Саяси процесс туралы

Жоспар
Кіріспе

Саяси процестің жіктелуі
Саяси процеске қатысу түрлері
Саяси даму мен бейімделудің мәні
Саяси бейімделудің кезеңдері және соған байланысты көзқарастар

Саяси процесс ұғымы кең жөне тар мағынасында қолданылды. Кең мағынасында ол қоғамның саяси жүйесінің уақыт пен кеңістікте дамып, жұмыс істеуін білдіреді. Тар мағынасында түпкілікті нақты нәтижеге жеткен белгілі бір көлемдегі процесті, керсетеді. Мысалы, қайсыбір партия не қозғалыстың қалыптасуы, сайлаудың өткізілуі, баскарудың жаңа кұрьшымынын, дүниеге келуі және т. с.с.
Қоғамдық өмір, оның ішінде саяси сала - өте күрделі құбылыс. Онда өмір сүріп жаткдн топтардың, жіктердің, ұйымдардың , мақсат-мүдделері кейде кабысып, кейде келіспей, шырмалып жатады. Соған орай күн сайын көптеген өзгерістер болып, бір саяси нұсқаулар дүниеге келіп, екіншілері өз күшін сақтап, үшіншілері, өшіп дегендей, өзгеріп жататыны белгілі. Осындай саяси жүйенің бір қалыпты жағдайдан екінші жағдайга келіп, ауысуын, өзгеруін, қозғалысын саяси процесс дейді. Бүл процесс саяси деп аталғандықтан ондағы өзгерістер ең алдымен билікке, оны бөлу жөне кайта бөлуге, азаматтарды шешім қабылдауға, басқарушылардың қызметің бакылауға және т.с с. жұмылдыруға, халықтың саяси белсенділігін арттыруға байланысты болады. Сондықган саяси процестің, басты мәселесі, азаматгардың әр түрлі мүдделерің біріктіріп, жинақтайтын саяси шешім қабылдауда және оны іске асыруда.
Жалпы ұжымдық мақсат-мұратты анықтауға, қалыптастыруға ресми органдар, билік институттары, кәсіподақтар, бейресми ұйымдар, ақпарат кұралдары және т. б. катысады. Бірақ мұнда басты рөлді жоғарғы мемлекетгік билік институттары аткарады. Себебі, саяси шешімдерді қабылдап, іске асыратын негізгі тетік солар. Биліктін. шоғырлану дәрежесі, саяси дамудың мақсат-мұратын айқындауға қатысатын топтардың арасындағы екілеттілікті бөлу мәселелері олардың іс-әрекетіне байланысты. Саяси субъектілердің өзара қатынастары, саяси өзгерістердің екпіні, Ті т. да солардың іс-қимылдарымен айкындалады.

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ
ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТЫ

Саясаттану кафедрасы

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: САЯСИ ПРОЦЕСС

Орындаған:
_______________________

Тексерген:
______________________

Алматы 2006
САЯСИ ПРОЦЕСС
Саяси процесс ұғымы кең жөне тар мағынасында қолданылды. Кең
мағынасында ол қоғамның саяси жүйесінің уақыт пен кеңістікте дамып, жұмыс
істеуін білдіреді. Тар мағынасында түпкілікті нақты нәтижеге жеткен белгілі
бір көлемдегі процесті, керсетеді. Мысалы, қайсыбір партия не қозғалыстың
қалыптасуы, сайлаудың өткізілуі, баскарудың жаңа кұрьшымынын, дүниеге келуі
және т. с.с.
Қоғамдық өмір, оның ішінде саяси сала - өте күрделі құбылыс. Онда өмір
сүріп жаткдн топтардың, жіктердің, ұйымдардың , мақсат-мүдделері кейде
кабысып, кейде келіспей, шырмалып жатады. Соған орай күн сайын көптеген
өзгерістер болып, бір саяси нұсқаулар дүниеге келіп, екіншілері өз күшін
сақтап, үшіншілері, өшіп дегендей, өзгеріп жататыны белгілі. Осындай саяси
жүйенің бір қалыпты жағдайдан екінші жағдайга келіп, ауысуын, өзгеруін,
қозғалысын саяси процесс дейді. Бүл процесс саяси деп аталғандықтан ондағы
өзгерістер ең алдымен билікке, оны бөлу жөне кайта бөлуге, азаматтарды
шешім қабылдауға, басқарушылардың қызметің бакылауға және т.с с.
жұмылдыруға, халықтың саяси белсенділігін арттыруға байланысты болады.
Сондықган саяси процестің, басты мәселесі, азаматгардың әр түрлі
мүдделерің біріктіріп, жинақтайтын саяси шешім қабылдауда және оны іске
асыруда.
Жалпы ұжымдық мақсат-мұратты анықтауға, қалыптастыруға ресми органдар,
билік институттары, кәсіподақтар, бейресми ұйымдар, ақпарат кұралдары және
т. б. катысады. Бірақ мұнда басты рөлді жоғарғы мемлекетгік билік
институттары аткарады. Себебі, саяси шешімдерді қабылдап, іске асыратын
негізгі тетік солар. Биліктін. шоғырлану дәрежесі, саяси дамудың мақсат-
мұратын айқындауға қатысатын топтардың арасындағы екілеттілікті бөлу
мәселелері олардың іс-әрекетіне байланысты. Саяси субъектілердің өзара
қатынастары, саяси өзгерістердің екпіні, Ті т. да солардың іс-қимылдарымен
айкындалады.
¥сақ саяси қарарлар күн сайын шығып жатады десе де болады. Ал көпшілік
жұртты камтитын ірі саяси шешімдер, күжаттар (Конституция қабылдау, сайлау,
референдум өткізу сиякты) қоғам өмірінде сирек кездеседі. Оларды
дайындауға, өткізуге көптеген адамдар тартылып, үлкен окиғаға, саяси
белеске айна-лады. Сондыкган саяси процесс белес-белес, циклмен дамиды десе
де болады. Ондай мөселелерді көбіне билік институттары іске асырады.
Демократиялык елдерде саяси процесс әдетте сайлау цикліне байланысты
қалыптасады. Бүрынғы Кеңес өкіметінде СОКП-ның оъездері бүкіл саяси жүмысқа
ырғақ беріп, цикл содан басталатын.
Саяси процесті ұйымдастыру түпкі ой, ниет, идеядан басталады. Кейін
оны аткарушы субъект (үкімет, саяси серке т. т.) процестің теориясын немесе
түғырнамасын жасайды. Мұнда ең алдымен максат таңдалады. Мақсат түпкілікті
мұрат ретінде және жақын арада нақтылы нәтиже берерлік, жетістікке
жеткізерлік болуы мүмкін. Осыған орай саяси процесті орындау, жүзеге
асырудың құралдары, тәсілдері қарастырылады. Қанша уақыттың көлемінде іске
асыруға болады, қанша адам, кімдер қатынасады т. т. ойластырылады.
Орындаушылардың алға қойған талаптары-на жауап бере алуымен катар, олардың
жеткілікті каржылары болуы керек. Саяси процестің әрбір кезені бақайшағына
дейін мұқият тексерілгенінде ғана табысты болады.
Саяси процесс- күрделі құбылыс. Ол күнделікті өзгерістерден бастап,
коғамныңсаяси жүйесінің түбегейлі өзгерісіне дейінгі аралықты камтиды.
Саяси жүйені түтас алсақ, оның даму процесін төрт сатыға, кезеңге
бөлуге болады.
1. Саяси жүйені конституциялық тұрғыдан айқындау.
Ескі саяси жүйенің орнына жаңасы келгенде, ол бұрынғы мемлекетгік
билікті ауыстыруы немесе оған дейінгі саяси-құкықтық кұрылымдарды жанарған
жағдайға бейімдеуі мүмкін. Егер көпшілік жұрт жаңа жүйені мойындап,
колдаса, оның легитимді болғанын білдіреді. Мүндай да саяси жүйе өзін-өзі
қалпына келтіретін жағдайға жетеді.
2. Саяси жүйенің өзін - өзі жаңартуы.
Бұл да күрделі құбылыс. Жеңіске жеткен жүйе, бір жағынан, ескінің
орныққан элементтерін, үйымдарын кайтажүмыс істетеді, екінші жағынан,
жаңартып, өзгертеді, жетілдіреді. Жаңа саяси қатынастар мен институттар
құралады, саяси ережелер мен қазыналар, нышандар пайда болады. Өздеріне тән
саяси түсініктері, көзқарастары, іс-қимылдары бар саяси қатынастардық жаңа
субъектісі дүниеге келеді.
3.Саяси-басқарушылық шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру.
Коғамдағы әр түрлі адамдардың, топтардың, таптардың, бірлестіктердің
қажеттіктері, максаттары сан килы, бірталай жағдайда қарама-қарсы келіп
жатады. Билеуші элиталар, партиялар өздерінің оппозициялык қарсыластарымен
тіл табысып, бұл қайшылықтарды дер кезінде байқап, асқындырмай, реттеп,
халыктың талап-тілектері мен мүдделерін үйлестіріп, коғамның тұтастығын,
тыныштығын, түрақтылығын сақтап, соған жағдай жасауы керек.
Бұл - саяси мәселе. Батыстың көптеген елдерінде биліктін әр тармағының
(орталытағьі не жергілікті жердегі болсын) өз алдына бөлек сарапшы
қеңесшілері, көмекші топтар және т. б. ақыл-кеңес беретін кұрылымдары
болады. Олар арнайы ғылыми-талдау жүмыстарын жүргізіп ең дұрыс, колайлы
шешімдерді қабылдауға жәрдемдеседі.
Мұнда шешім қабыддаушы саяси басқарушылар мен оны орындаушы
бағыныштылардың арасында тығыз байланыс болуы керек. Бұрынғы Кеңес
екіметінде шешімді партияның бірінші хаттшылары кабылдайтын. Олар ештеңеге
жауап бермейтін. Жауапты партаппараттың айтқанын орындап, соның бұйрық,
нүскауларын, шешімдерін іске асырушы мемлекеттік органдар мекемелердің
жауапты қызметкерлеріне артатын. Сондықтан ақылға сыйымсыз жағдай туған
шешімді қабылдаушылар ештеңеге жауап бермейтін, ал жауап берушілер оны
кабылдауға катыспайтын. Мұның бәрі қандай нәтижеге әкелетіндігін өмір өзі
көрсетті.
4.Саяси жуйенің жагдайымен іс-әрекетін бақылау. Оған саяси
жүйе мен саяси процеске катысушылардың, элиталардың жұмысында алға қойған
бағдар, мақсат-мүдцеден ауыткушылыісі:ы, жаңсақ басушылықты түзету,
корытынды жасау кіреді. Ол екі жолмен жүргізіледі. Біріншісі - мемлекеттік
мекемелер, партия органдары, коғамдық үйымдар мен козғалыстардың белгілі
бір
құрылымдары аркылы жүзеге асады. Мүнда мемлекет аппаратына қарасты тексеру,
кадағалау кызметгері, партиялык бақылау, ресми баспасөз органдары енеді.
Бұл - саяси жүйедегі бақылау органдарының кызмет бабында атқаратын міндетті
жұмысы, яғни өзін-өзі бақылауы. Екіншісінде, саяси жүйенің жүмысына бақылау
жасауға барлық азаматтардың катысуына мүмкіндік жасалады. Мұны "төменнен
бақылау" деседе болады. Бұл үшін когам демократиялық жолмен дамығанда ғана
жағдай туады, тоталитарлық тәртіпте оған жол берілмейді.
Қоғам дамуының мақсатын айқындап, оны жүзеге асырушы билеуші тәртіп
саяси процестің сипатын да білдіреді. Оны үшке бөлугеболады:
1. Саяси тәртіптің қайталанып жұмыс істеуі. Мұнда саяси процесс
баскарушылар мен сайлаушылар, азаматтар мен мемлекет арасындағы қалыптаскан
қатынастарды сапа жағынан айтарлықтай өзгертпей, күнделікті орнына
келтіріп, кұр қайталайды. Яғни, мемлекет үйреншікті қалпында, әдетгегі
ырғағында кызметін жүргізе береді. Онда саяси субъектілердің іс-әрекетінде
жаңашылдық, өзгерістен гөрі дәстүрмен саяси сабактастық басты рөл
атқарады.
2. Саяси тәртіптің дамуы. Ел ішіндегі жөне халықаралық аренада саяси
күштердін ара салмағында немесе әлеуметтік құрылымда өзгерістер болуы
мүмкін. Басқарушы органдар өмірдің бұл жаңа талабын байқап, өз жұмысын
соған орай бейімдейді. Саяси даму биліктің жоғарғы және төменгі сатыларынын
өзара әрекеттестігімен, сан қилы ағымдар мен үрдістердің күресімен
коса қабаттаса жүреді. Мүның бәрі өлеуметгік және саяси құбылыстарды
сәйкестендіруге жәрдемдеседі.
3. Саяси тұтастықтың құлдырауы және ыдырауы. Бұл жағдайда саяси
процестің даму бағыты саяси жүйенің тұтас өмір сүруіне келеңсіз әсерін
тигізеді. Кірігу, жинақталудың орнына саяси субъектілердің бөлшектену
үрдісі басымдық алады. Билеуші тәртіптің ыдырауы күмән тудырмайды. Оның
шешімдері басқару
қабілетін жояды. Мұндай процеске Еуропа және Азия аймақтарындағы бұрынғы
социалистік елдердің құлдырау, ыдырау тағдыры толық мысал бола алады.
Билеушілер тобы өмірдің әлеуметгік-экономикалық және рухани талабына сай
тиісті жауабын таба алмады.
Сонымен, саяси процесс деп әлеуметтік кауымдастықтың, саяси ұйымдар
мен топтардын, белгілі бір саяси мақсатқа жету үшін бірігіп жасаған іс-
әрекетінің.нөтижесінде қоғамның саяси өмірінің бір қалыптан, жағдайдан
екінші жағдайға келіп ауысуын, өзгерісін қозғалысын айтады.
Саяси процестің жіктелуі

Саяси процесс жіктеліп, топталады. Саяси еркіндікті іске асыру
объектісіне карай ол ішкі және сыртқы саяси процесс болып бөлінеді. Сыртқы
саяси процесс жөнінде кейін арнайы сөз болады. Ал ішкі саяси процесс
азаматтардың саяси белсенділігінің институцияланған түрлерінен, олардың іс-
әрекетінен, билік құрылымының ұйымдасуынан жөне т. б. белгілі болады. Олар
азаматтарды саяси іске тарту, жұмылдырудың амал-әрекеттері, басқару
түрлерін айқындайды. Саяси ұйымдардың жаңа талаптарга сай жұмысын,
кұрылымын өзгертіп, бейімделе, икемделе білуі оның әлеуметтік ортаға етер
ықпалының деңгейін көрсетеді.
Саяси билікті ұйымдастыру жүйесінің сапасына карай демократиялык және
антидемократиялық саяси процесс етіп бөледі. Демократиялық түрінде халық
(тікелей немесе өкілдері аркылы) билейді. Антидемократияяық процесте билік
авторитарлык. кесем, монархтың, бір билеуші партияның, әскери топтын,
қолыида болады.
Атқаратын кызметінің жариялылығы бойынша ашық және жасырын саяси
процесс деп топтастырылады. Ашығында азаматтар, топтар билік
институттарымен үздіксіз кездесіп, мақсат-мүдделерін білдіріп отырады.
Билік органдары қоғамдық пікірді зерттеп, саралап, олардың талап-тілектерін
ескеріп, соған орай саяси бағытына түзетулер енгізеді.
Жасырын түріне талитарлық тәртіпті атауға болады. Онда бүкіл билік
орталықтың колында, жергілікті жердің ой-арманы мен санаспайды,
стратегиялық мәні бар саяси шешімдерді қабылдаудан шеттетіледі. Адамдардың
барлық өмірі қатаң бакылаудың астына түсіп, еркіндіктері мен бостандықтары
шектеледі. Саяси процеске катыскысы келмесе де кейінгі зардабынан қорқып,
күш,
зорлықтың аркасында қатысуға, орталықтың ығына жүруге
мәжбүр болады.
Әлеуметтік және саяси құрылымның өзара байланыс түріне, билік
субъектілерінің қызмет ықпалдылығы және өзара катынастарының тиянақтылығына
байланысты саяси процесті тұрақты және тұрақсыз етіп бөледі.
Тұрақты жағдайда билік институттары өтімді, сенімді жұмыс істейді,
азаматтарда саяси іске белсенді катынасады. Саяси шешімдер дәстүрлі
демократиялық жолмен қабылданып жатады. Әлеуметтік түсінбеушілік,
кикілжіңдерді азаматтық ұйымдар өздері реттейді. Мемлекет олардың ісіне
араласа бермейді. Жалпы халықтың хал-ахуалы жақсы елде занды тәртіп
орнайды. Көпшілік жөрт билік институттарының іс-қимылын қанағатғандықпен
қабылдайды.
Тұрақсыз жағдай әдетте коғам өмірі күйзеліске ұшырап, тығырыкқа
тірелген шағында пайда болады. Оған халықаралык катынастардағы шиеленістер,
соғыстағы жеңіліс, өндірістің ұзак уақыт кұлдырауы, көпшілік халыктың әл-
аукатының нашарлап, төмендеуі жәнет.с. с. әлеуметгік кикілжіңдер себеп
болады. Қайшылыктардың күшейіп, асқынуы, дер кезінде шешілмеуі көпшілік
жұрттың наразылығын тудырады. Мұндайда саяси бағытгы өзгертуге тура келеді.
Оны реформалық жөне революциялық жолмен жүзеге асыруға болады. Реформада
жаңа заң актілері арқылы сол қоғамның шенберінде өзгерістер енгізіледі.
Онда алға койған мақсатқа ақырын, кейде бірнеше кезең аркылы жетеді,
өзгерістер біртіндеп жасалады. Революция -коғамдағы биліктің, саяси
жүйенің толық, түбегейлі өзгеруі. Ол әлеуметтік-саяси өмірдің терең
дағдарысынан туады. Мемлекет басындағы тотар өздігінен билікгі бере
қоймайтындықган онда күштеу, зорлау кең орын алады.
Бұл екі жолдың да өз жақтастары мен қарсыластары бар. Революциялық
жолды басшылыққа алушылар - марксистер. "Саяси экономия сынына"деген кітап
жазған алғы сөзінде К.Маркс былай деп көрсетті: өндіргіш күштер өз дамуының
белгілі сатысында осы дамуына бұғау болатын өндірістік қатынастарға қайшы
келеді. Сол кезде әлеуметгік революция заманы туады. Оның - қолдаушылары
реформа қоғамды ішінара, жарым-жартылай ғана өзгертеді, әлеуметтік
шиеленісті уақытша бәсендетеді деп түсіндіреді. Әрине, билеуші топтың,
таптың саясаты көпшілік жұрттың талап-тілегіне қайшы келіп, ерік,
бостандығы тапталса, тығырыктан шығар баска жол болмаса, әлеуметтік
революция болуы мүмкін. Бірақ оның елеулі кемшіліктері бар. Ем алдымен, ол
жолда көптеген адам құрбан болады, ғасырлар бойы жиналған материалдық
қазына-байлықтар, мәдени мұра, ескерткіштер қирайды. Қоғам өміріне қыруар
шығын келеді. Біраз жағдайда оның немен бітуін де болжап айту киын.
Сондықтан адамзат қазір өзгерістерді біртіндеп жасағанды жөн көреді. Сонда
коғам дамуында бірнеше мүмкіншіліктен ең тәуірі іріктеліп, қателіктер
асықпай түзетіліп, халықтың калауынан өтеді.
Саяси жүйеге ыкпал жасау үшін көтерілісте жасалады. Оны
ұйымдастырушылар алдына белгілі бір мақсат қояды. Ол саяси немесе саяси
емес те болуы мүмкін. Революциямен салыстырғанда оның көбіне аукымы
тарырақ, максаты нақгыланған болым келеді. Кейде саяси билікті қолға алу
үшін карулы көтеріліс ұйымдастырылуы мүмкін.
Саяси өмірде бүлікшілік (бунт) те кездеседі. Ол саяси үстемдік етуші
топтың, мемлекет органдарының шектен тыс іс-әрекетіне жауап ретінде тууы
мүмкін. Көтеріліспен салыстырғанда ол ұйымдаспаған, стихиялы түрде келеді,
анық-айқьш максаты болмайды. Қатысушылар саны да азырақ, ұрандары не тым
кең көлекелі, не тым тар шеңберді қамтиды. Ол езінің қызбалығымен, сезім
әрекетіне бой алдырғыштығымен сипатталады.
Бір топ адамның мемлекеттік төңкеріс жасау мақсатымен жасаған іс-
әрекетін бүлік (путь) дейді. Оны көбіне әскери топ өз диктатурасын орнату
үшін пайдалануғатарысады. Ол халықтан қолдау таппайды және оның жағдайды
жақсы есептеп, терсц ойланған бағдарламасы болмайды.
Саяси процеске қатысу түрлері
Адамдар саяси процеске екі түрлі қатысады. Біріншісінде, саяси жүйенің
шеңберінде жүмыс істейтін екілдік оріандар арқылы, екіншісінде,
азаматгардыцтікелей қатысуы арқылы саяси биліккеәсер етеді.
Өкілдік органдар арқылы катысқанда өз араларынан заң қабылдайтын және
күнделікті мемлекетгі басқару қызметін атқаратын адамдарды сайлайды. Олар
белгілі бір мөлшерде сайлаушылар алдында жауап береді.
Тікелей катысу өз кезегінде екіге бөлінеді. Біріншісі -
институционалданып ретгелген демократия. Онда азаматтар сайлау, референдум,
плебисциттерге катысу арқылы өз көзкарастарын білдіреді.
Қазіргі демократиялық қоғамда азаматтардың көбінің саяси
белсенділігін білдіретін түрі - сайлауға қатынасу. Сайлау жүйелі, заң
белгілеген уақытта өткізіледі. Президент, жоғары заң шығарушы органдардың
мүшелері әдетте 4-6 жылға сайланады. Бұл мерзім үміткерге берген уәделерін
орындауға жөне саяси басқарудың сабақтастығын жалғастыруға, тұрақтылығын
қамтамасыз етуге жеткілікті деп саналады. Жергілікті органдар қыскарақ
мерзімге сайланады себебі, олардың алдында түрған мөселелер жеңілірек
шешіледі және қала немесе округте жағдай жылдамырақ өзгеріп тұрады. Кезекті
сайлау күні заң шығарушы орган немесе мемлекет басшысының жарлығымен
белгіленеді. Сайлау күні хабарланғаннан бастап, ресми түрде сайлау науқаны
басталады. Сайлаушылардың тізімі жасалады, үміткерлерді ұсыну және тіркеу,
үгіт-насихат жұмыстары жүргізіледі. Сайлау өткізіледі. Ол біткен соң
берілген дауыстар есептеледі, сайлаудың қорытындысы хабарланады. Сайлау
процесі сайлау округінде жүргізіледі. Елдің, республиканың, штаттың аумағы
округтерге бөлінеді. Олардың халқы бір немесе бірнеше үміткерді ұсынады.
Жергілікті органдарды сайлау үшін сайлаушылар саны аз, кішкентай округ
кұрылады. Оған қалалық ауданнан немесе кварталдан, кішігірім ауылдан бір
депутат сайланады. Жоғары заң шығарушы органдарды сайлағанда бірнеше кіші
округтар қосылып, облыстан, аймактан бір депутат сайланады. Бір округтан
бір депутат сайланса, бір мандатты, бірнеше депутат сайланса, кең мандатты
округ деп аталады.
Сайлау науканының бастапкы сатысында шешуші рөлді саяси партиялар
атқарады, Олар үміткерлерді тандайды, оларға қаржы, ұйымдастыру жағынан
көмектеседі, митингілер, жиналыстар өткізеді, үміткерлерді сайлаушылармен
кездестіреді, ақпарат кұралдары, теледидар арқылы сөйлеуге мүмкіндік
жасайды. Сайлаушылар өз таңдауын жан-жакты ойланып, саналы түрде жасауы
тиіс. Олар қай партияның, кай үміткердің бағдарламасы өз көзкарасына,
мақсат-мүддесіне көбірек сай келетінін ойластырғаны жөн.
Демократиялық саясаттың талабына сай партиялар мен үміткерлер сайлау
науқанын бәріне бірдей, тен жағдайда жүргізуі керек. Бірақ іс жүзінде оны
орындау қиын. Халықтың ауқатты жігі қолдайтын партиялардың мүмкіншілігі мол
болады. Оларға көмек көп көрсетіледі. Теледидарды, радионы, ақпарат
кұралдарын кеңінен пайдалануға жағдайлары келеді. Ал кішігірім партиялардың
ондай мүмкіншілігі аз келеді. Сондыктан мемлекет сайлау науқаны шығынының
біраз бөлігін өз мойнына алады. Сонымен қатар жеке адамдар мен ұйымдарға,
сайлау алдындағы корға кайырымдылық керсетудің мөлшері және үміткерлердің
өз қаржысынан канша жұмсай алатын шамасы белгіленеді.
Сайлау алдындағы үгіт сайлау болар күннен бір күн бұрын тоқтатылады.
Ол сайлаушыларға өз ойын тағы да бір тексеріп, саралап шығуға мүмкіндік
береді
Сайлау жасырын дауыспен беріледі. Сайлаушының бюллетеньді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.