Қазақстан Республикасындағы шағын бизнес дамуын жетілдіру жолдары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І ШАҒЫН БИЗНЕС ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ДАМУ ДЕҢГЕЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Шағын бизнестің экономикалық мәні және оның экономикада алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қазақстан Респуликасында шағын бизнесті мемлекет тарапынан қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН БИЗНЕС ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнестің қазіргі кездегі даму тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2 ҚР шағын бизнестің болашақ даму мәселелері және оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.3 Шағын бизнесті дамытудың шетелдік тәжірибесі және оны Қазақстанда қолдану мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
І ШАҒЫН БИЗНЕС ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ДАМУ ДЕҢГЕЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Шағын бизнестің экономикалық мәні және оның экономикада алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қазақстан Респуликасында шағын бизнесті мемлекет тарапынан қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН БИЗНЕС ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнестің қазіргі кездегі даму тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2 ҚР шағын бизнестің болашақ даму мәселелері және оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.3 Шағын бизнесті дамытудың шетелдік тәжірибесі және оны Қазақстанда қолдану мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Мемлекеттің Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясына және Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы «2006 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары» үндеуіне сәйкес экономика аймағындағы басты міндет ретінде экономикалық өсудің жоғарғы қарқынына қол жеткізу қойылған. Бұл мақсатты іске асыру көбіне шағын кәсіпкерліктің даму деңгейіне байланысты. Себебі ол нарық конъюнктурасының өзгеруіне тез сезіну, айналым қаржыларын жоғары айналымдылығы, халықтың қаржы ресурстарын шоғырландыру прогрессивті жаңа идеяларды жүзеге асыру, мөлшері жағынан аз ғана алғашқы капиталды пайдалану, бәсекелестік ортаны құру тұтынушыларға жақын орналасу және жұмыспен қамту проблемаларын шешуге, ғылыми – техникалық прогресстің дамуына ықпал етуге, өнімді өндіруді және бюджетке түсетін төлемдерді ұлғайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар шағын кәсіпкерлік қазіргі қоғамның саяси тұрақтылықтың негізі – орташа топтың пайда болуына әлеуметтік экономикалық алғышарттар құрады.
Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды. Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып отыр. Бұл шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ өсiмi бойынша басты орындардамыз. Бірақ осы ЖІӨ-нің үлесінде шағын бизнестің үлес салмағының басым болуы сол елдің тұрақты экономикалық өсуін қамтамасыз етеді. Ал Қазақстанда ЖІӨ-де шағын бизнестің рөлі бүгінгі таңда 30%-дан ғана асып отыр. Ал Елбасымыздың кезекті Жолдауында шағын бизнестің ЖІӨ-гі үлесін алдағы жылдары 60%-ға дейін жеткізу керектігін баса атап өтті. Осы аталған шағын бизнестің үлесін арттыру еліміздегі басты мәселелердің бірі болып отыр. Сондықтан экономикалық дамудағы және халықты әлеуметтік жұмыссыздық мәселесінен алып шығудың маңызды жолы болып отырған шағын бизнесті макроэкономикалық талдаудың маңыздылығы жоғары болып отыр.
Осыған байланысты курстық жұмыс тақырыбы «Қазақстан Республикасында шағын бизнестің дамуы» деп алынды.
Шағын бизнестің артықшылықтары және Республикамызда оның дамуының жетілмегендігі курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігін ашады. Республика бойынша, соның ішінде жеке салаларда шағын кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ететін тиімді механизмінің болмауы оның қызметін тежеді. Бұл механизм басқару, салық, қаржы – несиелік саясатты, кеден заңдарын, инфрақұрылым және т.б. мәселелерді қамтиды. Еліміздің экономикасы шағын кәсіпкерлік дамуының жетілдіру жолдарын қажет етеді.
Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды. Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып отыр. Бұл шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ өсiмi бойынша басты орындардамыз. Бірақ осы ЖІӨ-нің үлесінде шағын бизнестің үлес салмағының басым болуы сол елдің тұрақты экономикалық өсуін қамтамасыз етеді. Ал Қазақстанда ЖІӨ-де шағын бизнестің рөлі бүгінгі таңда 30%-дан ғана асып отыр. Ал Елбасымыздың кезекті Жолдауында шағын бизнестің ЖІӨ-гі үлесін алдағы жылдары 60%-ға дейін жеткізу керектігін баса атап өтті. Осы аталған шағын бизнестің үлесін арттыру еліміздегі басты мәселелердің бірі болып отыр. Сондықтан экономикалық дамудағы және халықты әлеуметтік жұмыссыздық мәселесінен алып шығудың маңызды жолы болып отырған шағын бизнесті макроэкономикалық талдаудың маңыздылығы жоғары болып отыр.
Осыған байланысты курстық жұмыс тақырыбы «Қазақстан Республикасында шағын бизнестің дамуы» деп алынды.
Шағын бизнестің артықшылықтары және Республикамызда оның дамуының жетілмегендігі курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігін ашады. Республика бойынша, соның ішінде жеке салаларда шағын кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ететін тиімді механизмінің болмауы оның қызметін тежеді. Бұл механизм басқару, салық, қаржы – несиелік саясатты, кеден заңдарын, инфрақұрылым және т.б. мәселелерді қамтиды. Еліміздің экономикасы шағын кәсіпкерлік дамуының жетілдіру жолдарын қажет етеді.
1 Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы Астана, 2006 жылғы 18 ақпан.//Егемен Қазақстан, 2006 ж. 18 ақпан. 1-3 бет.
2 Сейфолла Шайынғазы, Сұңғат Әліпбай. „Кәсіпкерлік–кемел келешек кепілдігі” // Егемен Қазақстан, 2006ж.,26 наурыз.
3 Қазақстан Республикасы Президентініңің Қазақстан халқына Жолдауы, Астана 2005ж.19 наурыз
4 Абсалянова Н. Индустриально-инновационная перестройка экономики. //Байтерек, 2004, № 1.
5 Қазақстан Республикасы мен оның өңірінің әлеуметті – экономикалық көрсеткіштері, Алматы, 2006, ҚР Статистика жөніндегі Агенттігі.
6 Қазақстан Республикасының Заңы „шағын бизнесті мемелекеттік қолдау туралы” Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы // Егемен Қазақстан.- 2003. – 10 шілде.
7 Статистический ежегодник, Алматы, 2008//Статистическое Агентство.
8 шағын бизнес субъектілеріне мемлекеттік меншіктің пайдаланатын объектілерін кейіннен меншікке өтеусіз беру құқығымен мүліктік жалға алуға (жалға беруге) немесе сенімгерлік басқаруға беру ережесі. //Егемен Қазақстан.-2004.-17 сәуір.
9 Стратегический план развития в РК до 2010г.: Собрания актов Президента РК и Правительства РК, 2002г., № 43, 44. стр. 240,244, 250.
10 Сагадиев К. Кластерные формы не для проформы. //Казахстанская правда- 2005-3 июля.
11 Соколенко С. Креативные кластеры в креативной индустрии //Промышленность Казахстана – 2005-№4. –С30-34.
12 Актуальная проблема развития экономики Казахстана в третьем тысячилетии: Сборник научных трактатов – Алматы: Экономика, 2000г.
13 Н. Ә. Назарбаев. «Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауы, Астана, 2007 жыл, 1 наурыз.
14 Реали и перспективы высшего экономического образования Казахстана на стыке эпох: Материалы международного науч. – практ. конф.: сб. науч.тракт. – Алматы : Экономика, 2000
15 Анализ и аудит в системе управления предпринимательской деятельностью: Учебно-практ. Пособие/ Под ред. Т.А. Тасмаганбетова. – Алматы: Юнчи, 1999г.
16 Блинов А.О. „Малое предпринимательство организационные и правовые основы деятельности” М.: 1998г.
17 В.А. Рубе. Малый бизнес история, теория, практика.
2 Сейфолла Шайынғазы, Сұңғат Әліпбай. „Кәсіпкерлік–кемел келешек кепілдігі” // Егемен Қазақстан, 2006ж.,26 наурыз.
3 Қазақстан Республикасы Президентініңің Қазақстан халқына Жолдауы, Астана 2005ж.19 наурыз
4 Абсалянова Н. Индустриально-инновационная перестройка экономики. //Байтерек, 2004, № 1.
5 Қазақстан Республикасы мен оның өңірінің әлеуметті – экономикалық көрсеткіштері, Алматы, 2006, ҚР Статистика жөніндегі Агенттігі.
6 Қазақстан Республикасының Заңы „шағын бизнесті мемелекеттік қолдау туралы” Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы // Егемен Қазақстан.- 2003. – 10 шілде.
7 Статистический ежегодник, Алматы, 2008//Статистическое Агентство.
8 шағын бизнес субъектілеріне мемлекеттік меншіктің пайдаланатын объектілерін кейіннен меншікке өтеусіз беру құқығымен мүліктік жалға алуға (жалға беруге) немесе сенімгерлік басқаруға беру ережесі. //Егемен Қазақстан.-2004.-17 сәуір.
9 Стратегический план развития в РК до 2010г.: Собрания актов Президента РК и Правительства РК, 2002г., № 43, 44. стр. 240,244, 250.
10 Сагадиев К. Кластерные формы не для проформы. //Казахстанская правда- 2005-3 июля.
11 Соколенко С. Креативные кластеры в креативной индустрии //Промышленность Казахстана – 2005-№4. –С30-34.
12 Актуальная проблема развития экономики Казахстана в третьем тысячилетии: Сборник научных трактатов – Алматы: Экономика, 2000г.
13 Н. Ә. Назарбаев. «Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауы, Астана, 2007 жыл, 1 наурыз.
14 Реали и перспективы высшего экономического образования Казахстана на стыке эпох: Материалы международного науч. – практ. конф.: сб. науч.тракт. – Алматы : Экономика, 2000
15 Анализ и аудит в системе управления предпринимательской деятельностью: Учебно-практ. Пособие/ Под ред. Т.А. Тасмаганбетова. – Алматы: Юнчи, 1999г.
16 Блинов А.О. „Малое предпринимательство организационные и правовые основы деятельности” М.: 1998г.
17 В.А. Рубе. Малый бизнес история, теория, практика.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І ШАҒЫН БИЗНЕС ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ДАМУ ДЕҢГЕЙІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Шағын бизнестің экономикалық мәні және оның экономикада
алатын орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қазақстан Респуликасында шағын бизнесті мемлекет тарапынан
қолдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН БИЗНЕС ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.1 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнестің қазіргі кездегі даму
тенденциясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 ҚР шағын бизнестің болашақ даму мәселелері және оларды шешу
жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.3 Шағын бизнесті дамытудың шетелдік тәжірибесі және оны Қазақстанда
қолдану мәселесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
6
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...32
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
КІРІСПЕ
Мемлекеттің Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясына және
Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы 2006 жылға
арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары үндеуіне
сәйкес экономика аймағындағы басты міндет ретінде экономикалық
өсудің жоғарғы қарқынына қол жеткізу қойылған. Бұл мақсатты іске
асыру көбіне шағын кәсіпкерліктің даму деңгейіне байланысты. Себебі
ол нарық конъюнктурасының өзгеруіне тез сезіну, айналым қаржыларын
жоғары айналымдылығы, халықтың қаржы ресурстарын шоғырландыру
прогрессивті жаңа идеяларды жүзеге асыру, мөлшері жағынан аз ғана
алғашқы капиталды пайдалану, бәсекелестік ортаны құру тұтынушыларға
жақын орналасу және жұмыспен қамту проблемаларын шешуге, ғылыми –
техникалық прогресстің дамуына ықпал етуге, өнімді өндіруді және
бюджетке түсетін төлемдерді ұлғайтуға мүмкіндік береді. Сонымен
қатар шағын кәсіпкерлік қазіргі қоғамның саяси тұрақтылықтың негізі
– орташа топтың пайда болуына әлеуметтік экономикалық алғышарттар
құрады.
Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар
аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды.
Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып отыр. Бұл
шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ өсiмi бойынша басты
орындардамыз. Бірақ осы ЖІӨ-нің үлесінде шағын бизнестің үлес салмағының
басым болуы сол елдің тұрақты экономикалық өсуін қамтамасыз етеді. Ал
Қазақстанда ЖІӨ-де шағын бизнестің рөлі бүгінгі таңда 30%-дан ғана асып
отыр. Ал Елбасымыздың кезекті Жолдауында шағын бизнестің ЖІӨ-гі үлесін
алдағы жылдары 60%-ға дейін жеткізу керектігін баса атап өтті. Осы аталған
шағын бизнестің үлесін арттыру еліміздегі басты мәселелердің бірі болып
отыр. Сондықтан экономикалық дамудағы және халықты әлеуметтік жұмыссыздық
мәселесінен алып шығудың маңызды жолы болып отырған шағын бизнесті
макроэкономикалық талдаудың маңыздылығы жоғары болып отыр.
Осыған байланысты курстық жұмыс тақырыбы Қазақстан Республикасында
шағын бизнестің дамуы деп алынды.
Шағын бизнестің артықшылықтары және Республикамызда оның
дамуының жетілмегендігі курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігін
ашады. Республика бойынша, соның ішінде жеке салаларда шағын
кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ететін тиімді механизмінің болмауы
оның қызметін тежеді. Бұл механизм басқару, салық, қаржы – несиелік
саясатты, кеден заңдарын, инфрақұрылым және т.б. мәселелерді қамтиды.
Еліміздің экономикасы шағын кәсіпкерлік дамуының жетілдіру жолдарын
қажет етеді.
Жұмысты орындаудағы мақсат болып Қазақстан Республикасында шағын
кәсіпкерлктiң қалыптасу мәселелерi мен даму болашағын қарастыру.
Міндеттері:
- шағын кәсіпкерліктің даму проблемаларын анықтау;
- Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің даму
тенденциясын қарастыру;
- шағын кәсіпкерліктің қызмет етуінің шетелдік тәжірибесін
қорыту және оны Қазақстан Республикасының экономикалық
жағдайында қолдану мүмкіндіктерін анықтау;
Курстық жұмысты жазу барысында теориялық және тәжірибелік
негіздеме ретінде оқулықтар, заңдар, бюллетендер, Салық кодексі,
интернет т.б. ақпарат көздері, Қазақстан Республикасының Статистика
жөніндегі Агенттігінің мәлеметтері мен баяндамалары қолданылды.
Курстық жұмыс екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер көздерінен тұрады.
1 ШАҒЫН БИЗНЕС ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ДАМУ ДЕҢГЕЙІ
1.1 Шағын бизнестің экономикалық мәні және оның экономикада
алатын орны
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастарға өту кезінде
шаруашылықтың әртүрлi формаларын ұйымдастыруда оның ең маңызды бөлiгi шағын
кәсiпкерлiк болып табылады. Ел экономикасын дамытуда, нарықты
қалыптастыруда, ірі өндірушілер монополиясын шектеуде және бәсекелестiктi
дамытуда, тауар және қызмет сұранысын қанағаттандыруда, жұмыссыздық
мәселесiн тежеуде және жаңа технологияларды енгiзуде шағын және орта бизнес-
маңызды роль атқарады. Өйткенi ол қоғамның алѓа жылжуының бiрден-бiр
тетігі болып табылатыны сөзсiз. Шағын бизнес iрi бизнеске қарағанда нарыққа
тез бейiмдi, өзгермелi жағдайларға байланысты икемдi, жаңадан жұмыс істеп
тұрған өндiрiс секторларында жұмыс iстеуге қабілеттi.
Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев кәсіпкерлердің оныншы
форумында, елде жеке кәсіпкерліктің көпшілікпен мақұлданған
анықтамаларының болмауын, орташа және ірі кәсіпкерліктің алдына
дейін өңделген сандық және сапалық бағалау өлшемдерінің
критерилерінің, шағын кәсіпкерліктің соңына дейін ойластырылған
ұғымдық ақпаратының жоқтығын атап өтті. Және шағын кәсіпкерліктің
мәнін анықтауда алдымен кәсіпкерліктің негізгі түсінігін ашып
айқындау, содан кейін ғана шағын кәсіпкерліктің негізгі түсінігін
нақтылау керек, деді.
Кәсіпкерлік теориясы ғасырлар бойы дамыды, оған классикалық
экономикалық теорияға, неоклассикалық теорияға, кейнсианстік,
необерализмге және қазіргі заманғы экономикалық ілімдерге негізделген
әр түрлі бағыттар тән.
Ғылыми термин түсінігінде кәсіпкер экономика теориясына
тұңғыш рет VIII ғасырдағы атақты ағылшын экономисті, банкирі Ричард
Кантильон енгізді. Кәсіпкер - бағаның тұрақсыздығы мен сату
болашағын болжауға болмайтын жағдайда тауарларды сатып алу мен сату
процесстеріне қатысатын, бірақ кірістерінің жалпы сомасын біле
бермейтін адамдар. Ең басты ерекшелік – тәуекелділік - деген.
Кәсіпкерлік ұғымын зертеуге тұңғыш ден қойғандар саяси
экономиканың ғылым ретінде қалыптасуының іргесін қалаған физиократия
мектебінің өкілдері. Негізін салушы Ф. Кенэ (1694-1774). Ол былай
деген : Жерді жалға алып, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші
кәсіпкер қоғамдық өнімді өткізуде басты роль атқарады.
ХХ ғасырдың басындағы капиталистік елдер экономикасының шапшаң
өсуі және ғасырдың отызыншы, жетпісінші жылдардағы әлемдік
дағдарыстар кәсіпкерлікке қатысты жаңа баптардың пайда болуына
әкелді. Мұнда әйгілі экономист Йозеф Шумпетерді атап өту керек. Й.
Шумпетер кәсіпкерлер деп әр түрлі комбинацияларда экономикалық
жаңашылдықпен айналысатын адамдарды атады. Оның пікірі бойынша,
кәсіпкерлік қызмет адамға мәңгілік бекітілмеген, ол оның жеке
қасиеттеріне байланысты..
А.Смит шағын кәсіпкерлік пен кәсiпкер туралы төмендегідей
жазған екен: ... ол тек өзінің жеке қызығушылығын, өзінің жеке
пайдасын ғана ойлайды және де көрінбейтін қол арқылы жоспарланбаған
мақсаттарына жетеді. Қоғамға қызмет етемін деп ойлаған кезден гөрі,
өзінің жеке пайдасын ойлаған кезде, қоғамға көбірек пайда алып
келеді.
Осылайша ғасырлар бойы кәсіпкерліктің теориялық негіздемелері
дамып отырды. Сонымен мынадай қорытынды жасауға болады: Кәсіпкерлік
– бұл, табысты алу мақсатымен өндірістің барлық факторларын
қозғалысқа келтіретін және толық экономикалық жауапкершілікке
негізделген, қауіптің және белгісіздіктің белгілі үлесімен жанасатын,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің ынталы, инновациялық қызметіне
негізделген өзін - өзі ұйымдастыру және өзін - өзі жаңарту процесі.
Қазіргі таңда кәсіпкерлікті жандандыру процесі экономикалық
және инвестициялық дағдарыстармен; білікті мамандардың жоқтығымен;
нормативті - құқықтық базаның жетілдіруімен, коррупциямен, тікелей
шаруашылық – коммерциялық қызметпен, тұрақты қауіппен; капиталдық
тапшылығымен; шаруашылық жүргізуші субъектілердің, моральды және
табиғи тозған материалдық базасымен байланысты қиын жағдайларда
өтуде.
Кәсіпкерлік қызметтің Қазақстан Республикасында заңдылық
негіздері 1990 жылдардан құрала бастады. Бұл бизнес түрінің дамуына
заңдар қабылданды, сонымен қатар заңдылық және басқа да нормативті
құқық актілері қабылданып, іске асуда. Сонымен қатар кәсіпкерліктің
дамуы дамуы туралы түрлі сұрақтар қамтылуда, ол: шаруашылық
серіктестерінің дамуы, акционерлік қоғам; тұлғалық кәсіпкерлік;
лицензиялау, заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын азаматтар мен заңды тұлғалардың құқығын қорғау
және т.б.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік көптеген
түрде дамуда. Қызметтің туындауына қарай - өндірістік, коммерциялық,
қаржылық, меншік сипатына қарай – жеке меншік, біріккен; ұйымдастыру
нысаны бойынша – тұлғалық, ұжымдық (серіктестік, АҚ); шаруашылық
субъектілері бойынша – ірі, орта және шағын болып бөлінеді.
Кәсіпкерлік түрлері 1 суретте берілген.
Өндірістік кәсіпкерлікке – тұтынушылардың кейіннен сатып алуына
тиісті өнім өндіру, жұмыстар жүргізу және қызмет көрсету, жинау, өңдеу және
ақпарат беру, рухани құндылық жасау т.б. бағытталған қызметтер жатады.
Коммерциялық кәсіпкерлікке – қызмет түрін сипаттайтын, оның
мазмұнының мәнін айқындайтын тауар ақша қатынастары, тауар айырбастау
операциялары жатады.
Қаржылық кәсіпкерлік – коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі,
сондықтан оның сатып алу, сату айрықшылығы – ақшалар, валюта, құнды
қағаздар (акциялар, облигациялар, вексельдер, кепілдіктер және т.б.) яғни
бірдей ақшаларды сату тікелей немесе жанама формада жүргізіледі.
Мемлекеттік кәсіпкерлікті, әсіресе шағын кәсіпкерлікті мемлекет
тарапынан қолдау түрі кең ауқымды жүріп жатыр.
Нарықтың әр түрлі аймақтарын жеңіп алу және көптеген
елдердегі шағын кәсіпкерліктің әлемдік нарықта өркендеуі,
экрномиканың осы сферасының шаруашылық жүргізуші субъектілерін
мақсатты түрде мемлекеттік қолдау ұлттық экономикадағы ролі мен
орнын анықтауда қызығушылық туғызады.
Шағын бизнестің нарық жағдайында алатын орны зор. Мысалы
Мәскеу мемлекеттік Университетінің еңбегі сіңген профессоры В.А. Рубе
шағын кәсіпкерлік кәсіпорын иесінің еңбекке және кәсіпорынды
басқаруға қатынасымен, оның персоналмен қарым – қатынасқа түсу
дәрежесімен анықталады деген. Және оның пікірі бойынша, шағын
кәсіпкер бір тұлғада меншік иесі және басқарушы, сонымен бірге
өндіріс процессінің тікелей қатысушы, әрі басқа жұмыскерлермен
әрқашан байланыста болады. Бұл пікір мен келісуге болады.
Халықаралық банктің мәліметтері бойынша кәсіпорындарды
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне жатқызу көрсеткіштерінің саны 50–
ден асады. Соның ішінде көп қолданылатыны – жұмыс істейтіндердің
орташа саны, жылдық айналым, активтер шамасы. Бірақ барлық дамыған
елдерде негізгі көрсеткіш ретінде жұмыс істейтіндер саны алынады.
Құрамына экономикасы жоғары дамыған елдер кіретін
халықаралық экономикалық байланыс және даму ұйымы (ОЭСР) саны 19 –
ға дейін – өте шағын, 99 – ға дейін – шағын ретінде, 100 ден 499
адамға дейін – орташа және 500 – ден аса – ірі деп
кәсіпорындарды анықтайды.
Қазақстан Республикасының шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдау туралы Заңына сәйкес Заңды тұлға құрмайтын жеке адамдар
және қызметкерлернің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын
активтердің жалпы саны алпыс мың еселенген есептік көрсеткіштен
аспайтын, кәсіпкерлік субъектілері болып табылады. Яғни шағын
кәсіпкерлік субъектілері 2 критерий бойынша анықталады: жұмыскерлердің
орташа саны және активтердің жалпы құны.
Шағын бизнестің рөлі туралы айтатын болсақ, шет ел
тәжірибесіне сүйене отырып, шағын кәсіпкерлік дамуы келесі
мәселелерді сәтті шешудің маңызды факторы болып табылады:
- тұрғындардың тауарға (жұмысқа, қызметке) деген
қажеттілігін
жақсы қамтамасыз етілуіне әсерін тигізетін бәсекелестік
өркениетті нарықтық қатынастар құру;
- ассортиментті кеңейту мен тауарлар, жұмыстар, қызметтер
сапасын көтеру. Тұтынушылар талаптарын қанағаттандыруға
талпына отырып, шағын кәсіпкерлік тауарлар сапасының және
қызмет көрсету мәдениетінің көтерілуіне септігін тигізеді;
- тауарлар өндіру мен қызмет көрсетудің нақты тұтынушыларға
жақындауы;
- экономиканың құрылымдық қайта құрылуына себеп болу, шағын
кәсіпкерлік экономикаға иілімділік, мобильдік, моневрлік сипат
береді;
- өндірісті дамытуға тұрғындардың өз қаржысын тарту, шағын
кәсіпорындарда сыбайластар ірі компанияларға қарағанда іске
үлкен қызығушылықпен салады;
- қосымша жұмыс орындарын құру, жұмыссыздық деңгейін қысқарту;
- ірі өндіріс белгілі шектеулер қоятын тұрғындардың бөлек
топтарын, атап айтқанда зейнеткерлерді, мүгедектер, оқып
жүргендер, үйде отырған әйелдерді еңбекке жұмылдыру;
- ғылыми – техникалық прогресті жетілдіру;
- жергілікті шикізат көздері мен ірі өндіріс қалдықтарын игеру
және пайдалану;
- ірі кәсіпорындар қызметіне жабдықтаушы ұйымдар, остнаскалар
шығару мен қосымша және қызмет көрсететін өндірістер құруға
көмектесу;
- мемлекетті рентабельділігі төмен және шығынды кәсіпорындардан
олрды жалға алу мен сатып алу есебімен бастау.
Шағын бизнестің осы және тағы басқа экономикалық,
әлеуметтік функциялары оның дамуын мемлекеттің маңызды мәселелері
қатарына қояды.
Қазіргі кезде шағын кәсіпорындар дамып, экономикадағы
позицияларды жеңіп алуда, ірі бизнестің серіктері болды. Бұл
инновациялық ұғым – кластерге тән. Сонымен қоса, барлық елдер
мемлекеттері шағын кәсіпкерліктің дамуын қолдау мен ынталандыруда.
Экономикасы дамыған және дамушы елдерде шағын кәсіпкерлік
ең алдымен экономиканың маңызды сфераларының бірі, ал қоғамда
өтетін барлық процестермен кешенді дамуы, орташа және ірі
кәсіпкерлікпен тығыз байланысты. Берілген елдер Үкіметі, әр түрлі
формаларда және түрлерде көрінетін, шағын кәсіпкерліктің дамуына
белсенді қолдау көрсетеді.
Елде отандық кәсіпкерліктің тиімді дамуы үшін инновациялық
қызметті енгізу мен, өнім экспортымен байланысты. ШКС жеңілдетілген
несиелеу сияқты қолдау түрін әрі қарай дамыту және кейбір
жағдайларды іске асыру механизмін құру қажет, франчайзинг, венчурлік
бизнесті, субмердігерлік және лизингті белсенді қолдау үшін
жағдайлар жасау керек. Осындай қолдаудың нәтижесінде шағын
кәсіпкерлік ұлттық экономикада елеулі рольді атқара бастайды.
1.2 Қазақстан Республикасында шағын бизнесті мемлекет тарапынан қолдау
Шағын бизнесті қолдаудың негізгі мақсаты – олардың әлеуметтік –
экономикалық қызметін тиімді атқаруына мүмкіндіктер жасап, өмір сүру
мерзімінің неғұрлым ұзаруына ықпал ету.
Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесінің құрылымы 3 деңгейде
қалыптасады:
- республикалық;
- аймақтық;
- жергілікті. .
Біздің мемлекетімізде, кәсіпкерліктің, шағын бизнестің ролі күннен-
күнге арта түсуде. Біздің экономикамызда кәсіпкерліктің мынандай
міндеттерін шешу жүктелген:
- аймақтағы шикізат түрлерін қолдана отырып, аса маңызды капитал
салымын үлкейтпей-ақ қызмет, тұтыну тауар өндірісін кеңейту;
- аса ірі кәсіпорындардан босап қалған жұмысшыларға жаңадан жұмыс
орнын құру;
- ғылыми-техникалық прогрессті жылдамдату;
- қылмысты бизнес түрлеріне және т.б. оңды альтернатива құру.
Кәсіпкерлік өз қызметінде дамуын баяулайтын көптеген жағдайлармен
кездеседі. Қазақстан экономикасының қазіргі кезеңіндегі қандай маңыздылығын
ескере отырып, басшылық құрылымы кәсіпкерлікті қолдамауға бара алмайды.
1997 жылы „Мемлекет тарапынан шағын бизнесті қолдау” туралы
Парламентпен қабылданған Заң Қазақстан Республикасының экономикалық дамуына
маңызды бастапқы қадам болды.
Кәсіпкерлік келесідей кепілдіктер алды:
- кәсіпкердің шаруашылық қызметіне мемлекеттік органның қызметтік
тұлғалары дәлелсіз істеріне кірісу құқықтары жоқ.
- казақстан Республикасының заңында басқа жағы қарастырылмаса, онда
мемлекеттік тексеріс органдармен кәсіпкерлердің қаржа-шаруашылық
қызметін жылына бір реттен көп тексерілмейді.
Заң қазақстандағы өндірістің, кәсіпкерліктің дамуына ыңғайлы жағдай
құрумен қатар, ХХІ ғасырда технологиялық дамудың негізін құрайды.
шағын бизнесті қолдаудың мемлекеттік негізгі бағыттарына мыналар
жатады:
- шағын бизнес субъектілеріне мамандандырылған кадр жүйесін дайындау,
қайта дайындауды жоғарылатуды ұйымдастыру;
- шағын бизнес субъектілеріне мемлекеттік қаржы, статистикалық,
материалды-техникалық және ақпарат құралдары, сонымен қатар ғылыми-
техникалық, технология қолдануда жеңілдіктер жасау;
- шағын бизнес субъектілерін мемлекттік тіркеуді, қызметтерін
лицензиялау, өнімдерін куәліктендіруді жеңілдете түрде орнату;
- салық жүйесін, кеден салымдарына жеңілдік салу;
- шағын бизнес субъектілерін инвестиция, шетел инвестицияларын тарту
жүйесін құра отырып оны дамыту, қолдау;
- шағын бизнес субъектілердің сыртқы экономикалық қызметін қолдау,
сонымен қатар оның сауда, ғылыми-техникалық, өндірістік және басқа
да шетел әріптестерімен байланысын қолдау;
- қаржы көздерін анықтай отырып шағын бизнес субъектілерді арнайы
программасын құру.
Шағын бизнесті дамыту қызмет ұйымының комиссиясы Қазақстан
Республикасының Үкіметі және жергілікті атқарушы органдары кіреді. .
Кәсіпкерлікті қолдаудың және дамытудың алты мемлекеттік
бағдарламаларын (1991-1994ж.ж., 1994-1996ж.ж.ж, 1999-2000ж.ж.ж, 2002-
2003ж.ж., 2005-2007ж.ж., 2007-2009ж.ж.) жасалды. Оларды іске асыру
республикада кәсіпкерлік секторда қалыптастыруға және дамытуға оң әсер
еткенін көрсетті. Тауарлар мен қызметтер көрсетудің бәсекелі рыногы құрылды
және шағын бизнесті қоладудың және дамытудың институционалдық шаралары
айқындалды.
Қазақстан Республикасында шағын бизнесті дамытудың және қолдаудың 2007-
2009 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама)
Қазақстан Ремспубликасының 2007 жылға дейінгі кезеңге арналған Даму
стратегиясын және „шағын бизнесті мемлекеттік қолдау туралы” Қазақстан
Республикасының Заңын және Қазақстан Республикасының Индустриялық-
инновациялық дамуының 2004-2015 жылдарға арналған стратегиясын, Қазақстан
Республикасы Президентінің 2004 жылғы 31 қазанындағы Қазақстан
кәсіпкерлерінің 11-форумында берген тапсырмаларын іске асару мақсатында
әзірленген болатын.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007-2009 жылдарға арналған
бағдарламасы шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың нысандары мен әдістерін
жетілдіру жөнінде одан әрі белсенді жұмыс жүргізуді көздейді. шағын бизнес
саласын дамытуда бизнестің тиімділігіне кедергілерді жою үшін атқарушы
органдар қабылдайтын шешімдірдің әсерін бағалау және осы процесске
кәсіпкерлермен олардың қоғамдық ұйымдарын тарту жолымен қамтамасыз ету
болжанған болатын.
Кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктерінің мемлекеттік органдарының
экономикалық және әлеуметтік саяси саласында шешімдерді әзірлеуіне барынша
қатысу үшін Үкіметтің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасына сәйкес
шағын бизнесті қолдау мен дамыту мәселелері жөніндегі сарапшы кеңестердің
қызметі жандандыруды көздеген болатын. Осындай кеңестер жұмысының
негізінде норматив тік құқықтық актілерді әзірлеу мен ұсынымдар дайындау
мемлекеттің экономикалық саясатты барынша тиімді жүргізуіне мүмкіндік
береді.
Бағдарламаның мақсаты- неғұрылым көп қосылған құны бар жоғары жаңа
технологиялық өндірістерді құруға бағдарланған шағын бизнесті дамыту
есебінен орташа топты қалыптастыруға бағытталған институционалдық
жағдайларды жетілдіру болып табылады.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
- шағын бизнеске салық әкімшілігін жүргізу жүйесін жетілдіру;
- шағын бизнестің несие ресурстарына қол жетімділігін жеңілдету;
- шағын бизнесті қолдаудың мемлекеттік және мемлекеттік емес
инситутардың тиімділігін арттыру;
- кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуді оңтайландыру;
- шағын кәсіпкелікті қолдаудың бірыңғай білім беру және кәсіпкерлікті
тиімді ақпараттық-әдістемелік қолдау жүйесін құру;
- кәсіпкерлік мәселелері бойынша норматив тік құқықтық базаны
жетілдіру.
Бағдарламаның негізгі бағыттары мен оң іске асыру тетіктері:
1) шағын бизнеске салық-әкімшілігін жүргізу жүйесін жетілдіру.
2) шағын бизнесті қаржы-несиелік және инвестициялық қолдау жүйесін
дамыту.
3) шағын бизнестің инфроқұрылымын дамыту.
4) шағын бизнесті оқыту, ақпартаттық, ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету
және насихаттау.
5) кәсіпкерлік мәселелрі бойынша норматив тік құқықтық базаны жүйелеу
және жетілдіру.
Нарықтық реформалар жылдарында кәсіпкерлік сектор қоғамда елеулі
орынға ие болды. Басты стратегиялық мақсатқа: кәсіпкерлікпен айналысу
мүмкіндігі республика азаматтарының конституциялық құқықтарының шынайы және
ажырамас бөлігіне айналуына қол жеткізілді, ол үшін мемлекет қажетті
жағдайларды жасады.
Шағын бизнесті реттеудің нормативтік құқықтық негзі құрылды.
Қазақстан Республикасы Салық кодексінің жекелеген бөлімінде
салық жүктемесін айтарлықтай төмендететін және салық салу жүйесін, соның
ішінде шағын бизнес субъектілеріне, шаруа фермер қожалықтарына, заңды
тұлғалар – ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерге қатысты оңайлататын
арнайы салық режимдері көзделді. Шағын бизнес субъектілері үшін арнайы
салық режимі бір жолға талаптардың, патентердің және оңайлатылған
декларацияның негізінде айқындалады. 2005-2006 жылдардың ішінде Қазақстан
Республикасының салық кодексі не шағын бизнес субъектілері үшін салық
ауыртпалығын одан әрі төмендетуге байланысты өзгерістер мен толықтырулар
енгізілді.
Мемлекеттік бағдарлама көзделген іс-шаралар жоспарын іске асару үшін
жыл сайын республикалық бюджеттен 159,12 млн.тенге көлемінде қаражат
бөлініп жатыр.
Бағдарламаны іске асару кезеңінде кәсіпкерлікті қолдаудың ақпараттық
желісімен 400 мыңға дейін шағын бизнес субъектілері қамтылуы тиіс.
Бағдарламада көзделген шараларды нақтылы іске асару нәтижесінде: шағын
бизнес субъектілерінің саны 550 мыңға дейін, оның ішінде: 2006 жылы – 510
мыңға дейін; 2007 жылы – 530 мыңға дейін; 2008 жылы – 550 мыңға дейін;
шағын бизнесте жұмыс істейтіндердің саны 2006 жылы – 1,4 млн. адамға дейін;
2007 жылы - 1,5 млн. адамға дейін; 2008 жылы – 1,6 млн. адамға дейін; ЖІӨ
құрылымындағы шағын бизнестің үлесі 27 %-ға дейін оның ішінде: 2006 жылы -
23 %-ға дейін; 2007 жылы - 25 %-ға дейін; 2008 жылы - 27 %-ға дейін
ұлғайту қарастырылған болатын.
Кәсіпкерлер жиі кездесетін нарықтық инфрақұрылым объектісі - бұл
бизнес – инкубаторлар. Қазақстанда бизнес – инкубаторлар жүйесін құру
бастапқы қадамда тұр. Қазіргі кезде республикада 50 – ге жуық
бизнес – инкубаторлар жұмыс жасауда. Олар жергілікті атқару
органдарының инициативасы бойынша шағын кәсіпкерліктідамыту және
қолдаудың аймақтық бағдарламасы шегінде құрылған болатын.
Бүгінгі күні Қазақстанда қызмет ететін бизнес – инкубаторлардың
көбі Қазақстандық бизнес – инкубаторлар және инновациялық орталықтар
ассоциациясына (КАБИЦ) кіреді.
Мониторингтік зерттеулер нәтижелері бизнес - инкубаторлардың
жпртысынан астамы халықаралық тәжірибеде жасалған инфрақұрылымның бұл
нысанын құрудың концепциясына сай келмейтінін көрсетті: олар тек
оффистік және өндірістік орындарды берумен шектеліп қана қояды,
немесе мәселелердің азғантай спектрі бойынша қызмет көрсетеді. Бұл
зерттеулер бойынша респонденттердің 31,35 % - бизнес- инкубаторлар
қызметін мүлде пайдаланбаған.
Қалғандары келесідей бөлінген:
- құқықтық қызметтер – 31%;
- аудиторлық және бухгалтерлік қызметтер – 25,2%:
- оқыту – 20,4%:
- несие алу бойынша қызметтер – 16%:
- лизингтік қызметтер – 7,4%.
Инфрақұрылымның келесі объектісі - консалтингтік фирмалар. Қазіргі
кезде консалтингтік компаниялар шағын кәсіпкерлік субъектілеріне
келесідей қызметтер көрсетеді:
- құқықтық қамтамасыз ету;
- аудит және бухгалтерия;
- маркетингтік зерттеулер;
- бизнес – жоспар
- салық заңдылығы;
- кедендік қызметтер және т.б.
Қолданыстағы салық жүйесінің осы кезеңде экономикалық реттеуіш ретінде
шағын бизнес субъектілері санының артуын ынталандыра отырып, жұмыс орындары
санының, өндірілетін жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер көлемінің ұлғаюын
қамтамасыз етуі өте маңызды.
Екінші деңгейдегі банктердің шағын бизнес субъектілеріне кредиттер
беру рәсімдерін және онымен байланысты шығыстарды:
- шағын бизнес субъектілері үшін кредиттерге қызметтер көрсету
төлемдерін азайту жөніндегі тетіктерді әзірлеу және енгізу;
- шағын бизнес кәсіпорныдарын оларды жеңілдетілген нысан бойынша
жобаның техника-экономикалық негіздемесімен ауыстыра отырып, несие
берілетін іс-шара бойынша бизнес-жоспарларды міндетті түрде
ұсынудан босату;
- қарыз алушы шағын бизнес кәсіпорындарының қаржы жағдайын бағалау
өлшемдерін, сондай-ақ несиелерді қамтамасыз ету түрлеріне қойылатын
талаптарды жеңілдету жолымен оңтайландыру қажет болады.
Бағдарламаны іске асару шеңберінде кәсіпкерлердің қызметті игеруге
немесе кеңейтуге байланысты шығындарын жүйелі түрде сүйемелдеу және олардың
уәждері мен мақсаттарын есепке алу жолымен қысқарту үшін жағдайлар
жасалады. Осы міндетті орындау әкімдердің шағын бизнес инфроқұрылымын
жергілікті жерлерде дамытуға жауапкершілігін және шағын бизнес жөніндегі
республикалық ақпараттық-көрме орталығы мен оның филиалдық желісі,
кәсіпкерлердің жұмыс істеп тұрған қауымдастықтары, бизнес орталықтар,
бизнес-инкубаторлар мен технопарк тер, оқу және ақпараттық–талдау
орталықтары қызметінің тиімділігін арттыру есебінен мүмкін болады деп
күтілген.
Кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктер нысанындағы қауымдастықтарды
құруы кеңінен таралуда.
Шағын бизнесті дамыту үшін ірі кәсіпорындармен шағын бизнестің
ықпалдасуы үлкен маңызға ие болады. Сондықтан мемлекет тарапынан шағын және
ірі шаруашылық құрылымдардың ынтымақтастығын ұйымдастыру мен қолдау жөнінде
іс-шаралар жүргізілуде. Бұл қолдау:
- шағын бизнесті демеушілікті ынталандыру;
- шағын бизнестің ірі бизнеспен өзара іс-қимылын франчайзинг
қағидаттарымен қамтамасыз ету;
- жинақтаушы бұйымдар өндірісіне және қызметтер көрсетуге ірі
кәсіпорындардың тапсырыстарының негізгі үлесін отандық шағын
кәсіпорындар арасында орналастыру (кемінде 70-90 %);
- шағын бизнестің минай-газ және тау-кен-металлургия, соның ішінде
шетел қатысатын компаниялармен байланыстарды нығайту; тиімді жұмыс
істеу және ірі компаниялармен тапсырыстар алу үшін
- шағын бизнестің кәсіби деңгейін жетілдіру;
- жоғары технологияларды қолданатын өндірістік процесстерге (минай-
газ кешені, машина жасау, радиоэлектроника, аспап жасау және басқа
салалар) шағын бизнестің қатысуын қамтамасыз ету. Қажетті
тауарларды шығару мен сервистік қызметтер көрсетуді қоса алғанда,
минай-газ саласының тіршілік әрекерінің қамтамасыз ету бойынша
инфроқұрылымының даму жөніндегі мәселенің маңыздылығын ескере
отырып, қосылған құны жоғары тауарлар шығару, сон дай-ақ жүйе
қалыптастыратын кәсіпорындарға тауарлар жеткізу және қызметтер
көрсету мақсатында отандық кәсіпкерлерді тарту жөнінде іс-шаралар
әзірленеді;
- шағын кәсіпорындарды ірі кәсіпорындардың тиісті бөлімшелері
жұмысының орныққан жабдықтау-өткізуші, маркетинг схемаларына қосуды
қамтамасыз ету жолымен жүзеге асырылады.
Бүгінгі күні өнеркәсіп өндірісі көлемінің 85 %- ы жеке секторда
өндіріледі. Елдің ЖІӨ - дегі шағын және орта бизнестің үлесі
шамамен 25 % құрайды, экономиканың жеке секторында еңбекпен
қамтылған халықтың 60 % - дан астамы еңбек етеді. Кәсіпкерлікті
қолдау үшін бес мемлекеттік бағдарлама қабылданып, жүзеге асырылуда.
Бүгінде біздің елімізде кәсіпкерлікті дамытудың перспективасы
айқындалды. Қазіргі уақытта, Мемлекет басшысының халыққа жолдауы
негізінде шағын және орта кәсіпкерлікті 2007 – 2009 жылға дейін
дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралардың жаңа ауқымды бағдарламасы
әзірленуде. Бизнес құру жолындағы бюрократялық кедергілер азайтылды.
Тек соңғы жылдары ғана лицензияланатын қызметтердің 350 – ге жуық
түрлері қысқартылды. Кейбір лицензияларды беру өңірлік деңгейге
көшіріліп, процедуралар айтарлықтай қарапайымдандырылды.
Кәсіпкерлік ортаны одан әрі нығайту мәселесіне Қазақстан халқына
арналған таяудағы Жолдауда да айрықша көңіл бөлінген. Бүгінде
біздің елімізде кәсіпкерлікті дамытудың перспективасы айқындалды.
Қазіргі уақытта, Мемлекет басшысының халыққа жолдауы негізінде шағын
және орта кәсіпкерлікті 2007 – 2009 жылға дейін дамыту жөніндегі
жеделдетілген шаралардың жаңа ауқымды бағдарламасы әзірленуде. Бизнес
құру жолындағы бюрократялық кедергілер азайтылды. Тек соңғы жылдары
ғана лицензияланатын қызметтердің 350 – ге жуық түрлері қысқартылды.
Кейбір лицензияларды беру өңірлік деңгейге көшіріліп, процедуралар
айтарлықтай қарапайымдандырылды.
Елбасымыз Жолдауында басты міндетіміз – ұлттық экономиканы
инновациялық технологиялар негізінде диверсификациялауды жүзеге
асыруда жеке бизнеске жетекші рөл бөлетінімізді атап көрсеткен:
”Бірлесе отырып бізге экономиканың шикізаттық емес дамытуға қол
жеткізу қажет. Болашақта экспорттық әлеуетті ұлғайтатын басты көз
де солар болу тиіс”.(5(
Ол мақсатқа жету үшін қажетті ресурстарымыз бар. Арнайы
құрылған даму институттары – Қазақстанның инвестициялық қоры,
Қазақстанның даму банкі, Инновациялық қор, Экспортты сақтандыру
жөніндегі корпорация, Инжиниринг және технологиялар трансферті
орталығы осы жылды қоса есептегенде 120 млрд. тенгеден астам қаржы
жинақтауға жағдай туғызды. Өзі өмір сүрген қысқа мерзім ішінде
даму институттары жалпы сомасы 1 триллион 570 миллиард теңге
болатын 760 – тан астам жобаларды қарады. Қазіргі уақытта сомасы 60
млрд. теңгеден асатын 90 – ға тарта жоба қаржыландыруда. шағын
бизнесті дамытудың арнайы қоры жұмыс істейді, ол шағын және орта
бизнеске атаулы көмектер көрсетуде.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН БИЗНЕС ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі
кездегі даму тенденциясы
Шағын бизнес субъектілерішаруашылық кешеннің барлық салаларында
және республика өңірлерінде құрылып, қызмет етеді. Олардың көпшілігі
тұтынатын әр түрлі тауарларды өндірумен айналысады, қызметтердің
кең спекторын өсіреді, сауда делдалдық, коммерциялық, және қаржылық
қызметпен айналысады.Шағын бизнестің даму жағдайын және тенденцияларын
талдау 2004 – 2008 жылдар аралығында жүргізілді.
Шағын бизнес қызметін белсендетудің негізгі нәтижелері 2-ші
кестеде көрсетілген.
Кесте 1 - 2008 жылға есептелген аймақтар бойынша шағын бізнес
кәсіпорындарының саны
Тіркелгені Жұмыс істеп тұрғандары
Бірлік Қорытын-дБарлығы Олардан
ысына, % белсенділері
өткен айғаөткен Барлығы Олардан
жылға белсенділері
мың %- бен млн. %- бен
адам тенге
Проблемалар Шешу жолдары Проблемалар Шешу жолдары
Салық заңының Материалды Өнімнің бәсеке Соңғы дәрежелі
нақты еместігі, өндіріс саласына қабілеттілігінің құрал-жабдықтарды
салықтың жоғары салықты төмен болуы. пайдалану, жоғары
деңгейде болуы. төмендету. сапалы шикізат; өнім
сапасын жоғарылату;
инновацияны енгізу.
Құқықтық базаның Заңды жетілдіру, Ликвидті Несиелеу және
жетілдірілмеуі, арнайы заң кепілдіктің сақтандыру қоғамын
арнайы заңның қабылдау. жоқтығы. құру.
жоқтығы.
Несиелеу Материалды Маманның төменгі Жұмыскерлердің
дәрежесінің өндіріс саласыныңдеңгейінің болу квалификацияларын
жоғарылығы, аз несиелеу уақытын себебінен үйрету семинарлары,
уақыт ликвидті азарту, тәжірибенің тренингтер арқылы
кепілдікпен дәрежелерін жетіспеушілігі. көтеру, алдыңғы
қамтамасыздығының төмендету; қатарлы өзіміздің
жоқтығы. коммуналды және шетел
меншік, кепілдік тәжірибелерін оқып
банктерінен кепі білу.
қорын құру;
лизингті
несиелеуді
дамыту, сонымен
қатар венчурді
қаржыландыру.
Бюрократты Қадағалау Ақпаратпен Кәсіпорындарда
прессинг органдарының қамтамасыздан-дырмаркетинг қызметін
ұқсас удың төменгі үйымдастыру,
функцияларын жою.деңгейі. біртекті апарат
базасын құру үшін
шағын бизнес
субъектілерін
кооперациялау.
Ақпаратпен Мемлекеттік және Нақты қызметті Бизнес жоспар құру
қамта-масыздандыруаймақтық дәрежедежоспарлаудың барысында
дың әлсіздігі. ақпаратты, жоқтығы. стратегиялық,
маркетинг тік оперативті
орталықтар құру. менеджмент және
маркетингті қолдану.
Шағын бизнесті Лизингті Материалды-техникФранчайзинг, лізинг
қолдау компанія-лар, алық базаның жүйелері арқылы ірі
инфроқұры-лымының франчайзинг әлсіздігі. және орта
дамымауы. орталығы, кәсіпорындар-мен
венчурді қор, кооперациялау.
бизнес
–инкубаторлар,
технопарк тер,
инновация
орталықтарын
құру.
Шағын бизнестің Материалды Коммуникационды Өнімді алға жылжыту
сауда-делдалдық өндіріс саясат барысында
салада белсенді саласындағы икемділігінің маркетингті қолдану
даму. кәсіпорындарға жетіспеушілігі. (жарнама, жәрмеңке,
протекционисті өткізуді ынталандыру
саясат жүргізу. жүйесі және т.б.).
Шағын бізнес Басқару және Өткізу Өнімді топтастыруда
саласына кадр кәсіпкерлік проблемасы. маркетинг
жүйесін даярлау кадрларды оқыту элементтерін қолдану
жоқ. фондын құру, (икемді көтерме және
кәсіпкерлік бөлшекті өткізу
қызметті Кармен каналдарын құру).
қамтамасыздандыру
программасын
құру.
Біздің Республикамызда дамыған мемлекеттер қатарындағыдай кең
тараған шағын, орта және ірі кәсіпорындардың кооперациясы жоқ. Шағын, орта
кәсіпкерлік сауда және қызмет көрсету саласында жақсы дамығанымен,
материалдық өндіріс саласында жеткілікті дамымаған. Біздің тауар тұтыну
нарығы арзан импорт өнімімен толып кеткен, оның көбісінің сапасы өте төмен.
Сол себептен халық тұтыну тауарларын өзіміздің шағын, орта кәсіпорындарында
жасап шығаруға болушы еді. Шағын, орта кәсіпкерлік субъектілерінің
қызметтерінің икемділігін жоғарылату үшін және он іске асару үшін қоғам –
мемлекет тарапынан қолдау керек.
Салық заңына жиі өзгерістер енгізу, ол жаңа процедуралар, жаңа есеп
беру оның төлеу уақыттарын өзгертеді. Орта есеппен әр шағын кәсіпорын
бюджетне 50 % табысын аударады, ал 40 %-дай шағын кәсіпорындар бюджетне 61
% табысын аударады. Мысалға, батыс мемлекеттерінде мүндай кәсіпорындардан
33-35 % табысын алу дұрыс деп. саналады. Несие жайлы айтатын болсақ, мунда
жаңа өз ісін бастап келе жатқан кәсіпкерлер қиындық көреді, олар өзінің
ісін негізін құрып және одан әрі дамыту үшін толықтыратын басқа инвестиция
түрлері керек. 1997-1999ж.ж. одан кейінгі толықтыруларға қарамастан шағын
бизнесті қолдаудағы заңға қарамастан біршама проблемалар бар. Кәсіпкерлер
басына әр түрлі үкімет тарапынан әртүрлі өзгертулер және министірлік,
ведомстволардан түсуде. Мұның бәрі заңдылықтың нақты болмауы, әртүрлі заңды
актілердің тура іске аспауы кәсіпкерлік ортаның және инвестиция белсенділік
таныту үшін қолайлы жадай жасалынуға мүмкіндік бермейді.
Еліміздің шағын кәсіпорындарныда шығарылған өнімдерінің төмен бәсеке
қабілеттілігі, ол сапасы төмен, арзан бағамен алынған шикізат өнімдері және
ескіріп кеткен құрал-жабдықтардың себебі. Бұның шешу жолдары лизингті
республикамызда жетілдіру жолдары болушы еді. Осы себептен де біраз жылдар
бойы сауда делдалдық қызмет кәсіпкерлер үшін өзіне қаржы құралдарын
жинақтаудың бірден-бір қол жетерлік болып қалуда. шағын бизнес
субъектілерінің сауда саласында тауарлар сатудан, қызметтер көрсетуден
алатын кірісі олар алған кірістің жалпы көлемінің 60 %-дан астамын құрайды.
Республикада шағын кәсіпкерлік секторының ары қарай дамуын
тежейтін негізгі кедергілердің бірі- қаржы жеткіліксіздігі мен
алдыңғы қатарлы шет елдік технологияға қол жетерліксіз болумен
сипатталатын отандық тауар өндірушілердің төменгі дәрежедегі бәсеке
қабілеттілігі. Бұл жағдайларда бизнес – инкубаторлар өнімнің бәсеке
қабілеттілігін өсіруді көздеп, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне
көрсетілетін лизингтік қызметтер көлемін ұлғайтуға бағытталған
қызметін кеңейтуге көңіл бөліну керек.
Кәсіпкерлерді дайындауда бизнес-инкубаторлар, өнеркәсіп аймақтары және
технопарктер, бұл тоқтап тұрған өндіріс қуат орындарында ұйымдастыруға
болады, бұл аймақтағы экономиканың дамуына алкен үлесін қосады: біріншіден,
жұмыс орындарын құрады; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І ШАҒЫН БИЗНЕС ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ДАМУ ДЕҢГЕЙІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Шағын бизнестің экономикалық мәні және оның экономикада
алатын орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қазақстан Респуликасында шағын бизнесті мемлекет тарапынан
қолдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН БИЗНЕС ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.1 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнестің қазіргі кездегі даму
тенденциясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 ҚР шағын бизнестің болашақ даму мәселелері және оларды шешу
жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.3 Шағын бизнесті дамытудың шетелдік тәжірибесі және оны Қазақстанда
қолдану мәселесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
6
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...32
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
КІРІСПЕ
Мемлекеттің Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясына және
Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы 2006 жылға
арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары үндеуіне
сәйкес экономика аймағындағы басты міндет ретінде экономикалық
өсудің жоғарғы қарқынына қол жеткізу қойылған. Бұл мақсатты іске
асыру көбіне шағын кәсіпкерліктің даму деңгейіне байланысты. Себебі
ол нарық конъюнктурасының өзгеруіне тез сезіну, айналым қаржыларын
жоғары айналымдылығы, халықтың қаржы ресурстарын шоғырландыру
прогрессивті жаңа идеяларды жүзеге асыру, мөлшері жағынан аз ғана
алғашқы капиталды пайдалану, бәсекелестік ортаны құру тұтынушыларға
жақын орналасу және жұмыспен қамту проблемаларын шешуге, ғылыми –
техникалық прогресстің дамуына ықпал етуге, өнімді өндіруді және
бюджетке түсетін төлемдерді ұлғайтуға мүмкіндік береді. Сонымен
қатар шағын кәсіпкерлік қазіргі қоғамның саяси тұрақтылықтың негізі
– орташа топтың пайда болуына әлеуметтік экономикалық алғышарттар
құрады.
Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар
аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды.
Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып отыр. Бұл
шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ өсiмi бойынша басты
орындардамыз. Бірақ осы ЖІӨ-нің үлесінде шағын бизнестің үлес салмағының
басым болуы сол елдің тұрақты экономикалық өсуін қамтамасыз етеді. Ал
Қазақстанда ЖІӨ-де шағын бизнестің рөлі бүгінгі таңда 30%-дан ғана асып
отыр. Ал Елбасымыздың кезекті Жолдауында шағын бизнестің ЖІӨ-гі үлесін
алдағы жылдары 60%-ға дейін жеткізу керектігін баса атап өтті. Осы аталған
шағын бизнестің үлесін арттыру еліміздегі басты мәселелердің бірі болып
отыр. Сондықтан экономикалық дамудағы және халықты әлеуметтік жұмыссыздық
мәселесінен алып шығудың маңызды жолы болып отырған шағын бизнесті
макроэкономикалық талдаудың маңыздылығы жоғары болып отыр.
Осыған байланысты курстық жұмыс тақырыбы Қазақстан Республикасында
шағын бизнестің дамуы деп алынды.
Шағын бизнестің артықшылықтары және Республикамызда оның
дамуының жетілмегендігі курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігін
ашады. Республика бойынша, соның ішінде жеке салаларда шағын
кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ететін тиімді механизмінің болмауы
оның қызметін тежеді. Бұл механизм басқару, салық, қаржы – несиелік
саясатты, кеден заңдарын, инфрақұрылым және т.б. мәселелерді қамтиды.
Еліміздің экономикасы шағын кәсіпкерлік дамуының жетілдіру жолдарын
қажет етеді.
Жұмысты орындаудағы мақсат болып Қазақстан Республикасында шағын
кәсіпкерлктiң қалыптасу мәселелерi мен даму болашағын қарастыру.
Міндеттері:
- шағын кәсіпкерліктің даму проблемаларын анықтау;
- Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің даму
тенденциясын қарастыру;
- шағын кәсіпкерліктің қызмет етуінің шетелдік тәжірибесін
қорыту және оны Қазақстан Республикасының экономикалық
жағдайында қолдану мүмкіндіктерін анықтау;
Курстық жұмысты жазу барысында теориялық және тәжірибелік
негіздеме ретінде оқулықтар, заңдар, бюллетендер, Салық кодексі,
интернет т.б. ақпарат көздері, Қазақстан Республикасының Статистика
жөніндегі Агенттігінің мәлеметтері мен баяндамалары қолданылды.
Курстық жұмыс екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер көздерінен тұрады.
1 ШАҒЫН БИЗНЕС ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ДАМУ ДЕҢГЕЙІ
1.1 Шағын бизнестің экономикалық мәні және оның экономикада
алатын орны
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастарға өту кезінде
шаруашылықтың әртүрлi формаларын ұйымдастыруда оның ең маңызды бөлiгi шағын
кәсiпкерлiк болып табылады. Ел экономикасын дамытуда, нарықты
қалыптастыруда, ірі өндірушілер монополиясын шектеуде және бәсекелестiктi
дамытуда, тауар және қызмет сұранысын қанағаттандыруда, жұмыссыздық
мәселесiн тежеуде және жаңа технологияларды енгiзуде шағын және орта бизнес-
маңызды роль атқарады. Өйткенi ол қоғамның алѓа жылжуының бiрден-бiр
тетігі болып табылатыны сөзсiз. Шағын бизнес iрi бизнеске қарағанда нарыққа
тез бейiмдi, өзгермелi жағдайларға байланысты икемдi, жаңадан жұмыс істеп
тұрған өндiрiс секторларында жұмыс iстеуге қабілеттi.
Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев кәсіпкерлердің оныншы
форумында, елде жеке кәсіпкерліктің көпшілікпен мақұлданған
анықтамаларының болмауын, орташа және ірі кәсіпкерліктің алдына
дейін өңделген сандық және сапалық бағалау өлшемдерінің
критерилерінің, шағын кәсіпкерліктің соңына дейін ойластырылған
ұғымдық ақпаратының жоқтығын атап өтті. Және шағын кәсіпкерліктің
мәнін анықтауда алдымен кәсіпкерліктің негізгі түсінігін ашып
айқындау, содан кейін ғана шағын кәсіпкерліктің негізгі түсінігін
нақтылау керек, деді.
Кәсіпкерлік теориясы ғасырлар бойы дамыды, оған классикалық
экономикалық теорияға, неоклассикалық теорияға, кейнсианстік,
необерализмге және қазіргі заманғы экономикалық ілімдерге негізделген
әр түрлі бағыттар тән.
Ғылыми термин түсінігінде кәсіпкер экономика теориясына
тұңғыш рет VIII ғасырдағы атақты ағылшын экономисті, банкирі Ричард
Кантильон енгізді. Кәсіпкер - бағаның тұрақсыздығы мен сату
болашағын болжауға болмайтын жағдайда тауарларды сатып алу мен сату
процесстеріне қатысатын, бірақ кірістерінің жалпы сомасын біле
бермейтін адамдар. Ең басты ерекшелік – тәуекелділік - деген.
Кәсіпкерлік ұғымын зертеуге тұңғыш ден қойғандар саяси
экономиканың ғылым ретінде қалыптасуының іргесін қалаған физиократия
мектебінің өкілдері. Негізін салушы Ф. Кенэ (1694-1774). Ол былай
деген : Жерді жалға алып, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші
кәсіпкер қоғамдық өнімді өткізуде басты роль атқарады.
ХХ ғасырдың басындағы капиталистік елдер экономикасының шапшаң
өсуі және ғасырдың отызыншы, жетпісінші жылдардағы әлемдік
дағдарыстар кәсіпкерлікке қатысты жаңа баптардың пайда болуына
әкелді. Мұнда әйгілі экономист Йозеф Шумпетерді атап өту керек. Й.
Шумпетер кәсіпкерлер деп әр түрлі комбинацияларда экономикалық
жаңашылдықпен айналысатын адамдарды атады. Оның пікірі бойынша,
кәсіпкерлік қызмет адамға мәңгілік бекітілмеген, ол оның жеке
қасиеттеріне байланысты..
А.Смит шағын кәсіпкерлік пен кәсiпкер туралы төмендегідей
жазған екен: ... ол тек өзінің жеке қызығушылығын, өзінің жеке
пайдасын ғана ойлайды және де көрінбейтін қол арқылы жоспарланбаған
мақсаттарына жетеді. Қоғамға қызмет етемін деп ойлаған кезден гөрі,
өзінің жеке пайдасын ойлаған кезде, қоғамға көбірек пайда алып
келеді.
Осылайша ғасырлар бойы кәсіпкерліктің теориялық негіздемелері
дамып отырды. Сонымен мынадай қорытынды жасауға болады: Кәсіпкерлік
– бұл, табысты алу мақсатымен өндірістің барлық факторларын
қозғалысқа келтіретін және толық экономикалық жауапкершілікке
негізделген, қауіптің және белгісіздіктің белгілі үлесімен жанасатын,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің ынталы, инновациялық қызметіне
негізделген өзін - өзі ұйымдастыру және өзін - өзі жаңарту процесі.
Қазіргі таңда кәсіпкерлікті жандандыру процесі экономикалық
және инвестициялық дағдарыстармен; білікті мамандардың жоқтығымен;
нормативті - құқықтық базаның жетілдіруімен, коррупциямен, тікелей
шаруашылық – коммерциялық қызметпен, тұрақты қауіппен; капиталдық
тапшылығымен; шаруашылық жүргізуші субъектілердің, моральды және
табиғи тозған материалдық базасымен байланысты қиын жағдайларда
өтуде.
Кәсіпкерлік қызметтің Қазақстан Республикасында заңдылық
негіздері 1990 жылдардан құрала бастады. Бұл бизнес түрінің дамуына
заңдар қабылданды, сонымен қатар заңдылық және басқа да нормативті
құқық актілері қабылданып, іске асуда. Сонымен қатар кәсіпкерліктің
дамуы дамуы туралы түрлі сұрақтар қамтылуда, ол: шаруашылық
серіктестерінің дамуы, акционерлік қоғам; тұлғалық кәсіпкерлік;
лицензиялау, заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын азаматтар мен заңды тұлғалардың құқығын қорғау
және т.б.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік көптеген
түрде дамуда. Қызметтің туындауына қарай - өндірістік, коммерциялық,
қаржылық, меншік сипатына қарай – жеке меншік, біріккен; ұйымдастыру
нысаны бойынша – тұлғалық, ұжымдық (серіктестік, АҚ); шаруашылық
субъектілері бойынша – ірі, орта және шағын болып бөлінеді.
Кәсіпкерлік түрлері 1 суретте берілген.
Өндірістік кәсіпкерлікке – тұтынушылардың кейіннен сатып алуына
тиісті өнім өндіру, жұмыстар жүргізу және қызмет көрсету, жинау, өңдеу және
ақпарат беру, рухани құндылық жасау т.б. бағытталған қызметтер жатады.
Коммерциялық кәсіпкерлікке – қызмет түрін сипаттайтын, оның
мазмұнының мәнін айқындайтын тауар ақша қатынастары, тауар айырбастау
операциялары жатады.
Қаржылық кәсіпкерлік – коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі,
сондықтан оның сатып алу, сату айрықшылығы – ақшалар, валюта, құнды
қағаздар (акциялар, облигациялар, вексельдер, кепілдіктер және т.б.) яғни
бірдей ақшаларды сату тікелей немесе жанама формада жүргізіледі.
Мемлекеттік кәсіпкерлікті, әсіресе шағын кәсіпкерлікті мемлекет
тарапынан қолдау түрі кең ауқымды жүріп жатыр.
Нарықтың әр түрлі аймақтарын жеңіп алу және көптеген
елдердегі шағын кәсіпкерліктің әлемдік нарықта өркендеуі,
экрномиканың осы сферасының шаруашылық жүргізуші субъектілерін
мақсатты түрде мемлекеттік қолдау ұлттық экономикадағы ролі мен
орнын анықтауда қызығушылық туғызады.
Шағын бизнестің нарық жағдайында алатын орны зор. Мысалы
Мәскеу мемлекеттік Университетінің еңбегі сіңген профессоры В.А. Рубе
шағын кәсіпкерлік кәсіпорын иесінің еңбекке және кәсіпорынды
басқаруға қатынасымен, оның персоналмен қарым – қатынасқа түсу
дәрежесімен анықталады деген. Және оның пікірі бойынша, шағын
кәсіпкер бір тұлғада меншік иесі және басқарушы, сонымен бірге
өндіріс процессінің тікелей қатысушы, әрі басқа жұмыскерлермен
әрқашан байланыста болады. Бұл пікір мен келісуге болады.
Халықаралық банктің мәліметтері бойынша кәсіпорындарды
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне жатқызу көрсеткіштерінің саны 50–
ден асады. Соның ішінде көп қолданылатыны – жұмыс істейтіндердің
орташа саны, жылдық айналым, активтер шамасы. Бірақ барлық дамыған
елдерде негізгі көрсеткіш ретінде жұмыс істейтіндер саны алынады.
Құрамына экономикасы жоғары дамыған елдер кіретін
халықаралық экономикалық байланыс және даму ұйымы (ОЭСР) саны 19 –
ға дейін – өте шағын, 99 – ға дейін – шағын ретінде, 100 ден 499
адамға дейін – орташа және 500 – ден аса – ірі деп
кәсіпорындарды анықтайды.
Қазақстан Республикасының шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдау туралы Заңына сәйкес Заңды тұлға құрмайтын жеке адамдар
және қызметкерлернің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын
активтердің жалпы саны алпыс мың еселенген есептік көрсеткіштен
аспайтын, кәсіпкерлік субъектілері болып табылады. Яғни шағын
кәсіпкерлік субъектілері 2 критерий бойынша анықталады: жұмыскерлердің
орташа саны және активтердің жалпы құны.
Шағын бизнестің рөлі туралы айтатын болсақ, шет ел
тәжірибесіне сүйене отырып, шағын кәсіпкерлік дамуы келесі
мәселелерді сәтті шешудің маңызды факторы болып табылады:
- тұрғындардың тауарға (жұмысқа, қызметке) деген
қажеттілігін
жақсы қамтамасыз етілуіне әсерін тигізетін бәсекелестік
өркениетті нарықтық қатынастар құру;
- ассортиментті кеңейту мен тауарлар, жұмыстар, қызметтер
сапасын көтеру. Тұтынушылар талаптарын қанағаттандыруға
талпына отырып, шағын кәсіпкерлік тауарлар сапасының және
қызмет көрсету мәдениетінің көтерілуіне септігін тигізеді;
- тауарлар өндіру мен қызмет көрсетудің нақты тұтынушыларға
жақындауы;
- экономиканың құрылымдық қайта құрылуына себеп болу, шағын
кәсіпкерлік экономикаға иілімділік, мобильдік, моневрлік сипат
береді;
- өндірісті дамытуға тұрғындардың өз қаржысын тарту, шағын
кәсіпорындарда сыбайластар ірі компанияларға қарағанда іске
үлкен қызығушылықпен салады;
- қосымша жұмыс орындарын құру, жұмыссыздық деңгейін қысқарту;
- ірі өндіріс белгілі шектеулер қоятын тұрғындардың бөлек
топтарын, атап айтқанда зейнеткерлерді, мүгедектер, оқып
жүргендер, үйде отырған әйелдерді еңбекке жұмылдыру;
- ғылыми – техникалық прогресті жетілдіру;
- жергілікті шикізат көздері мен ірі өндіріс қалдықтарын игеру
және пайдалану;
- ірі кәсіпорындар қызметіне жабдықтаушы ұйымдар, остнаскалар
шығару мен қосымша және қызмет көрсететін өндірістер құруға
көмектесу;
- мемлекетті рентабельділігі төмен және шығынды кәсіпорындардан
олрды жалға алу мен сатып алу есебімен бастау.
Шағын бизнестің осы және тағы басқа экономикалық,
әлеуметтік функциялары оның дамуын мемлекеттің маңызды мәселелері
қатарына қояды.
Қазіргі кезде шағын кәсіпорындар дамып, экономикадағы
позицияларды жеңіп алуда, ірі бизнестің серіктері болды. Бұл
инновациялық ұғым – кластерге тән. Сонымен қоса, барлық елдер
мемлекеттері шағын кәсіпкерліктің дамуын қолдау мен ынталандыруда.
Экономикасы дамыған және дамушы елдерде шағын кәсіпкерлік
ең алдымен экономиканың маңызды сфераларының бірі, ал қоғамда
өтетін барлық процестермен кешенді дамуы, орташа және ірі
кәсіпкерлікпен тығыз байланысты. Берілген елдер Үкіметі, әр түрлі
формаларда және түрлерде көрінетін, шағын кәсіпкерліктің дамуына
белсенді қолдау көрсетеді.
Елде отандық кәсіпкерліктің тиімді дамуы үшін инновациялық
қызметті енгізу мен, өнім экспортымен байланысты. ШКС жеңілдетілген
несиелеу сияқты қолдау түрін әрі қарай дамыту және кейбір
жағдайларды іске асыру механизмін құру қажет, франчайзинг, венчурлік
бизнесті, субмердігерлік және лизингті белсенді қолдау үшін
жағдайлар жасау керек. Осындай қолдаудың нәтижесінде шағын
кәсіпкерлік ұлттық экономикада елеулі рольді атқара бастайды.
1.2 Қазақстан Республикасында шағын бизнесті мемлекет тарапынан қолдау
Шағын бизнесті қолдаудың негізгі мақсаты – олардың әлеуметтік –
экономикалық қызметін тиімді атқаруына мүмкіндіктер жасап, өмір сүру
мерзімінің неғұрлым ұзаруына ықпал ету.
Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесінің құрылымы 3 деңгейде
қалыптасады:
- республикалық;
- аймақтық;
- жергілікті. .
Біздің мемлекетімізде, кәсіпкерліктің, шағын бизнестің ролі күннен-
күнге арта түсуде. Біздің экономикамызда кәсіпкерліктің мынандай
міндеттерін шешу жүктелген:
- аймақтағы шикізат түрлерін қолдана отырып, аса маңызды капитал
салымын үлкейтпей-ақ қызмет, тұтыну тауар өндірісін кеңейту;
- аса ірі кәсіпорындардан босап қалған жұмысшыларға жаңадан жұмыс
орнын құру;
- ғылыми-техникалық прогрессті жылдамдату;
- қылмысты бизнес түрлеріне және т.б. оңды альтернатива құру.
Кәсіпкерлік өз қызметінде дамуын баяулайтын көптеген жағдайлармен
кездеседі. Қазақстан экономикасының қазіргі кезеңіндегі қандай маңыздылығын
ескере отырып, басшылық құрылымы кәсіпкерлікті қолдамауға бара алмайды.
1997 жылы „Мемлекет тарапынан шағын бизнесті қолдау” туралы
Парламентпен қабылданған Заң Қазақстан Республикасының экономикалық дамуына
маңызды бастапқы қадам болды.
Кәсіпкерлік келесідей кепілдіктер алды:
- кәсіпкердің шаруашылық қызметіне мемлекеттік органның қызметтік
тұлғалары дәлелсіз істеріне кірісу құқықтары жоқ.
- казақстан Республикасының заңында басқа жағы қарастырылмаса, онда
мемлекеттік тексеріс органдармен кәсіпкерлердің қаржа-шаруашылық
қызметін жылына бір реттен көп тексерілмейді.
Заң қазақстандағы өндірістің, кәсіпкерліктің дамуына ыңғайлы жағдай
құрумен қатар, ХХІ ғасырда технологиялық дамудың негізін құрайды.
шағын бизнесті қолдаудың мемлекеттік негізгі бағыттарына мыналар
жатады:
- шағын бизнес субъектілеріне мамандандырылған кадр жүйесін дайындау,
қайта дайындауды жоғарылатуды ұйымдастыру;
- шағын бизнес субъектілеріне мемлекеттік қаржы, статистикалық,
материалды-техникалық және ақпарат құралдары, сонымен қатар ғылыми-
техникалық, технология қолдануда жеңілдіктер жасау;
- шағын бизнес субъектілерін мемлекттік тіркеуді, қызметтерін
лицензиялау, өнімдерін куәліктендіруді жеңілдете түрде орнату;
- салық жүйесін, кеден салымдарына жеңілдік салу;
- шағын бизнес субъектілерін инвестиция, шетел инвестицияларын тарту
жүйесін құра отырып оны дамыту, қолдау;
- шағын бизнес субъектілердің сыртқы экономикалық қызметін қолдау,
сонымен қатар оның сауда, ғылыми-техникалық, өндірістік және басқа
да шетел әріптестерімен байланысын қолдау;
- қаржы көздерін анықтай отырып шағын бизнес субъектілерді арнайы
программасын құру.
Шағын бизнесті дамыту қызмет ұйымының комиссиясы Қазақстан
Республикасының Үкіметі және жергілікті атқарушы органдары кіреді. .
Кәсіпкерлікті қолдаудың және дамытудың алты мемлекеттік
бағдарламаларын (1991-1994ж.ж., 1994-1996ж.ж.ж, 1999-2000ж.ж.ж, 2002-
2003ж.ж., 2005-2007ж.ж., 2007-2009ж.ж.) жасалды. Оларды іске асыру
республикада кәсіпкерлік секторда қалыптастыруға және дамытуға оң әсер
еткенін көрсетті. Тауарлар мен қызметтер көрсетудің бәсекелі рыногы құрылды
және шағын бизнесті қоладудың және дамытудың институционалдық шаралары
айқындалды.
Қазақстан Республикасында шағын бизнесті дамытудың және қолдаудың 2007-
2009 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама)
Қазақстан Ремспубликасының 2007 жылға дейінгі кезеңге арналған Даму
стратегиясын және „шағын бизнесті мемлекеттік қолдау туралы” Қазақстан
Республикасының Заңын және Қазақстан Республикасының Индустриялық-
инновациялық дамуының 2004-2015 жылдарға арналған стратегиясын, Қазақстан
Республикасы Президентінің 2004 жылғы 31 қазанындағы Қазақстан
кәсіпкерлерінің 11-форумында берген тапсырмаларын іске асару мақсатында
әзірленген болатын.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007-2009 жылдарға арналған
бағдарламасы шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың нысандары мен әдістерін
жетілдіру жөнінде одан әрі белсенді жұмыс жүргізуді көздейді. шағын бизнес
саласын дамытуда бизнестің тиімділігіне кедергілерді жою үшін атқарушы
органдар қабылдайтын шешімдірдің әсерін бағалау және осы процесске
кәсіпкерлермен олардың қоғамдық ұйымдарын тарту жолымен қамтамасыз ету
болжанған болатын.
Кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктерінің мемлекеттік органдарының
экономикалық және әлеуметтік саяси саласында шешімдерді әзірлеуіне барынша
қатысу үшін Үкіметтің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасына сәйкес
шағын бизнесті қолдау мен дамыту мәселелері жөніндегі сарапшы кеңестердің
қызметі жандандыруды көздеген болатын. Осындай кеңестер жұмысының
негізінде норматив тік құқықтық актілерді әзірлеу мен ұсынымдар дайындау
мемлекеттің экономикалық саясатты барынша тиімді жүргізуіне мүмкіндік
береді.
Бағдарламаның мақсаты- неғұрылым көп қосылған құны бар жоғары жаңа
технологиялық өндірістерді құруға бағдарланған шағын бизнесті дамыту
есебінен орташа топты қалыптастыруға бағытталған институционалдық
жағдайларды жетілдіру болып табылады.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
- шағын бизнеске салық әкімшілігін жүргізу жүйесін жетілдіру;
- шағын бизнестің несие ресурстарына қол жетімділігін жеңілдету;
- шағын бизнесті қолдаудың мемлекеттік және мемлекеттік емес
инситутардың тиімділігін арттыру;
- кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуді оңтайландыру;
- шағын кәсіпкелікті қолдаудың бірыңғай білім беру және кәсіпкерлікті
тиімді ақпараттық-әдістемелік қолдау жүйесін құру;
- кәсіпкерлік мәселелері бойынша норматив тік құқықтық базаны
жетілдіру.
Бағдарламаның негізгі бағыттары мен оң іске асыру тетіктері:
1) шағын бизнеске салық-әкімшілігін жүргізу жүйесін жетілдіру.
2) шағын бизнесті қаржы-несиелік және инвестициялық қолдау жүйесін
дамыту.
3) шағын бизнестің инфроқұрылымын дамыту.
4) шағын бизнесті оқыту, ақпартаттық, ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету
және насихаттау.
5) кәсіпкерлік мәселелрі бойынша норматив тік құқықтық базаны жүйелеу
және жетілдіру.
Нарықтық реформалар жылдарында кәсіпкерлік сектор қоғамда елеулі
орынға ие болды. Басты стратегиялық мақсатқа: кәсіпкерлікпен айналысу
мүмкіндігі республика азаматтарының конституциялық құқықтарының шынайы және
ажырамас бөлігіне айналуына қол жеткізілді, ол үшін мемлекет қажетті
жағдайларды жасады.
Шағын бизнесті реттеудің нормативтік құқықтық негзі құрылды.
Қазақстан Республикасы Салық кодексінің жекелеген бөлімінде
салық жүктемесін айтарлықтай төмендететін және салық салу жүйесін, соның
ішінде шағын бизнес субъектілеріне, шаруа фермер қожалықтарына, заңды
тұлғалар – ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерге қатысты оңайлататын
арнайы салық режимдері көзделді. Шағын бизнес субъектілері үшін арнайы
салық режимі бір жолға талаптардың, патентердің және оңайлатылған
декларацияның негізінде айқындалады. 2005-2006 жылдардың ішінде Қазақстан
Республикасының салық кодексі не шағын бизнес субъектілері үшін салық
ауыртпалығын одан әрі төмендетуге байланысты өзгерістер мен толықтырулар
енгізілді.
Мемлекеттік бағдарлама көзделген іс-шаралар жоспарын іске асару үшін
жыл сайын республикалық бюджеттен 159,12 млн.тенге көлемінде қаражат
бөлініп жатыр.
Бағдарламаны іске асару кезеңінде кәсіпкерлікті қолдаудың ақпараттық
желісімен 400 мыңға дейін шағын бизнес субъектілері қамтылуы тиіс.
Бағдарламада көзделген шараларды нақтылы іске асару нәтижесінде: шағын
бизнес субъектілерінің саны 550 мыңға дейін, оның ішінде: 2006 жылы – 510
мыңға дейін; 2007 жылы – 530 мыңға дейін; 2008 жылы – 550 мыңға дейін;
шағын бизнесте жұмыс істейтіндердің саны 2006 жылы – 1,4 млн. адамға дейін;
2007 жылы - 1,5 млн. адамға дейін; 2008 жылы – 1,6 млн. адамға дейін; ЖІӨ
құрылымындағы шағын бизнестің үлесі 27 %-ға дейін оның ішінде: 2006 жылы -
23 %-ға дейін; 2007 жылы - 25 %-ға дейін; 2008 жылы - 27 %-ға дейін
ұлғайту қарастырылған болатын.
Кәсіпкерлер жиі кездесетін нарықтық инфрақұрылым объектісі - бұл
бизнес – инкубаторлар. Қазақстанда бизнес – инкубаторлар жүйесін құру
бастапқы қадамда тұр. Қазіргі кезде республикада 50 – ге жуық
бизнес – инкубаторлар жұмыс жасауда. Олар жергілікті атқару
органдарының инициативасы бойынша шағын кәсіпкерліктідамыту және
қолдаудың аймақтық бағдарламасы шегінде құрылған болатын.
Бүгінгі күні Қазақстанда қызмет ететін бизнес – инкубаторлардың
көбі Қазақстандық бизнес – инкубаторлар және инновациялық орталықтар
ассоциациясына (КАБИЦ) кіреді.
Мониторингтік зерттеулер нәтижелері бизнес - инкубаторлардың
жпртысынан астамы халықаралық тәжірибеде жасалған инфрақұрылымның бұл
нысанын құрудың концепциясына сай келмейтінін көрсетті: олар тек
оффистік және өндірістік орындарды берумен шектеліп қана қояды,
немесе мәселелердің азғантай спектрі бойынша қызмет көрсетеді. Бұл
зерттеулер бойынша респонденттердің 31,35 % - бизнес- инкубаторлар
қызметін мүлде пайдаланбаған.
Қалғандары келесідей бөлінген:
- құқықтық қызметтер – 31%;
- аудиторлық және бухгалтерлік қызметтер – 25,2%:
- оқыту – 20,4%:
- несие алу бойынша қызметтер – 16%:
- лизингтік қызметтер – 7,4%.
Инфрақұрылымның келесі объектісі - консалтингтік фирмалар. Қазіргі
кезде консалтингтік компаниялар шағын кәсіпкерлік субъектілеріне
келесідей қызметтер көрсетеді:
- құқықтық қамтамасыз ету;
- аудит және бухгалтерия;
- маркетингтік зерттеулер;
- бизнес – жоспар
- салық заңдылығы;
- кедендік қызметтер және т.б.
Қолданыстағы салық жүйесінің осы кезеңде экономикалық реттеуіш ретінде
шағын бизнес субъектілері санының артуын ынталандыра отырып, жұмыс орындары
санының, өндірілетін жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер көлемінің ұлғаюын
қамтамасыз етуі өте маңызды.
Екінші деңгейдегі банктердің шағын бизнес субъектілеріне кредиттер
беру рәсімдерін және онымен байланысты шығыстарды:
- шағын бизнес субъектілері үшін кредиттерге қызметтер көрсету
төлемдерін азайту жөніндегі тетіктерді әзірлеу және енгізу;
- шағын бизнес кәсіпорныдарын оларды жеңілдетілген нысан бойынша
жобаның техника-экономикалық негіздемесімен ауыстыра отырып, несие
берілетін іс-шара бойынша бизнес-жоспарларды міндетті түрде
ұсынудан босату;
- қарыз алушы шағын бизнес кәсіпорындарының қаржы жағдайын бағалау
өлшемдерін, сондай-ақ несиелерді қамтамасыз ету түрлеріне қойылатын
талаптарды жеңілдету жолымен оңтайландыру қажет болады.
Бағдарламаны іске асару шеңберінде кәсіпкерлердің қызметті игеруге
немесе кеңейтуге байланысты шығындарын жүйелі түрде сүйемелдеу және олардың
уәждері мен мақсаттарын есепке алу жолымен қысқарту үшін жағдайлар
жасалады. Осы міндетті орындау әкімдердің шағын бизнес инфроқұрылымын
жергілікті жерлерде дамытуға жауапкершілігін және шағын бизнес жөніндегі
республикалық ақпараттық-көрме орталығы мен оның филиалдық желісі,
кәсіпкерлердің жұмыс істеп тұрған қауымдастықтары, бизнес орталықтар,
бизнес-инкубаторлар мен технопарк тер, оқу және ақпараттық–талдау
орталықтары қызметінің тиімділігін арттыру есебінен мүмкін болады деп
күтілген.
Кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктер нысанындағы қауымдастықтарды
құруы кеңінен таралуда.
Шағын бизнесті дамыту үшін ірі кәсіпорындармен шағын бизнестің
ықпалдасуы үлкен маңызға ие болады. Сондықтан мемлекет тарапынан шағын және
ірі шаруашылық құрылымдардың ынтымақтастығын ұйымдастыру мен қолдау жөнінде
іс-шаралар жүргізілуде. Бұл қолдау:
- шағын бизнесті демеушілікті ынталандыру;
- шағын бизнестің ірі бизнеспен өзара іс-қимылын франчайзинг
қағидаттарымен қамтамасыз ету;
- жинақтаушы бұйымдар өндірісіне және қызметтер көрсетуге ірі
кәсіпорындардың тапсырыстарының негізгі үлесін отандық шағын
кәсіпорындар арасында орналастыру (кемінде 70-90 %);
- шағын бизнестің минай-газ және тау-кен-металлургия, соның ішінде
шетел қатысатын компаниялармен байланыстарды нығайту; тиімді жұмыс
істеу және ірі компаниялармен тапсырыстар алу үшін
- шағын бизнестің кәсіби деңгейін жетілдіру;
- жоғары технологияларды қолданатын өндірістік процесстерге (минай-
газ кешені, машина жасау, радиоэлектроника, аспап жасау және басқа
салалар) шағын бизнестің қатысуын қамтамасыз ету. Қажетті
тауарларды шығару мен сервистік қызметтер көрсетуді қоса алғанда,
минай-газ саласының тіршілік әрекерінің қамтамасыз ету бойынша
инфроқұрылымының даму жөніндегі мәселенің маңыздылығын ескере
отырып, қосылған құны жоғары тауарлар шығару, сон дай-ақ жүйе
қалыптастыратын кәсіпорындарға тауарлар жеткізу және қызметтер
көрсету мақсатында отандық кәсіпкерлерді тарту жөнінде іс-шаралар
әзірленеді;
- шағын кәсіпорындарды ірі кәсіпорындардың тиісті бөлімшелері
жұмысының орныққан жабдықтау-өткізуші, маркетинг схемаларына қосуды
қамтамасыз ету жолымен жүзеге асырылады.
Бүгінгі күні өнеркәсіп өндірісі көлемінің 85 %- ы жеке секторда
өндіріледі. Елдің ЖІӨ - дегі шағын және орта бизнестің үлесі
шамамен 25 % құрайды, экономиканың жеке секторында еңбекпен
қамтылған халықтың 60 % - дан астамы еңбек етеді. Кәсіпкерлікті
қолдау үшін бес мемлекеттік бағдарлама қабылданып, жүзеге асырылуда.
Бүгінде біздің елімізде кәсіпкерлікті дамытудың перспективасы
айқындалды. Қазіргі уақытта, Мемлекет басшысының халыққа жолдауы
негізінде шағын және орта кәсіпкерлікті 2007 – 2009 жылға дейін
дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралардың жаңа ауқымды бағдарламасы
әзірленуде. Бизнес құру жолындағы бюрократялық кедергілер азайтылды.
Тек соңғы жылдары ғана лицензияланатын қызметтердің 350 – ге жуық
түрлері қысқартылды. Кейбір лицензияларды беру өңірлік деңгейге
көшіріліп, процедуралар айтарлықтай қарапайымдандырылды.
Кәсіпкерлік ортаны одан әрі нығайту мәселесіне Қазақстан халқына
арналған таяудағы Жолдауда да айрықша көңіл бөлінген. Бүгінде
біздің елімізде кәсіпкерлікті дамытудың перспективасы айқындалды.
Қазіргі уақытта, Мемлекет басшысының халыққа жолдауы негізінде шағын
және орта кәсіпкерлікті 2007 – 2009 жылға дейін дамыту жөніндегі
жеделдетілген шаралардың жаңа ауқымды бағдарламасы әзірленуде. Бизнес
құру жолындағы бюрократялық кедергілер азайтылды. Тек соңғы жылдары
ғана лицензияланатын қызметтердің 350 – ге жуық түрлері қысқартылды.
Кейбір лицензияларды беру өңірлік деңгейге көшіріліп, процедуралар
айтарлықтай қарапайымдандырылды.
Елбасымыз Жолдауында басты міндетіміз – ұлттық экономиканы
инновациялық технологиялар негізінде диверсификациялауды жүзеге
асыруда жеке бизнеске жетекші рөл бөлетінімізді атап көрсеткен:
”Бірлесе отырып бізге экономиканың шикізаттық емес дамытуға қол
жеткізу қажет. Болашақта экспорттық әлеуетті ұлғайтатын басты көз
де солар болу тиіс”.(5(
Ол мақсатқа жету үшін қажетті ресурстарымыз бар. Арнайы
құрылған даму институттары – Қазақстанның инвестициялық қоры,
Қазақстанның даму банкі, Инновациялық қор, Экспортты сақтандыру
жөніндегі корпорация, Инжиниринг және технологиялар трансферті
орталығы осы жылды қоса есептегенде 120 млрд. тенгеден астам қаржы
жинақтауға жағдай туғызды. Өзі өмір сүрген қысқа мерзім ішінде
даму институттары жалпы сомасы 1 триллион 570 миллиард теңге
болатын 760 – тан астам жобаларды қарады. Қазіргі уақытта сомасы 60
млрд. теңгеден асатын 90 – ға тарта жоба қаржыландыруда. шағын
бизнесті дамытудың арнайы қоры жұмыс істейді, ол шағын және орта
бизнеске атаулы көмектер көрсетуде.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН БИЗНЕС ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі
кездегі даму тенденциясы
Шағын бизнес субъектілерішаруашылық кешеннің барлық салаларында
және республика өңірлерінде құрылып, қызмет етеді. Олардың көпшілігі
тұтынатын әр түрлі тауарларды өндірумен айналысады, қызметтердің
кең спекторын өсіреді, сауда делдалдық, коммерциялық, және қаржылық
қызметпен айналысады.Шағын бизнестің даму жағдайын және тенденцияларын
талдау 2004 – 2008 жылдар аралығында жүргізілді.
Шағын бизнес қызметін белсендетудің негізгі нәтижелері 2-ші
кестеде көрсетілген.
Кесте 1 - 2008 жылға есептелген аймақтар бойынша шағын бізнес
кәсіпорындарының саны
Тіркелгені Жұмыс істеп тұрғандары
Бірлік Қорытын-дБарлығы Олардан
ысына, % белсенділері
өткен айғаөткен Барлығы Олардан
жылға белсенділері
мың %- бен млн. %- бен
адам тенге
Проблемалар Шешу жолдары Проблемалар Шешу жолдары
Салық заңының Материалды Өнімнің бәсеке Соңғы дәрежелі
нақты еместігі, өндіріс саласына қабілеттілігінің құрал-жабдықтарды
салықтың жоғары салықты төмен болуы. пайдалану, жоғары
деңгейде болуы. төмендету. сапалы шикізат; өнім
сапасын жоғарылату;
инновацияны енгізу.
Құқықтық базаның Заңды жетілдіру, Ликвидті Несиелеу және
жетілдірілмеуі, арнайы заң кепілдіктің сақтандыру қоғамын
арнайы заңның қабылдау. жоқтығы. құру.
жоқтығы.
Несиелеу Материалды Маманның төменгі Жұмыскерлердің
дәрежесінің өндіріс саласыныңдеңгейінің болу квалификацияларын
жоғарылығы, аз несиелеу уақытын себебінен үйрету семинарлары,
уақыт ликвидті азарту, тәжірибенің тренингтер арқылы
кепілдікпен дәрежелерін жетіспеушілігі. көтеру, алдыңғы
қамтамасыздығының төмендету; қатарлы өзіміздің
жоқтығы. коммуналды және шетел
меншік, кепілдік тәжірибелерін оқып
банктерінен кепі білу.
қорын құру;
лизингті
несиелеуді
дамыту, сонымен
қатар венчурді
қаржыландыру.
Бюрократты Қадағалау Ақпаратпен Кәсіпорындарда
прессинг органдарының қамтамасыздан-дырмаркетинг қызметін
ұқсас удың төменгі үйымдастыру,
функцияларын жою.деңгейі. біртекті апарат
базасын құру үшін
шағын бизнес
субъектілерін
кооперациялау.
Ақпаратпен Мемлекеттік және Нақты қызметті Бизнес жоспар құру
қамта-масыздандыруаймақтық дәрежедежоспарлаудың барысында
дың әлсіздігі. ақпаратты, жоқтығы. стратегиялық,
маркетинг тік оперативті
орталықтар құру. менеджмент және
маркетингті қолдану.
Шағын бизнесті Лизингті Материалды-техникФранчайзинг, лізинг
қолдау компанія-лар, алық базаның жүйелері арқылы ірі
инфроқұры-лымының франчайзинг әлсіздігі. және орта
дамымауы. орталығы, кәсіпорындар-мен
венчурді қор, кооперациялау.
бизнес
–инкубаторлар,
технопарк тер,
инновация
орталықтарын
құру.
Шағын бизнестің Материалды Коммуникационды Өнімді алға жылжыту
сауда-делдалдық өндіріс саясат барысында
салада белсенді саласындағы икемділігінің маркетингті қолдану
даму. кәсіпорындарға жетіспеушілігі. (жарнама, жәрмеңке,
протекционисті өткізуді ынталандыру
саясат жүргізу. жүйесі және т.б.).
Шағын бізнес Басқару және Өткізу Өнімді топтастыруда
саласына кадр кәсіпкерлік проблемасы. маркетинг
жүйесін даярлау кадрларды оқыту элементтерін қолдану
жоқ. фондын құру, (икемді көтерме және
кәсіпкерлік бөлшекті өткізу
қызметті Кармен каналдарын құру).
қамтамасыздандыру
программасын
құру.
Біздің Республикамызда дамыған мемлекеттер қатарындағыдай кең
тараған шағын, орта және ірі кәсіпорындардың кооперациясы жоқ. Шағын, орта
кәсіпкерлік сауда және қызмет көрсету саласында жақсы дамығанымен,
материалдық өндіріс саласында жеткілікті дамымаған. Біздің тауар тұтыну
нарығы арзан импорт өнімімен толып кеткен, оның көбісінің сапасы өте төмен.
Сол себептен халық тұтыну тауарларын өзіміздің шағын, орта кәсіпорындарында
жасап шығаруға болушы еді. Шағын, орта кәсіпкерлік субъектілерінің
қызметтерінің икемділігін жоғарылату үшін және он іске асару үшін қоғам –
мемлекет тарапынан қолдау керек.
Салық заңына жиі өзгерістер енгізу, ол жаңа процедуралар, жаңа есеп
беру оның төлеу уақыттарын өзгертеді. Орта есеппен әр шағын кәсіпорын
бюджетне 50 % табысын аударады, ал 40 %-дай шағын кәсіпорындар бюджетне 61
% табысын аударады. Мысалға, батыс мемлекеттерінде мүндай кәсіпорындардан
33-35 % табысын алу дұрыс деп. саналады. Несие жайлы айтатын болсақ, мунда
жаңа өз ісін бастап келе жатқан кәсіпкерлер қиындық көреді, олар өзінің
ісін негізін құрып және одан әрі дамыту үшін толықтыратын басқа инвестиция
түрлері керек. 1997-1999ж.ж. одан кейінгі толықтыруларға қарамастан шағын
бизнесті қолдаудағы заңға қарамастан біршама проблемалар бар. Кәсіпкерлер
басына әр түрлі үкімет тарапынан әртүрлі өзгертулер және министірлік,
ведомстволардан түсуде. Мұның бәрі заңдылықтың нақты болмауы, әртүрлі заңды
актілердің тура іске аспауы кәсіпкерлік ортаның және инвестиция белсенділік
таныту үшін қолайлы жадай жасалынуға мүмкіндік бермейді.
Еліміздің шағын кәсіпорындарныда шығарылған өнімдерінің төмен бәсеке
қабілеттілігі, ол сапасы төмен, арзан бағамен алынған шикізат өнімдері және
ескіріп кеткен құрал-жабдықтардың себебі. Бұның шешу жолдары лизингті
республикамызда жетілдіру жолдары болушы еді. Осы себептен де біраз жылдар
бойы сауда делдалдық қызмет кәсіпкерлер үшін өзіне қаржы құралдарын
жинақтаудың бірден-бір қол жетерлік болып қалуда. шағын бизнес
субъектілерінің сауда саласында тауарлар сатудан, қызметтер көрсетуден
алатын кірісі олар алған кірістің жалпы көлемінің 60 %-дан астамын құрайды.
Республикада шағын кәсіпкерлік секторының ары қарай дамуын
тежейтін негізгі кедергілердің бірі- қаржы жеткіліксіздігі мен
алдыңғы қатарлы шет елдік технологияға қол жетерліксіз болумен
сипатталатын отандық тауар өндірушілердің төменгі дәрежедегі бәсеке
қабілеттілігі. Бұл жағдайларда бизнес – инкубаторлар өнімнің бәсеке
қабілеттілігін өсіруді көздеп, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне
көрсетілетін лизингтік қызметтер көлемін ұлғайтуға бағытталған
қызметін кеңейтуге көңіл бөліну керек.
Кәсіпкерлерді дайындауда бизнес-инкубаторлар, өнеркәсіп аймақтары және
технопарктер, бұл тоқтап тұрған өндіріс қуат орындарында ұйымдастыруға
болады, бұл аймақтағы экономиканың дамуына алкен үлесін қосады: біріншіден,
жұмыс орындарын құрады; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz