті төлемдерді дұрыс есептемеу
Заңды және жеке тұлғалардың табыстарынан табыс салығын дұрыс ұстамау
Салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің бюджетке уақтылы
немесе толық төленбеуі
Салық қызметі органдарының жұмысшыларын салықтарды есептеу және
төлеу бойынша құжаттарды тексеруге жібермеу немесе басқа да
әрекеттер қолдану
Салық органдары мен олардың жұмысшыларының заңды талаптарын
орындамау
Салық төлеушінің ашқан есеп және басқа да шоттары туралы салық
органдарына хабарламау
Салық төлеушіден салықтардың, айыппұлдардың, өсімпұлдардың сомасын
өндіріп алу жөніндегі салық органдарының инкассолық талаптарын
орындамау;
Заңды тұлғаны, оның филиалын немесе өкілеттілігін заңды мемлекеттік
тіркеуден өткізбей қызмет ету
Кәсіпкерлік қызметті лицензиялық және инвестицилық ережелерді бұза
арқылы жүргізу
Салық органдарының ережелерін қадағаламау
Салық органдарының жұмысшыларын жүргізілген операцияларды тексеруге
жіберуден бас тарту
Ақпарат көзі: Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане, Алматы – 2008,
22-бет
Салықтық заң бұзушылықтар туралы айта отырып, олардың белгілі бір кері
нәтижелермен байланысты екенін ескерген жөн. Мұндай заң бұзушылықтар көп
жағдайда салық төлеушінің бухгалтерлік және салықтық есеп жүйесіне тікелей
байланысты болып келеді. Сол себепті теориялық және практикалық
жетістіктерге сүйене отырып, бухгалтерлік және салықтық есепті жүргізу
тәртібіне түзетулер енгізу қажет.
Айта кету керек, әлемнің көптеген мемлекеттерінде әр уақытта салық
төлеуден жалтару мәселесі көптеп кездеседі. Бұл туралы бұқаралық ақпарат
құралдарының мәліметтері дәлел бола алады. Атап айтар болсақ, шет елдерде
салықтан бас тарту мынадай үш түрге бөлінеді:
заңды – мұндай салықтан жалтарудың мәні заңның әлсіз жерлерін қолдана
отырып салықтық міндеттемелерді барынша азайту құралдары мен әдістерін
қолдану мүмкіндігінің болуына келіп тіреледі;
заңсыз – бұл салықтық міндеттемелерді заңсыз жолдармен төмендету болып
табылады: салық төлеудің мерзімін кешіктіру; салықтық жеңілдіктерді және
преференцияларды заңсыз қолдану; табыстарды жасыру; салық объектісінің
есебін жүргізбеу.
Осыған байланысты дамыған шет елдерде салықтық заңнаманы жетілдіруге
бағытталған шараларға басты көңіл бөлінеді, өйткені дәл осы жағдай салық
төлеушінің салықтан жалтару ықтималдығы мен мүмкіндігіні төмендетеді.
Осыдан келе, біздің жағдайымызда да шет елдердің оң нәтижелі тәжірибесін
қолдану, салық жүйесінің фискалдық сипатын барынша төмендету қажет. Бұл
мәселеде тек мемлекет тарапынан шараларға ғана көңіл бөлмей, қоғамымыздағы
салықтық мәдениетті және этиканы көтеру мәселесін де ескеру керек. [9]
1.2. Салықтық әкімшілік- салықтан жалтаруды реттеудің құралы ретінде
Салықтық тексерулер, салықтық бақылаудың негізгі формасы ретінде,
есептік мәліметтердің нақтылығын анықтау, салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді есептеудің, уақтылы және толық төленуін қамтамасыз ету үшін
қолданылады. Салықтық тексерулерді жүргізумен қатар салық төлеушілердің
салықтық мәдениетін көтеру мақсаты да жүзеге асырылады.
Әрбір салық комитетінде құжаттық тексерулерді жүргізу жөніндегі жоспар
болады және оның тәртібі ҚР Салық кодексімен анықталады.
Салық органдары тексерулер барысында дұрыс шешімдер қабылдау үшін
(соның ішінде салық төлеушілер үшін қолайлы шешімдерді де) үшін қажетті
барлық маңызды жағдайларды анықтаулары тиіс. Салық төлеушілерден іске
қатысы бар барлық құжаттарды қабылдауы, барлық түсініктемелер мен
мәліметтерді жинауы тиіс. Салық төлеуші тексеру барысында іске қатысы бар
деген қандай-да бір құжаттарды тексеру туралы талап қоя алады. Тексеруден
кейінгі құжаттар мен түсініктемелер есепке алынбайды.
Мұндай мәселелердің себебі, әдетте, кәсіпорындардың материалдық
жауапты тұлғаларының және басшыларының жауапкерсіздігі, Қазақстан
Республикасының салықтық заңнамасын төмен деңгейде білуі болып табылады.
Салық органдарының жұмысында салық төлеушінің көрсетілген мекен-жай
бойынша орналаспауы да үлкен мәселелер туындатады. Бұл, ең алдымен, бір
күндік фирмалар пайда болып, аталған мекен-жайда салықтық есепке тұру үшін
ғана орналасады.
Қазіргі кездегі салық органдарының және салық төлеушілердің арасында
салықтық бақылауды жүзеге асыру барысында пайда болатын негізгі
мәселелердің бірі – салықтық тексерулерді жүргізудің тәртібін заң жүзінде
жеткіліксіз регламенттеу болып табылады.
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес салықтық тексерулер
құжаттық және рейдтік болып бөлінеді. Өз кезегінде, құжаттық тексерулер
кешенді, тақырыптық және қарсы тексерулер болып бөлінеді (ішкі түрлер).
Кешенді тексеру деп салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің
барлық түрлері бойынша салықтық міндеттемелердің орындалуын тексеруді
айтады.
Кешенді тексерумен салыстырғанда, тақырыптық тексерулер жекелеген
салықтардың түрлеріне немесе басқа да міндетті төлемдердің түрлеріне
қатысты, мысалға, қосылған құн салығына қатысты, жүргізіледі.
Қарсы тексерулер, егер де салық органы тексеру жүргізген кезде салық
төлеушінің салықтық есебіндегі операциялардың дұрыстығын анықтау үшін осы
салық төлеушімен байланысты үшінші тұлғалардан қосымша ақпараттар алудың
қажеттілілігі туындаған жағдайда жүргізіледі. Қарапайым тілмен айтар
болсақ, егер тексеру барысында бір компания қандай-да бір тауарларды екінші
бір компаниядан сатып алғанын айтса, онда салық органдары аталған екінші
компанияда осы операциялардың есепке алынғанын тексеруге құқығы бар. Бұл
жағдайда мәміленің мерзімі, сатып алынған тауарлардың бағасы мен көлемі,
мәміленің жалпы сомасы тексеруге алынады.
Рейдтік тексерулерге келетін болсақ, онда мұндай тексерулерді салық
органдары жекелеген салық төлеушілердің салықтық заңнаманың талаптарын
қадағалауы жөніндегі сұрақтар бойынша жүргізеді, атап айтар болсақ: салық
төлеушінің салық органдарында салықтық тіркеу есебіне тұруы; фискалды жады
бар бақылау-кассалық машиналарды қолданудың дұрыстығын, лицензияның немесе
басқа да рұқсат беруші құжаттардың бар болуын; акциздік тауарларды өндіру,
сақтау және сату ережелерінің қадағалануын; хронометраждық зерттеулерді
жүргізу тәртібін. [10]
Құжаттық тексерулер қандай-да бір жекелеген кәсіпкердің қызметін
тексерумен байланысты болса, рейдтік тексерулер бір мезгілде бірнеше
шаруашылық субъектілеріне қатысты жүргізіледі (мысалға, бір мезгілде бір
көшеде, бір мөлтекауданда орналасқан салық төлеушілерді тексеру, немесе
бірден бірнеше түнгі клубтарды тексеру секілді).
Кешенді салықтық тексерулер жылына бір реттен артық жүргізілмеу керек
деп бекітілсе, тақырыптық тексерулер жарты жылда бір реттен артық
жүргізілмеу керек, және бір ған салық түрі бойынша жүргізіледі. Сонымен
қатар, Салық кодексі жоғарыда аталған тексерулерді жүргізу кезеңдері
жүргізілмейтін жағдайлардың қатаң шектелген тізімін келтіреді, мысалға,
салық төлеушінің мүдделеріне сәйкес оның артық төленген қосылған құн
салығын қайтарып беру жөніндегі арызын тексеру.
Салық кодексіне сәйкес салықтық тексерулерді жүргізу мерзімі осы
тексеруді жүргізу жөніндегі шешім қабылданғаннан күннен бастап 30 күн
шеңберінен аспауы тиіс.
Салықтық тексеру мерзімі біткеннен кейін жоғары тұрған салық органының
тиісті шешімі болмаса, салық төлеуші салық органының лауазымды тұлғаларын
қайта тексеруге жібермеуге құқылы.
Салық кодексі салықтық тексерулерді жүргізу процесінің тәртібін
регламенттейді. Оған сәйкес салықтық тексерудің қатысушылары келесідей
болып табылады: салық органдарының құзіретті тұлғалары және салық
төлеушінің өзі. 18
Қазіргі кездегі салықтық тексерулердің түрлеріне камералық тексерулер
де жатады. Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес камералық
тексерулер салықтық бақылаудың жеке формасы ретінде қарастырылады.
Салық кодексіне сәйкес, камералық тексеру деп салық төлеушінің ұсынған
салықтық есебін және басқа да құжаттарын зерттеу және талдау негізінде
салық органының тікелей жүргізетін тексеруін айтамыз. Камералық тексеру
тікелей салық органының орналасқан жерінде жүзеге асырылады.
Салық органы салық төлеушінің есептік және басқа да құжаттарында
қателіктер тапқан жағдайда салық төлеушіге аталған қателіктерді түзету
туралы ескерту жіберіледі. 19
Құжаттық және камералық тексерулердің салыстырмалы сипаттамалары 2
кестеде берілген.
Кесте 2 – Камералық және құжаттық тексерулердің артықшылықтары мен
кемшіліктері
Тексеру Артықшылықтары Кемшіліктері
түрі
Камералы- салық органының орналасқан - ірі елді-мекендерде тексеруді
қ жеріне қарай ұсынылған жүргізудің қиындығы;
тексеру ақпа-раттар негізінде барлық
бухгал-терлік есептерді және есеп
айырысуларды тексеру;
- үлкен уақыт шығындары және
көптеген салықтық есептеулер;
- салық төлеушінің түрлі - жекелеген есептеулердің
мәлімет-терді салық органдарына анықталмағандығы және
уақы-тында ұсыну тәртібін тексеруқарама-қайшылығы және бастапқы
(ағымды аванстық төлемдер және құжаттар негізінде
басқа да құжаттар). түсініктемелерді қажет етуі.
Құжаттық- алдын-ала құрылған жоспар - көптеген объективті және
тексеру немесе қандай-да бір өзгерістер субъективті факторларға
бойынша тексеру; тәуелділігі;
- есептің жағдайын субъективті - салық жұмысшылары мен
бағалау мүмкіндігі; кәсіпорын басшылары арасындағы
сөз байлаулар;
- есеп жүргізудегі және салықтық
есептеулердегі қателіктерді
болашақта жою мүмкіндігі;
- тексерушінің біліктілігінің
жетіспеушілігі, заңдағы
өзгерістер мен толықтыруларды
білмеуі
- нақты себеп-салдарлы
байла-ныстарды анықтау
- әрі қарай қателіктерді - салықтық заңнаманың жекелеген
болдырмас үшін тексеру актінде ережелерін салық төлеушіге
нақты заң бұзушылықтарды көрсету.түсіндіре алмауы
Ақпарат көзі: Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане, Алматы – 2008, 21-
бет
Салықтық тексерулердің мерзімін бұзумен байланысты қандай-да бір
даулардың орын алмауы үшін заң жүзінде салықтық тексеруді жүргізудің
басталу кезеңі анықталған. Тексеруді бастау мерзімі деп салық төлеушіге
ұсынылған салықтық тексеруді жүргізу туралы бұйрықтың берілген күні
есептеледі.
Сонымен қатар, салықтық тексеруді жүргізбес бұрын салық органдарының
құзіретті тұлғалары салық төлеушіге өздерігің қызметтік куәліктерін
көрсетулері тиіс.
Салық төлеуші салықтық тексеруді жүзеге асырушы тұлғаларды табыстарды
немесе салық салу объектілерін анықтау үшін шаруашылық территориясына
немесе ғимараттар мен қоймаларға жіберуге міндетті болып табылады.
Салықтық тексеру біткеннен кейін салық органының құзіретті тұлғасы
салықтық тексеру актін дайындайды, мұнда Салық кодексінде қарастырылған
қажетті мәліметтер көрсетіледі.
Салықтық тексерудің біткен күні болып салықтық тексерушінің салық
төлеушіге салықтық тексеру актін берген күні есептеледі.
Салықтық тексерудің нәтижесінде ешқандай салықтық заң бұзушылықтар
анықталмаған болса, онда бұл туралы салықтық тексеру актінде тиісті
белгілер жазылады.
Салықтық тексеру актін салықтық тексеруді жүргізген салық органының
құзіретті тұлғаларымен бекітіледі, және салықтық тексерулер мен ескертулер
журналында тіркеледі, номерленеді және салық органының мөрімен бекітіледі.
Салықтық тексеру актінің бір данасы салық төлеушіде қалуы тиіс.
Салықтық әкімшіліктің және салықтық бақылаудың маңызды құралы бола
отырып, салықтық тексерулер көптеген жағдайларда салық органдары мен салық
төлеушілер арасындағы қатынастарда өзара есептесу болып табылады. Дәл осы
салықтық тексерулердің нәтижесінде салық төлеуші тарапынан салықтық
міндеттемелерді орындау барысында ешқандай заң бұзушылықтардың болмағанын
немесе мұндай әрекеттердің болғанын және тиісті санкцияларды қолданудың
қажеттілігі туралы салық органдары қорытынды шығарады. Бірінші жағдайда
әділетті салық төлеуші мемлекет тарапынан өзіндік жылы лебіздерге ие
болады және болашақта салықтық тексеруге негіздердің де аз болатыны анық.
Екінші жағдайда әділетсіз салық төлеуші үшін салықтық тексерулер оның
болашақ қызметінде де жиі орын алуы мүмкін, өйткені салық органдары аталған
субъектінің қызметін жіті бақылауға алатын болады. [11]
2 САЛЫҚТЫҚ ӘКІМШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ
ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1. Қордай ауданы бойынша жалпы салықтық түсімдерді талдау
Нарықтық экономика жағдайларында түрлі деңгейдегі бюджеттердің табысын
арттыруды және жекелеген шаруашылық субъектілерінің дамуын және жалпы
экономиканың дамуын қамтамасыз ету мәселесі аса маңызды болып табылады.
Кәсіпкерліктің және мемлекеттің дамуына ықпал ету құралдарының ішінде,
маңызды рольді, сөз жоқ, салықтар атқарады. Кез-келген мемлекеттің нарықтық
дамуы экономиканың барлық жақтарын реттеу құралы ретінде салық саясатын
кеңінен қолдануды қажет етеді.
Салық, бұл күндері, қаржы саясатының өзекті бағыттарын жүзеге асыру
мақсатында, жеке және заңды тұлғалардың белсенділігін ынталандыру немесе
шектеу үшін маңызды құрал болып табылады. Кәсіпорындардың және олардың
орналасқан аймақтардың дамуына, бірінші кезекте айтарлықтай әсер ететін,
бұл тікелей салықтар, солардың ішінде табыс салығы болып табылады.
Қордай ауданы әлі күнге дейін Жамбыл облысының жергілікті бюджетін
және Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетін кіріс көздерімен
қамтамасыз етуде өзіндік ролін атқарып келеді. Бұған оның бүкіл Жамбыл
облысы бойынша бюджеттік түсімдердің 27% құрайтыны дәлел бола алады.
Жамбыл облысы Қордай ауданы бойынша салық комитеті жергілікті және
республикалық бюджетке салықтық және басқа да міндетті төлемдердің уақтылы
және толық түсуін қамтамасыз етуді міндет тұтатын мемлекеттік мекеме болып
табылады. Ол мемлекеттік табыстарды қамтамасыз ету саласында мемлекеттік
басқару және бақылау функцияларын жүзеге асыруға құзіретті.
Комитет өз қызметі барысында Қазақстан Республикасының Конституциясын,
нормативтік-құқықтық актілерін және заңдарын, Қазақстан Республикасы
Президентінің және Үкіметінің, Мемлекеттік табыстар Министрлігінің және
басқа да құжаттарды жетекшілікке алады.
Салық әкімшілігінің басты міндеттері мыналар болып табылады:
мемлекеттік бюджетке түсімдерді және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің орындалуын қарастыратын салықтық заңнаманың және басқа да
заңнамалық актілердің негізінде барлық деңгейдегі бюджеттерге салықтардың
толық және уақтылы түсуін қамтамасыз ету;
бюджетке міндетті салықтардың, алымдардың және басқа да төлемдердің
төленбеуімен байланысты, немесе табыстарды жасыру немесе азайту, заңды
немесе жеке тұлғалар тарапынан салық салу объектісін жасыру мақсатындағы
әрекеттерді, салықтарды төлеуден басқаша жалтару жағдайларын анықтау;
аталған жағдайлар бойынша салықтарды өндіріп алу шараларын және мемлекет
алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету;
салық төлеушілерге олардың міндеттерін және құқықтарын уақытында түсіндіру;
салық төлеушілерді салықтық заңнамадағы және салық салу бойынша басқа да
нормативтік-құқықтық актілердегі өзгерістер туралы уақытында хабардар ету.
Өзіне жүктелген жоғарыдағы міндеттерге сәйкес Комитет мынадай негізгі
функцияларды жүзеге асырады:
салықтардың, алымдардың және басқа да бюджетке міндетті төлемдердің түсуін
және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелердің орындалуын
қарастыратын салықтық және басқа да заңнамалық актілердің қадағалануын
бақылау;
салықтардың, алымдардың және басқа да бюджетке міндетті төлемдердің түсуін
және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелердің орындалуын
қарастыратын салықтық және басқа да заңнамалық актілерді бұзу туралы
арыздарды, хабарламаларды және басқа да ақпараттарды тексеру;
салықтардың, алымдардың және басқа да бюджетке міндетті төлемдердің түсуін
және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелердің орындалуын
қарастыратын салықтық және басқа да заңнамалық актілерді қолдану бойынша
салық төлеушілер арасында түсіндірме жұмыстарын жүргізу;
қарама-қайшылықтар актілерін және салық төлеушілердің арыздарын қарастыру,
олардың есебін жүргізу;
заң бұзушылықтарды талдау және бағалау, салықтық заң бұзушылықтар мен
қылмыстардың себептерін және шарттарын жоюға байланысты тиісті кеңестер
беру;
салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді жинау бойынша жұмыстардың
нәтижелері туралы бекітілген тәртіп бойынша есеп ұсыну;
төмен тұрған салық органдарына әдістемелік және практикалық көмек көрсету;
әрбір салық төлеуші бойынша шоттар ашу және жүргізу;
мамандардың біліктілігін арттыру бойынша жұмыстар жүргізу.
Қордай ауданы бойынша салық комитетінің салықтарды және басқа да
бюджетке міндетті төлемдерді жинау бойынша жұмыстарының нәтижесі 3 кестеде
келтірілген.
Кесте 3 – Қордай ауданы бойынша бюджетке салықтар және басқа да төлемдер
бойынша кірістерді талдау, мың теңге
Көрсеткіштер Код 2008 ж. 2009 ж. 2010 ж.
1 2 3 4 5
Жергілікті бюджеттің кірістері
Заңды тұлғалардың табыс салығы1 77936,8 191677,9 194498,2
Әлеуметтік салық 2 116621,2 141479,8 159442,9
Жеке тұлғалардың табыс салығы 3 38465,0 53827,9 55859,8
Кәсіпкерлердің табыс салығы 4 2729,7 1394,5 792,6
Заңды тұлғалардың мүлік салығы5 15163,4 14257,5 13231,6
Жеке тұлғалардың мүлік салығы 6 691,8 655,2 696,6
Жер салығы 8 45492,1 31404,0 39906,1
Заңды тұлғалардың көлік 10 2334,4 3533,7 3811,9
құралдары салығы
Жеке тұлғалардың көлік 11 3325,1 6056,5 5502,0
құралдары салығы
Біртұтас жер салығы 38,7
Акциздер 19 164,8 960,7 1571,3
Жер учаскелерін сатудан түскін23
кірістер
Су үшін төлемдер 26 2190,8 2218,3 1966,1
Жеке тұлғаларды тіркеуден 30 625,9 785,9 232,9
алымдар
Лицензиялық алымдар 31 710,0 595,9 214,8
Заңды тұлғаларды тірекеуден 32 206,9 74,3 20,4
алымдар
Акциондардан алымдар 39 32,4 20,4
ҚР нарықтарында тауар сатқаны 40 1482,9 1401,9 1186,6
үшін алымдар
Жер құқығын сатып алу 76 1138,3 1857,5 1266,9
Мемлекеттік баж 77 1988,3 621,3 773,1
Арендалық төлемдер 78 189,7 359,7 555,7
Қоршаған ортаны ластағаны үшін80 6085,1 9652,7 10336,0
төлемдер
Әкімшілік санкциялар мен 81 - - 1206,8
айыппұлдар
Коммуналдық меншікті 88 3328,3 - -
жекешелендіру
Жергілікті бюджетке салықтық 96 2476,5 2267,7 3100,4
емес төлемдер
Барлығы жергілікті бюджет 323347,0 465115,3 496231,8
бойынша
3 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5
Республикалық бюджеттің кірістері
Заңды тұлғалардың табыс салығы1 77936,9 191678,0 194498,3
Қосылған құн салығы 14 58440,5 84899,5 45682,5
Дивидендтер 70 43,3
Акциздер 19 4731,7 5442,3 5331,9
Паспорт бергені үшін төлемдер 23 3031,7
Жер қойнауын қорғау қоры 28 16640,8 58,4 1303,3
(роялти)
Қоршаған ортаны ластағаны үшін80 6085,1 9652,7 10336,0
төлемдер
Мемлекеттік мүлікті сатудан 83 15,2
түсімдер
Әлеуметтік салық 84 1916,7 32887,6
Салықтық емес түсімдер 95 1888,7 3576,8 608,8
Барлығы Республикалық бюджет 167683,7 328195,3 260807,7
бойынша
ЖАЛПЫ бюджет бойынша 491030,7 793310,6 757039,5
Ақпарат көзі: Қордай ауданы бойынша салық комитетінің есебі
3 кестеден байқайтынымыз, 2010 жылы бюджетке 757 039,5 мың теңге
түскен, яғни бір оперативті жұмысшыға келетін ауыртпалық 31 543,3 мың
теңгеге құраған.
Аталған жылы бюджеттің табыс бөлігінің орындалуы 124,8% құраған, яғни
болжам бойынша салықтық түсімдер мен басқа да төлемдер 635703,0 мың теңге
болса, нақты іс жүзінде 793 145,8 мың теңге бюджетке түскен (республикалық
бюджеттің болжамы 241 61,0 – мың теңге, нақты – 328 138,9 мың теңге,
жергілікті бюджет бойынша болжама 394 342,0 мың теңге, нақты – 465 006,9
мың теңге).
Өткен жылмен салыстырғанда түсімдер 302 115,1 мың теңгеге, немесе 1,6
есе артық, сәйкесінше жергілікті бюджетке түсімдер 141 659,9 мың теңгеге,
немесе 1,4 есе, ал республикалық бюджетке – 160 455,2 мың теңге, немесе 1,9
есе артқан.
2010 жылдын 1 қаңтарындағы есеп бойынша бюджеттің табыстар бөлігінің
жоспардан артық орындалуы аймақтағы ірі кәсіпорындардан түскен салықтардың
есебінен болып отыр. Мысалға, Қаратау Кен АҚ тау кен өндіріс кешені
бойынша 419831,6 мың теңге көлемінде, немесе барлық түсімдердің 52,9%
мөлшерінде кіріс түскен. Қордай энергия кешені бойынша 206 617,4 мың теңге,
немесе барлық түсімдердің мөлшерінде13,4%, ал Алтын Диірмен АҚ бойынша
139912,1 мың теңге, немесе жалпы түсімдердің 17,6% мөлшерінде кірістер
түскен.
Өткен кезеңнің көрсеткіштерімен салыстырғанда корпоративтік табыс
салығы бойынша бюджет кірістерінің өсуі бірінші кезекте жоғарыда аталған үш
компанияның салық салынатын табыстарының өсуі нәтижесінде болып отыр.
Бюджетке түсімдерді талдай отырып, және әрбір салық түрі бойынша
түсімдерді жеке қарастыра отырып, 2008-2010 жылдар ішінде корпоративтік
табыс салығы бойынша түсімдер 7 7936,8 мың теңгеден 194 498,2 мың теңгеге
дейін, жеке табыс салығының 38 465,0 мың теңгеден 5 5859,8 мың теңгеге
дейін ұлғайғанын байқауға болады.
Әлеуметтік салық бойынша түсімдер аталған кезеңде 116 621,2 мың
теңгеден мың 159 442,9 теңгеге дейін, акциздер бойынша бюджеттік табыстар
164,8 мың теңгеден 1 571,3 мың теңгеге дейін артқан. Сонымен қатар, жеке
тұлғалардың мүлік салығы бойынша да салықтық түсімдердің біршама болса да
артқанын (691,8 мың теңгеден 696,0 мың теңгеге дейін) байқауға болады. [22]
2.2. Салықтық заң бұзушылықтарды және салықтан жалтаруды салықтық әкімшілік
арқылы талдау
Салықтық заң бұзушылықтарды және салықтан жалтару жағдайларын бақылау
жұмыстарын Қордай ауданы бойынша Салық комиететінде оның Салықтық аудит
және Салықтарды мәжбүрлеп өндіріп алу бөлімшелері жүзеге асырады.
Салықтық аудит бөлімінің басты міндеттеріне мыналар жатады: салық
комитетіне ұсынылған декларациялардың және есептеулердің дұрыстығын
құжаттық тексеру, салықтардың дұрыс есептелуін, уақтылы және толық төленуін
тексеру, сондай-ақ салықтық қарыздарды өндіріп алу жұмыстары бойынша
Салықтарды мәжбүрлеп өндіріп алу бөлімімен бірігіп жұмыс жасау болып
табылады. Өзінің құрамында бөлім құрылымдық бөлімше құқығында екі секторды
қамтиды: заңды тұлғалар бойынша салықтық аудит секторы және жеке тұлғалар
бойынша салықтық аудит секторы.
Салықтарды мәжбүрлеп өндіріп алу бөлімінің негізгі міндеттері мыналар:
салық төлеушілердің бюджет алдындағы қарыздарын талдау;
салық төлеушілердің және оның дебиторларының шоттарын басқаруға талаптарды
уақытында ұсыну және оны бақылау;
бюджет алдындағы қарызгерлердің банктік шоттарындағы қаражаттардыңы
қозғалысын бақылау;
салықтық заң бұзушылықты тоқтату және жою мақсатында қылмыстық белгісі бар
салықтық заң бұзушылықтар бар салықтық тексерулердің нәтижелері туралы
салық төлеушілердің материалдарын салық полициясына ұсыну;
жойылатын кәсіпорындар бойынша мәліметтер жинау, оларды тиісті шешімдер
қабылдау үшін Салық төлеушілермен жұмыс жасау бойынша бөлімге беру;
тіркеуге тұрмаған және декларацияларды өткізбеген салық төлеушілер бойынша
тиісті материалдар жинау, олар бойынша шаралар қолдану, мәліметтерді қажет
жағдайларда салық полициясына беру. 27
Қордай ауданы бойынша салық төлеушілерді есепке тіреуге алу бойынша
бөлімінің мәліметтері негізінде талдау жұмыстары 4 кестеде берілген. 29
Кесте 4 – Қордай ауданы бойынша 2008-2010 жылдары есепке тұрған салық
төлеушілердің саны
Салық төлеушілер 2008 2009 2010
Заңды тұлғалар 181 230 235
Қожа шаруашылықтары 13 21 30
Куәлік бойынша қызмет ететін 8 16 13
жеке тұлғалар
Патент бойынша қызмет ететін 220 330 344
жеке тұлғалар
БАРЛЫҒЫ 422 576 622
Ақпарат көзі: Қордай ауданы бойынша салық басқармасының есебі
4-кестеден байқағанымыздай, 2010 жылдың 1 қаңтарында Қордай ауданы
бойынша 235 кәсіпорын, соның ішінде 155 коммерциялық заңды тұлға, 29
бюджеттік ұйымдар, 30 филиалдар, 21 қоғамдық бірлестіктер тіркелген. Бұған
қоса есепке кәсіпкерлікпен айналысатын 357 жеке тұлға және ауыл
шаруашылығымен айналысатын 30 қожа шаруашылығы алынған.
Осылайша, соңғы жылдары тіркеуге алынған салық төлеушілердің саны
артып келеді. Бұл жеке кәсіпкерлікпен айналысатын, бірінші кезекте патент
негізінде, жеке тұлғалардың көбеюімен түсіндіріледі. Жалпы 2010 жылдың 1
қаңтарында корпоративтік табыс салығы бойынша 145 кәсіпорын есепке тұрған,
солардың ішінде салық төлеуге тартылғандары 64 кәсіпорын бар.
Есепті 2010 жыл бойына жалпы құжаттық тексеруге 21 кәсіпорын алынған,
олардың салмақ үлесі жалпы салық төлеушілердің 10,2% және салық төлеуге
тартылған кәсіпорындардың 27,3% құраған.
Тексеруге алынған аталған кәсіпорындардың ішінен 10 кәсіпорында
салықтық заң бұзушылықтар анықталып, 4163,3 мың теңге көлемінде
корпоративтік табыс салығы және өсімпұлдар қосылған, соның ішінде 1394,2
мың теңге сома немесе 33,5 % табыс салығы қосылып, 1384,7 мың теңге сомасы
өндіріліп алынған, 246,3 мың теңге өсімпұл қосылып, 9,5 мың теңге өндіріліп
алынған. Тексеру нәтижесінде шегерілген шығындардың сомасы 3607,3 мың
теңгені құраға.
Жағдайды барынша толық көрсету үшін Қордай ауданы бойынша салық
комитетінің мәліметтері негізінде экономика салалары бойынша салық
төлеушілердің саны мен салықтық тексерулердің нәтижелері жөніндегі
сұрақтарға қатысты мысалдар келтірелік.
Ауыл шаруашылығы, аңшылық және орман шаруашылығы. 2009 жылдың 1
қаңтарына есепте барлығы 2 кәсіпорын тіркелген, соның ішінде бір кәсіпорын
салық төлеуге тартылған, тексеру жұмыстары жүргізілген жоқ.
Тау кен өңдеу өнеркәсібі. 2009 жылдың 1 қаңтарына есепте барлығы 10
кәсіпорын тіркелген, соның ішінде 8 кәсіпорын салық төлеуге тартылған.
Солардың ішінде екі кәсіпорында тексеру жүргізіліп (жалпы кәсіпорындардың
20%), екі кәсіпорында да заң бұзушылық жағдайлары анықталған (Шарықтас
ЖШС және Алатау Мрамор ЖШС).
Алатау Мрамор ЖШС тексеру актісі бойынша 339,9 мың теңге қосылған,
соның ішінде 331,0 мың теңге салық, мың теңге 8,9 өсімпұл, барлық қосылған
сома өндіріліп алынған.
Өңдеуші өнеркәсіп. 2010 жылдың 1 қаңтарына есепте барлығы 28
кәсіпорын тіркелген, соның ішінде 24 кәсіпорын салық төлеуге тартылған.
Аталған саладағы алты кәсіпорында салықтық тексерулер жүргізіліп, төрт
кәсіпорында салықтық заң бұзушылық анықталған. Қосылған салықтар 663,8 мың
теңгені, өсімпұлдар 4,2 тыс. мың теңгені, жалпы қосылған сома 668,0 мың
теңгені құраған (Жупар и К ЖШС – 1551,6 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz