Теледидардағы музыкалық хабарлардың ұлттық психологияны қалыптастырудағы ролі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
1 тарау. Қазақ телеақпарат кеңістігіндегі музыкалық формат және ұлттық психология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2 тарау. Телеаудиторияның ұлттық мүддесі және теледидардағы ұлттық музыка проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
4. Сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
5. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
1 тарау. Қазақ телеақпарат кеңістігіндегі музыкалық формат және ұлттық психология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2 тарау. Телеаудиторияның ұлттық мүддесі және теледидардағы ұлттық музыка проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
4. Сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
5. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
Ақпаратты бұқараға жеткізудің мүмкіндігі мол, жолы да сан алуан. Жекеменшіктің елге дендеп енуімен, сондай-ақ, демократияның желеуімен сөз бостандығының ноқтасы ағытыла беруі мұң екен, жекеменшік телеарналар дүр етіп, бірінен кейін бірі электрондық ақпарат әлемінің төріне ентелеп еніп, әне-міне дегенше әуе толқынын жаулап алды. Бұл осы кезеңдерден бастап қазақ телеэфирінің көгінде талай дүниенің өзгергенін көрсетсе керек.
Ал енді диплом жұмысыма арқау болған тақырып- «Теледидардағы музыкалық хабарлардың ұлттық психологияны қалыптастырудағы ролі».
Диплом тақырыбымның өзектілігі – музыкамен бүтіндей бір ұлттың ұрпағын тәрбиелеуге болатынын ескерсек, теледидардан таралып жатқан музыканың ұлттық психологияға айрықша әсер ететіні мәлім. Сондықтан бүгінгі қазақ телеарналарының ұсынатын музыкалық хабарларының ұлттық мүддеге қызмет ету керектігі.
Бұл тақырыпты таңдаудағы мақсат - бүгінгі отандық телеақпарат кеңістігіндегі музыкалық формат қандай, ол телеаудиторияның ұлттық психологиясына қалай ықпал етуде, музыкалық бағдарламаны жасаушылар қандай мүддені көздейді, олар үшін ұлттық музыка деген ұғым қаншалықты маңызды, ұлттық идеологияға қызмет етудегі музыкалық бағдарламалардың үлес салмағы қандай болмақ деген сауалдарға жауап іздеу
Бітіру жұмысымның дерек көзі - Әл-Фараби бабамыздың «Музыканың ұлы кітабы» трактаттары, М. Барманқұлов «Телевизия: билік әлде бизнес?», Қ.Тұрсынов «Көгілдір экран құпиясы», Қ.Жарықбаев «Этнопсихология-ұлт тәрбиесінің өзегі», Е.Брусиловский «Дүйім дүлдүлдер», Ж.Әбдіжәділқызы «Тікелей эфир табиғаты», Қ.Жарықбаев «Қазақ психологиясының тарихы», «Образование, личность, культура: процессы взаимадействия в 21 веке»,
А. Сейдімбек «Қазақ әлемі», Н.Назарбаев «Тарих толқынында», Ахмет Жұбанов «Замана бұлбұлдары» , А.Сейдімбек «Күңгір, күңгір күмбездер», Ахмет Жұбанов «Ән-күй сапары», А. Сейдімбек «Күй шежіре», Д. Кабалевский «Музыка туралы әңгіме», Қ.Тұрсын «Қазақ тележурналистикасы: даму мен қалыптасу жолдары», Қ.Тұрсын, Ж.Нұсқабайұлы «Тележурналист анықтамалығы» (теледидар сөздігі) секілді еңбектер және газет материалдары қолданылды. пайдаланылды.
Ал енді диплом жұмысыма арқау болған тақырып- «Теледидардағы музыкалық хабарлардың ұлттық психологияны қалыптастырудағы ролі».
Диплом тақырыбымның өзектілігі – музыкамен бүтіндей бір ұлттың ұрпағын тәрбиелеуге болатынын ескерсек, теледидардан таралып жатқан музыканың ұлттық психологияға айрықша әсер ететіні мәлім. Сондықтан бүгінгі қазақ телеарналарының ұсынатын музыкалық хабарларының ұлттық мүддеге қызмет ету керектігі.
Бұл тақырыпты таңдаудағы мақсат - бүгінгі отандық телеақпарат кеңістігіндегі музыкалық формат қандай, ол телеаудиторияның ұлттық психологиясына қалай ықпал етуде, музыкалық бағдарламаны жасаушылар қандай мүддені көздейді, олар үшін ұлттық музыка деген ұғым қаншалықты маңызды, ұлттық идеологияға қызмет етудегі музыкалық бағдарламалардың үлес салмағы қандай болмақ деген сауалдарға жауап іздеу
Бітіру жұмысымның дерек көзі - Әл-Фараби бабамыздың «Музыканың ұлы кітабы» трактаттары, М. Барманқұлов «Телевизия: билік әлде бизнес?», Қ.Тұрсынов «Көгілдір экран құпиясы», Қ.Жарықбаев «Этнопсихология-ұлт тәрбиесінің өзегі», Е.Брусиловский «Дүйім дүлдүлдер», Ж.Әбдіжәділқызы «Тікелей эфир табиғаты», Қ.Жарықбаев «Қазақ психологиясының тарихы», «Образование, личность, культура: процессы взаимадействия в 21 веке»,
А. Сейдімбек «Қазақ әлемі», Н.Назарбаев «Тарих толқынында», Ахмет Жұбанов «Замана бұлбұлдары» , А.Сейдімбек «Күңгір, күңгір күмбездер», Ахмет Жұбанов «Ән-күй сапары», А. Сейдімбек «Күй шежіре», Д. Кабалевский «Музыка туралы әңгіме», Қ.Тұрсын «Қазақ тележурналистикасы: даму мен қалыптасу жолдары», Қ.Тұрсын, Ж.Нұсқабайұлы «Тележурналист анықтамалығы» (теледидар сөздігі) секілді еңбектер және газет материалдары қолданылды. пайдаланылды.
1. Қ.Тұрсын. Көгілдір экран құпиясы. Алматы: Қазақ университеті, 1998 - 45-
б.
2. Ж.Әбдіжәділқызы. Тікелей эфир табиғаты. Алматы, 2003 - 28 б.
3. Б. Дәулетбаева. Жаһандану және ұлттық музыка. Мәдениет журналы. 2006,
қазан.
4.Қ.Жарықбаев. Қазақ психологиясының тарихы. Алматы: Қазақстан, 1996 – 47 б.
5. Ертай Айғалиұлы. Қазақты отын етіп жаққыларың келмесе, оның әнін сақтаңдар! Қазақстан – Заман. 2008, 10 сәуір.
6. Ахмет Жұбанов. Ән-күй сапары. Алматы, 1976 – 7-б.
7. Қ.Жарықбаев. Этнопсихология - ұлт тәрбиесінің өзегі. Алматы: Білім, 2005 – 123-б.
8. К.Тасболатова. Телеарналар және ұлттық болмыс. Түркістан. 2005, 16-маусым.
9. Орынбасар Дөңқабақ. Тележүргізуші, көңілден шығып жүрсің бе? Дала мен қала. 2005, 8 шілде.
10. Қ.Мұхаметқали. Жүргізуші мәдениеті, «жұлдыз ауруы» және телетәрбие. Дала мен қала. 2007, 23 ақпан.
11. Сұлтанқызы Л. Әлем мен эфирді құтқаратын - әдемілік. Айқын. 2008, 6 наурыз.
12. Жанар Әбдісадық. Дәурені жүріп тұрған эстрада. Қазақ әдебиеті. 2008, 29 ақпан.
13. Мырзан Кенжебай. Әннен қашты сұлулық пен ұлылық. Ана тілі. 2008, 1 мамыр.
14. Сәкен Сыбанбай. Ән мен әншінің айнасы - «Ән мен әнші». Жас Алаш. 2002, 13 сәуір.
15. Мұхан Исахан. Мұсылмандық дүниетаным және қазақтың сал-серілік дәстүрі. Қазақстан – Заман. 2008, 3 сәуір.
16. Назым Дүтбаева. Сахнада кие, әнде жүйе жоқ. Қазақ әдебиеті. 2004, 17 қыркүйек.
17. Мұхан Исахан. Қазақ өнері – қазақтығымызды сақтаудың жалғыз жолы. Қазақстан-Заман. 2008, 3 сәуір.
18. Сіздің қазақ телебағдарламаларына көңіліңіз тола ма? Адам ата Хауа ана. 2008, сәуір.
19. Жазира Байсымбек. Алтынбек Қоразбаев: Даланы тербеген әдемі әуенді іздеймін. Дала мен қала. 2007, 8 ақпан.
20. Е.Биеке. Дені дұрыс шоу-бағдарлама жасай алмай- ақ қойдық-ау. Жас Алаш. 2008, ақпан.
21. Жұмагелді Нәжімеденов. Әлем үні - әсем саз. Мәдениет» журналы. 2006, қазан.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Әл-Фараби. «Музыканың ұлы кітабы» трактаттары. Алматы, 1992.
2. М. Барманқұлов. Телевизия: билік әлде бизнес? Алматы: Қазақ университеті, 2007.
3. Қ.Тұрсынов. Көгілдір экран құпиясы. Алматы: Қазақ университеті, 1998
4. Қ.Жарықбаев. Этнопсихология - ұлт тәрбиесінің өзегі. Алматы: Білім, 2005
5. Е.Брусиловский. Дүйім дүлдүлдер. Алматы: Ана тілі, 1995
6. Ж.Әбдіжәділқызы. Тікелей эфир табиғаты. Алматы: Қазақ университеті, 2003
7. Қ.Жарықбаев. Қазақ психологиясының тарихы. Алматы: Қазақстан, 1996
8. Образование, личность, культура: процессы взаимадействия в 21 веке. Алматы, 2005
9. А. Сейдімбек. Қазақ әлемі. Алматы: Санат, 1997
10. Н.Назарбаев. Тарих толқынында. Алматы: Атамұра, 1999
11. Ахмет Жұбанов. Замана бұлбұлдары. Алматы: Жазушы, 1975
12. А.Сейдімбек. Күңгір, күңгір күмбездер. Алматы, 1995
13. Ахмет Жұбанов. Ән-күй сапары. Алматы, 1976
14. А.Сейдімбек. Күй шежіре. Алматы: Ғылым, 1997
15. Д. Кабалевский. Музыка туралы әңгіме. Алматы, 1989
16. Қ.Тұрсын, Ж.Нұсқабайұлы . Тележурналист анықтамалығы (теледидар
сөздігі). Алматы: Білім, 2001
б.
2. Ж.Әбдіжәділқызы. Тікелей эфир табиғаты. Алматы, 2003 - 28 б.
3. Б. Дәулетбаева. Жаһандану және ұлттық музыка. Мәдениет журналы. 2006,
қазан.
4.Қ.Жарықбаев. Қазақ психологиясының тарихы. Алматы: Қазақстан, 1996 – 47 б.
5. Ертай Айғалиұлы. Қазақты отын етіп жаққыларың келмесе, оның әнін сақтаңдар! Қазақстан – Заман. 2008, 10 сәуір.
6. Ахмет Жұбанов. Ән-күй сапары. Алматы, 1976 – 7-б.
7. Қ.Жарықбаев. Этнопсихология - ұлт тәрбиесінің өзегі. Алматы: Білім, 2005 – 123-б.
8. К.Тасболатова. Телеарналар және ұлттық болмыс. Түркістан. 2005, 16-маусым.
9. Орынбасар Дөңқабақ. Тележүргізуші, көңілден шығып жүрсің бе? Дала мен қала. 2005, 8 шілде.
10. Қ.Мұхаметқали. Жүргізуші мәдениеті, «жұлдыз ауруы» және телетәрбие. Дала мен қала. 2007, 23 ақпан.
11. Сұлтанқызы Л. Әлем мен эфирді құтқаратын - әдемілік. Айқын. 2008, 6 наурыз.
12. Жанар Әбдісадық. Дәурені жүріп тұрған эстрада. Қазақ әдебиеті. 2008, 29 ақпан.
13. Мырзан Кенжебай. Әннен қашты сұлулық пен ұлылық. Ана тілі. 2008, 1 мамыр.
14. Сәкен Сыбанбай. Ән мен әншінің айнасы - «Ән мен әнші». Жас Алаш. 2002, 13 сәуір.
15. Мұхан Исахан. Мұсылмандық дүниетаным және қазақтың сал-серілік дәстүрі. Қазақстан – Заман. 2008, 3 сәуір.
16. Назым Дүтбаева. Сахнада кие, әнде жүйе жоқ. Қазақ әдебиеті. 2004, 17 қыркүйек.
17. Мұхан Исахан. Қазақ өнері – қазақтығымызды сақтаудың жалғыз жолы. Қазақстан-Заман. 2008, 3 сәуір.
18. Сіздің қазақ телебағдарламаларына көңіліңіз тола ма? Адам ата Хауа ана. 2008, сәуір.
19. Жазира Байсымбек. Алтынбек Қоразбаев: Даланы тербеген әдемі әуенді іздеймін. Дала мен қала. 2007, 8 ақпан.
20. Е.Биеке. Дені дұрыс шоу-бағдарлама жасай алмай- ақ қойдық-ау. Жас Алаш. 2008, ақпан.
21. Жұмагелді Нәжімеденов. Әлем үні - әсем саз. Мәдениет» журналы. 2006, қазан.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Әл-Фараби. «Музыканың ұлы кітабы» трактаттары. Алматы, 1992.
2. М. Барманқұлов. Телевизия: билік әлде бизнес? Алматы: Қазақ университеті, 2007.
3. Қ.Тұрсынов. Көгілдір экран құпиясы. Алматы: Қазақ университеті, 1998
4. Қ.Жарықбаев. Этнопсихология - ұлт тәрбиесінің өзегі. Алматы: Білім, 2005
5. Е.Брусиловский. Дүйім дүлдүлдер. Алматы: Ана тілі, 1995
6. Ж.Әбдіжәділқызы. Тікелей эфир табиғаты. Алматы: Қазақ университеті, 2003
7. Қ.Жарықбаев. Қазақ психологиясының тарихы. Алматы: Қазақстан, 1996
8. Образование, личность, культура: процессы взаимадействия в 21 веке. Алматы, 2005
9. А. Сейдімбек. Қазақ әлемі. Алматы: Санат, 1997
10. Н.Назарбаев. Тарих толқынында. Алматы: Атамұра, 1999
11. Ахмет Жұбанов. Замана бұлбұлдары. Алматы: Жазушы, 1975
12. А.Сейдімбек. Күңгір, күңгір күмбездер. Алматы, 1995
13. Ахмет Жұбанов. Ән-күй сапары. Алматы, 1976
14. А.Сейдімбек. Күй шежіре. Алматы: Ғылым, 1997
15. Д. Кабалевский. Музыка туралы әңгіме. Алматы, 1989
16. Қ.Тұрсын, Ж.Нұсқабайұлы . Тележурналист анықтамалығы (теледидар
сөздігі). Алматы: Білім, 2001
Жоспары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
1 тарау. Қазақ телеақпарат кеңістігіндегі музыкалық формат және ұлттық
психология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2. тарау. Телеаудиторияның ұлттық мүддесі және теледидардағы ұлттық
музыка проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .26
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
4. Сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
5. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
Кіріспе
Музыка миллиондаған жүректерді біріктіреді
Л.Бетховен
Ақпаратты бұқараға жеткізудің мүмкіндігі мол, жолы да сан алуан.
Жекеменшіктің елге дендеп енуімен, сондай-ақ, демократияның желеуімен сөз
бостандығының ноқтасы ағытыла беруі мұң екен, жекеменшік телеарналар дүр
етіп, бірінен кейін бірі электрондық ақпарат әлемінің төріне ентелеп еніп,
әне-міне дегенше әуе толқынын жаулап алды. Бұл осы кезеңдерден бастап қазақ
телеэфирінің көгінде талай дүниенің өзгергенін көрсетсе керек.
Ал енді диплом жұмысыма арқау болған тақырып- Теледидардағы музыкалық
хабарлардың ұлттық психологияны қалыптастырудағы ролі.
Диплом тақырыбымның өзектілігі – музыкамен бүтіндей бір ұлттың ұрпағын
тәрбиелеуге болатынын ескерсек, теледидардан таралып жатқан музыканың
ұлттық психологияға айрықша әсер ететіні мәлім. Сондықтан бүгінгі қазақ
телеарналарының ұсынатын музыкалық хабарларының ұлттық мүддеге қызмет ету
керектігі.
Бұл тақырыпты таңдаудағы мақсат - бүгінгі отандық телеақпарат
кеңістігіндегі музыкалық формат қандай, ол телеаудиторияның ұлттық
психологиясына қалай ықпал етуде, музыкалық бағдарламаны жасаушылар қандай
мүддені көздейді, олар үшін ұлттық музыка деген ұғым қаншалықты маңызды,
ұлттық идеологияға қызмет етудегі музыкалық бағдарламалардың үлес салмағы
қандай болмақ деген сауалдарға жауап іздеу
Бітіру жұмысымның дерек көзі - Әл-Фараби бабамыздың Музыканың ұлы
кітабы трактаттары, М. Барманқұлов Телевизия: билік әлде бизнес?,
Қ.Тұрсынов Көгілдір экран құпиясы, Қ.Жарықбаев Этнопсихология-ұлт
тәрбиесінің өзегі, Е.Брусиловский Дүйім дүлдүлдер, Ж.Әбдіжәділқызы
Тікелей эфир табиғаты, Қ.Жарықбаев Қазақ психологиясының тарихы,
Образование, личность, культура: процессы взаимадействия в 21 веке,
А. Сейдімбек Қазақ әлемі, Н.Назарбаев Тарих толқынында, Ахмет
Жұбанов Замана бұлбұлдары , А.Сейдімбек Күңгір, күңгір күмбездер,
Ахмет Жұбанов Ән-күй сапары, А. Сейдімбек Күй шежіре, Д. Кабалевский
Музыка туралы әңгіме, Қ.Тұрсын Қазақ тележурналистикасы: даму мен
қалыптасу жолдары, Қ.Тұрсын, Ж.Нұсқабайұлы Тележурналист анықтамалығы
(теледидар сөздігі) секілді еңбектер және газет
материалдары қолданылды. пайдаланылды.
Сонымен, отандық телеақпарат кеңістігіне көз жүгіртсеңіз, бізде 1
ұлттық музыкалық арна (бұл жердегі ұлттық сөзіне кейінірек тоқталамыз),
20-ға жуық ақпаратты-сазды музыкалық бағдарламалар бар екеніне көз
жеткізесіз. Олар: ХитТВ ұлттық музыкалық арнасы, Қазақстан ұлттық
арнасынан көрсетілетін - Дала думан (музыкалық телевизиялық шоу),
Аламан (музыкалық танымдық хабар), Қымызхана (ойын-сауықтық, сазды
бағдарлама), Қайырлы таң, Қазақстан! (таңертеңгілік ақпаратты-сазды
бағдарлама), Ауыл сазы (музыкалық танымдық хабар), Хабар арнасынан -
Таң қалмаңыз! (жексенбілік ақпаратты - сазды бағдарлама), 31 арнадан -
Муз зон (музыкалық бағдарлама), Жизнь прекрасна (музыкалық ток-шоу),
Жұлдыздар аясында (сазды бағдарлама), НТК арнасынан- 10 – трек
(музыкалық бағдарлама), Ревию, КТК - ШОУ-БУМ!!! (әлемдік кино,
музыка жаңалықтарына шолу), Рахат телеарнасынан- Ән - көңілдің ажары,
Горячая семерка хит-парады, Таң - Муз-зон (музыкалық бағдарлама)
т.с.с. Бұл 15 млн. аудиториясы бар Қазақстан үшін аз ба, көп пе, өзіңіз
бағамдай беріңіз...
Енді осынау жоғарыда аталған музыка әлеміне саяхат жасамас бұрын
алдымен музыка деген ұғымның адам өміріндегі алатын орны қандай деген
сауалға жауап беріп көрелік.
Сонау ғасырлардың ұлысы Аристотель: Музыка арқылы біз өзімізді үлгілі
өнегеге бейімдеп өркендете аламыз...музыканың моральдық мәні сол, біз оның
әсерімен таза нәр аламыз, яғни шынайы сүйеміз, немесе жиренеміз...музыканың
шын мәнінде біздің жан дүниемізді толқытып, көңілімізді көтеруге әбден
әлі жетеді десе, Музыканың негізгі мақсаты-адамның эстетикалық қажетін
қанағаттандыру, бұл поэзияға да ортақ қасиет, өйткені тіл мен музыка тілі
бір-біріне етене қатысқан кезде музыканың әсерлілігі арта түседі, ал
адамзатқа тән ерекше қасиет-өзін қоршаған дүниенің әсемдік сырларына
үңілу, содан рухани ләззат алу, өзінің нәзік сезімдерін образдар арқылы паш
ету деп Әл-Фараби өзінің Музыканың ұлы кітабы аталатын еңбегінде баға
берген. Музыка –жүрек тілі, ол сезімдер мен көңіл-күй әлемі, ол дыбыстар
арқылы бейнеленген жан сарайы. Музыканы тыңдау арқылы адам қалайда өзі
бүтін бір әлеммен байланысып тұрғандай сезінеді, оның жүрегі өз
замандастарымен қатар соғып тұрғанын біледі, музыка адамды біріктіріп және
әрбір адамға өзін -өзі терең түсінуге көмектеседі, ол адамның сезімі мен
ойын байытады. Музыкадағы дыбыстар адамзат бойындағы эмоциялық сезімдерді
аса тегеурінді қуатпен оятады.
Музыка - сезім мен алуан құбылыстарын (қуану, ренжу, қайғыру,
тебірену, қасірет пен шаттану, мұңға бату...) дыбыс екпіні мен ырғағына
негізделген үндер арқылы сипаттап беретін көркемөнер түрі. Музыкадағы әуез
бен адам үнінің нәзік байланыс тұсынан келіп, ерекше құдіретке ие алапат
күштің жүрек жарып шығып, күллі тіршілік иесінің жан дүниесін сиқырға
бөлеуінде де бір ерекше мән бар 1. Әл Фараби баланың іңгә деп жарық
дүниеге жылап түсіп үн шығаруын, жер бетіндегі ең қайталанбас үн деп
атапты.
Музыка бүкіл адамзат тарихында қоғамдық-идеялық, мәдени-тәрбиелік және
ұйымдастырушылық роль атқарады. Музыка алуан құбылыстарды суреттеп, олардың
эмоциялық ауқымын аша отырып, қалың бұқараның рухани өмірін қалыптастыру
құралы ретінде қызмет етеді 2.
Музыка сазгерден басталып орындаушыға ұласады. Ал ол сазгер мен
орындаушыдан асып тыңдарман жүрегіне жол тартса шынайы өнерге айналғаны.
Оған қоса ол әнге бейнебаян түсіріліп шартарапты шарлап жатса, халық өз
сүйікті әнімен ғана қауышпай, сүйікті сазгері мен әншісін көзбе көз көріп
көзайым болып, жарқын жүздесулерге жалғасса нұр үстіне нұр. Бұған, әрине,
басты себепкер болатын - көгілдір экран. Теледидардың басқа бұқаралық
ақпарат құралдарына қарағанда басты ерекшелігі бейне мен эмоцияның басым
болуы десек, демек, тедедидардан тараған музыканың радиоға қарағанда адам
психологиясына ықпалдырақ болатынын мамандар жиі айтады. Сондай-ақ оның
оң, теріс әсерлерін зерттеуші әлемдік ғалымдар да жақтары жаңылмай айтуда
. Адамның ішкі дүниесіндегі кейбір жақсы сезімдерді жетілдіретін, рухын,
миын тыныштыққа бөлейтін, шаршағанда жүйкені демалтып, ойына көркем
пікірлер салатын, болмысына жақсы әсер ететін музыка мен әуен болса, құба
құп. Ал енді, керісінше теріс бағыттағы музыканың жасөспірім тәрбиесіне,
ұлттық санаға нұқсан келтірер тұстарын баса айтуда. Ғалымдардың мұнша
дабыл қағуына себеп жоқ емес. Музыка арқылы сыналап енген теріс тәрбиенің
бүтін бір ұлттың ұрпағын жойып жіберуге қауқары жетеді. Оған кезінде өзінің
сұмпайы саясатына музыканы ұтымды пайдаланғысы келген Адольф Гитлердің мына
сөзін дәлел ретінде келтірсек болады. Ол сабазыңыз: Басып алған жерлердегі
халықтың санасын да бағындырғыңыз келсе, мәнсіз, мағынасыз музыканы күндіз-
түні құлағынан кетірмей тыңдата беріңіз. Ол сонда саналы ойлаудан қалып,
санасыз тобырға айналады. Ойлануға, кітап оқуға мүмкіндік бермеген жөн. Ал
рухани кембағал жан өзін әмәнда бақытты сезінеді деген екен. Міне,
бүтіндей бір ұлтты оқ шығармай тарихтан өшіру деген осы емес пе? Демек,
музыка - қуаты күшті идеологиялық қару! Ендеше, жөргектегі сәби қандай
ананың, қай ұлттың, қай мәдениеттің әлдиімен өссе, қай елдің әніне ұйыса,
соның төл перзентіне айналатыны - заңдылық.
Бірінші тарауда-
- Біздің бүгінгі электронды ақпарат құралдарында музыкалық формат қандай?
- Қай арна ұлттық үрдістегі музыкалық форматтың озық үлгісін көрсете алып
отыр?
- Олар қаншалықты ұлттық психологиямызға ықпал етіп, қазақ аудиториясының
қажетін талап-талғамына сай қанағаттандырып отыр?
деген сауалдарға жауап іздеуге тырыстым. Сондықтан бұл тарауға (Қазақ
телеақпарат кеңістігіндегі музыкалық формат және ұлттық психология) –
қазіргі телеарналарымыздың музыкалық форматы жайында, арналардың музыканы
берудегі өзіндік пішіндері туралы т.б. сөз болады.
Екінші тарауда-
- Телеарналарымыздағы ұлттық музыкамыздың үлес - салмағы қандай?
- Эфирден ән салып жүргендер кімдер?
- Олар үшін ұлттық музыканың ролі қандай?
- Жалпы осы біздің телеарналар телеаудиторияның ұлттық мүддесімен санасып
отыр ма?
- Музыкалық бағдарламалардың жүргізушілері қандай болу керек?
деген осы сауалдарға жауап іздеу үшін бірқатар бағдарламаларды шолып,
оларға әлімізше талдау жасауға тырыстық. Тура осы тарауда эфирлерге
жіберілетін әндер қалай сұрыпталады, оларды кім эфирге жібереді,
жүргізушілердің кәсіби деңгейі қандай, олар үшін ұлттық менталитет деген
ұғым қаншалықты маңызды деген сауалдарға да жауап іздеген болдық.
Қай дәуірде де ұлттық наным-сенімін баураған мұрат тұтқан асыл жолы,
рухани тірек етер темірқазық бағыт-бағдары, яғни, идеологиясы болуы шарт.
Мұндай ұстанған асыл мұраты жоқ халық – ой-санасы мен қабілеті, тілі, мен
ділі азып-тозып, дағдарыс пен күйзеліске түсері хақ. Ал
телебағдарламалардағы ұлттық нышандар – шығармашылық топтың ізденісі
нәтижесінде этникалық рухтың құпия сырлары мен терең иірімдерінен көрермен
жүрегіне әсерлі, қажеттілерін талғампаздықпен екшеп ала білу. Миллиондаған
ақыл-ойға қозғау салып, ел игілігінің, болашағы жолындағы ұлы істерде
біліктілік пен парасаттылық, көрегенділік пен ұлағаттылық танытуларын
ұлттық рухтан іздеген абзал.
Сондықтан бағдарламалар қандай болу керек? Бағдарламалардың өн бойына
ұлттық сипатты қаншалықты сіңісті ете аламыз? Хабарларды барынша ұлттық
тілде жүргізуіміз керек, сонда хабардың ұлттық негізге көшері күмәнсіз
деген пікірдің де жаны бар. Дегенмен осылай ма? Ұлттық тілдегі хабарлар
өзегінен көпшілігінде ұлттық негіздерді таба алмай жататынымызды неге
жасырамыз. ...Бүгін ұлттық сана жетілмей тұрып, ар-намыс шыңдалмайды.
Ар-намыссыз азамат өзгелердің көсегесі түгіл, өзінің көсегесін көгерте
алмайды. Онсыз ұлттық сана мен ұлттық намыс тұл,-деп еді елбасымыз
Н.Ә.Назарбаев 1.
Эфирдегі хабарлардың берер тағылымы мол. Отан, жер, тәрбие, дәстүр,
салт-сана бәрі де сценарийден көрініс тауып жатады. Бірақ автордың
ізденісі мен ақыл-ойынан, режиссердің өзіндік қолтаңбасы мен оператордың
қырағы көзінен экранға шектелген дүние ғұмырының келтелілігі неде? Ұлттық
сипатпен астасқан хабарлар легінің тым қысқалылығына басшылықтағы жиі-жиі
ауыс-түйіс пен оның кадр мәселесіне де қатыстылығы тікелей байланысты.
Басшы не журналист өз ойы, өз пікірі, өз жобосымен келеді. Бұрын көрерменге
көзтаныс болып эфирге сіңісті бола бастаған көркем дүние де көрерменмен
қош айтысады. Мәселен, Шерхан Мұртаза ағамыздың кезіндегі ұлттың исі
аңқыған хабарлардың көрермен көзайымына айналуы да содан. Екіншіден, уақыт
ағымының өзі заман тынысына орай, аудиторияға жаңа бір, соны пішіндегі
хабарлар легін әкеліп отырады, не оны уақыттың сұранысы тудырады. Сондықтан
бағдарламаның өзгеріп, түрленіп, қажет болса сипатын да, түрін де өзгертіп
отыруы да заңдылық. Үшіншіден, бүгінде алыс-жақын шетел арналарының түрлі
бағыттағы бағдарламаларының көптігі. Олардың техникалық шектеусіздікті
мұрат еткендері өз алдына, жүргізушінің аудиторияны меңгеруі мен көтерген
тақырыбының өзектілігі, көпшіліктің хабармен бүтіндікке айналуы секілді
сипаттардың әрбір хабар бойынан көрініс табуы.
Ұлттық діл, ұлттық сезім, ұлттық рух, ұлттық тәрбие, ұлттық сана,
ұлттық болмыс-бітім бойымызға ананың сүтімен, әженің тілімен, ата-
бабамыздың салт-дәстүрімен қалыптасса, соны сырт елге бар артықшылығымен
танытуда телеэкранның атқаратын қызметі ұшан-теңіз. Осы айтылғандарды
жинақтай келгенде, телеарналардан тарайтын бағдарламаларымыз ең бастысы
көркемдік идея мен ұлттық таным, дәстүр мен мазмұнға толы хабарлар болса
деген ойымыз бар. Бүгінгі ұрпақтың қазақы ортада өсуіне сеп болар еді.
Соңғы кездері эфирімізден ұлттық болмыстан ада хабарлардың да қылаң
беретіні жиі кездеседі. Осы тұрғыдан жас ұрпақтың мәңгүрттену бағдарының
одан әрі жалғасуын тоқтату, оларды халқымыздың рухани дүниетаным
негіздерінен ажырап қалмау ісіне ақпарат құралдарының, соның ішінде
теледидардың атқарар ролі зор. Теледидар кеше де, бүгін де шын мәніндегі
көгілдір тәрбиешіге айналып отыр. Тек, жастарымыздың ғана емес, ол күллі
елдің тәрбиешісі болуда. Ақпарат құралдары арқылы халық санасына кез келген
идеяны сіңіруге болатындығы дүниежүзділік тәжірибеде толық дәлелденіп отыр.
Демек, қазақ халқының ұлттық қайта жаңғыруы, оның бірігуі, ұйысуы,
мемлекеттігін нығайтуы сияқты аса күрделі қарекеттер ақпарат құралдары
арқылы жете түсірілетіні орынды. Осы бағытта теледидарға жүктелер мәдени-
рухани шаралар ұшан-теңіз. Әсіресе соның ішінде музыкалық хабарлардың
мейлінше ұлттық мүддеге сай болғаны абзал. Өйткені, музыканың зор
идеологиялық қару екенін есте ұстаған ләзім.
1 тарау
Қазақ телеақпарат кеңістігіндегі музыкалық формат және ұлттық психология.
Біз өмір сүріп отырған кезең жаһандану дәуірі деп аталады. Осы бір
құбылыстың жақсы жақтары дегенді жиі естиміз. Алайда, сақтанатын жерлері де
жетіп артылатын кейбіріміз біле де бермейтін секілдіміз. Бұл да баяғы
орыстандыру саясаты тәрізді біртіндеп дендейтін нәрсе. Ол ұлттың қан
тамырын – тілі мен дінін, салты мен дәстүрін, мәдениетін байқатпай
бойлайды. Бойлайды да ұлттың қалыптасқан формасын өзгеріске түсіреді Осы
жағдайды ертеңгі болашақ, бүгінгі ұрпаққа ұгындыру оңай шаруа емес. Себебі,
біздің қоғамның адамдары кітап оқымауға айналды. Сондықтан қазіргі кезде
халық санасына тек телевидение мен музыка арқылы әсер ете аламыз. Сондай-
ақ, теледидар адам психологиясына әсер етеді десек, оның артында тек бір
ғана адам емес. бақандай бір ұлт, бүтіндей бір мемлекет тұрғаны сөзсіз.
Бұдан келіп теледидардың ұлттық психология, мен ұлттық идеологияға
қаншалықты ықпалдыдығы бар деген сауал да туады. Халқымыздың бүгінгі жетіп
отырған тәуелсіздігін өз қолында берік ұстап, одан әрі жетілдіріп, ана
тілін дамытып, бүкіл адамзаттық өркениетке үлес қосуының басты алғышарты -
өзінің ұлттық сипатын сақтап қалу болса оны дамытудың басты құралы - ұлттық
психология. Ұлттық психология - әр ұлттың паспорты. Мәселен, ұлттық
мінез, ұлттық қасиет, ұлттық мақтаныш, ұлттық намыс, ұлттық
дәстүр, ұлттық сана т.б. ұғымдар қазақ ұлтының бүкіл дүниежүзілік
мәдениетке үлес қосуында белсене қызмет істейтінін, ұлттық таланттың көзін
ашатын ақыл-ойын жинақтап, оларды бір арнаға бағыттайтын катализатор дер
едік.
Осыдан бірнеше жыл бұрын жасалған Жаһандану жағдайында америкалық
мәдениеттің (музыка, телевидение, кино) басқа ұлттарға төндіретін қаупі бар
ма? деген сауалнамаға италиялықтардың 20 пайызы, Германия халқының 25
пайызы, ұлыбританиялықтардың 27 пайызы Иә, өте қауіпті деп жауап берген.
Осы сауалнама нәтижесінде жоғары қауіпті сезінген тағы да Франция болды.
Француздардың 35 пайызы бұл мәдениеттің түбі жақсылыққа соқпайтынын айтқан
4.
Мәселен, канадалықтар ұлттық мәдениетті өгей мәдениеттің ықпалынан
сақтау мақсатында өз елдерінде америкалық басылымдарына шектеу қойған.
Осының бәрі - түбі ұлтсыздануға әкеліп соғатын жаһандану жағдайындағы
өзіндік қорғаныс. Шындығында жаһандану деген атты иемденген осы құбылысқа
ешбір ел айқайлап қарсылық көрсетпегенімен, ішкі саясаттарында олар өз
ұлттық идеологиясын берік ұстанып отыр. Ұлттық мәдениетті жаһандануға
жұтылып кетуден сақтап отыр.
Ал енді кешегі түкірігі жерге түспеген Кеңес кезінде осынау ұлттық
психология, ұлттық болмыс-бітім, туа бітті ұлттық сана-сезім деген сөз
қаншалықты ескерілді? Қылышынан қан тамған ол үкімет бізге тіпті ұлт
деген сөзді айтуға мұрсат бермегені бесенеден белгілі. Керісінше
орыстандыру саясаты өз органдық БАҚ-ы арқылы өз әуенін тықпалап, біздің
ұлттық үнімізді өшіруге тырысқанына тарих дәлел. Орыс империясының басында
отырғандар ән-күйге, сазға атүсті қараған жоқ. Қазақты қазақ еткен, оның
алпыс екі тамырын иітіп, зор рухани қуат дарытып отырған өте ғажайып күшке
балады. Олар қазақ жерін, елін нағыз санасыз, сезімсіз мәңгүрт отар ел ету
үшін оның әнін, күйін, сазын құрту қажет екенін жақсы білді. Ең алдымен,
олар қазақты өз әнінен жерітуге, жек көргізуге тырысты. Мәселен, ғасырлар
бойы өсіп-өркендеген, ғаламат академияларға айналған ән-күйдің мәнін
төмендетіп, ауылдық деңгейдегі өнер деп үнемі айтып, солай насихаттады.
Нағыз керемет, классикалық өнер деп опералық әндерді атады. Тіптен,
қазақтың ән-күйін , оның ұлттық саз аспаптарын ескіліктің көздеріне теңеді.
БАҚ-ынан тек европалық, орыстық әндер бірінші орынға қойылып , күндіз-
түні насихатталды. Қобыз бақсы-балгерлердің, молда - дүмшелердің халықты
арбап - алдайтын аспабы делініп тыйым салынса, қазақтың жаны- домбыраның
репрессияға ұшырап, оны құрту жөнінде қаулы да шыққанын біріміз білсек
біріміз біле бермейміз. Қазақ әнінің қоңыр үнін қалай қасақана
тұншықтырғаны жайлы деректер көп-ақ. Сұлтанмахмұт Торайғыров: Қазақты отын
етіп жаққыларың келмесе, оның әнін сақтаңдар! -деп босқа дабыл қақпағанын
байқаймыз. Бір таңқаларлығы осы жалынды сөз өткен ғасырдың жиырмасыншы
жылдары айтылған. Ал ол уақыт әлі де қазақ әнінің қаймағы бұзылмаған,
ұлттық бояуы қанық, төрт құбыласы тең кезі еді ғой. (Егер Сұлтанмахмұт
бабамыз қазір келіп бүгінгі әндерімізді тыңдаса жынданып кетер ме, кім
білсін?)5
Әнсіз - өмір тұл. Ән - әрбір ұлттың зор байлығы. Ұлтты ұлт етіп
тәрбиелейтін де, оны намысшыл, рухшыл ететін де қазақтың қарапайым әні мен
күйі . Мысалы, өзбектің әшуләсін күні-түні барлық жерден сайратып қоятыны
да осыдан. Өткен ғасырдың 50-ші жылдарынан бергі ұрпақты қос ғашықтың
махаббатына ғана тәнті етпей, мәңгілік махаббат әуендері мен биіне де ынтық
еткен үнді фильмдерін алыңызшы. Сол фильмдерді көріп өскен қазақ арулары өз
ғашықтарын Төлеген кейпінде емес, Радж, Шахрух деп елестетті. Ал бүгін ше?
Эфирімізді корей телесериалдары жаулағалы бәріміз тілін түсінбесек те өне
бойымызды балқытқан корей әндерін тыңдайтын болдық. Жау жағадан алғанда ,
бөрі етектен демекші соңғы кездері оңтүстіктегі ала шапанды ағайындардың
арзанқол фильмдері қаптап кетті. Фильмдерін өткізу мақсатында киноға
Шахзода, Севинч сынды әншілерін түсіріп, жандары қалмай жарнамалап жатты.
Мұның соңы сол әншілердің бір жылда екі рет еліміздің бас сарайында концерт
қойып, теңгелерді теңгеріп қайтуына ұласты. Бұдан ұтқан кім? Әрине, қазақ
емес.
Жазу-сызуы дамымай қалған, бейнелеу өнері, сәулет өнері, сахна өнері
жоққа тән халқымыз рухани сұраныстың жүгін үйіп-төгіп музыка мен сөз
өнеріне теңдеген сияқты. Сондықтан да ұлы дала тұрғындарының туғаннан
өлгенге дейінгі ажырамас серігі өлең, ән-күй болып (А.Құнанбаев), бүкіл
қазақ даласы ән салып тұрғандай көрінген (Г.Н. Потанин).
Қазақтың аса бай ән-күйі шындықты көркем бейнелеуде адамгершіл нәзік
сипатымен, саф тазалығымен, өмірге құштар көтеріңкі лебімен және
тіршілікпен қойындасып жататын шынайылығымен – халық жаратылысын ерекше
асқақ адамгершілікпен толғаған, терең философиялық әсерге бөлейді-, деп
жазады музыка зерттеушісі Б.В.Асафьев.6
Міне, менің алдымда Қазақ халқының 1000 әні атты жинақ жатыр.
Осынау таңғажайып тамаша әуез – болашақ Моцарттар, Бетховендер, Шопендер,
Мусоргскийлер, Григтер үшін бай қазына ғой-, деп бағалапты халқымыздың
асыл қазынасын орыстың ұлы жазушысы А.М.Горкий.6.
Халқымыздың рухани ғұмырнамасына көз жіберіп, эстетикалық түйсік
талғамын саралауда музыканың айрықша мән беруге тұратынын пайымдау үшін
осы бір лебіз пікірлерді әдейі тізбеледік. Қазақ халқының музыка сарыны
бабадан атаға, атадан балаға мирас болып келе жатқан ұлттың өзіне тән,
қазақи сарыны болуымен ерекшеленуі тиіс. Ата-бабаларымыз күмбірлеген күміс
күйімен, сыбызғы үнімен, асқақтата салған әсем әнімен, ғашықтық лиро - эпос
жырымен, мақал - мәтелімен, шешендік сөз, айтыс жырларымен сан ғасырлар
бойы өз ұрпағын сегіз қырлы, бір сырлы, өнегелі де өнерлі, имандылық-
адамгершілік ар-ожданы жоғары, намысқор азамат етіп тәрбиелеп келгені
шындық. Ал бүгін ше???
1996 жылы ақпанда қабылданған нөмірі 56-1 Мәдениет туралы Заңның
27-бабында мәдени құндылықтарды шет елге әкету мен әкелуді заңды жеке
тұлғалар мемлекеттің бақылауымен, кімнің бергенін, құны мен сипаттамасын
көрсете отырып, жүзеге асыратыны айтылған. Алайда осы заң өмір сүрген он
екі жылдың ішінде қай әннің қайдан келгенін сұрап шулатып жатқан ешкімді
көрмеппіз. Сол шуылдақ музыка дәл бір әкемізден қалған мұрадай төрімізде
сайрап тұр. 1...Жақында бір кітаптан Америка ғалымдарының мынадай бір
зерттеулеріне зейін салдым. Мәселен, екіқабат әйелдің жатырында жатқан 3-4
айлық ұрықтың дамуына ғылыми талдау жасап көріпті. Сонда жаңағы кішкентай
ұрықтың өзі рок музыкалары ойнағанда кірпідей жиырылып, әлденеден
қорыққандай бүрісіп қалады екен де, Моцартты ойнағанда бостандыққа
шыққандай жазылып, рахаттанғандай кейіп байқатады екен... дейді педогогика
мен психология ғылымдарының докторы Құбығұл Бозайұлы. Міне, Құдайдың
құдіреті, құрсақтағы сәбидің өзі жиреніп жатқан дүниеден он екі мүшесі
түгел, ақыл – есі толысқан біздің жирене алмай отырғанымыз ұят-ты.
260 жылдай отаршылдық тепкісінде болған қазақ халқының қазіргі жан
дүниесінін көлеңкелі көріністері, батпандап кірген аурудың мысқылдап
шығатыны сияқты, санамыздан көпке дейін арыла қоймайтыны, сондықтан да
алдағы уақытта ұлттық тәлім тәрбие саласында шет жұрттық идеологиядан
біртіндеп арылу негізгі міндет болып отырғандығы даусыз.
Ең алдымен идеологиясыз мемлекет болу мүмкін емес. Оның үстіне қырық жыл
қырғын деген қазаққа кем соғатын өлшем. Сонау жоңғар шапқыншылығынан бері
қарай 300 жылдай езгінің небір зіл батпанын көрген біздей ұлт тарих
сахнасында некен саяқ шығар. Сол дәуірден бері қалыптасқан құлдық
психологиядан арылу үшін алдымен ұлттық сананы , ұлтжандылықты, ұлттық
менталитетті барлық тәрбие арналары арқылы бойға сіңіру қажет. Нәсілдік
негізіміз ұлттық салт-дәстүрлерден көрініс табары хақ. ТМД мемлекеті ішінде
мәңгүрті көп ел біз шығармыз. Қазір өзі Қазақстанда 8 миллион, сыртта 5
миллион, барлығы 13 миллион қазақ бар деп жүрміз. Осының жарымынан астамы
өз тілінің қайнарына қанбаған жартылай қазақтар екені бәрімізге жұмбақ жай
емес қой. Ал соларды қатарымызға қосу үшін біздің барлық ақпарат
құралдарымыз қазақ рухын мақсатты түрде көтерудің жолын іздестірулері
керек,- деп қынжылады ұлттық психология деп шырылдап жүрген профессор
Құбығұл Жарықбаев. Бір жылы жол сапармен Ташкентте болғанымда телеарналары
батыстың алқын-жұлқынын көрсетпейді екен. Барлық хабарынан өзбектің
рухын аңғарып, риза болғаным бар...,- дейді. Ал бізде ше?
Қазіргі қазақ психологтары үшін тұлғаның этникалық сәйкестілігі
(идентичность) проблемасына ерекше назар аудару маңызды. Халқымыздың
өзіндік санасын зерттеу барысында маргиналдық тұлға проблемасына, яғни
өз ішіміздегі бөгделер немесе Масанов синдромы іспеттес құбылыстарға
ұрынып отырмыз. Ұлттық құндылықтарды, оның әдет-ғұрпын, тілі мен ділін,
әдеп жүйесін, салт-дәстүрін игермеген, өз этномәдениетінен алшақтаған ұлт
өкілдерінің – метрополияның бізге қалдырған сыйы. Этникалық
идентификацияның, сәйкестіліктің болмауы – тұлғаны іштей психологиялық
қайшылықтарға, қарым-қатынаста өз мәдениетін жатсыну мен оған жаулық
сезімін туғызатын конфликттерге, әртүрлі әлеуметтік фрустрацияға әкелді
(ұлттық нигилизм, мәңгүрттену). Бұл проблема тек жеке адамның ғана
трагедиясы емес, ол ұлттық трагедия ,- дейді педагогика және психология
ғылымдарының докторы, профессор Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев 7. Иә, соңғы
кездері ұлтжанды азаматтарымыз жастарымыз жат мәдениетке мойынсұнып барады.
Ұлттық құндылықтарды менсінбеуге айналды дегенді жиі айтатын болып жүр.
Оған себеп те жоқ емес. Басқа тілде сөйлеп, басқа мәдениетте киініп,
басқаның әуеніне елтитін жастар күн санап көбейіп келе жатыр. Оған басты
бағдарды көгілдір экран көрсетіп отырғаны да өтірік емес.
Біздің БАҚ-та жүйелі музыкалық формат бар ма? Қай арна ұлттық
үрдістегі музыкалық форматтың озық үлгісін көрсете алып отыр? Олар
қаншалықты ұлттық психологиямызға ықпал етіп, қазақ аудиториясының қажетін
талап талғамына сай қанағаттандырып отыр?
Музыкалық формат – белгілі мақсаттық аудиторияның талғамын
қанағаттандыруға бағытталған музыкалық телебағдарламалардың стилі. Мақсатты
аудиторияны анықтайтын басты белгілер:
1) жас мөлшері
2) музыка стилі
3) диджейдің эфирді жүргізу мәнері
4) джинглдар
5) музыкалық материалды беру пішіні, топтастыру тәсілі, ықшамдау әдісі
2.
Алдымен ауызға түсетіні жастардың сүйіп тыңдайтын бірден бір арнасы –
ХитТВ музыкалық ұлттық арнасы. Ағарып таң атқаннан, қарауытып күн
батқанша шетелдік даңғаза әуендермен сусындататын арнаның
бағдарламаларының түгелдей дерлік атауы ағылшынша. Дженифер Лопес, Джастин
Тимберлейк, Энрике Эглесиас, Бритни Спирстер мен 50 сент секілді қара аға-
апалары қазақстандықтар үшін ән шырқайды . Джастин Тимберлейктің Sexy
back, 50 сент пен Джастин Тимберлейк орындауындағы Ayo technalogy, 50
сенттің Disco inferno, Fresh-тің Бренды әні, Дима Биланның Это была
любовь әндерінің бейнеклиптеріне қарауға дәтіңіз шыдамайды, бастан аяқ
ұлттық болмысымызға қаяу түсіретін әрі мұсылмандыққа жат саналатын ұятсыз
әрекеттерге құрылған. Ол аздай зорлық-зомбылық пен суицидті насихаттайтын
бейнеклиптер жарыса көрсетіліп жүр. Әлемнің көптеген елдерінде батыс-шоу
бизнесінің жұлдыздары Эминем, Бритни Спирс, Мэрилин Мэнсэн, т.б. әншілердің
өз-өзіне қол жұмсайтын бейнеклиптеріне тыйым салынған. Робби Уиллямстің
адам етімен қоректенетін каннибал әйелдер туралы клипінің соңы арнайы
шешіммен қиып тасталынған.
ХитТВ-дан түспей жүрген батысқа еліктейтін ресейлік әншілер де
суицид пен эротикаға, нашақорлыққа негізделген клиптер түсіруден алдына жан
салар емес. Жалаңаш денелер - Ресей әншілерінің де бейнеклипінің ажырамас
бөлігіне айналды. Адам психологиясына порнаграфияның қаншалықты теріс әсер
ететініне Германия мен АҚШ-тағы жасөспірімдер арасында орын алған небір
жантүршігерлік оқиғалар дәлел. Осыдан опық жеп, сабақ алған батыстық БАҚ
бүгінде есесіне дәстүрлі отбасын насихаттайтын жарнамалық сюжеттер көрсетіп
жатыр. Бір қызығы Батыста шығарылған рухани азғындық пен зорлық зомбылыққа
үндейтін бейнеөнімдер еліміздің БАҚ-ынан бастап, таспа сататын дүкендерде
де толып тұр. Әдетте басқа елдерден үлгі алғыш Қазақстан руханият мәселесін
шешуде немкеттілік байқатып отыр. Содан да әлемде тыйым салынған бейне
клиптер Қазақстанда күндіз-түні көрсетіліп жатыр. Өз кезегінде Жапония,
Қытай, Оңтүстік Корея, Үндістан сияқты елдерде басқа басқа , ел алдында
сүйісу жат қылыққа баланады. Сондықтан аталған елдерде мұндай оғаш
қылықтарды көрсететін өнімдерге тыйым салынады. Қайсібірін айтасыз,
еліміздің күллі телеарналарын батыс идеологиясын дәріптейтін бейнетаспалар
басып қалған 8. Осынау даңғаза музыканың зияндылығы жөнінде, өз кезегінде
Американ ғалымы Дэвид Элкон қатты шыққан дауыс арқылы белокты қуырып
жіберуге болатынын дәлелдеді. Тіпті рок тыңдалған балықтың да көп өтпей
жансыз күйінде су бетіне қалқып шыққаны байқалған. Ғалымдар бұдан адамдар
да шет қалмауы мүмкін дегенді айтады. Зерттеулер жарты сағат дискотекада
болған жеткіншектің сол күйі өз-өзін бақылаудан қалатындығын, гипнобель
жағдайына жақын күйге түсетінін анықтаған. Жимми Хендрикс бірде былай
деген екен: Біз музыка арқылы адамдарға гипноз жасаймыз, оларды күйден-
күйге құбылтып ең осал жерін анықтап аламыз. Ал содан соң оның миына не
құям десең де еріктісің. Тағы да бір айқын мысал келтіре кетейік, Бен-
Гурион университетінің қызметкерлері жеті жылдан аса көлік айдаған 28
студентке тәжірибе жасап көрген. Олар Чикаго көшелерінің бойымен әртүрлі
музыка тыңдап көлік жүргізуге тиіс болған. Оның ішінде баяу әндер де,
ырғақты музыка да тіпті жай ғана тыныштық та болған. Ырғақ минутына 60 тан
120 тактка дейін көтерілді. Әсерін байқау үшін кез келген музыканың дауысы
барынша жоғары қойылған. Тәжірибе барысында тыңдалған музыканың ырғағы
жылдамдатылған сайын көлікті абайлап жүргізу қиынға соғатыны анықталған,
ондайда көлік бағдаршамның қызылына өтіп кетіп, түрлі жол апаттары орын
алған. Ал жылдам музыкалар қойылғанда, ондай апатты оқиғалар екі есе
өскен. Сондай-ақ, орташа жылдамдықтағы не баяу музыка тыңдағандарға
қарағанда жылдам музыка тыңдаушылардың екі есе көп көлік апатына ұшырайтыны
анықталған. Осындай мысалдарды неге тізбелеп отырмыз? Өйткені аталмыш
арнаның таңнан кешке дейін тек дамыл бермейтін даңғаза музыкасының арты
қатерге апарып соқпасын деген ой. Қаламыздағы жол көлік апаттарына
ұшырайтындардың дені жастар дегенді мамандар жиі айтады, ал себепті
жастардың көлік жүргізудегі тәжірибесіздігінен іздейді. Жастар жүрген жерде
жастық әуендер қоса жүретіні белгілі және ол соңғы сәндегі шетелдік әуендер
болса ше? Біз бір мезет осы жайында ойланып көрдік пе?
Біз осы жайында психолог маман Бақытгүл Дінсаламовамен пікірлескен едік. –
Бүгінгі БАҚ-ымыздан таралып жатқан әуендер ұлттық психологиямызға
қаншалықты ықпал етіп жатыр деп ойлайсыз?
- Музыканың әу бастан адамның моральдық қажеттіліктерінің бірі ретінде
мойындалып келе жатқаны рас. Алайда, музыканы түрлі мақсатта қолдануға
болады. Психология ғылымында музыкатерапия деген бар, яғни, музыкамен
сауықтандыру. Сондай- музыканы дұрыс бағытта қолданбаса оның кері әсері бар
екеніні де жоққа шығарамйды. Жапон ғалымдарының зерттеуі бойынша, адам бір-
біріне жақсылықты 20 пайыз, жамандықты 80 пайыз жасайды екен. Сол 80 пайыз
жамандықтың 70 пайызы әр секунд сайын адамға дыбыс арқылы келеді екен.
Адамды жанға жайлы музыкамен демалтып емдеуге болса, өте қатты у-шу дыбысты
музыкамен адамды өлтіруге де болады.
Ал қазір, өздеріңіз көріп жүргендей, ақпарат құралдарының
көпшілігінен берілетін әуендер шетелдің даңғаза әуендері мен дені дұрыс
адам көргісі келмейтін клиптер. Осы сынды мағынасыз, шулаған дыбысы өте
қатты (құлағыңды жаратын) музыканың тұтынушысы - өрімдей жастарымыз. Ал
психология ғылымында әуені баяу, жанға жайлы музыкадан гөрі дауысы қатты
әрі жылдам ырқақты музыканың адам санасына тым тез әсер ететіні туралы
дәлелдер көп. Ал оған бейненің ықпалын және қосыңыз. Мысалы, кезінде
Түркияда атақты Тутамас әнін таратуға күрт тыйым салды. Оған себеп осы ән
жарыққа шыққаннан кейін жасөспірімдер арасында өлім-жітім көбейіп кеткені
анықталған. Ал бізде Бритни Спирстің өз-өзіне қол жұмсайтын клипін жиі
береді. Жасөспірім кезде өтпелі кезең деген болады. Бұл уақытта
жеткіншектің мінезінде өзгерістер пайда болып, достарымен, ата-анасымен
жиі конфликтіге келетін кездері кездеседі. Дәл осы тұста жаңағыдай
клиптерді көрген бала, бетін әрмен қылсын, небір оқыс шешімдерге баруы
ықтимал ғой. Қазір нарық заманында баланың тәрбиешісіне ата-анадан бұрын
осы көгілдір экран айналғанын тағы қосыңыз.
Соңғы кездері елімізде дәрігерлер жастардың есте сақтау қабілеттері
нашарлап кеткенін жарыса айтып жүр. Мен психолог ретінде мұның басты себебі
- осы қатты дыбысты даңғаза әуендер, көшірме музыкалық шығармалар (қазір
плагиат сазгерлердің шығармалары да көбейіп кеткен тұс қой, ал қайталана
берген бір әуеннің зияндылығы жөнінде айтпай-ақ қоялық) екенін айтқым
келеді. Мұндай музыканың фанаты болған адамды басқару арқылы жеңіп, оны
кез келген уақытта жамандыққа итермелеуге болады. Қазіргі таңда психология
ғылымында жұмсақ әуендердің кісінің асқа деген тәбетін оятумен қатар
тамақтың жақсы қорытылуына оң әсер ететіні анықталып отыр. Сондықтан
мейрамханаларда арнайы жұмсақ әуендер қойылады. Қазір бұл тәсіл
емханалардың күту залдарында үрей мен үміт арасында отырған ауру кісінің
туысқандарының жүйкесін жұбатып, қайғысын жеңілдету үшін қолданылуда.
Сонымен қатар музыканы интелектуалдық дамуға, ағзаның гормонды
дамуына қолдануына болады. Музыка қандағы гормонды көтеріп не азайтып,
стрессті баса алады.
Ал адам психологиясына әсері дегенде алдымен біздің қазақ ұлтының
психологиясына қайшы келетін әсерін баса айтқан жөн шығар. Мейлінше шетел
әуендері таралып солардың бейнеклиптері көрсетілетіндіктен оларда біздің
ұлттық нышанымыз бар дей алмаймыз, керісінше, біз тәлім-тәрбиемізге жат
жайлар көп екені де ақиқат. Әсіресе, ғаламдық мәселелерге айналған
нашақорлық, суицидті айтпағанда, клиптерде көрсетілетін төсектің
төңірегінен шықпайтын бейәдеп қылықтар, сатқындық, қылмыс т.б. біздің
психологиямызға мүлдем жат әрекеттер екені даусыз. Бұл жағынан келгенде
кері ықпалы басымырақ демеске лаж жоқ.
Осыдан кейін арнаның атауына ұлттық сөзінің жабыса қалғанына таң
қаласыз. Мұны ХитТВ арнасының қазақ бағдарламаларының редакторы Әсел
Хайролла былай түсіндіреді:
- Арна атауындағы ұлттық сөзінің көтерер жүгі қандай? деген астарлы
сауал жиі алдымыздан шығады. Шындығы керек, ұлтжанды азаматтар үшін
қасиетті саналатын ұлт сөзінің біздің ұлт сөзін аса бағамдай бермейтін
арнамыздың атауына жабағы жүндей жапсырып қойғанына өзім де ұяламын. Біл
жылдары ұлттық сөзі сәнге айналып, әр мекеме осы статусты иемденіп
жатқанда, біздің басшылыққа да бұл атау қатты ұнап қалып қалыс қалмауды
ұйғарған секілді. Өкініштісі, бұл сөздің тек маңдайша мен қағаз жүзінде бір
сөз артық жазылардай ғана арқалар жүгі бар деп айтпасқа лаж жоқ.
- ХитТВ тарапына әу бастан сыни пікірлер көп-ақ. Қазақ тідін
менсінбейді, Жастарға ұлттық тәрбие бермейді, Жастар санасына тек
шетелдік әуенді құюда, ұлттық музыканы, ұлттық эстраданы насихаттамайды
деген секілді...Одан қалса әншілер деген халықтың арналарға өкпе-наздары
таусылмайды дегендей...
- Мойындау керек, біздің арнаның көрермені - 12-35 жас аралығындағы жастар
аудиториясы, ал біз солардың сұранысына қарай қызмет көрсетеміз. Ауылдық
жерлерге тарамайтын болғандықтан, бізді көбінесе қалалық жастар тыңдайтыны
да рас. Арнамызда көп үлес шетелдік музыкаға тиетіні тағы рас. Осы жерде
өз әндеріміздің сапасы жағынан айту керек, Бізде мынандай жағдай
бар.Әншілеріміз бейне клиптерін, әндерін жазып алып келгенде оны міндетті
түрде қарап сұрыптайтын адамдар болады, яғни көркемдік кеңес жұмыс істейді.
Ол қалай яғни ол кісілер алдымен әннің таза түсірілген, түсірілмегендігін,
дәрежесін, кәсіби деңгейін, әннің шырқалуын қадағалайды (басты назарды
түсірілуіне аударады.), сосын ғана оны эфирге беру, бермеу туралы өз
ойларын айтады. Бізде көркемдік кеңес құрамында продюсер болып танылып
жүрген Баян Есентаева сияқты біраз адамдар бар.
- Байқауымызша көркемдік кеңестеріңіз орыстілді қазақтардың шоғырынан
тұрады-ау дейміз.
(Бас изеді. Түсінікті.)
- Бұл арада бар ауру - қазақ әндеріне түсірілген клиптердің сапасыздығында
болып отыр. Ал сапасыз деп танылған клиптерді біз эфирге жібере алмаймыз.
Сонымен бірге қазақ әншілернің өкпе-реніштерін орынсыз деп ойлаймын. Бізге
сапалы клипін әкелсе біз ешкімнің қолын қаққан емеспіз. Бағасына да
келісуге де болады.
- Алайда анау Дженифер Лопес, Бритни Спирстер келіп сіздерге ақша төлеп
жатқан жоқ қой. Олар үшін Қазақстандағы ХитТВ-дің құны көк тиын...
-Дұрыс айтасыз, бірақ, олар өздерінің отандық телеарналарына жаңа әндерін
шығару үшін ақша төлейді ғой. Біздің арнамыз негізінен коммерциялық арна.
Біріншіден, коммерциялық арна болғандықтан пайда табудың көзін қарастырады.
Арнадан клиптің бір көрсетілімі 20 доллар, бұл дегеніңіз қоғамымыздағы
шоу-бизнестен гөрі той-бизнестің қарқынды дамуын ескерсек, әр тойдан біраз
ақша табатын қазақ әншілері үшін бәлендей қомақты қаржы емес деп ойлаймын.
–Барлық әнші Айари секілді 70 мың долларға клип түсіре алмайды ғой. Десе де
қазақстандық шоу бизнесте ең қымбатқа түсірілген деп бағаланғанмен, клипте
қазақы тұрмыс бейнеленгенмен, әннің сөзінен тыңдарман көбелек пен
бөгелектен басқа ештеңе ұқпады ғой. Оның қасында Жігіттердің Туған
күн әнінің бейне клипі тәп-тәуір секілді, әні де сюжеті де... Тіпті
қазақтың рухын көтеріп, жеңіске деген құлшынысын артырады. Ал бізге керегі
де осы емес пе?
-Айаридің клипіне келетін болсақ өте қымбатқа түсірілгендіктен сапасы жақсы
болды, ал жоғарыда айтқанымдай бізде басты назар оның қалай түсірілгеніне
аударылады. ( Түк те ұқпадық. Бірақ осы жерде Хит ТВдан жиі көрсетілетін
Айгүл Иманбаева, Айари секілді әншілер мен Кеш ию сынды топтардың
продюсері Баян Есентаева екені сап ете түсті.)
Ал Жігітердің клипіне келер болсақ, сөзі мазмұнды болғанмен, клип сәтті
шықпаған, клип Өзбекстанда түсірілгендіктен шығар, киіз үйдің сыртында
өзбек ағайындардың өрнектері кездесіп қалады, клипке түскен қыздың да
жүзінде өзбек қызына тән рең бар,-дейді.
Әсел құрбымызбен өзара әңгімелесе отырып аңғарғанымыз, арнада қызмет
ететін жастардың (көпшілігі жастар ғой) өз ұлтына деген көзқарастары
жақсы, тек қазанның құлағы қазаншының еркінде болғандықтан шарасыздық
танытпасқа амал жоқ екен. Соңғы кездері байқасаңыз, осы арнадан аракідік
жылт етіп Роза Рымбаева Аққу әнімен, Каспий тобы Жарығым, Музарт
тобы Сен келерсің әнімен көрініп қалады. Бұлар да қазақ қыз -
жігіттерінің қолқалауымен эфирге шыққан сыңайлы. Алдағы күндерде тағы бірді-
екілі қазақ жұлдыздары, атап айтсақ Нұр-Мұқасан тобын Қос қарлығаш
әнімен, Жігіттер тобын Жан досым әнімен көріңіз мүмкін.
Осыдан тура үш жыл бұрын ХитТВ кіретін Шаһар медиа гроуп
компаниясының президенті Гүлмира Мықтыбайқызы ХитТВ-ге қатысты сын-
пікірлерге Кейбір қазақ тілді басылымдар бізді теріс жарнамалау арқылы
жағымсыз етіп шығармақ, ал орыс тілді газеттер мақтамаса, сынап жазған
емес. ХитТВ-ны негізінен жастар көреді. Арнаның саясаты да сол жастарға
патриоттық тәрбие беру, ойын-сауық бағдарламалармен көңілін көтеру. Яғни
әлемдік, отандық музыканы талғаммен ұсынып, бос уақыттарын тиімді өткізуге
көмектесу. Заманға лайық адам үшін бұл өте керек нәрсе. деген еді бір
сұхбатында. Олк кезде де қайдам, бірақ бүгінде бұл арнадағы ұлттық
музыкамыздың халі мүшкіл ешкімге жасырын емес. Таңнан кешке дейін 80 ән
береді дегеннің өзінде оның 10-15-сі ғана қазақ әні (оның өзі
дүбара әндер). Әннің орны бір бөлек, әуендер арасында түрлі бағдарламалар
болатыны бар (аттары түгел ағылшынша. Мұны олар демеушілерінің талабы деп
түсіндіреді). ХитТВ телеарнасы төрт бағдарламадан тұрады. Қалайсың
бағдарламасы:
Қалайсың бағдарламасының бірінші шығарылымы 2004 жылдың 8-ші
наурызында шығып, тек Алматылық қана емес және басқа да көрермендеріммен
қауышты. Осы уақыт аралығында бағдарлама көрермендерін бірден жаулап алды.
Оған дәлел күнделікті миллиондаған жандардың қоңырау шалып, бағдарлама
барысында ойындар ойнап, әртүрлі қызықты оқиғалар айтып, басқа қалалардағы
жақындары мен достарына және таныстарына сәлемдері мен құттықтауларын
жолдауы. Қалайсың дос – жарандарыңызды қуанышқа бөлеуге өзінің септігін
тигізеді. Күн сайын Қалайсың бағдарламасында маңызды әрі таңғажайып
сұрақтар қойылады. Бір сағат көлемінде виджей сыйлықтар ұсынып, ойындар,
сұрақ жауап сайысы мен, ұтыс ойындарының көмегімен сауықтырады. Бағдарлама
көбіне жастар стиліне бағытталған, жеңіл, екпінді және позитивті көңіл күй
сыйлайды. Қалайсың, HeadLiner, Multiplex, StarTruck секілді
бағдарламалары бойынша күн сайын қызмет атқарады. Енді сол бағдарламаларға
тоқталып өтсек:
2). HeadLinе - әлем жаңалықтары жайында хабардар болғың келе ме? Шоу бизнес
әлемі шын мәнісінде қандай екендігіне "HiTTV" көзімен көріп және білгің
келсе, сөз емес! Бұдан былай күнде Head-Liner жаңалықтар топтамасын
қара. Біздің репортерлар әрбір музыкалық жаңалыққа көңіл бөліп саған
әлемдік шоу-бизнестегі жандар жайлы бар шындықты ашып көрсетеді. (Бұл арада
шындық сөзінің анықтығының өзіне күмән келтіруге болады).Сонымен қатар
сен шетелдікжұлдыздар және өз отанымыздың жұлдыздарымен өткен сұхбаттарды
көре аласың (отандық жұлдыздарды мүлдем көрмейміз ғой. Тек шетелдік шоу-
бизнесіндегі кей жұлдыздардың өздерінің халық арасында елеусіздеу қалып
бара жатқан кезінде халықтың назарына өзінің әлі де атышулы екенін еске
салып қою үшін теледидар арқылы жүргізетін қара ПР жарнамасы да біздің
керісінше жарқырай алмай жүрген жұлдыздарымызға жұғыпты. Мысалы үшін,
Шамси деген әнші өз атын шығару үшін ізінен қалмай жүгіріп жүрген бір қызға
мойын бұрмай бетін қайтарып жатқанын, ал ол қыздың екіқабатда айтылса
керек.оп саналғанмен әдейі ұйымдастырылғаныір қызға мойын бұрмай бетін
қайтарып жатқанын " екенін айтып зар жылағанын ХитТВ-дің операторлары
байқамай түсіріп алыпты. Бұл әрине, шоу бизнестегі құпия боп саналғанмен
әдейі ұйымдастырылғаны ап-айқын көрініп-ақ тұр. Атам қазақтың атың шықпаса
жер өрте дегені осындайда айтылса керек.)
3). Multiplex – кино өнеріне арналған күнделікті тележурнал. Бұл
бағдарламада кино өміріндегі барлық болған, болып жатқан және болатын жайлы
жаңалықтар, атышулы көріністер, әрбір фильмнің шыңға шарықтау кезеңдері
сондай-ақ, каскадерлердің жарақаттанғанына күйзеліп, осының бәріне өзің
қатысқандағыдай әсер алып, түсірілім барысындағы актерлердің қызықты әрі
тосын жайларына күлесің. Өйткені бұл бағдарлама бәрін шын көрсетуге
тырысады. (Бұл бағдарлама шынында да киносүйер қауым үшін таптырмас ермек
шығар)
4). StarTruck - еліктіріп әкетер сауық-сайран әлемінің пірлерімен әлемге
әйгілі жұлдыздардың толық және әйгілі өмірбаяндары. Әр бағдарламада жан
түршігерлік (!) жұлдызды оқиға мен музыкалық әлемнің табынушыларына
пірлері жайлы бар ақпаратты ұсыну үшін, Жұлдызды жауын бағдарламасының
жаратушылары (?) көптеген мәлеметтерді ақтарып, ең үздік дегендерін теріп
оны жаңа ақпаратпен құнарландырады. Осылайша көрермен өз сүйікті
актерлерінің мансабы жайлы бастан аяқ осы бағдарламадан біле алады. (Ал өз
ұлтымыздың әншілері туралы, олардың өміріндегі жаңалықтар жайында сирек
береді, сүреңсіз, қардүрсіндеу етіп бере салады. Мәселен, Музарт тобының
есеп беру концертін алайық, екі күнге жоспарланған концерт көрерменнің
сұрауымен үшінші күнге созылды. Билет таппай сенделген халық. Билет құнын
25 мың теңгеге дейін көтерген алыпсатарлар. Залға сыймаған халық. Үш күн
қатар сарайды дүрілдетіп бастан аяқ тірі дауыста өткен концерт. Халықтың
Музартты сағынғаны, олардың әндеріне сусағаны көрініп-ақ тұрды. Өз елім
әні орындалғанда бүкіл зал түрегеп тұрып қосыла шырқауының өзі бұл әннің
қазақ ұлтының рухын көтеріп, жігерін жануда құдіретті ән екенін
мойындамасқа шара жоқ. Бұл жаңалық емей немене? Тіпті сенсация! Осы
ақпаратты бұл арна жетім қыздың тойындай етіп бере салды. Ал концерттен
отты репортаж беруге болар еді.)
Міне, жалғыз музыкалық арнаның форматы осы деңгейде. Сөйткен аталмыш арна
өздерін ресейлік Муз ТВ бен РуТВ арналарынан тіпті де кем санамайды
екен. РуТВнің өзінің ұлттық деген атына сай тек орыс музыкасын беретінін
айтпағанда, Ресейдің барлық аймағына, ТМД, Балтық жағалаулары
мемлекеттеріне тарайтын МузТВ-нің беретін әуендерінің 70 пайызы тек орыс
халқының өнімдері екенін көзі қарақты көрермен біліп, көріп отыр. Осы
орыс халқының музыкалық арналарымен біздің ХитТВ арналары арасындағы
айырмашылықты көріп не жыларыңызды, не күлеріңізді білмейсіз... Бабамыз Әл-
Фараби музыканы былайша үшке бөліп қарастырған екен:
1. Адамды терең ойға жетелеп, жүректің қылын шертіп, рухты тербететін
нәзік ырғақтар. Бұл музыка көбіне суық һәм боздауық сарынды болып
келеді. Адамға жай ғана рахат сезімін тудырады.
2. Дүниенің күйбең тіршілігін бір сәт ұмыттырып, адамды рухани
дағдарыстан емдейтін сарындар. Бұндай ырғақтар адамның миында семіп,
қалғып кеткен сезімдерді оятып, адамды ерекше тәтті күйге бөлейді.
Қиялын оятып, санада небір ғажайып бейнелердің тоғысуына ықпал
жасайды.
3. Құмарлық пен іңкәрлікті тудыратын, нәпсіні қоздыратын ырғақтар. Мұндай
музыка адамның бойына жаман қасиеттерді егіп, адамды өз болмысынан
айырып, жеңілтек және ұшқалақ сезімдерге ұрындырады 15.
Біздегі телеаудиторияға таралып жатқан музыка әлемінде ғалым атап
көрсеткен музыканың үш түрі де бар. Алайда, қайсысының үлес салмағы
басымдау екенін сіз бен біз аңғарып отырмыз. Осы жерде тағы мәңгілік
өміршең Музыканың ұлы кітабын жазып кеткен Әл-Фараби бабамыздың басынан
өткен мына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
1 тарау. Қазақ телеақпарат кеңістігіндегі музыкалық формат және ұлттық
психология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2. тарау. Телеаудиторияның ұлттық мүддесі және теледидардағы ұлттық
музыка проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .26
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
4. Сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
5. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
Кіріспе
Музыка миллиондаған жүректерді біріктіреді
Л.Бетховен
Ақпаратты бұқараға жеткізудің мүмкіндігі мол, жолы да сан алуан.
Жекеменшіктің елге дендеп енуімен, сондай-ақ, демократияның желеуімен сөз
бостандығының ноқтасы ағытыла беруі мұң екен, жекеменшік телеарналар дүр
етіп, бірінен кейін бірі электрондық ақпарат әлемінің төріне ентелеп еніп,
әне-міне дегенше әуе толқынын жаулап алды. Бұл осы кезеңдерден бастап қазақ
телеэфирінің көгінде талай дүниенің өзгергенін көрсетсе керек.
Ал енді диплом жұмысыма арқау болған тақырып- Теледидардағы музыкалық
хабарлардың ұлттық психологияны қалыптастырудағы ролі.
Диплом тақырыбымның өзектілігі – музыкамен бүтіндей бір ұлттың ұрпағын
тәрбиелеуге болатынын ескерсек, теледидардан таралып жатқан музыканың
ұлттық психологияға айрықша әсер ететіні мәлім. Сондықтан бүгінгі қазақ
телеарналарының ұсынатын музыкалық хабарларының ұлттық мүддеге қызмет ету
керектігі.
Бұл тақырыпты таңдаудағы мақсат - бүгінгі отандық телеақпарат
кеңістігіндегі музыкалық формат қандай, ол телеаудиторияның ұлттық
психологиясына қалай ықпал етуде, музыкалық бағдарламаны жасаушылар қандай
мүддені көздейді, олар үшін ұлттық музыка деген ұғым қаншалықты маңызды,
ұлттық идеологияға қызмет етудегі музыкалық бағдарламалардың үлес салмағы
қандай болмақ деген сауалдарға жауап іздеу
Бітіру жұмысымның дерек көзі - Әл-Фараби бабамыздың Музыканың ұлы
кітабы трактаттары, М. Барманқұлов Телевизия: билік әлде бизнес?,
Қ.Тұрсынов Көгілдір экран құпиясы, Қ.Жарықбаев Этнопсихология-ұлт
тәрбиесінің өзегі, Е.Брусиловский Дүйім дүлдүлдер, Ж.Әбдіжәділқызы
Тікелей эфир табиғаты, Қ.Жарықбаев Қазақ психологиясының тарихы,
Образование, личность, культура: процессы взаимадействия в 21 веке,
А. Сейдімбек Қазақ әлемі, Н.Назарбаев Тарих толқынында, Ахмет
Жұбанов Замана бұлбұлдары , А.Сейдімбек Күңгір, күңгір күмбездер,
Ахмет Жұбанов Ән-күй сапары, А. Сейдімбек Күй шежіре, Д. Кабалевский
Музыка туралы әңгіме, Қ.Тұрсын Қазақ тележурналистикасы: даму мен
қалыптасу жолдары, Қ.Тұрсын, Ж.Нұсқабайұлы Тележурналист анықтамалығы
(теледидар сөздігі) секілді еңбектер және газет
материалдары қолданылды. пайдаланылды.
Сонымен, отандық телеақпарат кеңістігіне көз жүгіртсеңіз, бізде 1
ұлттық музыкалық арна (бұл жердегі ұлттық сөзіне кейінірек тоқталамыз),
20-ға жуық ақпаратты-сазды музыкалық бағдарламалар бар екеніне көз
жеткізесіз. Олар: ХитТВ ұлттық музыкалық арнасы, Қазақстан ұлттық
арнасынан көрсетілетін - Дала думан (музыкалық телевизиялық шоу),
Аламан (музыкалық танымдық хабар), Қымызхана (ойын-сауықтық, сазды
бағдарлама), Қайырлы таң, Қазақстан! (таңертеңгілік ақпаратты-сазды
бағдарлама), Ауыл сазы (музыкалық танымдық хабар), Хабар арнасынан -
Таң қалмаңыз! (жексенбілік ақпаратты - сазды бағдарлама), 31 арнадан -
Муз зон (музыкалық бағдарлама), Жизнь прекрасна (музыкалық ток-шоу),
Жұлдыздар аясында (сазды бағдарлама), НТК арнасынан- 10 – трек
(музыкалық бағдарлама), Ревию, КТК - ШОУ-БУМ!!! (әлемдік кино,
музыка жаңалықтарына шолу), Рахат телеарнасынан- Ән - көңілдің ажары,
Горячая семерка хит-парады, Таң - Муз-зон (музыкалық бағдарлама)
т.с.с. Бұл 15 млн. аудиториясы бар Қазақстан үшін аз ба, көп пе, өзіңіз
бағамдай беріңіз...
Енді осынау жоғарыда аталған музыка әлеміне саяхат жасамас бұрын
алдымен музыка деген ұғымның адам өміріндегі алатын орны қандай деген
сауалға жауап беріп көрелік.
Сонау ғасырлардың ұлысы Аристотель: Музыка арқылы біз өзімізді үлгілі
өнегеге бейімдеп өркендете аламыз...музыканың моральдық мәні сол, біз оның
әсерімен таза нәр аламыз, яғни шынайы сүйеміз, немесе жиренеміз...музыканың
шын мәнінде біздің жан дүниемізді толқытып, көңілімізді көтеруге әбден
әлі жетеді десе, Музыканың негізгі мақсаты-адамның эстетикалық қажетін
қанағаттандыру, бұл поэзияға да ортақ қасиет, өйткені тіл мен музыка тілі
бір-біріне етене қатысқан кезде музыканың әсерлілігі арта түседі, ал
адамзатқа тән ерекше қасиет-өзін қоршаған дүниенің әсемдік сырларына
үңілу, содан рухани ләззат алу, өзінің нәзік сезімдерін образдар арқылы паш
ету деп Әл-Фараби өзінің Музыканың ұлы кітабы аталатын еңбегінде баға
берген. Музыка –жүрек тілі, ол сезімдер мен көңіл-күй әлемі, ол дыбыстар
арқылы бейнеленген жан сарайы. Музыканы тыңдау арқылы адам қалайда өзі
бүтін бір әлеммен байланысып тұрғандай сезінеді, оның жүрегі өз
замандастарымен қатар соғып тұрғанын біледі, музыка адамды біріктіріп және
әрбір адамға өзін -өзі терең түсінуге көмектеседі, ол адамның сезімі мен
ойын байытады. Музыкадағы дыбыстар адамзат бойындағы эмоциялық сезімдерді
аса тегеурінді қуатпен оятады.
Музыка - сезім мен алуан құбылыстарын (қуану, ренжу, қайғыру,
тебірену, қасірет пен шаттану, мұңға бату...) дыбыс екпіні мен ырғағына
негізделген үндер арқылы сипаттап беретін көркемөнер түрі. Музыкадағы әуез
бен адам үнінің нәзік байланыс тұсынан келіп, ерекше құдіретке ие алапат
күштің жүрек жарып шығып, күллі тіршілік иесінің жан дүниесін сиқырға
бөлеуінде де бір ерекше мән бар 1. Әл Фараби баланың іңгә деп жарық
дүниеге жылап түсіп үн шығаруын, жер бетіндегі ең қайталанбас үн деп
атапты.
Музыка бүкіл адамзат тарихында қоғамдық-идеялық, мәдени-тәрбиелік және
ұйымдастырушылық роль атқарады. Музыка алуан құбылыстарды суреттеп, олардың
эмоциялық ауқымын аша отырып, қалың бұқараның рухани өмірін қалыптастыру
құралы ретінде қызмет етеді 2.
Музыка сазгерден басталып орындаушыға ұласады. Ал ол сазгер мен
орындаушыдан асып тыңдарман жүрегіне жол тартса шынайы өнерге айналғаны.
Оған қоса ол әнге бейнебаян түсіріліп шартарапты шарлап жатса, халық өз
сүйікті әнімен ғана қауышпай, сүйікті сазгері мен әншісін көзбе көз көріп
көзайым болып, жарқын жүздесулерге жалғасса нұр үстіне нұр. Бұған, әрине,
басты себепкер болатын - көгілдір экран. Теледидардың басқа бұқаралық
ақпарат құралдарына қарағанда басты ерекшелігі бейне мен эмоцияның басым
болуы десек, демек, тедедидардан тараған музыканың радиоға қарағанда адам
психологиясына ықпалдырақ болатынын мамандар жиі айтады. Сондай-ақ оның
оң, теріс әсерлерін зерттеуші әлемдік ғалымдар да жақтары жаңылмай айтуда
. Адамның ішкі дүниесіндегі кейбір жақсы сезімдерді жетілдіретін, рухын,
миын тыныштыққа бөлейтін, шаршағанда жүйкені демалтып, ойына көркем
пікірлер салатын, болмысына жақсы әсер ететін музыка мен әуен болса, құба
құп. Ал енді, керісінше теріс бағыттағы музыканың жасөспірім тәрбиесіне,
ұлттық санаға нұқсан келтірер тұстарын баса айтуда. Ғалымдардың мұнша
дабыл қағуына себеп жоқ емес. Музыка арқылы сыналап енген теріс тәрбиенің
бүтін бір ұлттың ұрпағын жойып жіберуге қауқары жетеді. Оған кезінде өзінің
сұмпайы саясатына музыканы ұтымды пайдаланғысы келген Адольф Гитлердің мына
сөзін дәлел ретінде келтірсек болады. Ол сабазыңыз: Басып алған жерлердегі
халықтың санасын да бағындырғыңыз келсе, мәнсіз, мағынасыз музыканы күндіз-
түні құлағынан кетірмей тыңдата беріңіз. Ол сонда саналы ойлаудан қалып,
санасыз тобырға айналады. Ойлануға, кітап оқуға мүмкіндік бермеген жөн. Ал
рухани кембағал жан өзін әмәнда бақытты сезінеді деген екен. Міне,
бүтіндей бір ұлтты оқ шығармай тарихтан өшіру деген осы емес пе? Демек,
музыка - қуаты күшті идеологиялық қару! Ендеше, жөргектегі сәби қандай
ананың, қай ұлттың, қай мәдениеттің әлдиімен өссе, қай елдің әніне ұйыса,
соның төл перзентіне айналатыны - заңдылық.
Бірінші тарауда-
- Біздің бүгінгі электронды ақпарат құралдарында музыкалық формат қандай?
- Қай арна ұлттық үрдістегі музыкалық форматтың озық үлгісін көрсете алып
отыр?
- Олар қаншалықты ұлттық психологиямызға ықпал етіп, қазақ аудиториясының
қажетін талап-талғамына сай қанағаттандырып отыр?
деген сауалдарға жауап іздеуге тырыстым. Сондықтан бұл тарауға (Қазақ
телеақпарат кеңістігіндегі музыкалық формат және ұлттық психология) –
қазіргі телеарналарымыздың музыкалық форматы жайында, арналардың музыканы
берудегі өзіндік пішіндері туралы т.б. сөз болады.
Екінші тарауда-
- Телеарналарымыздағы ұлттық музыкамыздың үлес - салмағы қандай?
- Эфирден ән салып жүргендер кімдер?
- Олар үшін ұлттық музыканың ролі қандай?
- Жалпы осы біздің телеарналар телеаудиторияның ұлттық мүддесімен санасып
отыр ма?
- Музыкалық бағдарламалардың жүргізушілері қандай болу керек?
деген осы сауалдарға жауап іздеу үшін бірқатар бағдарламаларды шолып,
оларға әлімізше талдау жасауға тырыстық. Тура осы тарауда эфирлерге
жіберілетін әндер қалай сұрыпталады, оларды кім эфирге жібереді,
жүргізушілердің кәсіби деңгейі қандай, олар үшін ұлттық менталитет деген
ұғым қаншалықты маңызды деген сауалдарға да жауап іздеген болдық.
Қай дәуірде де ұлттық наным-сенімін баураған мұрат тұтқан асыл жолы,
рухани тірек етер темірқазық бағыт-бағдары, яғни, идеологиясы болуы шарт.
Мұндай ұстанған асыл мұраты жоқ халық – ой-санасы мен қабілеті, тілі, мен
ділі азып-тозып, дағдарыс пен күйзеліске түсері хақ. Ал
телебағдарламалардағы ұлттық нышандар – шығармашылық топтың ізденісі
нәтижесінде этникалық рухтың құпия сырлары мен терең иірімдерінен көрермен
жүрегіне әсерлі, қажеттілерін талғампаздықпен екшеп ала білу. Миллиондаған
ақыл-ойға қозғау салып, ел игілігінің, болашағы жолындағы ұлы істерде
біліктілік пен парасаттылық, көрегенділік пен ұлағаттылық танытуларын
ұлттық рухтан іздеген абзал.
Сондықтан бағдарламалар қандай болу керек? Бағдарламалардың өн бойына
ұлттық сипатты қаншалықты сіңісті ете аламыз? Хабарларды барынша ұлттық
тілде жүргізуіміз керек, сонда хабардың ұлттық негізге көшері күмәнсіз
деген пікірдің де жаны бар. Дегенмен осылай ма? Ұлттық тілдегі хабарлар
өзегінен көпшілігінде ұлттық негіздерді таба алмай жататынымызды неге
жасырамыз. ...Бүгін ұлттық сана жетілмей тұрып, ар-намыс шыңдалмайды.
Ар-намыссыз азамат өзгелердің көсегесі түгіл, өзінің көсегесін көгерте
алмайды. Онсыз ұлттық сана мен ұлттық намыс тұл,-деп еді елбасымыз
Н.Ә.Назарбаев 1.
Эфирдегі хабарлардың берер тағылымы мол. Отан, жер, тәрбие, дәстүр,
салт-сана бәрі де сценарийден көрініс тауып жатады. Бірақ автордың
ізденісі мен ақыл-ойынан, режиссердің өзіндік қолтаңбасы мен оператордың
қырағы көзінен экранға шектелген дүние ғұмырының келтелілігі неде? Ұлттық
сипатпен астасқан хабарлар легінің тым қысқалылығына басшылықтағы жиі-жиі
ауыс-түйіс пен оның кадр мәселесіне де қатыстылығы тікелей байланысты.
Басшы не журналист өз ойы, өз пікірі, өз жобосымен келеді. Бұрын көрерменге
көзтаныс болып эфирге сіңісті бола бастаған көркем дүние де көрерменмен
қош айтысады. Мәселен, Шерхан Мұртаза ағамыздың кезіндегі ұлттың исі
аңқыған хабарлардың көрермен көзайымына айналуы да содан. Екіншіден, уақыт
ағымының өзі заман тынысына орай, аудиторияға жаңа бір, соны пішіндегі
хабарлар легін әкеліп отырады, не оны уақыттың сұранысы тудырады. Сондықтан
бағдарламаның өзгеріп, түрленіп, қажет болса сипатын да, түрін де өзгертіп
отыруы да заңдылық. Үшіншіден, бүгінде алыс-жақын шетел арналарының түрлі
бағыттағы бағдарламаларының көптігі. Олардың техникалық шектеусіздікті
мұрат еткендері өз алдына, жүргізушінің аудиторияны меңгеруі мен көтерген
тақырыбының өзектілігі, көпшіліктің хабармен бүтіндікке айналуы секілді
сипаттардың әрбір хабар бойынан көрініс табуы.
Ұлттық діл, ұлттық сезім, ұлттық рух, ұлттық тәрбие, ұлттық сана,
ұлттық болмыс-бітім бойымызға ананың сүтімен, әженің тілімен, ата-
бабамыздың салт-дәстүрімен қалыптасса, соны сырт елге бар артықшылығымен
танытуда телеэкранның атқаратын қызметі ұшан-теңіз. Осы айтылғандарды
жинақтай келгенде, телеарналардан тарайтын бағдарламаларымыз ең бастысы
көркемдік идея мен ұлттық таным, дәстүр мен мазмұнға толы хабарлар болса
деген ойымыз бар. Бүгінгі ұрпақтың қазақы ортада өсуіне сеп болар еді.
Соңғы кездері эфирімізден ұлттық болмыстан ада хабарлардың да қылаң
беретіні жиі кездеседі. Осы тұрғыдан жас ұрпақтың мәңгүрттену бағдарының
одан әрі жалғасуын тоқтату, оларды халқымыздың рухани дүниетаным
негіздерінен ажырап қалмау ісіне ақпарат құралдарының, соның ішінде
теледидардың атқарар ролі зор. Теледидар кеше де, бүгін де шын мәніндегі
көгілдір тәрбиешіге айналып отыр. Тек, жастарымыздың ғана емес, ол күллі
елдің тәрбиешісі болуда. Ақпарат құралдары арқылы халық санасына кез келген
идеяны сіңіруге болатындығы дүниежүзділік тәжірибеде толық дәлелденіп отыр.
Демек, қазақ халқының ұлттық қайта жаңғыруы, оның бірігуі, ұйысуы,
мемлекеттігін нығайтуы сияқты аса күрделі қарекеттер ақпарат құралдары
арқылы жете түсірілетіні орынды. Осы бағытта теледидарға жүктелер мәдени-
рухани шаралар ұшан-теңіз. Әсіресе соның ішінде музыкалық хабарлардың
мейлінше ұлттық мүддеге сай болғаны абзал. Өйткені, музыканың зор
идеологиялық қару екенін есте ұстаған ләзім.
1 тарау
Қазақ телеақпарат кеңістігіндегі музыкалық формат және ұлттық психология.
Біз өмір сүріп отырған кезең жаһандану дәуірі деп аталады. Осы бір
құбылыстың жақсы жақтары дегенді жиі естиміз. Алайда, сақтанатын жерлері де
жетіп артылатын кейбіріміз біле де бермейтін секілдіміз. Бұл да баяғы
орыстандыру саясаты тәрізді біртіндеп дендейтін нәрсе. Ол ұлттың қан
тамырын – тілі мен дінін, салты мен дәстүрін, мәдениетін байқатпай
бойлайды. Бойлайды да ұлттың қалыптасқан формасын өзгеріске түсіреді Осы
жағдайды ертеңгі болашақ, бүгінгі ұрпаққа ұгындыру оңай шаруа емес. Себебі,
біздің қоғамның адамдары кітап оқымауға айналды. Сондықтан қазіргі кезде
халық санасына тек телевидение мен музыка арқылы әсер ете аламыз. Сондай-
ақ, теледидар адам психологиясына әсер етеді десек, оның артында тек бір
ғана адам емес. бақандай бір ұлт, бүтіндей бір мемлекет тұрғаны сөзсіз.
Бұдан келіп теледидардың ұлттық психология, мен ұлттық идеологияға
қаншалықты ықпалдыдығы бар деген сауал да туады. Халқымыздың бүгінгі жетіп
отырған тәуелсіздігін өз қолында берік ұстап, одан әрі жетілдіріп, ана
тілін дамытып, бүкіл адамзаттық өркениетке үлес қосуының басты алғышарты -
өзінің ұлттық сипатын сақтап қалу болса оны дамытудың басты құралы - ұлттық
психология. Ұлттық психология - әр ұлттың паспорты. Мәселен, ұлттық
мінез, ұлттық қасиет, ұлттық мақтаныш, ұлттық намыс, ұлттық
дәстүр, ұлттық сана т.б. ұғымдар қазақ ұлтының бүкіл дүниежүзілік
мәдениетке үлес қосуында белсене қызмет істейтінін, ұлттық таланттың көзін
ашатын ақыл-ойын жинақтап, оларды бір арнаға бағыттайтын катализатор дер
едік.
Осыдан бірнеше жыл бұрын жасалған Жаһандану жағдайында америкалық
мәдениеттің (музыка, телевидение, кино) басқа ұлттарға төндіретін қаупі бар
ма? деген сауалнамаға италиялықтардың 20 пайызы, Германия халқының 25
пайызы, ұлыбританиялықтардың 27 пайызы Иә, өте қауіпті деп жауап берген.
Осы сауалнама нәтижесінде жоғары қауіпті сезінген тағы да Франция болды.
Француздардың 35 пайызы бұл мәдениеттің түбі жақсылыққа соқпайтынын айтқан
4.
Мәселен, канадалықтар ұлттық мәдениетті өгей мәдениеттің ықпалынан
сақтау мақсатында өз елдерінде америкалық басылымдарына шектеу қойған.
Осының бәрі - түбі ұлтсыздануға әкеліп соғатын жаһандану жағдайындағы
өзіндік қорғаныс. Шындығында жаһандану деген атты иемденген осы құбылысқа
ешбір ел айқайлап қарсылық көрсетпегенімен, ішкі саясаттарында олар өз
ұлттық идеологиясын берік ұстанып отыр. Ұлттық мәдениетті жаһандануға
жұтылып кетуден сақтап отыр.
Ал енді кешегі түкірігі жерге түспеген Кеңес кезінде осынау ұлттық
психология, ұлттық болмыс-бітім, туа бітті ұлттық сана-сезім деген сөз
қаншалықты ескерілді? Қылышынан қан тамған ол үкімет бізге тіпті ұлт
деген сөзді айтуға мұрсат бермегені бесенеден белгілі. Керісінше
орыстандыру саясаты өз органдық БАҚ-ы арқылы өз әуенін тықпалап, біздің
ұлттық үнімізді өшіруге тырысқанына тарих дәлел. Орыс империясының басында
отырғандар ән-күйге, сазға атүсті қараған жоқ. Қазақты қазақ еткен, оның
алпыс екі тамырын иітіп, зор рухани қуат дарытып отырған өте ғажайып күшке
балады. Олар қазақ жерін, елін нағыз санасыз, сезімсіз мәңгүрт отар ел ету
үшін оның әнін, күйін, сазын құрту қажет екенін жақсы білді. Ең алдымен,
олар қазақты өз әнінен жерітуге, жек көргізуге тырысты. Мәселен, ғасырлар
бойы өсіп-өркендеген, ғаламат академияларға айналған ән-күйдің мәнін
төмендетіп, ауылдық деңгейдегі өнер деп үнемі айтып, солай насихаттады.
Нағыз керемет, классикалық өнер деп опералық әндерді атады. Тіптен,
қазақтың ән-күйін , оның ұлттық саз аспаптарын ескіліктің көздеріне теңеді.
БАҚ-ынан тек европалық, орыстық әндер бірінші орынға қойылып , күндіз-
түні насихатталды. Қобыз бақсы-балгерлердің, молда - дүмшелердің халықты
арбап - алдайтын аспабы делініп тыйым салынса, қазақтың жаны- домбыраның
репрессияға ұшырап, оны құрту жөнінде қаулы да шыққанын біріміз білсек
біріміз біле бермейміз. Қазақ әнінің қоңыр үнін қалай қасақана
тұншықтырғаны жайлы деректер көп-ақ. Сұлтанмахмұт Торайғыров: Қазақты отын
етіп жаққыларың келмесе, оның әнін сақтаңдар! -деп босқа дабыл қақпағанын
байқаймыз. Бір таңқаларлығы осы жалынды сөз өткен ғасырдың жиырмасыншы
жылдары айтылған. Ал ол уақыт әлі де қазақ әнінің қаймағы бұзылмаған,
ұлттық бояуы қанық, төрт құбыласы тең кезі еді ғой. (Егер Сұлтанмахмұт
бабамыз қазір келіп бүгінгі әндерімізді тыңдаса жынданып кетер ме, кім
білсін?)5
Әнсіз - өмір тұл. Ән - әрбір ұлттың зор байлығы. Ұлтты ұлт етіп
тәрбиелейтін де, оны намысшыл, рухшыл ететін де қазақтың қарапайым әні мен
күйі . Мысалы, өзбектің әшуләсін күні-түні барлық жерден сайратып қоятыны
да осыдан. Өткен ғасырдың 50-ші жылдарынан бергі ұрпақты қос ғашықтың
махаббатына ғана тәнті етпей, мәңгілік махаббат әуендері мен биіне де ынтық
еткен үнді фильмдерін алыңызшы. Сол фильмдерді көріп өскен қазақ арулары өз
ғашықтарын Төлеген кейпінде емес, Радж, Шахрух деп елестетті. Ал бүгін ше?
Эфирімізді корей телесериалдары жаулағалы бәріміз тілін түсінбесек те өне
бойымызды балқытқан корей әндерін тыңдайтын болдық. Жау жағадан алғанда ,
бөрі етектен демекші соңғы кездері оңтүстіктегі ала шапанды ағайындардың
арзанқол фильмдері қаптап кетті. Фильмдерін өткізу мақсатында киноға
Шахзода, Севинч сынды әншілерін түсіріп, жандары қалмай жарнамалап жатты.
Мұның соңы сол әншілердің бір жылда екі рет еліміздің бас сарайында концерт
қойып, теңгелерді теңгеріп қайтуына ұласты. Бұдан ұтқан кім? Әрине, қазақ
емес.
Жазу-сызуы дамымай қалған, бейнелеу өнері, сәулет өнері, сахна өнері
жоққа тән халқымыз рухани сұраныстың жүгін үйіп-төгіп музыка мен сөз
өнеріне теңдеген сияқты. Сондықтан да ұлы дала тұрғындарының туғаннан
өлгенге дейінгі ажырамас серігі өлең, ән-күй болып (А.Құнанбаев), бүкіл
қазақ даласы ән салып тұрғандай көрінген (Г.Н. Потанин).
Қазақтың аса бай ән-күйі шындықты көркем бейнелеуде адамгершіл нәзік
сипатымен, саф тазалығымен, өмірге құштар көтеріңкі лебімен және
тіршілікпен қойындасып жататын шынайылығымен – халық жаратылысын ерекше
асқақ адамгершілікпен толғаған, терең философиялық әсерге бөлейді-, деп
жазады музыка зерттеушісі Б.В.Асафьев.6
Міне, менің алдымда Қазақ халқының 1000 әні атты жинақ жатыр.
Осынау таңғажайып тамаша әуез – болашақ Моцарттар, Бетховендер, Шопендер,
Мусоргскийлер, Григтер үшін бай қазына ғой-, деп бағалапты халқымыздың
асыл қазынасын орыстың ұлы жазушысы А.М.Горкий.6.
Халқымыздың рухани ғұмырнамасына көз жіберіп, эстетикалық түйсік
талғамын саралауда музыканың айрықша мән беруге тұратынын пайымдау үшін
осы бір лебіз пікірлерді әдейі тізбеледік. Қазақ халқының музыка сарыны
бабадан атаға, атадан балаға мирас болып келе жатқан ұлттың өзіне тән,
қазақи сарыны болуымен ерекшеленуі тиіс. Ата-бабаларымыз күмбірлеген күміс
күйімен, сыбызғы үнімен, асқақтата салған әсем әнімен, ғашықтық лиро - эпос
жырымен, мақал - мәтелімен, шешендік сөз, айтыс жырларымен сан ғасырлар
бойы өз ұрпағын сегіз қырлы, бір сырлы, өнегелі де өнерлі, имандылық-
адамгершілік ар-ожданы жоғары, намысқор азамат етіп тәрбиелеп келгені
шындық. Ал бүгін ше???
1996 жылы ақпанда қабылданған нөмірі 56-1 Мәдениет туралы Заңның
27-бабында мәдени құндылықтарды шет елге әкету мен әкелуді заңды жеке
тұлғалар мемлекеттің бақылауымен, кімнің бергенін, құны мен сипаттамасын
көрсете отырып, жүзеге асыратыны айтылған. Алайда осы заң өмір сүрген он
екі жылдың ішінде қай әннің қайдан келгенін сұрап шулатып жатқан ешкімді
көрмеппіз. Сол шуылдақ музыка дәл бір әкемізден қалған мұрадай төрімізде
сайрап тұр. 1...Жақында бір кітаптан Америка ғалымдарының мынадай бір
зерттеулеріне зейін салдым. Мәселен, екіқабат әйелдің жатырында жатқан 3-4
айлық ұрықтың дамуына ғылыми талдау жасап көріпті. Сонда жаңағы кішкентай
ұрықтың өзі рок музыкалары ойнағанда кірпідей жиырылып, әлденеден
қорыққандай бүрісіп қалады екен де, Моцартты ойнағанда бостандыққа
шыққандай жазылып, рахаттанғандай кейіп байқатады екен... дейді педогогика
мен психология ғылымдарының докторы Құбығұл Бозайұлы. Міне, Құдайдың
құдіреті, құрсақтағы сәбидің өзі жиреніп жатқан дүниеден он екі мүшесі
түгел, ақыл – есі толысқан біздің жирене алмай отырғанымыз ұят-ты.
260 жылдай отаршылдық тепкісінде болған қазақ халқының қазіргі жан
дүниесінін көлеңкелі көріністері, батпандап кірген аурудың мысқылдап
шығатыны сияқты, санамыздан көпке дейін арыла қоймайтыны, сондықтан да
алдағы уақытта ұлттық тәлім тәрбие саласында шет жұрттық идеологиядан
біртіндеп арылу негізгі міндет болып отырғандығы даусыз.
Ең алдымен идеологиясыз мемлекет болу мүмкін емес. Оның үстіне қырық жыл
қырғын деген қазаққа кем соғатын өлшем. Сонау жоңғар шапқыншылығынан бері
қарай 300 жылдай езгінің небір зіл батпанын көрген біздей ұлт тарих
сахнасында некен саяқ шығар. Сол дәуірден бері қалыптасқан құлдық
психологиядан арылу үшін алдымен ұлттық сананы , ұлтжандылықты, ұлттық
менталитетті барлық тәрбие арналары арқылы бойға сіңіру қажет. Нәсілдік
негізіміз ұлттық салт-дәстүрлерден көрініс табары хақ. ТМД мемлекеті ішінде
мәңгүрті көп ел біз шығармыз. Қазір өзі Қазақстанда 8 миллион, сыртта 5
миллион, барлығы 13 миллион қазақ бар деп жүрміз. Осының жарымынан астамы
өз тілінің қайнарына қанбаған жартылай қазақтар екені бәрімізге жұмбақ жай
емес қой. Ал соларды қатарымызға қосу үшін біздің барлық ақпарат
құралдарымыз қазақ рухын мақсатты түрде көтерудің жолын іздестірулері
керек,- деп қынжылады ұлттық психология деп шырылдап жүрген профессор
Құбығұл Жарықбаев. Бір жылы жол сапармен Ташкентте болғанымда телеарналары
батыстың алқын-жұлқынын көрсетпейді екен. Барлық хабарынан өзбектің
рухын аңғарып, риза болғаным бар...,- дейді. Ал бізде ше?
Қазіргі қазақ психологтары үшін тұлғаның этникалық сәйкестілігі
(идентичность) проблемасына ерекше назар аудару маңызды. Халқымыздың
өзіндік санасын зерттеу барысында маргиналдық тұлға проблемасына, яғни
өз ішіміздегі бөгделер немесе Масанов синдромы іспеттес құбылыстарға
ұрынып отырмыз. Ұлттық құндылықтарды, оның әдет-ғұрпын, тілі мен ділін,
әдеп жүйесін, салт-дәстүрін игермеген, өз этномәдениетінен алшақтаған ұлт
өкілдерінің – метрополияның бізге қалдырған сыйы. Этникалық
идентификацияның, сәйкестіліктің болмауы – тұлғаны іштей психологиялық
қайшылықтарға, қарым-қатынаста өз мәдениетін жатсыну мен оған жаулық
сезімін туғызатын конфликттерге, әртүрлі әлеуметтік фрустрацияға әкелді
(ұлттық нигилизм, мәңгүрттену). Бұл проблема тек жеке адамның ғана
трагедиясы емес, ол ұлттық трагедия ,- дейді педагогика және психология
ғылымдарының докторы, профессор Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев 7. Иә, соңғы
кездері ұлтжанды азаматтарымыз жастарымыз жат мәдениетке мойынсұнып барады.
Ұлттық құндылықтарды менсінбеуге айналды дегенді жиі айтатын болып жүр.
Оған себеп те жоқ емес. Басқа тілде сөйлеп, басқа мәдениетте киініп,
басқаның әуеніне елтитін жастар күн санап көбейіп келе жатыр. Оған басты
бағдарды көгілдір экран көрсетіп отырғаны да өтірік емес.
Біздің БАҚ-та жүйелі музыкалық формат бар ма? Қай арна ұлттық
үрдістегі музыкалық форматтың озық үлгісін көрсете алып отыр? Олар
қаншалықты ұлттық психологиямызға ықпал етіп, қазақ аудиториясының қажетін
талап талғамына сай қанағаттандырып отыр?
Музыкалық формат – белгілі мақсаттық аудиторияның талғамын
қанағаттандыруға бағытталған музыкалық телебағдарламалардың стилі. Мақсатты
аудиторияны анықтайтын басты белгілер:
1) жас мөлшері
2) музыка стилі
3) диджейдің эфирді жүргізу мәнері
4) джинглдар
5) музыкалық материалды беру пішіні, топтастыру тәсілі, ықшамдау әдісі
2.
Алдымен ауызға түсетіні жастардың сүйіп тыңдайтын бірден бір арнасы –
ХитТВ музыкалық ұлттық арнасы. Ағарып таң атқаннан, қарауытып күн
батқанша шетелдік даңғаза әуендермен сусындататын арнаның
бағдарламаларының түгелдей дерлік атауы ағылшынша. Дженифер Лопес, Джастин
Тимберлейк, Энрике Эглесиас, Бритни Спирстер мен 50 сент секілді қара аға-
апалары қазақстандықтар үшін ән шырқайды . Джастин Тимберлейктің Sexy
back, 50 сент пен Джастин Тимберлейк орындауындағы Ayo technalogy, 50
сенттің Disco inferno, Fresh-тің Бренды әні, Дима Биланның Это была
любовь әндерінің бейнеклиптеріне қарауға дәтіңіз шыдамайды, бастан аяқ
ұлттық болмысымызға қаяу түсіретін әрі мұсылмандыққа жат саналатын ұятсыз
әрекеттерге құрылған. Ол аздай зорлық-зомбылық пен суицидті насихаттайтын
бейнеклиптер жарыса көрсетіліп жүр. Әлемнің көптеген елдерінде батыс-шоу
бизнесінің жұлдыздары Эминем, Бритни Спирс, Мэрилин Мэнсэн, т.б. әншілердің
өз-өзіне қол жұмсайтын бейнеклиптеріне тыйым салынған. Робби Уиллямстің
адам етімен қоректенетін каннибал әйелдер туралы клипінің соңы арнайы
шешіммен қиып тасталынған.
ХитТВ-дан түспей жүрген батысқа еліктейтін ресейлік әншілер де
суицид пен эротикаға, нашақорлыққа негізделген клиптер түсіруден алдына жан
салар емес. Жалаңаш денелер - Ресей әншілерінің де бейнеклипінің ажырамас
бөлігіне айналды. Адам психологиясына порнаграфияның қаншалықты теріс әсер
ететініне Германия мен АҚШ-тағы жасөспірімдер арасында орын алған небір
жантүршігерлік оқиғалар дәлел. Осыдан опық жеп, сабақ алған батыстық БАҚ
бүгінде есесіне дәстүрлі отбасын насихаттайтын жарнамалық сюжеттер көрсетіп
жатыр. Бір қызығы Батыста шығарылған рухани азғындық пен зорлық зомбылыққа
үндейтін бейнеөнімдер еліміздің БАҚ-ынан бастап, таспа сататын дүкендерде
де толып тұр. Әдетте басқа елдерден үлгі алғыш Қазақстан руханият мәселесін
шешуде немкеттілік байқатып отыр. Содан да әлемде тыйым салынған бейне
клиптер Қазақстанда күндіз-түні көрсетіліп жатыр. Өз кезегінде Жапония,
Қытай, Оңтүстік Корея, Үндістан сияқты елдерде басқа басқа , ел алдында
сүйісу жат қылыққа баланады. Сондықтан аталған елдерде мұндай оғаш
қылықтарды көрсететін өнімдерге тыйым салынады. Қайсібірін айтасыз,
еліміздің күллі телеарналарын батыс идеологиясын дәріптейтін бейнетаспалар
басып қалған 8. Осынау даңғаза музыканың зияндылығы жөнінде, өз кезегінде
Американ ғалымы Дэвид Элкон қатты шыққан дауыс арқылы белокты қуырып
жіберуге болатынын дәлелдеді. Тіпті рок тыңдалған балықтың да көп өтпей
жансыз күйінде су бетіне қалқып шыққаны байқалған. Ғалымдар бұдан адамдар
да шет қалмауы мүмкін дегенді айтады. Зерттеулер жарты сағат дискотекада
болған жеткіншектің сол күйі өз-өзін бақылаудан қалатындығын, гипнобель
жағдайына жақын күйге түсетінін анықтаған. Жимми Хендрикс бірде былай
деген екен: Біз музыка арқылы адамдарға гипноз жасаймыз, оларды күйден-
күйге құбылтып ең осал жерін анықтап аламыз. Ал содан соң оның миына не
құям десең де еріктісің. Тағы да бір айқын мысал келтіре кетейік, Бен-
Гурион университетінің қызметкерлері жеті жылдан аса көлік айдаған 28
студентке тәжірибе жасап көрген. Олар Чикаго көшелерінің бойымен әртүрлі
музыка тыңдап көлік жүргізуге тиіс болған. Оның ішінде баяу әндер де,
ырғақты музыка да тіпті жай ғана тыныштық та болған. Ырғақ минутына 60 тан
120 тактка дейін көтерілді. Әсерін байқау үшін кез келген музыканың дауысы
барынша жоғары қойылған. Тәжірибе барысында тыңдалған музыканың ырғағы
жылдамдатылған сайын көлікті абайлап жүргізу қиынға соғатыны анықталған,
ондайда көлік бағдаршамның қызылына өтіп кетіп, түрлі жол апаттары орын
алған. Ал жылдам музыкалар қойылғанда, ондай апатты оқиғалар екі есе
өскен. Сондай-ақ, орташа жылдамдықтағы не баяу музыка тыңдағандарға
қарағанда жылдам музыка тыңдаушылардың екі есе көп көлік апатына ұшырайтыны
анықталған. Осындай мысалдарды неге тізбелеп отырмыз? Өйткені аталмыш
арнаның таңнан кешке дейін тек дамыл бермейтін даңғаза музыкасының арты
қатерге апарып соқпасын деген ой. Қаламыздағы жол көлік апаттарына
ұшырайтындардың дені жастар дегенді мамандар жиі айтады, ал себепті
жастардың көлік жүргізудегі тәжірибесіздігінен іздейді. Жастар жүрген жерде
жастық әуендер қоса жүретіні белгілі және ол соңғы сәндегі шетелдік әуендер
болса ше? Біз бір мезет осы жайында ойланып көрдік пе?
Біз осы жайында психолог маман Бақытгүл Дінсаламовамен пікірлескен едік. –
Бүгінгі БАҚ-ымыздан таралып жатқан әуендер ұлттық психологиямызға
қаншалықты ықпал етіп жатыр деп ойлайсыз?
- Музыканың әу бастан адамның моральдық қажеттіліктерінің бірі ретінде
мойындалып келе жатқаны рас. Алайда, музыканы түрлі мақсатта қолдануға
болады. Психология ғылымында музыкатерапия деген бар, яғни, музыкамен
сауықтандыру. Сондай- музыканы дұрыс бағытта қолданбаса оның кері әсері бар
екеніні де жоққа шығарамйды. Жапон ғалымдарының зерттеуі бойынша, адам бір-
біріне жақсылықты 20 пайыз, жамандықты 80 пайыз жасайды екен. Сол 80 пайыз
жамандықтың 70 пайызы әр секунд сайын адамға дыбыс арқылы келеді екен.
Адамды жанға жайлы музыкамен демалтып емдеуге болса, өте қатты у-шу дыбысты
музыкамен адамды өлтіруге де болады.
Ал қазір, өздеріңіз көріп жүргендей, ақпарат құралдарының
көпшілігінен берілетін әуендер шетелдің даңғаза әуендері мен дені дұрыс
адам көргісі келмейтін клиптер. Осы сынды мағынасыз, шулаған дыбысы өте
қатты (құлағыңды жаратын) музыканың тұтынушысы - өрімдей жастарымыз. Ал
психология ғылымында әуені баяу, жанға жайлы музыкадан гөрі дауысы қатты
әрі жылдам ырқақты музыканың адам санасына тым тез әсер ететіні туралы
дәлелдер көп. Ал оған бейненің ықпалын және қосыңыз. Мысалы, кезінде
Түркияда атақты Тутамас әнін таратуға күрт тыйым салды. Оған себеп осы ән
жарыққа шыққаннан кейін жасөспірімдер арасында өлім-жітім көбейіп кеткені
анықталған. Ал бізде Бритни Спирстің өз-өзіне қол жұмсайтын клипін жиі
береді. Жасөспірім кезде өтпелі кезең деген болады. Бұл уақытта
жеткіншектің мінезінде өзгерістер пайда болып, достарымен, ата-анасымен
жиі конфликтіге келетін кездері кездеседі. Дәл осы тұста жаңағыдай
клиптерді көрген бала, бетін әрмен қылсын, небір оқыс шешімдерге баруы
ықтимал ғой. Қазір нарық заманында баланың тәрбиешісіне ата-анадан бұрын
осы көгілдір экран айналғанын тағы қосыңыз.
Соңғы кездері елімізде дәрігерлер жастардың есте сақтау қабілеттері
нашарлап кеткенін жарыса айтып жүр. Мен психолог ретінде мұның басты себебі
- осы қатты дыбысты даңғаза әуендер, көшірме музыкалық шығармалар (қазір
плагиат сазгерлердің шығармалары да көбейіп кеткен тұс қой, ал қайталана
берген бір әуеннің зияндылығы жөнінде айтпай-ақ қоялық) екенін айтқым
келеді. Мұндай музыканың фанаты болған адамды басқару арқылы жеңіп, оны
кез келген уақытта жамандыққа итермелеуге болады. Қазіргі таңда психология
ғылымында жұмсақ әуендердің кісінің асқа деген тәбетін оятумен қатар
тамақтың жақсы қорытылуына оң әсер ететіні анықталып отыр. Сондықтан
мейрамханаларда арнайы жұмсақ әуендер қойылады. Қазір бұл тәсіл
емханалардың күту залдарында үрей мен үміт арасында отырған ауру кісінің
туысқандарының жүйкесін жұбатып, қайғысын жеңілдету үшін қолданылуда.
Сонымен қатар музыканы интелектуалдық дамуға, ағзаның гормонды
дамуына қолдануына болады. Музыка қандағы гормонды көтеріп не азайтып,
стрессті баса алады.
Ал адам психологиясына әсері дегенде алдымен біздің қазақ ұлтының
психологиясына қайшы келетін әсерін баса айтқан жөн шығар. Мейлінше шетел
әуендері таралып солардың бейнеклиптері көрсетілетіндіктен оларда біздің
ұлттық нышанымыз бар дей алмаймыз, керісінше, біз тәлім-тәрбиемізге жат
жайлар көп екені де ақиқат. Әсіресе, ғаламдық мәселелерге айналған
нашақорлық, суицидті айтпағанда, клиптерде көрсетілетін төсектің
төңірегінен шықпайтын бейәдеп қылықтар, сатқындық, қылмыс т.б. біздің
психологиямызға мүлдем жат әрекеттер екені даусыз. Бұл жағынан келгенде
кері ықпалы басымырақ демеске лаж жоқ.
Осыдан кейін арнаның атауына ұлттық сөзінің жабыса қалғанына таң
қаласыз. Мұны ХитТВ арнасының қазақ бағдарламаларының редакторы Әсел
Хайролла былай түсіндіреді:
- Арна атауындағы ұлттық сөзінің көтерер жүгі қандай? деген астарлы
сауал жиі алдымыздан шығады. Шындығы керек, ұлтжанды азаматтар үшін
қасиетті саналатын ұлт сөзінің біздің ұлт сөзін аса бағамдай бермейтін
арнамыздың атауына жабағы жүндей жапсырып қойғанына өзім де ұяламын. Біл
жылдары ұлттық сөзі сәнге айналып, әр мекеме осы статусты иемденіп
жатқанда, біздің басшылыққа да бұл атау қатты ұнап қалып қалыс қалмауды
ұйғарған секілді. Өкініштісі, бұл сөздің тек маңдайша мен қағаз жүзінде бір
сөз артық жазылардай ғана арқалар жүгі бар деп айтпасқа лаж жоқ.
- ХитТВ тарапына әу бастан сыни пікірлер көп-ақ. Қазақ тідін
менсінбейді, Жастарға ұлттық тәрбие бермейді, Жастар санасына тек
шетелдік әуенді құюда, ұлттық музыканы, ұлттық эстраданы насихаттамайды
деген секілді...Одан қалса әншілер деген халықтың арналарға өкпе-наздары
таусылмайды дегендей...
- Мойындау керек, біздің арнаның көрермені - 12-35 жас аралығындағы жастар
аудиториясы, ал біз солардың сұранысына қарай қызмет көрсетеміз. Ауылдық
жерлерге тарамайтын болғандықтан, бізді көбінесе қалалық жастар тыңдайтыны
да рас. Арнамызда көп үлес шетелдік музыкаға тиетіні тағы рас. Осы жерде
өз әндеріміздің сапасы жағынан айту керек, Бізде мынандай жағдай
бар.Әншілеріміз бейне клиптерін, әндерін жазып алып келгенде оны міндетті
түрде қарап сұрыптайтын адамдар болады, яғни көркемдік кеңес жұмыс істейді.
Ол қалай яғни ол кісілер алдымен әннің таза түсірілген, түсірілмегендігін,
дәрежесін, кәсіби деңгейін, әннің шырқалуын қадағалайды (басты назарды
түсірілуіне аударады.), сосын ғана оны эфирге беру, бермеу туралы өз
ойларын айтады. Бізде көркемдік кеңес құрамында продюсер болып танылып
жүрген Баян Есентаева сияқты біраз адамдар бар.
- Байқауымызша көркемдік кеңестеріңіз орыстілді қазақтардың шоғырынан
тұрады-ау дейміз.
(Бас изеді. Түсінікті.)
- Бұл арада бар ауру - қазақ әндеріне түсірілген клиптердің сапасыздығында
болып отыр. Ал сапасыз деп танылған клиптерді біз эфирге жібере алмаймыз.
Сонымен бірге қазақ әншілернің өкпе-реніштерін орынсыз деп ойлаймын. Бізге
сапалы клипін әкелсе біз ешкімнің қолын қаққан емеспіз. Бағасына да
келісуге де болады.
- Алайда анау Дженифер Лопес, Бритни Спирстер келіп сіздерге ақша төлеп
жатқан жоқ қой. Олар үшін Қазақстандағы ХитТВ-дің құны көк тиын...
-Дұрыс айтасыз, бірақ, олар өздерінің отандық телеарналарына жаңа әндерін
шығару үшін ақша төлейді ғой. Біздің арнамыз негізінен коммерциялық арна.
Біріншіден, коммерциялық арна болғандықтан пайда табудың көзін қарастырады.
Арнадан клиптің бір көрсетілімі 20 доллар, бұл дегеніңіз қоғамымыздағы
шоу-бизнестен гөрі той-бизнестің қарқынды дамуын ескерсек, әр тойдан біраз
ақша табатын қазақ әншілері үшін бәлендей қомақты қаржы емес деп ойлаймын.
–Барлық әнші Айари секілді 70 мың долларға клип түсіре алмайды ғой. Десе де
қазақстандық шоу бизнесте ең қымбатқа түсірілген деп бағаланғанмен, клипте
қазақы тұрмыс бейнеленгенмен, әннің сөзінен тыңдарман көбелек пен
бөгелектен басқа ештеңе ұқпады ғой. Оның қасында Жігіттердің Туған
күн әнінің бейне клипі тәп-тәуір секілді, әні де сюжеті де... Тіпті
қазақтың рухын көтеріп, жеңіске деген құлшынысын артырады. Ал бізге керегі
де осы емес пе?
-Айаридің клипіне келетін болсақ өте қымбатқа түсірілгендіктен сапасы жақсы
болды, ал жоғарыда айтқанымдай бізде басты назар оның қалай түсірілгеніне
аударылады. ( Түк те ұқпадық. Бірақ осы жерде Хит ТВдан жиі көрсетілетін
Айгүл Иманбаева, Айари секілді әншілер мен Кеш ию сынды топтардың
продюсері Баян Есентаева екені сап ете түсті.)
Ал Жігітердің клипіне келер болсақ, сөзі мазмұнды болғанмен, клип сәтті
шықпаған, клип Өзбекстанда түсірілгендіктен шығар, киіз үйдің сыртында
өзбек ағайындардың өрнектері кездесіп қалады, клипке түскен қыздың да
жүзінде өзбек қызына тән рең бар,-дейді.
Әсел құрбымызбен өзара әңгімелесе отырып аңғарғанымыз, арнада қызмет
ететін жастардың (көпшілігі жастар ғой) өз ұлтына деген көзқарастары
жақсы, тек қазанның құлағы қазаншының еркінде болғандықтан шарасыздық
танытпасқа амал жоқ екен. Соңғы кездері байқасаңыз, осы арнадан аракідік
жылт етіп Роза Рымбаева Аққу әнімен, Каспий тобы Жарығым, Музарт
тобы Сен келерсің әнімен көрініп қалады. Бұлар да қазақ қыз -
жігіттерінің қолқалауымен эфирге шыққан сыңайлы. Алдағы күндерде тағы бірді-
екілі қазақ жұлдыздары, атап айтсақ Нұр-Мұқасан тобын Қос қарлығаш
әнімен, Жігіттер тобын Жан досым әнімен көріңіз мүмкін.
Осыдан тура үш жыл бұрын ХитТВ кіретін Шаһар медиа гроуп
компаниясының президенті Гүлмира Мықтыбайқызы ХитТВ-ге қатысты сын-
пікірлерге Кейбір қазақ тілді басылымдар бізді теріс жарнамалау арқылы
жағымсыз етіп шығармақ, ал орыс тілді газеттер мақтамаса, сынап жазған
емес. ХитТВ-ны негізінен жастар көреді. Арнаның саясаты да сол жастарға
патриоттық тәрбие беру, ойын-сауық бағдарламалармен көңілін көтеру. Яғни
әлемдік, отандық музыканы талғаммен ұсынып, бос уақыттарын тиімді өткізуге
көмектесу. Заманға лайық адам үшін бұл өте керек нәрсе. деген еді бір
сұхбатында. Олк кезде де қайдам, бірақ бүгінде бұл арнадағы ұлттық
музыкамыздың халі мүшкіл ешкімге жасырын емес. Таңнан кешке дейін 80 ән
береді дегеннің өзінде оның 10-15-сі ғана қазақ әні (оның өзі
дүбара әндер). Әннің орны бір бөлек, әуендер арасында түрлі бағдарламалар
болатыны бар (аттары түгел ағылшынша. Мұны олар демеушілерінің талабы деп
түсіндіреді). ХитТВ телеарнасы төрт бағдарламадан тұрады. Қалайсың
бағдарламасы:
Қалайсың бағдарламасының бірінші шығарылымы 2004 жылдың 8-ші
наурызында шығып, тек Алматылық қана емес және басқа да көрермендеріммен
қауышты. Осы уақыт аралығында бағдарлама көрермендерін бірден жаулап алды.
Оған дәлел күнделікті миллиондаған жандардың қоңырау шалып, бағдарлама
барысында ойындар ойнап, әртүрлі қызықты оқиғалар айтып, басқа қалалардағы
жақындары мен достарына және таныстарына сәлемдері мен құттықтауларын
жолдауы. Қалайсың дос – жарандарыңызды қуанышқа бөлеуге өзінің септігін
тигізеді. Күн сайын Қалайсың бағдарламасында маңызды әрі таңғажайып
сұрақтар қойылады. Бір сағат көлемінде виджей сыйлықтар ұсынып, ойындар,
сұрақ жауап сайысы мен, ұтыс ойындарының көмегімен сауықтырады. Бағдарлама
көбіне жастар стиліне бағытталған, жеңіл, екпінді және позитивті көңіл күй
сыйлайды. Қалайсың, HeadLiner, Multiplex, StarTruck секілді
бағдарламалары бойынша күн сайын қызмет атқарады. Енді сол бағдарламаларға
тоқталып өтсек:
2). HeadLinе - әлем жаңалықтары жайында хабардар болғың келе ме? Шоу бизнес
әлемі шын мәнісінде қандай екендігіне "HiTTV" көзімен көріп және білгің
келсе, сөз емес! Бұдан былай күнде Head-Liner жаңалықтар топтамасын
қара. Біздің репортерлар әрбір музыкалық жаңалыққа көңіл бөліп саған
әлемдік шоу-бизнестегі жандар жайлы бар шындықты ашып көрсетеді. (Бұл арада
шындық сөзінің анықтығының өзіне күмән келтіруге болады).Сонымен қатар
сен шетелдікжұлдыздар және өз отанымыздың жұлдыздарымен өткен сұхбаттарды
көре аласың (отандық жұлдыздарды мүлдем көрмейміз ғой. Тек шетелдік шоу-
бизнесіндегі кей жұлдыздардың өздерінің халық арасында елеусіздеу қалып
бара жатқан кезінде халықтың назарына өзінің әлі де атышулы екенін еске
салып қою үшін теледидар арқылы жүргізетін қара ПР жарнамасы да біздің
керісінше жарқырай алмай жүрген жұлдыздарымызға жұғыпты. Мысалы үшін,
Шамси деген әнші өз атын шығару үшін ізінен қалмай жүгіріп жүрген бір қызға
мойын бұрмай бетін қайтарып жатқанын, ал ол қыздың екіқабатда айтылса
керек.оп саналғанмен әдейі ұйымдастырылғаныір қызға мойын бұрмай бетін
қайтарып жатқанын " екенін айтып зар жылағанын ХитТВ-дің операторлары
байқамай түсіріп алыпты. Бұл әрине, шоу бизнестегі құпия боп саналғанмен
әдейі ұйымдастырылғаны ап-айқын көрініп-ақ тұр. Атам қазақтың атың шықпаса
жер өрте дегені осындайда айтылса керек.)
3). Multiplex – кино өнеріне арналған күнделікті тележурнал. Бұл
бағдарламада кино өміріндегі барлық болған, болып жатқан және болатын жайлы
жаңалықтар, атышулы көріністер, әрбір фильмнің шыңға шарықтау кезеңдері
сондай-ақ, каскадерлердің жарақаттанғанына күйзеліп, осының бәріне өзің
қатысқандағыдай әсер алып, түсірілім барысындағы актерлердің қызықты әрі
тосын жайларына күлесің. Өйткені бұл бағдарлама бәрін шын көрсетуге
тырысады. (Бұл бағдарлама шынында да киносүйер қауым үшін таптырмас ермек
шығар)
4). StarTruck - еліктіріп әкетер сауық-сайран әлемінің пірлерімен әлемге
әйгілі жұлдыздардың толық және әйгілі өмірбаяндары. Әр бағдарламада жан
түршігерлік (!) жұлдызды оқиға мен музыкалық әлемнің табынушыларына
пірлері жайлы бар ақпаратты ұсыну үшін, Жұлдызды жауын бағдарламасының
жаратушылары (?) көптеген мәлеметтерді ақтарып, ең үздік дегендерін теріп
оны жаңа ақпаратпен құнарландырады. Осылайша көрермен өз сүйікті
актерлерінің мансабы жайлы бастан аяқ осы бағдарламадан біле алады. (Ал өз
ұлтымыздың әншілері туралы, олардың өміріндегі жаңалықтар жайында сирек
береді, сүреңсіз, қардүрсіндеу етіп бере салады. Мәселен, Музарт тобының
есеп беру концертін алайық, екі күнге жоспарланған концерт көрерменнің
сұрауымен үшінші күнге созылды. Билет таппай сенделген халық. Билет құнын
25 мың теңгеге дейін көтерген алыпсатарлар. Залға сыймаған халық. Үш күн
қатар сарайды дүрілдетіп бастан аяқ тірі дауыста өткен концерт. Халықтың
Музартты сағынғаны, олардың әндеріне сусағаны көрініп-ақ тұрды. Өз елім
әні орындалғанда бүкіл зал түрегеп тұрып қосыла шырқауының өзі бұл әннің
қазақ ұлтының рухын көтеріп, жігерін жануда құдіретті ән екенін
мойындамасқа шара жоқ. Бұл жаңалық емей немене? Тіпті сенсация! Осы
ақпаратты бұл арна жетім қыздың тойындай етіп бере салды. Ал концерттен
отты репортаж беруге болар еді.)
Міне, жалғыз музыкалық арнаның форматы осы деңгейде. Сөйткен аталмыш арна
өздерін ресейлік Муз ТВ бен РуТВ арналарынан тіпті де кем санамайды
екен. РуТВнің өзінің ұлттық деген атына сай тек орыс музыкасын беретінін
айтпағанда, Ресейдің барлық аймағына, ТМД, Балтық жағалаулары
мемлекеттеріне тарайтын МузТВ-нің беретін әуендерінің 70 пайызы тек орыс
халқының өнімдері екенін көзі қарақты көрермен біліп, көріп отыр. Осы
орыс халқының музыкалық арналарымен біздің ХитТВ арналары арасындағы
айырмашылықты көріп не жыларыңызды, не күлеріңізді білмейсіз... Бабамыз Әл-
Фараби музыканы былайша үшке бөліп қарастырған екен:
1. Адамды терең ойға жетелеп, жүректің қылын шертіп, рухты тербететін
нәзік ырғақтар. Бұл музыка көбіне суық һәм боздауық сарынды болып
келеді. Адамға жай ғана рахат сезімін тудырады.
2. Дүниенің күйбең тіршілігін бір сәт ұмыттырып, адамды рухани
дағдарыстан емдейтін сарындар. Бұндай ырғақтар адамның миында семіп,
қалғып кеткен сезімдерді оятып, адамды ерекше тәтті күйге бөлейді.
Қиялын оятып, санада небір ғажайып бейнелердің тоғысуына ықпал
жасайды.
3. Құмарлық пен іңкәрлікті тудыратын, нәпсіні қоздыратын ырғақтар. Мұндай
музыка адамның бойына жаман қасиеттерді егіп, адамды өз болмысынан
айырып, жеңілтек және ұшқалақ сезімдерге ұрындырады 15.
Біздегі телеаудиторияға таралып жатқан музыка әлемінде ғалым атап
көрсеткен музыканың үш түрі де бар. Алайда, қайсысының үлес салмағы
басымдау екенін сіз бен біз аңғарып отырмыз. Осы жерде тағы мәңгілік
өміршең Музыканың ұлы кітабын жазып кеткен Әл-Фараби бабамыздың басынан
өткен мына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz