Ұйымның есеп саясатын жəне қаржылық жағдайы
Кiрiспе
1. Ұйымның есеп саясатын жəне қаржылық жағдайын талдау
1.1. Материалдық қорлардың ұйымның жұмысы мен қызметiндегi орны
1.2. Материалдық қорларды жiктеу мен бағалау
1.3. Ұйымның техника.экономикалық көрсеткiштерi жəне оларды талдау
2. Тауарлы материалдық қорлардың есебi
2.1. Тауарлы материалдық қорлардың есебiн ұйымдастыру
2.2. Тауарлы материалдық қорлардың талдамалық есебi.
2.3. Тауарлы материалдық қорлардың есебiн автоматтандыру
3. Тауарлы материалдық қорлардың аудитi
3.1. Аудиттiң жоспары мен бағдарламасы
3.2. Аудиттi жүргiзу методикасы
3.3. Ұйымның басшылары мен құрылтайшыларына хат
Қорытынды
Пайдаланған əдебиеттер тiзiмi
Қосымшалар
1. Ұйымның есеп саясатын жəне қаржылық жағдайын талдау
1.1. Материалдық қорлардың ұйымның жұмысы мен қызметiндегi орны
1.2. Материалдық қорларды жiктеу мен бағалау
1.3. Ұйымның техника.экономикалық көрсеткiштерi жəне оларды талдау
2. Тауарлы материалдық қорлардың есебi
2.1. Тауарлы материалдық қорлардың есебiн ұйымдастыру
2.2. Тауарлы материалдық қорлардың талдамалық есебi.
2.3. Тауарлы материалдық қорлардың есебiн автоматтандыру
3. Тауарлы материалдық қорлардың аудитi
3.1. Аудиттiң жоспары мен бағдарламасы
3.2. Аудиттi жүргiзу методикасы
3.3. Ұйымның басшылары мен құрылтайшыларына хат
Қорытынды
Пайдаланған əдебиеттер тiзiмi
Қосымшалар
Шикiзаттар, материалдар жəне құрастырушы бұйымдар шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң активтерiн құрайды. Бухгалтерлiк есептi ұйымдастыруда қорларды кiрiске дер кезiнде жəне толық есепкп алу, сақтау орындарындағы жағдайын қадағалау, қорлардың қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық жəне дер кезiнде құжаттау, көлiктiк-дайындау шығындары мен дайындалған құндылықтардың өзiндiк құнын уақытында жəне толық анықтау, көлiктiк-дайындау шығындарын өндiрiстiң шығындарына жазудың бiркелкi жəне дұрыс болуын қадағалау, iшкi ресурстарды жұмылдыру мақсатында субъектiге қажет емес материалдық қорларды сату, сақталатын орындардағы құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дəл мəлiметтердi алу өте маңызды болып табылады. Сонымен қатар өндiрiстiк қорларды пайдалану сапасын жасқсарту мақсатында материалдарды экономдау жəне тиiмдi пайдалану iске асырылуы қажет.
Материалдар есебiн ұйымдастыру - есеп беру саласының ең күрделi бөлiгi. Ұйымның материалдық құндылықтардың номенклатурасы он мыңдаған атауларды, ал өндiрiстiк қорларды есепке алу мəлiметтерi жалпы өндiрiстi ұйымдастырудың 30 %-н құрайды. Осыған орай материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу мен бақылау күрделi болып келедi. Материалдық қорлардың есебiн ұйымдастыруын автоматтау, соның iшiнде: құжаттамаларды рəсiмдеу мен қорытынды есеп берудi құрастыру өте маңызды болып келедi. Тауарлы материалдық қорлардың негiзгi құраушы бөлiгi болып олардың жұмсалынуының экономикалық талдауы саналады, ал ол өз кезегiнде өндiрiс тиiмдiлiгiн арттыруда резервтердi iздестiруде ықпалын тигiзiп отыр.
Жоғарыда аталған мəлiметтерге сүйене отырып, таңдалған тақырыптың актуалдығын айтуға болады.
Материалдар есебiн ұйымдастыру - есеп беру саласының ең күрделi бөлiгi. Ұйымның материалдық құндылықтардың номенклатурасы он мыңдаған атауларды, ал өндiрiстiк қорларды есепке алу мəлiметтерi жалпы өндiрiстi ұйымдастырудың 30 %-н құрайды. Осыған орай материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу мен бақылау күрделi болып келедi. Материалдық қорлардың есебiн ұйымдастыруын автоматтау, соның iшiнде: құжаттамаларды рəсiмдеу мен қорытынды есеп берудi құрастыру өте маңызды болып келедi. Тауарлы материалдық қорлардың негiзгi құраушы бөлiгi болып олардың жұмсалынуының экономикалық талдауы саналады, ал ол өз кезегiнде өндiрiс тиiмдiлiгiн арттыруда резервтердi iздестiруде ықпалын тигiзiп отыр.
Жоғарыда аталған мəлiметтерге сүйене отырып, таңдалған тақырыптың актуалдығын айтуға болады.
1. «Бухгалтерлік және қаржылық есептілік туралы» - Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 қазан N 234 Заңы
2. «Аудиторлық қызмет туралы» - Қазақстан Республикасының Заңы 2007 жылғы 20 қараша № 304-I
3. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары. Алматы,2007
4. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Алматы,1999
5. Халықаралық аудит стандарттары. Алматы, 2001
6. Субъектілердің қаржы – шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспары. Алматы, 2006
7. Есеп саясаты. Алматы, 2007
8. Ә. Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп принциптері»(халықаралық стандарт). Алматы, 2006
9. З. Әжібаева, Н. Байболтаева, Ж. Жұмағалиева «Аудит». Алматы, 2006
10. М. Байдәулетов, С. Байдәулетов. «Аудит» Алматы, 2004
11. В. Радостовец, Т. Ғабдуллин, В. Радостовец, О. Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы, 2003
12. С. Баймұханова, Ә. Балапанова «Бухгалтерлік есеп». Алматы, 2003
13. Т. Абдыкалыкова, А. Сатмурзаев «основы бухгалтерского учета и аудита». Уральск, 2001
14. Т. Әбдіқалықов «Бухгалтерлік есеп және аудит». Алматы, 2000
15. В. Радостовец, О. Шмидт «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета». Алматы, 2000
16. К. Дюсембаева «Аудит и анализ в системе управления финансами». Алматы, 2000
17. Аудит, учебное пособие, проект по развитию предпринимательства в центральной Азии. Алматы, 2003
18. Р. Рахимбекова «Финансовый учет на предприятии». Алматы, 2003
2. «Аудиторлық қызмет туралы» - Қазақстан Республикасының Заңы 2007 жылғы 20 қараша № 304-I
3. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары. Алматы,2007
4. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Алматы,1999
5. Халықаралық аудит стандарттары. Алматы, 2001
6. Субъектілердің қаржы – шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспары. Алматы, 2006
7. Есеп саясаты. Алматы, 2007
8. Ә. Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп принциптері»(халықаралық стандарт). Алматы, 2006
9. З. Әжібаева, Н. Байболтаева, Ж. Жұмағалиева «Аудит». Алматы, 2006
10. М. Байдәулетов, С. Байдәулетов. «Аудит» Алматы, 2004
11. В. Радостовец, Т. Ғабдуллин, В. Радостовец, О. Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы, 2003
12. С. Баймұханова, Ә. Балапанова «Бухгалтерлік есеп». Алматы, 2003
13. Т. Абдыкалыкова, А. Сатмурзаев «основы бухгалтерского учета и аудита». Уральск, 2001
14. Т. Әбдіқалықов «Бухгалтерлік есеп және аудит». Алматы, 2000
15. В. Радостовец, О. Шмидт «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета». Алматы, 2000
16. К. Дюсембаева «Аудит и анализ в системе управления финансами». Алматы, 2000
17. Аудит, учебное пособие, проект по развитию предпринимательства в центральной Азии. Алматы, 2003
18. Р. Рахимбекова «Финансовый учет на предприятии». Алматы, 2003
ЖОСПАРЫ
Кiрiспе
1. Ұйымның есеп саясатын жəне қаржылық жағдайын талдау
1.1. Материалдық қорлардың ұйымның жұмысы мен қызметiндегi орны
1.2. Материалдық қорларды жiктеу мен бағалау
1.3. Ұйымның техника-экономикалық көрсеткiштерi жəне оларды талдау
2. Тауарлы материалдық қорлардың есебi
2.1. Тауарлы материалдық қорлардың есебiн ұйымдастыру
2.2. Тауарлы материалдық қорлардың талдамалық есебi.
2.3. Тауарлы материалдық қорлардың есебiн автоматтандыру
3. Тауарлы материалдық қорлардың аудитi
3.1. Аудиттiң жоспары мен бағдарламасы
3.2. Аудиттi жүргiзу методикасы
3.3. Ұйымның басшылары мен құрылтайшыларына хат
Қорытынды
Пайдаланған əдебиеттер тiзiмi
Қосымшалар
Кiрiспе
Шикiзаттар, материалдар жəне құрастырушы бұйымдар шаруашылық
жүргiзушi субъектiнiң активтерiн құрайды. Бухгалтерлiк есептi ұйымдастыруда
қорларды кiрiске дер кезiнде жəне толық есепкп алу, сақтау орындарындағы
жағдайын қадағалау, қорлардың қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық
жəне дер кезiнде құжаттау, көлiктiк-дайындау шығындары мен дайындалған
құндылықтардың өзiндiк құнын уақытында жəне толық анықтау, көлiктiк-
дайындау шығындарын өндiрiстiң шығындарына жазудың бiркелкi жəне дұрыс
болуын қадағалау, iшкi ресурстарды жұмылдыру мақсатында субъектiге қажет
емес материалдық қорларды сату, сақталатын орындардағы құндылықтардың
қалдықтары мен қозғалысы туралы дəл мəлiметтердi алу өте маңызды болып
табылады. Сонымен қатар өндiрiстiк қорларды пайдалану сапасын жасқсарту
мақсатында материалдарды экономдау жəне тиiмдi пайдалану iске асырылуы
қажет.
Материалдар есебiн ұйымдастыру - есеп беру саласының ең күрделi
бөлiгi. Ұйымның материалдық құндылықтардың номенклатурасы он мыңдаған
атауларды, ал өндiрiстiк қорларды есепке алу мəлiметтерi жалпы өндiрiстi
ұйымдастырудың 30 %-н құрайды. Осыған орай материалдық қорлардың қозғалысын
есепке алу мен бақылау күрделi болып келедi. Материалдық қорлардың есебiн
ұйымдастыруын автоматтау, соның iшiнде: құжаттамаларды рəсiмдеу мен
қорытынды есеп берудi құрастыру өте маңызды болып келедi. Тауарлы
материалдық қорлардың негiзгi құраушы бөлiгi болып олардың жұмсалынуының
экономикалық талдауы саналады, ал ол өз кезегiнде өндiрiс тиiмдiлiгiн
арттыруда резервтердi iздестiруде ықпалын тигiзiп отыр.
Жоғарыда аталған мəлiметтерге сүйене отырып, таңдалған тақырыптың
актуалдығын айтуға болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: тауарлы материалдық қорлардың есебi мен
аудитiн жүргiзу əдiстерiн арттыру жолдарын талқылау.
Алға қойылған мақсаттарды iске асыру үшiн келесi шарттардың орындалуы тиiс:
• Материалдық қорлардың экономикалық мазмұнын қарастыру, оларды жiктеу
мен бағалау
• Тауарлы материалдық қорлардың келiп түсуiнің есебін ұйымдастырып
жүргізу əдiстемесiн зерттеу
• Тауарлы материалдық қорлардың пайдалану мен iске асырылу есебiнің
әдістемесін көрсету
• Тауарлы материалдық қорлардың аудитiн қарастыру
• Ұйымның қорлармен қамтамасыз етiлуiн талдау, олардың сақталуы жəне
қолданылуы
• Тауарлы материалдық қорлардың есебi мен аудитiн автоматтандыруын
сипаттау
Дипломдық жұмысты орындау барысында осы тақырыпқа қатысты жаңа
материалдар қолданылды:
• Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы-Қазақстан
Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 234 Заңы
• 2 - ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БУХГАЛТЕРЛiК ЕСЕП СТАНДАРТТАРЫ - Босалқылар
• 7 - БУХГАЛТЕРЛiК ЕСЕП СТАНДАРТТАРЫ
• халыҚаралыҚ аудит стандарттары
Жобалау барысында ұйымның есеп пен аудит жұмыстарын жүргiзу шарттарына
аса маңызды көңiл бөлiндi, тауарлы – материалдық қорлар есебiн
ұйымдастыру, олардың талдамалық есебiнiң жағдайы ашылып көрсетiлдi.
Дипломдық жұмыс жобалау объектiсi: Тетра Пак Казахстан ltd.
жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi. Ұйымның негiзгi шаруашылығы- қосалқы
бөлшектердi, дайын өнiмдi жеткiзу жəне сату.
Ұйым банкте есеп айырысу шотына, атауы бар мөрiне ие, шаруашылық
қызметтi өз бетiнше атқарады жəне оның салдарына толық жауап бередi.
Тауарлы материалдық құндылықтардың қалыптасуы мен қозғалысын талдау
жұмыстары белгiлi кезеңге негiзделiп жасалды.
1. Ұйымның есеп саясатын жəне қаржылық жағдайын талдау
1. Материалдық қорлардың ұйымның жұмысы мен қызметiндегi орны
Нарық экономикасы жағдайында, меншiк иелерi мен экономиканың барлық
салаларындағы кəсiпорын еңбек коллективтерi шикiзаттар мен материалдарды
тиiмдi жұмсап, өнiмнiң сапасын жоғарылатып, оның өзiндiк құнын жоғарылатуды
көздейдi. Осыған орай тауарлы материалдық қорлардың есебi тек шаруашылық
қызметтi ғана көрсетiп қана қоймай, оған ықпалын да тигiзiп отыруына
байланысты, оның маңызы мен ролiн арттыруда.
Казiргi таңда ұйымдарда материалдар қозғалысының есебiн ұйымдастыруда,
құндылықтардың құнын анықтауда, материалдық құндылықтардың нақты өзiндiк
құнын есептеудегi кемшiлiктердi анықтауда, қоймадағы қалдықтар мен құны
төмен өнiмдердi анықтауда көптеген қолайлы əдiстер таңдау мүмкiндiгi туып
отыр.
Ұйымның экономикалық қызметi материалдық игiлiктер мен көрсетiлетiн
қызметтi өндiру, бөлу, айырбастау мен тұтыну процесiмен қатар жүретiн жəне
оны көрсететiн экономикалық ақпаратпен байланысты. Экономикалық
көрсеткiштердi түрлi белгiлер бойынша жiктеуге болады. Басқару қызметi
бойынша жоспарлы, есепке алу, нормативтiк – анықтамалық жəне талдамалық
болып бөлiнедi.
Есеп ақпараты iске асырылған оқиғалар, құбылыстар, шаруашылық
қызметтердi көрсетедi. Оны оперативтi, бухгалтерлiк жəне статистикалық
ақпарат деп бөледi. Есеп ақпаратының үлкен бөлiгi бухгалтерлiк есептен
тұрады.
Бухгалтерлiк есеп Қазақстан республикасының бухгалтерлiк есеп пен
қаржылық есеп беру туралы заңымен, бухгалтерлiк есеп стандартымен, ұйымның
есепке алу саясатымен реттелген ұйым жəне кəсiпкерлердiң операциялары мен
оқиғалары туралы ақпаратты жинау, тiркеу жəне жинақтау жүйесiн көрсетедi.
Тауарлы материалдық қорлар - бұлар:
• қалыпты қызмет барысында сатуға арналған;
• осындай сату үшін өндіріс процесіндегі немесе
• өндіріс процесінде немесе қызмет көрсетулері кезінде пайдалануға
арналған шикізат немесе материалдар нысанындағы активтер.
Өткізудің ықтимал таза құны - бұл жұмысты орындауға жұмсалған ықтимал
шығындар мен өткізуге арналған ықтимал шығындарды шегеріп тастағанда
әдеттегі іс барысындағы болжамды сату бағасы.
Әділ құн - бұл активтерді олармен айырбастаған немесе осындай
мәмілені жасаудан жақсы хабары бар, мәміле жасағысы келетін және бір-
бірінен тәуелсіз тараптар арасында мәміле жасалған кезде міндеттемелерді
реттеуге болатын сома.
Өткізудің ықтимал таза құны ұйым әдеттегі қалыпты қызмет барысында
материалдық қорларды сатудан өтеуді күтетін таза сомаға байланысты. Әділ
құн мәмілені жасау кезінде, нарықта жақсы хабардар, осындай мәмілені
жасағысы келетін сатып алушылар және сатушылардың арасында ұқсас
материалдық қорларға ауыстыруға болатын соманы көрсетеді. Біріншісі нақты
ұйымға тән болып табылатын құн; соңғысы ондай болып табылмайды. Материалдық
қорларды өткізудің ықтимал таза құны сатуға жұмсалған шығындарды шегеріп
тастағанда әділ құнға тең болмауы да мүмкін.
Материалдық қорларға қайта сату үшін сатып алынған және сақталатын
тауарлар кіреді. Оларға, мысалы, бөлшек саудамен айналысатын сатушының
алған тауарлары, немесе қайта сатуға арналған жер немесе басқа мүлік
кіреді. Сонымен қоса материалдық қорлар дайын немесе ұйым шығарған және
шикізат пен өндіріс процесінде одан кейінгі пайдалануға арналған
материалдар кіретін жартылай дайын өнім кіреді.
Өндiрiс процесiне еңбек құралдары мен қатар өндiрiстiк босалқы
қорлары еңбек заттары ретiнде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы
еңбек заттары өндiрiс процесiне бiр ақ рет қатысады жəне олардың құны
өндiрiлетiн өнiмнiң материалдық негiзiн құрай отырып, өнiмнiң өзiндiк құнын
құрайды.
Тауарлы-материалдық қорлар келесiдей активтер түрiнде болады:
өндiрiсте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтердi орындауға арналған
шикiзаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикiзаттар мен құрастырушы
бұйымдар(детальдар), қосалқы бөлшектер жəне басқа да материалдар;
аяқталмаған өндiрiс; субъект қызметi барысында сатуға шығарылған дайын
өнiм, тауарлар.
Материалдық құндылықтарды есепке алудың алдында мынадай негiзгi
мiндеттер тұрады: қорларды кiрiске дер кезiнде жəне толық есепке алу,
сақтау орындарындағы жағдайын қадағалау; қорлардың қозғалысы бойынша барлық
операцияларды толық жəне дер кезiнде құжаттау; көлiктiк дайындау шығындары
мен дайындалған құндылықтардың өзiндiк құнын уақытында жəне толық анықтау;
көлiктiк дайындау шығындарын өндiрiстiң шығындарына жазудың бiркелкi жəне
дұрыс болуын бақылау; iшкi ресурстарды жұмылдыру мақсатында субъектiге
қажет емес материалдық қорларды сату, сақталатын орындардағы
құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дəл мəлiметтердi алу.
Материалдық қорларға əрекеттiк бақылаудың қажеттi шарты болып
табылатындар:
• Жабдықталған қойма үй – жайларының болуы;
• Материалдарды қоймалардың секциялары бойынша, ал олардың iшiнде
жекелеген топтар бойынша орналастыру;
• Материалдық құндылықтарды қабылдау мен босатуға жауапты адамдар тобын
белгiлеу;
• Тауарлы – материалдық қорларды қабылдаау мен босату құжаттарына қол
қою құқығы берiлетiн лауазымды адамдар тобын белгiлеу.
Қаржы есептілігі міндетті түрде мыналарды:
• Тауарлы материалдық қорларды, оның ішінде олардың өзіндік құнын
есептеудің пайдаланылатын тәсілін бағалау үшін қабылданған есеп
саясатын;
• Осы кәсіпорын қабылдаған тауарлы материалдық қорлардың жалпы
баланстық құнын және саралау баптары бойынша баланстық құнын;
• Өткізудің ықтимал таза құны бойынша ескерілген тауарлы материалдық
қорлардың баланстық құнын;
• Кезең ішінде шығыстар ретінде танылған тауарлы материалдық қорлардың
тиісті сомасын;
• Кезең ішінде шығыс ретінде танылған тауарлы материалдық қорлар
құнының кез келген арзандау сомасын;
• Кезеңде шығыс ретінде танылған тауарлы материалдық қорлар самасының
төмендеуі жағынан танылатын шығынға есептелген босалқы құнының кез
келген сомасын қалпына келтіруді;
• Шығысқа есептелген тауарлы материалдық қорлардың қалпына келуіне
әкелген жағдайларды және оқиғаларды; және
• Міндеттемелерді қамтамасыз ету ретінде салынған тауарлы материалдық
қорлардың баланстық құнын ашу керек.
Әр түрлі жіктелген тауарлы материалдық қорлардың баланстық құны және
осы активтердің өзгеру дәрежесі туралы ақпарат қаржы есептілігін
пайдаланушылар үшін маңызды. Тауарлы материалдық қорлардың қалыптағы
жіктелуі тауарлар, шикізат, материалдар, аяқталмаған өндіріс және дайын
өнім. Қызмет көрсету аясындағы ұйымның материалдық қорлары деп аяқталмаған
өндірісті атауға болады.
Көбінесе сатудың өзіндік құны деп аталатын, кезең ішінде шығыстар
ретінде танылған тауарлы материалдық қорлар сомасы бұрын дәл осы кезде
сатылған тауарлы материалдық қорларды бағалауға енгізілген шығындардан және
өндірістік үстеме шығыстардың бөлінбеген бөлігінен және тауарлы материалдық
қорларды өндірудің өзіндік құнының нормадан тыс шамасынан тұрады.
Пайда және залалдар туралы есебінде жыл бойы шығыс ретінде танылатын
тауарлы материалдық қорлардың өзіндік құнының орнына басқа шамалардың
ашылуына әкеліп соқтыратын форматы пайдаланылады. Бұл форматқа сәйкес
шығыстар сипатына негізделген жіктемені пайдалана отырып, ұйым шығыстардың
талдауын ұсынады. Осы жағдайда ұйым кезең ішінде тауарлы материалдық
қорлардың таза өзгеру шамасымен бірге шикізат және шығыс материалдары үшін,
жалақы және басқа да шығындарды, шығыстар ретінде танылатын шығындарды ашып
көрсетеді.
2. Материалдық қорларды жiктеу мен бағалау
Өнiрiс барысындағы функционалдық ролi мен мақсаты бойынша барлық
материалдық қорлар негiзгi жəне көмекшi болып бөлiнедi. Негiзгiлер -
дайындалатын өнiмнiң заттай материалдық негiзiн құрайтын материалдар болса,
көмекшi материалдар өндiрiлетiн өнiмнiң өзiндiк құнына кiргенiмен негiзгi
материалдар сияқты оның заттай негiзiн қурай алмайды. Өнiмге қажеттi
қасиеттердi беру үшiн көмекшi материалдар негiзгi материалдарға қосымша
пайдаланылады.
Бiрақ материалдарды негiзгi жəне көмекшi етiп бөлу шарты сипатқа ие,
өйткенi олар өнiмдi шығаруға жұмсалған материалдардың санына, технологиялық
сипатына жəне басқа да көптеген факторларына тəуелдi болып келедi.
Материалдық қорларды дұрыс есепке алу үшiн материалдардың əзiрленген
номенклатурасы болуы керек. Материалдар номенклатурасы – бұл атауы мен
тиiстi деректемелерi (сорты, мөлшерi) көрсетiлген материалдың əрбiр түрiне
номенклатуралық нөмiр белгiленiп, дəл жəне тұрақты өлшем бiрлiгi
белгiленедi. Бұған қоса, номенклатурада материалдардың ағымдағы есепте
ескерiлетiн бағасы қойылады. Номенклатуралық тiзiлiм – номенклатура –
бағалық деп, ал онда көрсетiлген бағалар – есептiк деп аталады.
Тағайындалған нөмiрiн , өлшем бiрлiгi мен бағасын тауарлы –
материалдық қорлардың қалдығы мен қозғалысы ескерiлетiн барлық құжаттар мен
тiркелiмдерге қояды.
Материалдар есебiн ұйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дұрыс
бағалау болып табылады.
Тауарлы – материалдық қорларды бағалау кезiнде неғұрлым арзан өзiндiк
құнымен, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар тауарлы – материалдық
қорлардың бүлiнуi немесе олардың жекелей, əлде толықтай ескiруi немесе
олардың бағасының төмендеуi, яғни бiр сөзбен айтқанда, өзiндiк құнының
деңгейiне келтiру мүмкiндiгi болмаған жағдайда, өзiндiк құнның орнына сату
бағасы пайдалануы мүмкiн.
Шикiзат, материалдар, сатып алынған жартылай шикiзаттар, қосалқы
бөлшектер кəсiпорын балансында өздерiнiң нақты өзiндiк құнымен көрсетiледi.
Осы баға бойынша құндылықтар синтетикалық есепте де көрсетiледi, талдамалы
есепте – тұрақты есеп бағасымен көрсетiледi.
Сауда шгерiмдерi, артық төлемдер жəне басқа да түзетулер алынған
шығындарды анықтаған кезеңде шегерiледi. Тауарлы – материалдық қорлардың
таза сату құнын шығару үшiн олардың жай шаруашылық қызметiнiң барысында
сатылатын бағасынан сату мен комплектацияға кеткен шығынын алып тастағанға
тең. Өзiндiк құн мынандай себептер бойынша қалпына келтiрiлуi мүмкiн, онда
тауарлы – материалдық қорлардың таза сату құны пайдаланылады:
• Осы тауарлы – материалдық қорлар бiршама бүлiнген;
• Олар тұтастай немесе iшiнара ескiрген;
• Оларды сату құны төмендеген.
Алынған материалдар нақты өзiндiк құны бойынша бухгалтерлiк есепке
кiрiстеледi. Содан соң олар сатуға немесе өндiрiске босатуға не нақты
өзiндiк құны бойынша, не сатылатын таза құны бойынша босатылуы мүмкiн.
Материалдық қорлардың нақты өзiндiк құны мыналарға байланысты
анықталады:
1. Осы ресурстарды жеткiзушi ұсынған несиеге сатып алынғаны үшiн процент
төлеудi қоса алғанда, сатып алу шығындары;
2. Коммерциялық, делдал ұйымдарға төленген үстемелер, комиссиялық
сыйақылар;
3. Тауар биржаларының қызмет құны;
4. Кедендiк баж
5. Басқа ұйымдардың күшiмен жүзеге асырылған тасымалдау, сақтау, жеткiзу
шығындары.
Сатылған таза құнын да, өнiмнiң өзiндiк құнын да төмен бағасы бойынша
анықтау үшiн тауарлы – материалдық қорларға төмендегiдей əдiстер қолданылуы
мүмкiн:
• Баптық əдiсi - əрбiр тауарлы – материалдық қор түрлерiнiң баланстық
жəне сатылатын таза құнының ең кiшi мəнi алынады.
• Негiзгi материалдар тобының əдiсi – тауарлы материалдық қорлар
топтарының баланстық жəне сатылатын таза құнының ең кiшi мəнi алынады;
• Жалпы босалқылар деңгейiнiң əдiсi – барлық тауарлы – материалдық
қорлардың баланстық жəне сатылатын таза құнының ең кiшi мəнi алынады.
Өзіндік құнды айқындау әдістері нормативтік шығындар бойынша
есепке алу әдісі және бөлшек баға әдісі сияқты материалдық қорлардың
өзіндік құнын айқындаудың әр алуан әдістері, егер олардың нәтижелері
өзіндік құнға жуықтап сәйкес келетін болса, қолайлылық үшін пайдаланылуы
мүмкін. Нормативтік шығындар шикізаттар мен материалдарды, еңбекті
пайдаланудың, тиімділік пен қуаттың қалыпты деңгейін ескереді. Оларды ұдайы
тексереді және қажет болған жағдайда, ағымдағы жағдайларға қарай қайта
қаралады.
Бөлшек саудада тез арада өзгеретін көптеген бұйымдардан
тұратын, олар үшін өзіндік құнды бағалаудың басқа әдістерін пайдалану
орынды болып табылмайтын материалдық қорларды бағалау үшін көбінесе бөлшек
баға әдісі пайдаланылады. Материалдық қорлардың өзіндік құны сатылған
материалдық қорлардың жалпы құнын жалпы маржаның тиісті пайызына азайту
арқылы анықталады. Пайдаланған пайыздың шамасында бағасы бастапқы сату
бағасынан төмен бағаға азайтылған босалқыны ескереді. Бөлшек сауданың әрбір
бөлімшесі үшін пайыздың орташа мәні жиі пайдаланылады.
Материалдардың бiр ғана түрiнiң алу бағасы есептiк кезең барысында
əртүрлi болуы мүмкiн, сондықтан оларды дұрыс анықтау үшiн, 7 – бухгалтерлiк
есеп стандарттарында қарастырылған арнайы идентификациялау әдісі, қорларды
соңғы сатып алу бағасы бойынша бағалау әдісі (ЛИФО), орташа өлшемдi əдiс
қорларды бастапқы сатып алу бағалары бойынша бағалау əдiсiн (ФИФО)
қолданамыз.
ФИФО – бұл материалдық қорларды олардың бастапқы қуны бойынша бағалау
əдiсi. Мұндай əдiсте мынандай қағида қолданылады: Бiрiншi топтама –
кiрiске, бiрiншi болып - шығысқа, яғни материалдық құндылықтардың шығынын
оларды сатып алу қуны бойынша белгiлi бiр кезектiлiкпен бағалайды: алдымен
бiрiншi сатып алынған топтаманың бағасы бойынша материалдарды шығындарға
есептен шығарады, одан кейiн – екiншiсiн, содан кейiн – үшiншiсiн жəне
сөйтiп жұмсалған материалдардың жалпы саны бiткенге дейiн жалғасады.
Бағалау тəртiбi материалдарды жұмсаудың нақты кезектiлiгiне тəуелдi емес.
ФИФО әдісі бойынша алғаш сатылып алынған және алғаш өндірілген
босалқылардың баптары бірінші кезекте сатылады және өндіріледі, және
тиісінше, кезеңнің соңында қалған босалқылардың баптары ертерек сатып
алынған және өндірілген болып болжанады. Орташа алынған құн формуласы
бойынша әрбір баптың құны кезеңнің басындағы осындай баптардың орташа
алынған құнынан және кезең ішінде сатып алынған немесе өндірілген осындай
баптардың құнынан анықталады. Орташа мән ұйымдағы жағдайларға қарай мезгіл-
мезгіл немесе әрбір қосымша топтың алынуына қарай есептелуі мүмкін.
Тауарлы – материалдық қорларды бағалаудың дұрыс əдiсiн таңдау
кəсiпорынның таза табысына да, қаржылық жағдайына да мəндi əсер етедi.
Сондықтан оларды таңдағанда салыстырмалы қағиданы ұстанған жөн. Бiр əдiстен
екiншi бiр əдiске көшер алдында, екiншiсiнiң бiрiншiсiнен басымдылығымен
қатар мына жағдайларды да сақтау керек:
• Шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң есептiк саясатына өзгерiстердi
енгiзу;
• Бiр əдiстен екiншiсiне көшудi, есептi жылдың басынан бастап енгiзу;
• Дер кезiнде тауарлы – материалдық қорлардың қалдықтарына да жəне өткен
жылдардың таратылмаған табысына да түзетулер енгiзу.
Аяқталмаған өндірісті бағалау әдісі:
• Шығындардың тікелей баптары;
• Материалдық шығындар сомасына;
• Нормативтік өзіндік құн;
• Шартты бірлік тәсілі бойынша бағаланады;
Аяқталмаған өндіріс шығындарының тікелей баптары әдісіне сай
аяқталмаған өндірісиегі бұйымдарға, өнімдерге, жұмыстарға, жұмсалған
материалдық шығындар (шикізаттар, материалдар, жартылай фабрикаттар),
осындай өнімдер өндіруге жұмаслған еңбек ақы құнымен бағаланады. Жалпы және
әкімшілік шығындар аяқталмаған өндіріс құрамында бағаланбайды.
Аяқталмаған өндірісті материалдық шығындар сомасына қарай
бағалау өндірісті аяқталмаған бұйымдарға жұмсалған шикізаттар, материалдар,
жартылай фабрикаттардың нақтылай құнымен бағаланады. Осы әдіспен бағалауға
еңбек ақы шығындары есепке алынбайды.
Аяқталмаған өндірісті нормативтік өзіндік құнымен бағалау үшін
аяқталмаған бұйымдар саны саналып, осылардағы аяқталмаған өндіріс
нормативті деңгейде жұмсалған материалдар және еңбек ақы шығынымен
бағаланады. Калькуляциялаудың басқа да баптары жеке бағаланады.
Аяқталмаған өндірісті шартты бірлік тәсілі бойынша бағалау.
Есепті жылдағы шығындардың құндық жиынтығының барлық сомасын шартты
бірліктегі дайын өнімдер санына бөлу жолымен шығарылады.
1.3. Ұйымның техника-экономикалық көрсеткiштерi жəне оларды талдау
Тетра Пак Казахстан Лтд. жауапкершiлiгi шектеулi серiктестгi жарлық
жəне заңды актiлер негiзiнде қызмет атқарады. Серiктестiк коммерциялық ұйым
бола тұра шаруашылық қызметтi өз бетiнше жүргiзуде. Ұйым шексiз мерзiмге
құрылған. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк құрудың негiзгi мақсаты -
пайда табу. Серiктестiктiң негiзгi мiндетi – сатып алушылырдың қосалқы
бөлшектер мен жабдықтарға деген сұранысын кең көлемде қанағаттандыру.
Ұйымның құрылымы мен жұмыс органдары оның жарғысымен анықталады және
аккредиттеу ережелерiне сәйкес болуға тиiс.
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк
• Өз мүшелерiне қатысты өзiнiң жарғысында көзделген және Заңға қайшы
келмейтiн функцияларды жүзеге асыруға;
• Ұлттық стандарттарды және олардың әдiстемелiк ұсынымдарын әзiрлеуге
қатысуға;
• Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк мәселелерi бойынша Қазақстан
Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiн әзiрлеуге қатысуға
• Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк саласындағы оң жұмыс
тәжiрибесiн талдауға, жинақтауға және таратуға құқылы.
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк:
• Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк
туралы заңнамасын сақтауға;
• Консультациялық органның құрамына аккредиттеу ережелерiнде белгiленген
мөлшерде кәсiби ұйымның мүшелерiн жiберуге және олардың толымды жұмысын
қамтамасыз етуге;
• Уәкiлеттi органға белгiлеген тәртiппен оған өзiнiң қызметi туралы
есептiлiктi ұсынуға;
• Халықаралық және ұлттық стандарттарды қолдану жөнiндегi сауалдарды
қарауға мiндеттi.
Бүгiнгi қүнде Тетра Пак 53 фабрика мен 16 заводта жабдықтарын
орналастырған. Ұйымда 20 мыңнан астам қызметкер жұмыс iстейдi. 2007 жылы
жалпы сату көлемi 7,5 миллиард евроны құрады. Тетра Пак өнiмi 165 мемлекет
нарығына енген.
Шаруашылық қызмет аясы:
- жабдықтар, орамалар мен қосалқы бөлшектердi жеткiзу, сату
- жабдықтарды орналастыру, құрылғыларды қондыру
- жабдықтар, орамалар мен қосалқы бөлшектерге қатысты сервистiк,
монтаждық қызмет көрсету
Өнiмдi сатып өткiзу келiсiм-шарт негiзiнде жүзеге асырылады. Дайын
өнiмдi жеткiзу шарттарында мiндеттi түрде төмендегiлер қарастырылады:
материалдық құндылықтардың атауы, саны, ассортиментi, өнiм сапасы, бағасы,
жеңiлдiктер, жеткiзу шарттары, сатып алушы мен сатушы жайында толық
мəлiметтер. Келiсiм-шарт 1 жыл мерзiмiне жасалады.
Кейінгі жылдары Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жүйесіне
елеулі өзгерістер, қосымшалар мен дәлдік шаралары енгізілді. Осыған орай
есеп саясатын жасау барысында ұйымдар ең әуелі бухгалтерлік есепке тән
заңдар мен нормативтік актілері, Қазақстан Республикасының Президентінің
жарлықтарын, үкіметтің шығарған қаулылары мен ережелерін, Қаржы
министрлігінің арнайы бұйрықтарын хаттар тағы басқа ресми материалдарды
басшылыққа алуы керек. Алайда есеп саясатын қалыптастыру барысында ұйымдар
бостандығы сақталып, бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің көптеген
мәселелері мемлекеттік тұрғыда реттелетіндігін есте сақтаған жөн.
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген ұйымдар құқылық тұлғалары
өзара экономикалық қатынастарға түседі. Бұлардың мақсаты – мүддесі де
әртүрлі жағдайда танылып, әртүрлі дәрежелердегі көптеген шаруашылық
фактілерін орындайды. Яғни әрбір ұйым өзінің қаржылық жағдайын жақсарту
және көрсету үшін өзінің ішкі ұйымдық ерекшеліктерін есепке алу керек. Ішкі
ұйымдық ерекшеліктер басқарудың стратегиялық және тактикалық шаруаларынан,
басқару құрылымынан, шаруашылық қызметінің түрлері мен көлемінен,
шаруашылық фактілерінің жекелеген ерекшеліктерінен, клиенттермен жұмыс
істеудің тәртібінен дәне ақпараттарды өңдеу мен беру сияқты факторлардан
туындайды. Маңызы жағынан жоғары дәрежедегі мұндай факторларды нақтылы іске
асыру барысында есеп жүргізудің көптеген әдістері мен ережелері, құқықтық
және нормативтік актілері қолданылады. Әдіснамалық процестің барлық
әдістері мен тәсілдері қолдану нәтижесінде ұйымның есеп саясатын
қалыптастыруға болады.
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау
барысында қателер жібермеу, фактілерді бұрмаламау, ұйымдардың қаржылық
жағдайын бағалау, шаруашылық қызметінің үздіксіздігін қамтамасыз ету,
материалдық қорлардың бағалау мен есептеу шығару, таза пайда резервін құру
бағытындағы мейлінше жоғары дәрежедегі икемді есеп ақпараттарын
қалыптастыру болып табылады.
Іске асырылып келе жатқан бухгалтерлік есеп ережелеріне сай ұйымдар
өз иелігіндегі тауар - материалдық қорларды көптеген әдістер мен, тәсілдер
арқылы бағалауына және қайта бағалауына болады. Тауарлы материалдық
қорларды өзіндік құнымен бағалау – құндылықтарды сатып алуға немесе
дайындауға жұмсалған шығындар сомасынан тұрады.
Көрсеткіштері Есепті жыл Алдыңғы жыл Абсолютті өлшемнің өзгеруі Есепті
кезең құрылымы Алдыңғы жыл құрылымы Есепті кезеңде құрылымның өзгеруі
Өнім сату мен қызмет көрсетуден
Түсетін пайда 19 216 114,00 113 304 989,00 - 94 088 875,00 100 100
Өнім сату мен қызмет көрсетудің өзіндік құны 11 388 983,00 106 612
043,00 - 95 223 060,00 0,59267878 0,940929821 -34,8251041
Табыс(стр. 010 – стр. 020) 7 827 131,00 6 692 946,00 1 134 185,00
0,40732122 0,059070179 34,82510409 Қаржыландырудан түсетін пайда
- Басқа табыс 5 000 000,00 - 5 000 000,00 0
0,044128684 -4,41286835 Өнім өндіру мен қызмет көрсетудегі шығын -
0 0 0 Әкімшілік шығындар 12 929 548,00 - 12 929 548,00 0
0,114112786 -11,4112786 Қаржыландыру шығындары 2 605 120,00 -
2 605 120,00 0 0,022992103 -2,29921032 Басқа шығындар 72 567 296,00
2 308 714,00 70 258 582,00 3,776377263 0,020376102 375,6001161
Қатысушылардың үлесі бойынша ұйымдардың кірісшығыс көлемі - - - 0 0
0 Есепті кезең шаруашылығындағы кіріс (64 740 165,00) (6 150 436,00)
- 58 589 729,00 - 3,37 - 0,05 0,62 Шаруашылықтың
тоқтатылуынан түсетін кірісшығыс - - - 0 0 0 Салық төлегенге
дейінгі кірісшығыс (64 740 165,00) (6 150 436,00) - 58 589 729,00 -
3,37 - 0,05 -331,477391 Жекеменшік табыс салығы
бойынша шығындар - 0 0 0 Жиынтық табыс (64 740 165,00) (6 150
436,00) - 58 589 729,00 - 3,37 - 0,05 -331,477391
Есепті кезеңдегі жиынтық табыс (64 740 165,00) (6 150 436,00) - 58
589 729,00 - 3,37 - 0,05 -331,477391 Акциялардан
түсетін табыс - - 0
2.Тауарлы материалдық қорлардың есебi
2.1. Тауарлы материалдық қорлардың есебiн ұйымдастыру
Экономикалық құбылыстар ауыспалы үрдістен қалыптасып, экономикалық
заңдылықтан туындайтындығы анық. Мұның өзі табиғи жағдай. Экономикалық
құбылыс бір дәрежеден басқа дәрежеге немесе бір шамадан екінші шамаға
ауысып отырады.
Жоғарыда айтылып өткендей, бухгалтерлік есеп объектісі бастапқы
құжаттарға жазылған шаруашылық фактілері жөніндегі ақпараттардан туындайды.
Өз міндетін атқарушы бухгалтердің ең алғашқы әрекеті шаруашылық фактілерін
бағалаудан және бағаланған объектіні өз уақыты мен экономикалық маңызына
қарай қандай шоттарды қолдану керектігі анықталады. Шаруашылық фактілерінің
дұрыс бағалануы және есептеу тәсілдері мен амалдардың қолднанылуы мұқият
тексеріледі. Құны көрсетілмеген, бағалауға жатпайтын объектілер
бухгалтерлік есеп жүйесіне жазылмайды. Бағалау арқылы щаруашылық
фактілерінің объективтілігін, шындық пен дәлдікке сай келетіндігін,
нормативтік талапқа сәйкестіндігін анықтауғ болады.
Бағалаудан кейінгі бухгалтердің әрекеті – есеп объектілері арасындағы
ұштастық пен сабақтастық байланысты анықтап, шаруашылық фактілері
мәліметтерін арнайы шоттарға жазу..
Бағалау мен тексеруден өткен шаруашылық фактілері мазмұнын жинақтап,
жүйеге келтіріп, хабарлаушы ақпараттарды шоттық жазу деп атаймыз. Шоттық
жазудың мақсаты – сыртқы және ішкі қорытынды есеп жасауға арналған
ақпараттарды жүйелеу мен ойлы – арифметикалық санаға салып жалғастыру болып
табылады.
Бастапқы құжаттарға жазылған, ой – санаға салынып, талданған
шаруашылық фактілерінің мәліметтері осы мәліметтерді ары қарай түрлендіру
мен жинақтауға арналған есеп регистрларына жазылады. Бухгалтерлік есеп
тәжірибесінде есеп регистрларын негізінде есеп кітаптары, журнал –
ордерлер, ведомостар т.б. варианттардан тұратын үлгілер қолданылады.
Бухгалтерлік есеп регистрларын, ведомостыларды, журнал – ордерлер,
бухгалтерлік есеп кітаптарына жазылатын жазулар қолмен және Электрондық
есептеуіш машиналарымен орындалады.
Материалдық есептi ұйымдастыру негiзi - өндiрiс қорларының шығысы мен
түсiмi бойынша жасалатын алғашқы құжаттар . Тiкелей алғашқы құжаттардың
көмегiмен тауарлы материалдық қорлардың тиiмдi пайдалануын жəне сақталуын,
қозғалысын алдын ала, ағымдағы жəне келешектегi бақылауын жүзеге асырады.
Есептi тиiмдi ұйымдастыру iсiнде қорлардың сақталуы мен есепке алынуына
қатысы бар барлық тұлғаларға баға көрсеткiштерiнiң номенклатурасын жасап,
таратудың маңызы зор. Онда субъектiнiң қолында барлық материалдық қорлар
белгiлi бiр белгiлерi бойынша əзiрленедi.
Әрбiр атаулары, сорттары бойынша шартты сандық белгiлерi –
номенклатуралық номiрi (коды) берiледi, содан соң барлық құжаттарда тауарлы
материалдық қорлардың бары мен қозғалысы бойынша берiлген номiрi қойылады.
Номенклатуралық номiрi материалдық қатар номiрi бойынша берiледi.
Материалдардың номенклатурасында есептелiнетiн материалдардың бiрлiк бағасы
көрсетiледi, яғни ол баға номенклатурасы деп аталады. Ол жүйеленген
материалдар тiзiмi бойынша жасалады жəне оны ұйымның барлық бөлiмшесi
(материалды – техникалық жабдықтау, бухгалтерия, қаржы бөлiмдерi) анықтама
ретiнде пайдаланылады.
Материалдар есебiн дұрыс жəне тиiмдi ұйымдастыруды қамтамасыз ету үшiн
қажеттiсi:
• Материалдық тауардың бiрегей номенклатурасын əзiрлеу;
• Құжат айналымының айқын жүйесi жəне тауарлы – материалдық қорларды
кiрiстеу жəне есептен шығару жөнiндегi операцияларды рəсiмдеу тəртiбiн
сақтау;
• Бастапқы құжаттардың есептiк нысандарын бiркелкi қалыпқа келтiру;
• Тауарлы – материалдық қорларға тұрақты түрде түгендеу жүргiзу;
• Бухгалтерияда материалдардың есебi учаскесiн компьютерлендiру.
Қоймалардан келiп түскен құжаттар жiк-жiгiмен жинақталып, жөнелту
қағаздарымен жабдықталады, содан соң олардың деректерiн бухгалтериядағы
мəлiметтермен салыстырылады. Құжаттардың бiрiншi даналары кейiнгi есептiк
өңдеуге пайдаланылады, ал екiншi даналары – материалдар сақталатын
орындарда қалады, олар құндылықтар топтары жəне номенклатуралық номiрлерi
бойынша орналасады. Олар анықтамалық мақсаттарда жəне қоймалар
бухгалтериядағы есеп деректерiн салыстырып тексеру үшiн пайдаланылады.
Салыстырудан кейiн құжаттардың деректерi кəсiпорында белгiленген есеп
топтары бойынша материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы
тiзiмдемесiнде топтастырылады, ол тауарлы материалдық қорлар кiрiсi мен
шығысы бойынша жүргiзiледi. Бұл тiзiмдемеде материалдардың əрбiр тобы
бойынша өткен айдағы тiзiмдемеден келесi айдың басында қалдығы, ағымдағы
құжаттарындағы өткiзу тiзiмдерiнiң топтары бойынша қосалқы бөлшектердiң
кiрiсi мен шығысы сомалық сипаттамасы көрсетiледi жəне айдың аяғындағы
əрбiр жинақтаушы шоты мен материалдар тобы бойынша қалдығы шығарылады.
Жинақтаушы ведомосы қойма мен бухгалтерлiк есептерiнiң мəлiметтерiн
салыстыру үшiн пайдаланылады, ол материалдар есебiнiң Карточкасы мен
материалдардың қалдық Кiтабы бойынша жүргiзiледi. Материалдардың
қалдықтарының кiтабы бiр ай бойы бухгалтерияда сақталады жəне оны
материалдардың қалдықтары туралы мəлiметтердi алу үшiн пайдаланылады. Айдың
аяғында кiтап бухгалтериядан қоймаға берiледi, қрйма меңгерушiсi есептi
жылдың аяғында материалдық құндылықтардың қалдықтарын оған түсiрiп, өз
қолын қойып оны растайды. Материал қалдықтарының кiтабы есептi айдан
кейiнгi, айдың 1-3 күнi бухгалтерияға тексеруге жəне топтар мен тауарлы
материалдық құндылықтарды есепке алу жөнiндегi шоттар бойынша (Материалдар
жəне Тауарлар iшкi бөлiмдерiнiң шоттары) жинақталған есебi берiледi.
Айдың аяғында материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы
тiзiмдемесiндегi қалдықтар туралы əрбiр есептiк топ бойынша сомалық түрдегi
деректер материал қалдықтарының кiтабының топтарының жиынтығы мен
салыстырылады. Бұл деректер сəйкес келуге тиiс, өйткенi қоймадағы
(карточкалардағы, сонан соң материалдар қалдықтарының кiтабындағы) жəне
бухгалтериядағы (материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы
тiзiмдемесiндегi) жазбалар бiр құжаттың негiзiнде жазылады.
Бухгалтерияда материалдардың жинақтама есебiнiң жинаушы тiзiмдемесiнiң
негiзiде немесе материалдық жағынан жауапты адамдардың материалдық
құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы есеп беруде Материалдардың
ақша түрiндегi қозғалысы деген тiзiмдемесi жасалынады. Бұл тiзiмдемеде
материалдық құндылықтардың қрймадағы немесе материалдық жауапты адамдар
арасындағы қозғалысы көрсетiлiп, нақты өзiндiк құнымен есептiк бағалары
бойынша бiр айдағы материалдық құндылықтардың қалдықтары мен кiрiсi туралы
деректерi шығарылады. Олардың негiзiнде материалдардың сомалық жəне
пайыздық ауытқулары анықталады. Табылған процент бойынша жұмсалған
материалдық құндылықтардың нақты құны шығарылады. Тiзiмдеме екi бөлiмнен
тұрады. Тiзiмдеменiң бiрiншi бөлiмiнде ұйымға түскен материалдардың нақты
өзiндiк құны мен есептiк бағасының арасындағы ауытқулары анықталады.
Тiзiмдеменiң екiншi бөлiмi Материалдардың синтетикалық есебiнiң
жинақтаушы ведомосы немесе Материалдық құндылықтардың қозғалысы мен
қалдығы туралы есеп беруi мəлiметтерiнiң негiзiнде жасалады. Бұл бөлiмнiң
деректерi Бас кiтаппен салыстырылады.
Бухгалтерияда материалдың шығысына арналған құжаттарының бiрiншi
даналарының негiзiнде Материалдардың шығысын бөлу деген əзiрлеме кесте
жасалады, онда цехтар мен шоттар тұтынушылар, тапсырыстар, жұмсау баптары
жəне есепке алу мен калькуляцияның басқа да объектiлерi мен есептiк бағасы
бойынша материалдардың жұмсалуы көрсетiледi.
Құндылықтардың сақталуына жүйелi бақылауды жүзеге асыру үшiн
бухгалтерия материалдардың жекелеген түрлерiнiң қалдықтарына заттық
қалпында iрiктеме – бақылау жүргiзедi. Материалдардың өндiрiсте
пайдаланылуына бақылауды ұйымдастыру да бухгалтерияның маңызды мiндетi
болып табылады.
Өндiрiсте материалдардың пайдаланылуына бақылау жасау үшiн келесiдей
əдiстер қолданылады:
• нормадан айытқушылықтарды құжатпен рəсiмдеу
• партиялар бойынша ашып-санап өлшеп көру есебi
• түгелдеу
Ашып – санаған материалдардың əрбiр партиясы бойынша ауытқуларын
анықтау үшiн партиялар бойынша ашып – санап өлшеп көру əдiсi қолданылады.
Бұл есептi өндiрiстегi бөлушi шеберлер, жоспарлау - диспетчерлiк бюросы,
ашып – санап көруге құқысы бар адамдар материалдардың əрбiр партиясына
арнайы ашылатын есептiк карталарында жүргiзiледi. Есептiк партияларда ашып
– санап көрудiң технологиялық карталарына сүйене отырып, осы партияны ашып
– санап өлшеп көру нəтижесiнде қандай көлемде жəне қайда дайындалғанын,
сондай-ақ қалдық санын анықтап, қаншасы алуға тиiс екенi, сондай-ақ
қалдықтары көрсетiледi. Бұған қоса карточкаларға жұмыс орнына берiлген
материалдардың саны, осы партияның нақты жасалған, дайындылған саны,
қалдықтардың нақты саны енгiзiледi.
Ағымдағы есеп деректтерiнiң негiзiнде учаскiлер бухгалтерияға
материалдардың өндiрiсте пайдаланғаны туралы жəне үнемделген немесе артық
жұмсалған материалдардың себептерiн көрсетiп содан соң нормадан ауытқулары
туралы рапорттарын бередi.
Тауарлы материалдық қорлардың өзiндiк құны шығыс ретiнде соған
байланысты табыс болған жағдайда ғана жəне сол есептi мерзiмде танылатынын
есте ұстаған жөн. Таза құнды есептегенге дейiнгi кез келген шығыс сол
кезеңнiң залалы ретiнде танылады. Сатылудың таза құнының көтерiлуi өзiндiк
құнның төмендегенiн көрсетедi.
2.2. Тауарлы материалдық қорлардың талдамалық есебi
Талдамалық есепте материалдық құндылықтар нақты есептiк бағалар
бойынша, ал жинақтамалы есеп пен есеп беруде наты өзiндiк құны бойынша
ескерiледi.
Материалдардың есептiк бағасы бойынша (келiсiм, жоспарлы – есептiк,
сатып алу) есепке алған кезде есептiк баға бойынша қор құны мен сатып
алынған қорлардың нақты өзiндiк құндарының арасындағы айырма есептеу
жолымен анықталады. Егер материалдық құндылықтардың есебi келiсiм бағасы
бойынша жүргiзiлсе, онда олардың нақты өзiндiк құны осы бағалар бойынша
материалдар құны мен көлiк əзiрлеу шығындарынан құралатын болады. Көлiк
тасымалдау шығындарының құрамына кiретiндер:
1. Барлық ағымдарды қоса алғанда, темiр жол тарифi, сол
автомобильмен жəне ұшақпен тасымалдау тарифтерi;
2. Жеткiзушiлердiң қоймасынан темiржолмен жəне басқа көлiк
құралдарымен материалдарды жеткiзу.
3. Қорларды сатып алу жəне əзiрлеумен тiкелей байланысты iссапар
шығындары.
4. Қойманың тұрақты жұмысшыларына ақы төлеудi қоспағанда, қоймадағы
тиеу, түсiру жəне буып – түю жөнiндегi шығындар.
5. Жабдықтаушы жəне делдал ұйымдарға төленген комиссиялық сыйақы.
6. Қорларды сатып алумен тiкелей байланысты басқа шығындар.
№ 2 Халықаралық бухгалтерлiк есеп стандарттарына сəйкес тарифтiң артық
төленген сомаларын қайтару жəне сол сияқты түзетулер көлiк – дайындау
шығындарының сомасынан шегерiледi.
Егер қорлардың талдамалық есебiн жоспарлы – есептiк бағасы бойынша
жүргiзсе, онда олардың нақты өзiндiк құны осы бағалар бойынша құннан
плюс – минус нақты өзiндiк құнның есептiк бағасы бойынша құннан айытқуынан
құралады. Бұл бағаларды субъектiнiң өзi келiсiм бағасының негiзiнде көлiк
- əзiрлеу шығындарының жоспарлы мөлшерiн ескере отырып дайындайды. Көлiк -
əзiрлеу шығындары немесе жұмсалған материалдарға қатысты ауытқулар
материалдық құндылықтардың шығысына келiсiм немесе есептiк бағалар бойынша
көрсетiлген шоттарға ай сайын есептен шығарылады. Көлiк - əзiрлеу
шығындарының немесе ауытқулардың процентi олардың ай басындағы мен ай
iшiнде келiп түскендерiнiң сомасын материалдардың ай басындағы қалдығының
жəне келiсiм бағасы бойынша келiп түскен материалдардың сомасын бөлiп,
алынған нəтиженi 100-ге көбейту жолымен анықталады. Есептеп шығарылған
процент бойынша көлiк əзiрлеу шығындарын немесе ауытқуды тиiстi шоттарға
есептеп шығарады. Материалдар түрлерi немесе топтарының шығын көлемiнде
олар бойынша көлiк əзiрлеу шығындарының немесе ауытқудың процентiн табу
керек болса жəне жеткiзушiлермен тұрақты байланыс болған кезде бухгалтерлiк
есептiң деректерi бойынша өткен айлардағы проценттiң қолданылуы мүмкiн.
Қосалқы бөлшектердi талдамалық шотта олардың келiсiлген бағасы
бойынша машиналардың түрлерiне байланысты жiктей отырып, жалпы сомасы
бойынша есепке алады. Қосалқы бөлшектердiң үлкен номенклатурасының болуына
байланысты олардың есебi бухгалтерияда келiсiлген бағалар бойынша жалпы
сомасы мен топтары жəне машина түрлерi бойынша жүргiзiледi. Қоймада əрбiр
қосалқы бөлшекке карточка ашылады. Қосалқы бөлшектердiң жекелеген түрлерi
олардың саны мен құны бойынша есепке алынады.
Қоймадағы материалдық қорларды есепке алуды материалдық жауапты
адамдар немесе олардың келiсiмiмен жұмысын атқаратын есепшiлер
материалдарды есепке алу үшiн арналған карточкаларында жүргiзедi.
Материалдардың əрбiр номенклатуралық номерiне жекелеген карточкалар
ашылады, содан соң ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйiнде
берiледi.
Қойма меңгерушiсi материалдарды есепке алуға, олардың карточкаларын
жүргiзуге, құжаттардың тiзiмдерiн жасауға жəне қойма есеп кiтабының
қалдықтарын шығаруға мiндеттi.
Алған карточкаларда қоймашы материалдардың сақталатын орнын
(стеллаждар, ұялар) сипаттайтын реквизиттердi толтырады. Карточкаларға
жазбалар құжаттардың негiзiнде жазылады.
Сандық – сомалық есеп негiзiнде қоймада жəне бухгалтерияда материалдық
құндылықтардың əрбiр номенклатуралық нөмiрiне сандық – сомалық есептiң
карточкалары ашылады. Материалдық қорлардың қозғалысы жөнiндегi құжаттың
əрбiр дерегi карточкаға жазылады. Ай соңында карточкалардың жиыны
шығарылып, олар жылдық, сорттық, айналымдық ведомосына көшiрiледi. Мұндай
кезiнде қосарланған есеп жүргiзiледi. Ол өте кең ауқымды жəне талдамалық
есептегi жазулар санын арттырады.
Сальдолық (жедел бухгалтерлiк) əдiс. Материалдық құндылықтардың
есебін қойма меңгерушісі жүргізеді. 1 қаңтарда бухгалтерия материалдардың
қоймадағы есебінің М17 нысандағы карточкаларын ашады. Мұндай әрбір
номенклатуралық нөмірге 1 қаңтардағы қалдық сандық өлшеммен енгізіледі.
Карточкалар тiзiлiм бойынша қойма меңгерушiсiне берiледi, ол келiп түскен
материалдық құндылықтарға кiрiс құжатын толтырады жəне шығыс құжаттарына
сəйкес оларды босатады. Бұл ретте ол кiрiс пен шығысты карточкада
натуралдық көрсеткiшпен бөлiп көрсетiп, əрбiр жазба операциясынан кейiн
қалдығын шығарады. Қойма есебi карточкаларының жүргiзiлуiн бухгалтерия
қадағалайды. Операциялардың жазылуы мен қалдықтардың шығарылуын тексерудi
бухгалтерия қызметкерi қол қою арқылы растайды. Тексеру қойма
меңгерушісінің бухгалтерияға бастапқы құжаттардың табыс етуімен ұштасады.
Өткізілетін құжаттардың деректері М18 нысанындағы құжаттарды қабылдау -
өткізу тізіліміне енгізіледі, бұл жерде олардың нөмірі мен саны
көрсетіледі. Тізілім құжаттарды қоса отырып, бір данада жасалады. Егер
қоймалар кеңсе жайдан алыс жерде болса, онда карточкалардың дұрыс
толтырылуына бақылау орталық бухгалтерияда жүзеге асырылады. Мұндай
жағдайда қойма меңгерушісі белгіленген мерзімдегі ай соңындағы
материалдардың қалдық ведомосын екі дана етіп жасап, бухгалтерияға
өткізеді. Ведомос санды өлшеммен есепті айда қозғалысқа түскен материалдар
бойынша ғана жасалады. Ай соңында бухгалтариядан материалдардың қалдық
есебінің кітабы қоймаға беріледі. Қойма меңгерушісі оған материалдар есебі
карточкасынан қалдықтарды көшіреді. Бұл əдiс кезiнде:
• Бухгалтерлiк есеп жедел есепке негiзделедi жəне онымен тығыз
байланысты болады;
• Қоймадағы жəне бухгалтериядағы есептi жедел салыстыру, демек есептi
айда жiберiлген көлiктердi жою мүмкiндiгi туындайды;
• Есептiк бағаларды қолдану ай сайын қорлардың орташа құнын анықтау
жөнiндегi қиын жұмыстарды жояды.
Бұл түгендеу жүргізуді жеңілдетеді және есептің жедел функцияларын
күшейтеді, құжаттарды өңдеу және есептік тіркемелердің жағдайын жақсарту
бойынша компьютерлік техниканы қолдану мүмкіндігін кеңейтеді. Қорлардың
талдамалық есебінің синтетикалық есебінен қалуына жол берілмейді.
Сальдолық әдіске тән қасиет – қорлардың сандық есебі тек қоймада
жүргізіледі. Бухгалтерияда қорлар сомалық өлшеммен сақталатын жері бойынша
және әрбір шот немесе қорлар тобы бойынша ескеріледі.
Материалдық есеп берулер əдiсi қоймада санақта тұрған материалдардың
барлық номенклатурасы бойынша ай сайын жасалады. Өткен айдың материалдық
есептемесiнен есептi айдың басына көшiрiледi, содан кейiн түсiмдер мен
шығыстар туралы алғашқы құжаттардың алдын ала топтастырылған деректерi
негiзiнде материалдық жауапты адамдар кiрiс түсiм көздерi бойынша, ал
шығыстарды материалдарды пайдалану багыты бойынша толтырады. Материалдардың
ай соңындағы қалдығы есептеу жолымен анықталады.
Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгiленген
нормасынан жоғары немесе тең болса, онда қойма меңгерушiсi бұл туралы
жабдықтау бөлiмiне хабарлауы тиiс. Бұл мақсатта қорлардың белгiленген
нормаларынан нақты қалдық қорының ауытқушылығы туралы дабыл анықтамасы
қолданылады. Ол нақты қалдық қордың белгiленген қалдықтарынан ауытқушылығын
бақылау үшiн жəне қозғалыссыз жатқан қалдыққа бақылау жасау үшiн
қолданылады. Анықтаманы бiр дана етiп қойма меңгерушiсi(қоймашы)
материалдарды есепке алу карточкасының деректерi бойынша жасайды.
Анықтамаға деректердi енгiзудiң өлшемдерiн субъектiнiң материалдық –
техникалық жабдықтау бөлiмi белгiлейдi.
Бухгалтерияға берер алдында жазбалардың дұрыстығы жəне карточкадағы
қалдықтардың шығарылуы қойманың өзiнде тiкелей тексерiледi. Материалдық
құндылықтардың қозғалысын рəсiмдейтiн құжаттарды бухгалтер қоймадағы
Құжаттарды қабылдау - өткiзу тiзiмiнiң негiзiнде қабылдайды.
Жетiспеушiлiктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың
қызметiндегi тəртiп бұзушылықтар туралы, сондай – ақ iрiктеп тексерулер мен
өткiзiлген нұсқамалардың нəтижелерi туралы бухгалтерияның қызметкерi бас
бухгалтерге хабарлауы тиiс.
Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан материалдардың қалдықтарын есепке
алатын кiтабын қоймашыға бередi, оған қойма меңгерушiсi материалдарды
есепке алу карточкасындағы қалдықтарын көшiрiп жазады. Мұнан кейiн
деректердi салыстырып тексеру үшiн материалдық босалқы қорлардың есептiк
топтары бойынша жəне бүтiндей алғанда кiтап бойынша жиынын бухгалтерияға
қайтарады.
Бухгалтерлік есеп тәжірибесінде барлық аналитикалық жіктеу шоттарның
дебеті мен кредитіндегі айналым сомаларының жнағы синтетикалық жинақтау
шоттарының дебеті мен кредиті айналым сомасының жинағымен бірдей болуы
керек. Яғни аналитикалық жіктеу шоттары синтетикалық жинақтау шоттарының
құрамында жүргізілетіні есеп тәжірибесіне енген. Синтетикалық шот деп-
жинақтаушы, ал аналитикалық шот деп – жіктеуші шоттарды айтады.
Синтетикалық шоттарды – баланстық шоттар деп те атайды. Баланстық
шоттардағы қалдыққа сай бухгалтерлік баланс жасалынады.
Синтетикалық және аналитикалық шоттар арасында тығыз экономикалық
байланыс орнаған. Синтетикалық жіктеу шоттарындағы мәліметтерді кеңінен
пайдалану арқылы ұйымдардағы әрбір құндылықтардың, мүліктер мен негізгі
құралдардың, тауарлы материалдық қорлардың, есеп беруге, есеп айырысуға,
өндірілген өнімдер, тауарлар, алынған міндеттемелер мен несиелер жекелеген
түрлері бойынша мәліметтер алып, экономикалық және қаржылық тұрғыдан талдау
жұмыстарын жүргізуге болады.
Дт Материалдар Кт
Бастапқы қалдық 80 000 2) 45 000
1) 95 000 3) 55 000
Айналым жинағы 95 000 100 000
Соңғы қалдық 75 000
Келтірілегн синтетикалық шот бойынша ұйымның қолда бар
материалдарының жалпы сомасын ғана көруге болады. Қолда бар осы
материалдарың қандай жекелеген түрдерден тұратындығын, қалайша
өзгеретіндігін, бұлардың санының қаншалығын білу үшін аналитикалық жіктеу
шоты қажет.
Сонымен, синтетикалық жинақтау және аналитикалық жіктеу шоттары
арасындағы өзара байланыс негізінде мына төмендегідей қорытындыға келуге
болады.
1) Синтетикалық жинақтау шотындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе
1. Ұйымның есеп саясатын жəне қаржылық жағдайын талдау
1.1. Материалдық қорлардың ұйымның жұмысы мен қызметiндегi орны
1.2. Материалдық қорларды жiктеу мен бағалау
1.3. Ұйымның техника-экономикалық көрсеткiштерi жəне оларды талдау
2. Тауарлы материалдық қорлардың есебi
2.1. Тауарлы материалдық қорлардың есебiн ұйымдастыру
2.2. Тауарлы материалдық қорлардың талдамалық есебi.
2.3. Тауарлы материалдық қорлардың есебiн автоматтандыру
3. Тауарлы материалдық қорлардың аудитi
3.1. Аудиттiң жоспары мен бағдарламасы
3.2. Аудиттi жүргiзу методикасы
3.3. Ұйымның басшылары мен құрылтайшыларына хат
Қорытынды
Пайдаланған əдебиеттер тiзiмi
Қосымшалар
Кiрiспе
Шикiзаттар, материалдар жəне құрастырушы бұйымдар шаруашылық
жүргiзушi субъектiнiң активтерiн құрайды. Бухгалтерлiк есептi ұйымдастыруда
қорларды кiрiске дер кезiнде жəне толық есепкп алу, сақтау орындарындағы
жағдайын қадағалау, қорлардың қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық
жəне дер кезiнде құжаттау, көлiктiк-дайындау шығындары мен дайындалған
құндылықтардың өзiндiк құнын уақытында жəне толық анықтау, көлiктiк-
дайындау шығындарын өндiрiстiң шығындарына жазудың бiркелкi жəне дұрыс
болуын қадағалау, iшкi ресурстарды жұмылдыру мақсатында субъектiге қажет
емес материалдық қорларды сату, сақталатын орындардағы құндылықтардың
қалдықтары мен қозғалысы туралы дəл мəлiметтердi алу өте маңызды болып
табылады. Сонымен қатар өндiрiстiк қорларды пайдалану сапасын жасқсарту
мақсатында материалдарды экономдау жəне тиiмдi пайдалану iске асырылуы
қажет.
Материалдар есебiн ұйымдастыру - есеп беру саласының ең күрделi
бөлiгi. Ұйымның материалдық құндылықтардың номенклатурасы он мыңдаған
атауларды, ал өндiрiстiк қорларды есепке алу мəлiметтерi жалпы өндiрiстi
ұйымдастырудың 30 %-н құрайды. Осыған орай материалдық қорлардың қозғалысын
есепке алу мен бақылау күрделi болып келедi. Материалдық қорлардың есебiн
ұйымдастыруын автоматтау, соның iшiнде: құжаттамаларды рəсiмдеу мен
қорытынды есеп берудi құрастыру өте маңызды болып келедi. Тауарлы
материалдық қорлардың негiзгi құраушы бөлiгi болып олардың жұмсалынуының
экономикалық талдауы саналады, ал ол өз кезегiнде өндiрiс тиiмдiлiгiн
арттыруда резервтердi iздестiруде ықпалын тигiзiп отыр.
Жоғарыда аталған мəлiметтерге сүйене отырып, таңдалған тақырыптың
актуалдығын айтуға болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: тауарлы материалдық қорлардың есебi мен
аудитiн жүргiзу əдiстерiн арттыру жолдарын талқылау.
Алға қойылған мақсаттарды iске асыру үшiн келесi шарттардың орындалуы тиiс:
• Материалдық қорлардың экономикалық мазмұнын қарастыру, оларды жiктеу
мен бағалау
• Тауарлы материалдық қорлардың келiп түсуiнің есебін ұйымдастырып
жүргізу əдiстемесiн зерттеу
• Тауарлы материалдық қорлардың пайдалану мен iске асырылу есебiнің
әдістемесін көрсету
• Тауарлы материалдық қорлардың аудитiн қарастыру
• Ұйымның қорлармен қамтамасыз етiлуiн талдау, олардың сақталуы жəне
қолданылуы
• Тауарлы материалдық қорлардың есебi мен аудитiн автоматтандыруын
сипаттау
Дипломдық жұмысты орындау барысында осы тақырыпқа қатысты жаңа
материалдар қолданылды:
• Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы-Қазақстан
Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 234 Заңы
• 2 - ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БУХГАЛТЕРЛiК ЕСЕП СТАНДАРТТАРЫ - Босалқылар
• 7 - БУХГАЛТЕРЛiК ЕСЕП СТАНДАРТТАРЫ
• халыҚаралыҚ аудит стандарттары
Жобалау барысында ұйымның есеп пен аудит жұмыстарын жүргiзу шарттарына
аса маңызды көңiл бөлiндi, тауарлы – материалдық қорлар есебiн
ұйымдастыру, олардың талдамалық есебiнiң жағдайы ашылып көрсетiлдi.
Дипломдық жұмыс жобалау объектiсi: Тетра Пак Казахстан ltd.
жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi. Ұйымның негiзгi шаруашылығы- қосалқы
бөлшектердi, дайын өнiмдi жеткiзу жəне сату.
Ұйым банкте есеп айырысу шотына, атауы бар мөрiне ие, шаруашылық
қызметтi өз бетiнше атқарады жəне оның салдарына толық жауап бередi.
Тауарлы материалдық құндылықтардың қалыптасуы мен қозғалысын талдау
жұмыстары белгiлi кезеңге негiзделiп жасалды.
1. Ұйымның есеп саясатын жəне қаржылық жағдайын талдау
1. Материалдық қорлардың ұйымның жұмысы мен қызметiндегi орны
Нарық экономикасы жағдайында, меншiк иелерi мен экономиканың барлық
салаларындағы кəсiпорын еңбек коллективтерi шикiзаттар мен материалдарды
тиiмдi жұмсап, өнiмнiң сапасын жоғарылатып, оның өзiндiк құнын жоғарылатуды
көздейдi. Осыған орай тауарлы материалдық қорлардың есебi тек шаруашылық
қызметтi ғана көрсетiп қана қоймай, оған ықпалын да тигiзiп отыруына
байланысты, оның маңызы мен ролiн арттыруда.
Казiргi таңда ұйымдарда материалдар қозғалысының есебiн ұйымдастыруда,
құндылықтардың құнын анықтауда, материалдық құндылықтардың нақты өзiндiк
құнын есептеудегi кемшiлiктердi анықтауда, қоймадағы қалдықтар мен құны
төмен өнiмдердi анықтауда көптеген қолайлы əдiстер таңдау мүмкiндiгi туып
отыр.
Ұйымның экономикалық қызметi материалдық игiлiктер мен көрсетiлетiн
қызметтi өндiру, бөлу, айырбастау мен тұтыну процесiмен қатар жүретiн жəне
оны көрсететiн экономикалық ақпаратпен байланысты. Экономикалық
көрсеткiштердi түрлi белгiлер бойынша жiктеуге болады. Басқару қызметi
бойынша жоспарлы, есепке алу, нормативтiк – анықтамалық жəне талдамалық
болып бөлiнедi.
Есеп ақпараты iске асырылған оқиғалар, құбылыстар, шаруашылық
қызметтердi көрсетедi. Оны оперативтi, бухгалтерлiк жəне статистикалық
ақпарат деп бөледi. Есеп ақпаратының үлкен бөлiгi бухгалтерлiк есептен
тұрады.
Бухгалтерлiк есеп Қазақстан республикасының бухгалтерлiк есеп пен
қаржылық есеп беру туралы заңымен, бухгалтерлiк есеп стандартымен, ұйымның
есепке алу саясатымен реттелген ұйым жəне кəсiпкерлердiң операциялары мен
оқиғалары туралы ақпаратты жинау, тiркеу жəне жинақтау жүйесiн көрсетедi.
Тауарлы материалдық қорлар - бұлар:
• қалыпты қызмет барысында сатуға арналған;
• осындай сату үшін өндіріс процесіндегі немесе
• өндіріс процесінде немесе қызмет көрсетулері кезінде пайдалануға
арналған шикізат немесе материалдар нысанындағы активтер.
Өткізудің ықтимал таза құны - бұл жұмысты орындауға жұмсалған ықтимал
шығындар мен өткізуге арналған ықтимал шығындарды шегеріп тастағанда
әдеттегі іс барысындағы болжамды сату бағасы.
Әділ құн - бұл активтерді олармен айырбастаған немесе осындай
мәмілені жасаудан жақсы хабары бар, мәміле жасағысы келетін және бір-
бірінен тәуелсіз тараптар арасында мәміле жасалған кезде міндеттемелерді
реттеуге болатын сома.
Өткізудің ықтимал таза құны ұйым әдеттегі қалыпты қызмет барысында
материалдық қорларды сатудан өтеуді күтетін таза сомаға байланысты. Әділ
құн мәмілені жасау кезінде, нарықта жақсы хабардар, осындай мәмілені
жасағысы келетін сатып алушылар және сатушылардың арасында ұқсас
материалдық қорларға ауыстыруға болатын соманы көрсетеді. Біріншісі нақты
ұйымға тән болып табылатын құн; соңғысы ондай болып табылмайды. Материалдық
қорларды өткізудің ықтимал таза құны сатуға жұмсалған шығындарды шегеріп
тастағанда әділ құнға тең болмауы да мүмкін.
Материалдық қорларға қайта сату үшін сатып алынған және сақталатын
тауарлар кіреді. Оларға, мысалы, бөлшек саудамен айналысатын сатушының
алған тауарлары, немесе қайта сатуға арналған жер немесе басқа мүлік
кіреді. Сонымен қоса материалдық қорлар дайын немесе ұйым шығарған және
шикізат пен өндіріс процесінде одан кейінгі пайдалануға арналған
материалдар кіретін жартылай дайын өнім кіреді.
Өндiрiс процесiне еңбек құралдары мен қатар өндiрiстiк босалқы
қорлары еңбек заттары ретiнде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы
еңбек заттары өндiрiс процесiне бiр ақ рет қатысады жəне олардың құны
өндiрiлетiн өнiмнiң материалдық негiзiн құрай отырып, өнiмнiң өзiндiк құнын
құрайды.
Тауарлы-материалдық қорлар келесiдей активтер түрiнде болады:
өндiрiсте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтердi орындауға арналған
шикiзаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикiзаттар мен құрастырушы
бұйымдар(детальдар), қосалқы бөлшектер жəне басқа да материалдар;
аяқталмаған өндiрiс; субъект қызметi барысында сатуға шығарылған дайын
өнiм, тауарлар.
Материалдық құндылықтарды есепке алудың алдында мынадай негiзгi
мiндеттер тұрады: қорларды кiрiске дер кезiнде жəне толық есепке алу,
сақтау орындарындағы жағдайын қадағалау; қорлардың қозғалысы бойынша барлық
операцияларды толық жəне дер кезiнде құжаттау; көлiктiк дайындау шығындары
мен дайындалған құндылықтардың өзiндiк құнын уақытында жəне толық анықтау;
көлiктiк дайындау шығындарын өндiрiстiң шығындарына жазудың бiркелкi жəне
дұрыс болуын бақылау; iшкi ресурстарды жұмылдыру мақсатында субъектiге
қажет емес материалдық қорларды сату, сақталатын орындардағы
құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дəл мəлiметтердi алу.
Материалдық қорларға əрекеттiк бақылаудың қажеттi шарты болып
табылатындар:
• Жабдықталған қойма үй – жайларының болуы;
• Материалдарды қоймалардың секциялары бойынша, ал олардың iшiнде
жекелеген топтар бойынша орналастыру;
• Материалдық құндылықтарды қабылдау мен босатуға жауапты адамдар тобын
белгiлеу;
• Тауарлы – материалдық қорларды қабылдаау мен босату құжаттарына қол
қою құқығы берiлетiн лауазымды адамдар тобын белгiлеу.
Қаржы есептілігі міндетті түрде мыналарды:
• Тауарлы материалдық қорларды, оның ішінде олардың өзіндік құнын
есептеудің пайдаланылатын тәсілін бағалау үшін қабылданған есеп
саясатын;
• Осы кәсіпорын қабылдаған тауарлы материалдық қорлардың жалпы
баланстық құнын және саралау баптары бойынша баланстық құнын;
• Өткізудің ықтимал таза құны бойынша ескерілген тауарлы материалдық
қорлардың баланстық құнын;
• Кезең ішінде шығыстар ретінде танылған тауарлы материалдық қорлардың
тиісті сомасын;
• Кезең ішінде шығыс ретінде танылған тауарлы материалдық қорлар
құнының кез келген арзандау сомасын;
• Кезеңде шығыс ретінде танылған тауарлы материалдық қорлар самасының
төмендеуі жағынан танылатын шығынға есептелген босалқы құнының кез
келген сомасын қалпына келтіруді;
• Шығысқа есептелген тауарлы материалдық қорлардың қалпына келуіне
әкелген жағдайларды және оқиғаларды; және
• Міндеттемелерді қамтамасыз ету ретінде салынған тауарлы материалдық
қорлардың баланстық құнын ашу керек.
Әр түрлі жіктелген тауарлы материалдық қорлардың баланстық құны және
осы активтердің өзгеру дәрежесі туралы ақпарат қаржы есептілігін
пайдаланушылар үшін маңызды. Тауарлы материалдық қорлардың қалыптағы
жіктелуі тауарлар, шикізат, материалдар, аяқталмаған өндіріс және дайын
өнім. Қызмет көрсету аясындағы ұйымның материалдық қорлары деп аяқталмаған
өндірісті атауға болады.
Көбінесе сатудың өзіндік құны деп аталатын, кезең ішінде шығыстар
ретінде танылған тауарлы материалдық қорлар сомасы бұрын дәл осы кезде
сатылған тауарлы материалдық қорларды бағалауға енгізілген шығындардан және
өндірістік үстеме шығыстардың бөлінбеген бөлігінен және тауарлы материалдық
қорларды өндірудің өзіндік құнының нормадан тыс шамасынан тұрады.
Пайда және залалдар туралы есебінде жыл бойы шығыс ретінде танылатын
тауарлы материалдық қорлардың өзіндік құнының орнына басқа шамалардың
ашылуына әкеліп соқтыратын форматы пайдаланылады. Бұл форматқа сәйкес
шығыстар сипатына негізделген жіктемені пайдалана отырып, ұйым шығыстардың
талдауын ұсынады. Осы жағдайда ұйым кезең ішінде тауарлы материалдық
қорлардың таза өзгеру шамасымен бірге шикізат және шығыс материалдары үшін,
жалақы және басқа да шығындарды, шығыстар ретінде танылатын шығындарды ашып
көрсетеді.
2. Материалдық қорларды жiктеу мен бағалау
Өнiрiс барысындағы функционалдық ролi мен мақсаты бойынша барлық
материалдық қорлар негiзгi жəне көмекшi болып бөлiнедi. Негiзгiлер -
дайындалатын өнiмнiң заттай материалдық негiзiн құрайтын материалдар болса,
көмекшi материалдар өндiрiлетiн өнiмнiң өзiндiк құнына кiргенiмен негiзгi
материалдар сияқты оның заттай негiзiн қурай алмайды. Өнiмге қажеттi
қасиеттердi беру үшiн көмекшi материалдар негiзгi материалдарға қосымша
пайдаланылады.
Бiрақ материалдарды негiзгi жəне көмекшi етiп бөлу шарты сипатқа ие,
өйткенi олар өнiмдi шығаруға жұмсалған материалдардың санына, технологиялық
сипатына жəне басқа да көптеген факторларына тəуелдi болып келедi.
Материалдық қорларды дұрыс есепке алу үшiн материалдардың əзiрленген
номенклатурасы болуы керек. Материалдар номенклатурасы – бұл атауы мен
тиiстi деректемелерi (сорты, мөлшерi) көрсетiлген материалдың əрбiр түрiне
номенклатуралық нөмiр белгiленiп, дəл жəне тұрақты өлшем бiрлiгi
белгiленедi. Бұған қоса, номенклатурада материалдардың ағымдағы есепте
ескерiлетiн бағасы қойылады. Номенклатуралық тiзiлiм – номенклатура –
бағалық деп, ал онда көрсетiлген бағалар – есептiк деп аталады.
Тағайындалған нөмiрiн , өлшем бiрлiгi мен бағасын тауарлы –
материалдық қорлардың қалдығы мен қозғалысы ескерiлетiн барлық құжаттар мен
тiркелiмдерге қояды.
Материалдар есебiн ұйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дұрыс
бағалау болып табылады.
Тауарлы – материалдық қорларды бағалау кезiнде неғұрлым арзан өзiндiк
құнымен, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар тауарлы – материалдық
қорлардың бүлiнуi немесе олардың жекелей, əлде толықтай ескiруi немесе
олардың бағасының төмендеуi, яғни бiр сөзбен айтқанда, өзiндiк құнының
деңгейiне келтiру мүмкiндiгi болмаған жағдайда, өзiндiк құнның орнына сату
бағасы пайдалануы мүмкiн.
Шикiзат, материалдар, сатып алынған жартылай шикiзаттар, қосалқы
бөлшектер кəсiпорын балансында өздерiнiң нақты өзiндiк құнымен көрсетiледi.
Осы баға бойынша құндылықтар синтетикалық есепте де көрсетiледi, талдамалы
есепте – тұрақты есеп бағасымен көрсетiледi.
Сауда шгерiмдерi, артық төлемдер жəне басқа да түзетулер алынған
шығындарды анықтаған кезеңде шегерiледi. Тауарлы – материалдық қорлардың
таза сату құнын шығару үшiн олардың жай шаруашылық қызметiнiң барысында
сатылатын бағасынан сату мен комплектацияға кеткен шығынын алып тастағанға
тең. Өзiндiк құн мынандай себептер бойынша қалпына келтiрiлуi мүмкiн, онда
тауарлы – материалдық қорлардың таза сату құны пайдаланылады:
• Осы тауарлы – материалдық қорлар бiршама бүлiнген;
• Олар тұтастай немесе iшiнара ескiрген;
• Оларды сату құны төмендеген.
Алынған материалдар нақты өзiндiк құны бойынша бухгалтерлiк есепке
кiрiстеледi. Содан соң олар сатуға немесе өндiрiске босатуға не нақты
өзiндiк құны бойынша, не сатылатын таза құны бойынша босатылуы мүмкiн.
Материалдық қорлардың нақты өзiндiк құны мыналарға байланысты
анықталады:
1. Осы ресурстарды жеткiзушi ұсынған несиеге сатып алынғаны үшiн процент
төлеудi қоса алғанда, сатып алу шығындары;
2. Коммерциялық, делдал ұйымдарға төленген үстемелер, комиссиялық
сыйақылар;
3. Тауар биржаларының қызмет құны;
4. Кедендiк баж
5. Басқа ұйымдардың күшiмен жүзеге асырылған тасымалдау, сақтау, жеткiзу
шығындары.
Сатылған таза құнын да, өнiмнiң өзiндiк құнын да төмен бағасы бойынша
анықтау үшiн тауарлы – материалдық қорларға төмендегiдей əдiстер қолданылуы
мүмкiн:
• Баптық əдiсi - əрбiр тауарлы – материалдық қор түрлерiнiң баланстық
жəне сатылатын таза құнының ең кiшi мəнi алынады.
• Негiзгi материалдар тобының əдiсi – тауарлы материалдық қорлар
топтарының баланстық жəне сатылатын таза құнының ең кiшi мəнi алынады;
• Жалпы босалқылар деңгейiнiң əдiсi – барлық тауарлы – материалдық
қорлардың баланстық жəне сатылатын таза құнының ең кiшi мəнi алынады.
Өзіндік құнды айқындау әдістері нормативтік шығындар бойынша
есепке алу әдісі және бөлшек баға әдісі сияқты материалдық қорлардың
өзіндік құнын айқындаудың әр алуан әдістері, егер олардың нәтижелері
өзіндік құнға жуықтап сәйкес келетін болса, қолайлылық үшін пайдаланылуы
мүмкін. Нормативтік шығындар шикізаттар мен материалдарды, еңбекті
пайдаланудың, тиімділік пен қуаттың қалыпты деңгейін ескереді. Оларды ұдайы
тексереді және қажет болған жағдайда, ағымдағы жағдайларға қарай қайта
қаралады.
Бөлшек саудада тез арада өзгеретін көптеген бұйымдардан
тұратын, олар үшін өзіндік құнды бағалаудың басқа әдістерін пайдалану
орынды болып табылмайтын материалдық қорларды бағалау үшін көбінесе бөлшек
баға әдісі пайдаланылады. Материалдық қорлардың өзіндік құны сатылған
материалдық қорлардың жалпы құнын жалпы маржаның тиісті пайызына азайту
арқылы анықталады. Пайдаланған пайыздың шамасында бағасы бастапқы сату
бағасынан төмен бағаға азайтылған босалқыны ескереді. Бөлшек сауданың әрбір
бөлімшесі үшін пайыздың орташа мәні жиі пайдаланылады.
Материалдардың бiр ғана түрiнiң алу бағасы есептiк кезең барысында
əртүрлi болуы мүмкiн, сондықтан оларды дұрыс анықтау үшiн, 7 – бухгалтерлiк
есеп стандарттарында қарастырылған арнайы идентификациялау әдісі, қорларды
соңғы сатып алу бағасы бойынша бағалау әдісі (ЛИФО), орташа өлшемдi əдiс
қорларды бастапқы сатып алу бағалары бойынша бағалау əдiсiн (ФИФО)
қолданамыз.
ФИФО – бұл материалдық қорларды олардың бастапқы қуны бойынша бағалау
əдiсi. Мұндай əдiсте мынандай қағида қолданылады: Бiрiншi топтама –
кiрiске, бiрiншi болып - шығысқа, яғни материалдық құндылықтардың шығынын
оларды сатып алу қуны бойынша белгiлi бiр кезектiлiкпен бағалайды: алдымен
бiрiншi сатып алынған топтаманың бағасы бойынша материалдарды шығындарға
есептен шығарады, одан кейiн – екiншiсiн, содан кейiн – үшiншiсiн жəне
сөйтiп жұмсалған материалдардың жалпы саны бiткенге дейiн жалғасады.
Бағалау тəртiбi материалдарды жұмсаудың нақты кезектiлiгiне тəуелдi емес.
ФИФО әдісі бойынша алғаш сатылып алынған және алғаш өндірілген
босалқылардың баптары бірінші кезекте сатылады және өндіріледі, және
тиісінше, кезеңнің соңында қалған босалқылардың баптары ертерек сатып
алынған және өндірілген болып болжанады. Орташа алынған құн формуласы
бойынша әрбір баптың құны кезеңнің басындағы осындай баптардың орташа
алынған құнынан және кезең ішінде сатып алынған немесе өндірілген осындай
баптардың құнынан анықталады. Орташа мән ұйымдағы жағдайларға қарай мезгіл-
мезгіл немесе әрбір қосымша топтың алынуына қарай есептелуі мүмкін.
Тауарлы – материалдық қорларды бағалаудың дұрыс əдiсiн таңдау
кəсiпорынның таза табысына да, қаржылық жағдайына да мəндi əсер етедi.
Сондықтан оларды таңдағанда салыстырмалы қағиданы ұстанған жөн. Бiр əдiстен
екiншi бiр əдiске көшер алдында, екiншiсiнiң бiрiншiсiнен басымдылығымен
қатар мына жағдайларды да сақтау керек:
• Шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң есептiк саясатына өзгерiстердi
енгiзу;
• Бiр əдiстен екiншiсiне көшудi, есептi жылдың басынан бастап енгiзу;
• Дер кезiнде тауарлы – материалдық қорлардың қалдықтарына да жəне өткен
жылдардың таратылмаған табысына да түзетулер енгiзу.
Аяқталмаған өндірісті бағалау әдісі:
• Шығындардың тікелей баптары;
• Материалдық шығындар сомасына;
• Нормативтік өзіндік құн;
• Шартты бірлік тәсілі бойынша бағаланады;
Аяқталмаған өндіріс шығындарының тікелей баптары әдісіне сай
аяқталмаған өндірісиегі бұйымдарға, өнімдерге, жұмыстарға, жұмсалған
материалдық шығындар (шикізаттар, материалдар, жартылай фабрикаттар),
осындай өнімдер өндіруге жұмаслған еңбек ақы құнымен бағаланады. Жалпы және
әкімшілік шығындар аяқталмаған өндіріс құрамында бағаланбайды.
Аяқталмаған өндірісті материалдық шығындар сомасына қарай
бағалау өндірісті аяқталмаған бұйымдарға жұмсалған шикізаттар, материалдар,
жартылай фабрикаттардың нақтылай құнымен бағаланады. Осы әдіспен бағалауға
еңбек ақы шығындары есепке алынбайды.
Аяқталмаған өндірісті нормативтік өзіндік құнымен бағалау үшін
аяқталмаған бұйымдар саны саналып, осылардағы аяқталмаған өндіріс
нормативті деңгейде жұмсалған материалдар және еңбек ақы шығынымен
бағаланады. Калькуляциялаудың басқа да баптары жеке бағаланады.
Аяқталмаған өндірісті шартты бірлік тәсілі бойынша бағалау.
Есепті жылдағы шығындардың құндық жиынтығының барлық сомасын шартты
бірліктегі дайын өнімдер санына бөлу жолымен шығарылады.
1.3. Ұйымның техника-экономикалық көрсеткiштерi жəне оларды талдау
Тетра Пак Казахстан Лтд. жауапкершiлiгi шектеулi серiктестгi жарлық
жəне заңды актiлер негiзiнде қызмет атқарады. Серiктестiк коммерциялық ұйым
бола тұра шаруашылық қызметтi өз бетiнше жүргiзуде. Ұйым шексiз мерзiмге
құрылған. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк құрудың негiзгi мақсаты -
пайда табу. Серiктестiктiң негiзгi мiндетi – сатып алушылырдың қосалқы
бөлшектер мен жабдықтарға деген сұранысын кең көлемде қанағаттандыру.
Ұйымның құрылымы мен жұмыс органдары оның жарғысымен анықталады және
аккредиттеу ережелерiне сәйкес болуға тиiс.
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк
• Өз мүшелерiне қатысты өзiнiң жарғысында көзделген және Заңға қайшы
келмейтiн функцияларды жүзеге асыруға;
• Ұлттық стандарттарды және олардың әдiстемелiк ұсынымдарын әзiрлеуге
қатысуға;
• Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк мәселелерi бойынша Қазақстан
Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiн әзiрлеуге қатысуға
• Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк саласындағы оң жұмыс
тәжiрибесiн талдауға, жинақтауға және таратуға құқылы.
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк:
• Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк
туралы заңнамасын сақтауға;
• Консультациялық органның құрамына аккредиттеу ережелерiнде белгiленген
мөлшерде кәсiби ұйымның мүшелерiн жiберуге және олардың толымды жұмысын
қамтамасыз етуге;
• Уәкiлеттi органға белгiлеген тәртiппен оған өзiнiң қызметi туралы
есептiлiктi ұсынуға;
• Халықаралық және ұлттық стандарттарды қолдану жөнiндегi сауалдарды
қарауға мiндеттi.
Бүгiнгi қүнде Тетра Пак 53 фабрика мен 16 заводта жабдықтарын
орналастырған. Ұйымда 20 мыңнан астам қызметкер жұмыс iстейдi. 2007 жылы
жалпы сату көлемi 7,5 миллиард евроны құрады. Тетра Пак өнiмi 165 мемлекет
нарығына енген.
Шаруашылық қызмет аясы:
- жабдықтар, орамалар мен қосалқы бөлшектердi жеткiзу, сату
- жабдықтарды орналастыру, құрылғыларды қондыру
- жабдықтар, орамалар мен қосалқы бөлшектерге қатысты сервистiк,
монтаждық қызмет көрсету
Өнiмдi сатып өткiзу келiсiм-шарт негiзiнде жүзеге асырылады. Дайын
өнiмдi жеткiзу шарттарында мiндеттi түрде төмендегiлер қарастырылады:
материалдық құндылықтардың атауы, саны, ассортиментi, өнiм сапасы, бағасы,
жеңiлдiктер, жеткiзу шарттары, сатып алушы мен сатушы жайында толық
мəлiметтер. Келiсiм-шарт 1 жыл мерзiмiне жасалады.
Кейінгі жылдары Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жүйесіне
елеулі өзгерістер, қосымшалар мен дәлдік шаралары енгізілді. Осыған орай
есеп саясатын жасау барысында ұйымдар ең әуелі бухгалтерлік есепке тән
заңдар мен нормативтік актілері, Қазақстан Республикасының Президентінің
жарлықтарын, үкіметтің шығарған қаулылары мен ережелерін, Қаржы
министрлігінің арнайы бұйрықтарын хаттар тағы басқа ресми материалдарды
басшылыққа алуы керек. Алайда есеп саясатын қалыптастыру барысында ұйымдар
бостандығы сақталып, бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің көптеген
мәселелері мемлекеттік тұрғыда реттелетіндігін есте сақтаған жөн.
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген ұйымдар құқылық тұлғалары
өзара экономикалық қатынастарға түседі. Бұлардың мақсаты – мүддесі де
әртүрлі жағдайда танылып, әртүрлі дәрежелердегі көптеген шаруашылық
фактілерін орындайды. Яғни әрбір ұйым өзінің қаржылық жағдайын жақсарту
және көрсету үшін өзінің ішкі ұйымдық ерекшеліктерін есепке алу керек. Ішкі
ұйымдық ерекшеліктер басқарудың стратегиялық және тактикалық шаруаларынан,
басқару құрылымынан, шаруашылық қызметінің түрлері мен көлемінен,
шаруашылық фактілерінің жекелеген ерекшеліктерінен, клиенттермен жұмыс
істеудің тәртібінен дәне ақпараттарды өңдеу мен беру сияқты факторлардан
туындайды. Маңызы жағынан жоғары дәрежедегі мұндай факторларды нақтылы іске
асыру барысында есеп жүргізудің көптеген әдістері мен ережелері, құқықтық
және нормативтік актілері қолданылады. Әдіснамалық процестің барлық
әдістері мен тәсілдері қолдану нәтижесінде ұйымның есеп саясатын
қалыптастыруға болады.
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау
барысында қателер жібермеу, фактілерді бұрмаламау, ұйымдардың қаржылық
жағдайын бағалау, шаруашылық қызметінің үздіксіздігін қамтамасыз ету,
материалдық қорлардың бағалау мен есептеу шығару, таза пайда резервін құру
бағытындағы мейлінше жоғары дәрежедегі икемді есеп ақпараттарын
қалыптастыру болып табылады.
Іске асырылып келе жатқан бухгалтерлік есеп ережелеріне сай ұйымдар
өз иелігіндегі тауар - материалдық қорларды көптеген әдістер мен, тәсілдер
арқылы бағалауына және қайта бағалауына болады. Тауарлы материалдық
қорларды өзіндік құнымен бағалау – құндылықтарды сатып алуға немесе
дайындауға жұмсалған шығындар сомасынан тұрады.
Көрсеткіштері Есепті жыл Алдыңғы жыл Абсолютті өлшемнің өзгеруі Есепті
кезең құрылымы Алдыңғы жыл құрылымы Есепті кезеңде құрылымның өзгеруі
Өнім сату мен қызмет көрсетуден
Түсетін пайда 19 216 114,00 113 304 989,00 - 94 088 875,00 100 100
Өнім сату мен қызмет көрсетудің өзіндік құны 11 388 983,00 106 612
043,00 - 95 223 060,00 0,59267878 0,940929821 -34,8251041
Табыс(стр. 010 – стр. 020) 7 827 131,00 6 692 946,00 1 134 185,00
0,40732122 0,059070179 34,82510409 Қаржыландырудан түсетін пайда
- Басқа табыс 5 000 000,00 - 5 000 000,00 0
0,044128684 -4,41286835 Өнім өндіру мен қызмет көрсетудегі шығын -
0 0 0 Әкімшілік шығындар 12 929 548,00 - 12 929 548,00 0
0,114112786 -11,4112786 Қаржыландыру шығындары 2 605 120,00 -
2 605 120,00 0 0,022992103 -2,29921032 Басқа шығындар 72 567 296,00
2 308 714,00 70 258 582,00 3,776377263 0,020376102 375,6001161
Қатысушылардың үлесі бойынша ұйымдардың кірісшығыс көлемі - - - 0 0
0 Есепті кезең шаруашылығындағы кіріс (64 740 165,00) (6 150 436,00)
- 58 589 729,00 - 3,37 - 0,05 0,62 Шаруашылықтың
тоқтатылуынан түсетін кірісшығыс - - - 0 0 0 Салық төлегенге
дейінгі кірісшығыс (64 740 165,00) (6 150 436,00) - 58 589 729,00 -
3,37 - 0,05 -331,477391 Жекеменшік табыс салығы
бойынша шығындар - 0 0 0 Жиынтық табыс (64 740 165,00) (6 150
436,00) - 58 589 729,00 - 3,37 - 0,05 -331,477391
Есепті кезеңдегі жиынтық табыс (64 740 165,00) (6 150 436,00) - 58
589 729,00 - 3,37 - 0,05 -331,477391 Акциялардан
түсетін табыс - - 0
2.Тауарлы материалдық қорлардың есебi
2.1. Тауарлы материалдық қорлардың есебiн ұйымдастыру
Экономикалық құбылыстар ауыспалы үрдістен қалыптасып, экономикалық
заңдылықтан туындайтындығы анық. Мұның өзі табиғи жағдай. Экономикалық
құбылыс бір дәрежеден басқа дәрежеге немесе бір шамадан екінші шамаға
ауысып отырады.
Жоғарыда айтылып өткендей, бухгалтерлік есеп объектісі бастапқы
құжаттарға жазылған шаруашылық фактілері жөніндегі ақпараттардан туындайды.
Өз міндетін атқарушы бухгалтердің ең алғашқы әрекеті шаруашылық фактілерін
бағалаудан және бағаланған объектіні өз уақыты мен экономикалық маңызына
қарай қандай шоттарды қолдану керектігі анықталады. Шаруашылық фактілерінің
дұрыс бағалануы және есептеу тәсілдері мен амалдардың қолднанылуы мұқият
тексеріледі. Құны көрсетілмеген, бағалауға жатпайтын объектілер
бухгалтерлік есеп жүйесіне жазылмайды. Бағалау арқылы щаруашылық
фактілерінің объективтілігін, шындық пен дәлдікке сай келетіндігін,
нормативтік талапқа сәйкестіндігін анықтауғ болады.
Бағалаудан кейінгі бухгалтердің әрекеті – есеп объектілері арасындағы
ұштастық пен сабақтастық байланысты анықтап, шаруашылық фактілері
мәліметтерін арнайы шоттарға жазу..
Бағалау мен тексеруден өткен шаруашылық фактілері мазмұнын жинақтап,
жүйеге келтіріп, хабарлаушы ақпараттарды шоттық жазу деп атаймыз. Шоттық
жазудың мақсаты – сыртқы және ішкі қорытынды есеп жасауға арналған
ақпараттарды жүйелеу мен ойлы – арифметикалық санаға салып жалғастыру болып
табылады.
Бастапқы құжаттарға жазылған, ой – санаға салынып, талданған
шаруашылық фактілерінің мәліметтері осы мәліметтерді ары қарай түрлендіру
мен жинақтауға арналған есеп регистрларына жазылады. Бухгалтерлік есеп
тәжірибесінде есеп регистрларын негізінде есеп кітаптары, журнал –
ордерлер, ведомостар т.б. варианттардан тұратын үлгілер қолданылады.
Бухгалтерлік есеп регистрларын, ведомостыларды, журнал – ордерлер,
бухгалтерлік есеп кітаптарына жазылатын жазулар қолмен және Электрондық
есептеуіш машиналарымен орындалады.
Материалдық есептi ұйымдастыру негiзi - өндiрiс қорларының шығысы мен
түсiмi бойынша жасалатын алғашқы құжаттар . Тiкелей алғашқы құжаттардың
көмегiмен тауарлы материалдық қорлардың тиiмдi пайдалануын жəне сақталуын,
қозғалысын алдын ала, ағымдағы жəне келешектегi бақылауын жүзеге асырады.
Есептi тиiмдi ұйымдастыру iсiнде қорлардың сақталуы мен есепке алынуына
қатысы бар барлық тұлғаларға баға көрсеткiштерiнiң номенклатурасын жасап,
таратудың маңызы зор. Онда субъектiнiң қолында барлық материалдық қорлар
белгiлi бiр белгiлерi бойынша əзiрленедi.
Әрбiр атаулары, сорттары бойынша шартты сандық белгiлерi –
номенклатуралық номiрi (коды) берiледi, содан соң барлық құжаттарда тауарлы
материалдық қорлардың бары мен қозғалысы бойынша берiлген номiрi қойылады.
Номенклатуралық номiрi материалдық қатар номiрi бойынша берiледi.
Материалдардың номенклатурасында есептелiнетiн материалдардың бiрлiк бағасы
көрсетiледi, яғни ол баға номенклатурасы деп аталады. Ол жүйеленген
материалдар тiзiмi бойынша жасалады жəне оны ұйымның барлық бөлiмшесi
(материалды – техникалық жабдықтау, бухгалтерия, қаржы бөлiмдерi) анықтама
ретiнде пайдаланылады.
Материалдар есебiн дұрыс жəне тиiмдi ұйымдастыруды қамтамасыз ету үшiн
қажеттiсi:
• Материалдық тауардың бiрегей номенклатурасын əзiрлеу;
• Құжат айналымының айқын жүйесi жəне тауарлы – материалдық қорларды
кiрiстеу жəне есептен шығару жөнiндегi операцияларды рəсiмдеу тəртiбiн
сақтау;
• Бастапқы құжаттардың есептiк нысандарын бiркелкi қалыпқа келтiру;
• Тауарлы – материалдық қорларға тұрақты түрде түгендеу жүргiзу;
• Бухгалтерияда материалдардың есебi учаскесiн компьютерлендiру.
Қоймалардан келiп түскен құжаттар жiк-жiгiмен жинақталып, жөнелту
қағаздарымен жабдықталады, содан соң олардың деректерiн бухгалтериядағы
мəлiметтермен салыстырылады. Құжаттардың бiрiншi даналары кейiнгi есептiк
өңдеуге пайдаланылады, ал екiншi даналары – материалдар сақталатын
орындарда қалады, олар құндылықтар топтары жəне номенклатуралық номiрлерi
бойынша орналасады. Олар анықтамалық мақсаттарда жəне қоймалар
бухгалтериядағы есеп деректерiн салыстырып тексеру үшiн пайдаланылады.
Салыстырудан кейiн құжаттардың деректерi кəсiпорында белгiленген есеп
топтары бойынша материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы
тiзiмдемесiнде топтастырылады, ол тауарлы материалдық қорлар кiрiсi мен
шығысы бойынша жүргiзiледi. Бұл тiзiмдемеде материалдардың əрбiр тобы
бойынша өткен айдағы тiзiмдемеден келесi айдың басында қалдығы, ағымдағы
құжаттарындағы өткiзу тiзiмдерiнiң топтары бойынша қосалқы бөлшектердiң
кiрiсi мен шығысы сомалық сипаттамасы көрсетiледi жəне айдың аяғындағы
əрбiр жинақтаушы шоты мен материалдар тобы бойынша қалдығы шығарылады.
Жинақтаушы ведомосы қойма мен бухгалтерлiк есептерiнiң мəлiметтерiн
салыстыру үшiн пайдаланылады, ол материалдар есебiнiң Карточкасы мен
материалдардың қалдық Кiтабы бойынша жүргiзiледi. Материалдардың
қалдықтарының кiтабы бiр ай бойы бухгалтерияда сақталады жəне оны
материалдардың қалдықтары туралы мəлiметтердi алу үшiн пайдаланылады. Айдың
аяғында кiтап бухгалтериядан қоймаға берiледi, қрйма меңгерушiсi есептi
жылдың аяғында материалдық құндылықтардың қалдықтарын оған түсiрiп, өз
қолын қойып оны растайды. Материал қалдықтарының кiтабы есептi айдан
кейiнгi, айдың 1-3 күнi бухгалтерияға тексеруге жəне топтар мен тауарлы
материалдық құндылықтарды есепке алу жөнiндегi шоттар бойынша (Материалдар
жəне Тауарлар iшкi бөлiмдерiнiң шоттары) жинақталған есебi берiледi.
Айдың аяғында материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы
тiзiмдемесiндегi қалдықтар туралы əрбiр есептiк топ бойынша сомалық түрдегi
деректер материал қалдықтарының кiтабының топтарының жиынтығы мен
салыстырылады. Бұл деректер сəйкес келуге тиiс, өйткенi қоймадағы
(карточкалардағы, сонан соң материалдар қалдықтарының кiтабындағы) жəне
бухгалтериядағы (материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы
тiзiмдемесiндегi) жазбалар бiр құжаттың негiзiнде жазылады.
Бухгалтерияда материалдардың жинақтама есебiнiң жинаушы тiзiмдемесiнiң
негiзiде немесе материалдық жағынан жауапты адамдардың материалдық
құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы есеп беруде Материалдардың
ақша түрiндегi қозғалысы деген тiзiмдемесi жасалынады. Бұл тiзiмдемеде
материалдық құндылықтардың қрймадағы немесе материалдық жауапты адамдар
арасындағы қозғалысы көрсетiлiп, нақты өзiндiк құнымен есептiк бағалары
бойынша бiр айдағы материалдық құндылықтардың қалдықтары мен кiрiсi туралы
деректерi шығарылады. Олардың негiзiнде материалдардың сомалық жəне
пайыздық ауытқулары анықталады. Табылған процент бойынша жұмсалған
материалдық құндылықтардың нақты құны шығарылады. Тiзiмдеме екi бөлiмнен
тұрады. Тiзiмдеменiң бiрiншi бөлiмiнде ұйымға түскен материалдардың нақты
өзiндiк құны мен есептiк бағасының арасындағы ауытқулары анықталады.
Тiзiмдеменiң екiншi бөлiмi Материалдардың синтетикалық есебiнiң
жинақтаушы ведомосы немесе Материалдық құндылықтардың қозғалысы мен
қалдығы туралы есеп беруi мəлiметтерiнiң негiзiнде жасалады. Бұл бөлiмнiң
деректерi Бас кiтаппен салыстырылады.
Бухгалтерияда материалдың шығысына арналған құжаттарының бiрiншi
даналарының негiзiнде Материалдардың шығысын бөлу деген əзiрлеме кесте
жасалады, онда цехтар мен шоттар тұтынушылар, тапсырыстар, жұмсау баптары
жəне есепке алу мен калькуляцияның басқа да объектiлерi мен есептiк бағасы
бойынша материалдардың жұмсалуы көрсетiледi.
Құндылықтардың сақталуына жүйелi бақылауды жүзеге асыру үшiн
бухгалтерия материалдардың жекелеген түрлерiнiң қалдықтарына заттық
қалпында iрiктеме – бақылау жүргiзедi. Материалдардың өндiрiсте
пайдаланылуына бақылауды ұйымдастыру да бухгалтерияның маңызды мiндетi
болып табылады.
Өндiрiсте материалдардың пайдаланылуына бақылау жасау үшiн келесiдей
əдiстер қолданылады:
• нормадан айытқушылықтарды құжатпен рəсiмдеу
• партиялар бойынша ашып-санап өлшеп көру есебi
• түгелдеу
Ашып – санаған материалдардың əрбiр партиясы бойынша ауытқуларын
анықтау үшiн партиялар бойынша ашып – санап өлшеп көру əдiсi қолданылады.
Бұл есептi өндiрiстегi бөлушi шеберлер, жоспарлау - диспетчерлiк бюросы,
ашып – санап көруге құқысы бар адамдар материалдардың əрбiр партиясына
арнайы ашылатын есептiк карталарында жүргiзiледi. Есептiк партияларда ашып
– санап көрудiң технологиялық карталарына сүйене отырып, осы партияны ашып
– санап өлшеп көру нəтижесiнде қандай көлемде жəне қайда дайындалғанын,
сондай-ақ қалдық санын анықтап, қаншасы алуға тиiс екенi, сондай-ақ
қалдықтары көрсетiледi. Бұған қоса карточкаларға жұмыс орнына берiлген
материалдардың саны, осы партияның нақты жасалған, дайындылған саны,
қалдықтардың нақты саны енгiзiледi.
Ағымдағы есеп деректтерiнiң негiзiнде учаскiлер бухгалтерияға
материалдардың өндiрiсте пайдаланғаны туралы жəне үнемделген немесе артық
жұмсалған материалдардың себептерiн көрсетiп содан соң нормадан ауытқулары
туралы рапорттарын бередi.
Тауарлы материалдық қорлардың өзiндiк құны шығыс ретiнде соған
байланысты табыс болған жағдайда ғана жəне сол есептi мерзiмде танылатынын
есте ұстаған жөн. Таза құнды есептегенге дейiнгi кез келген шығыс сол
кезеңнiң залалы ретiнде танылады. Сатылудың таза құнының көтерiлуi өзiндiк
құнның төмендегенiн көрсетедi.
2.2. Тауарлы материалдық қорлардың талдамалық есебi
Талдамалық есепте материалдық құндылықтар нақты есептiк бағалар
бойынша, ал жинақтамалы есеп пен есеп беруде наты өзiндiк құны бойынша
ескерiледi.
Материалдардың есептiк бағасы бойынша (келiсiм, жоспарлы – есептiк,
сатып алу) есепке алған кезде есептiк баға бойынша қор құны мен сатып
алынған қорлардың нақты өзiндiк құндарының арасындағы айырма есептеу
жолымен анықталады. Егер материалдық құндылықтардың есебi келiсiм бағасы
бойынша жүргiзiлсе, онда олардың нақты өзiндiк құны осы бағалар бойынша
материалдар құны мен көлiк əзiрлеу шығындарынан құралатын болады. Көлiк
тасымалдау шығындарының құрамына кiретiндер:
1. Барлық ағымдарды қоса алғанда, темiр жол тарифi, сол
автомобильмен жəне ұшақпен тасымалдау тарифтерi;
2. Жеткiзушiлердiң қоймасынан темiржолмен жəне басқа көлiк
құралдарымен материалдарды жеткiзу.
3. Қорларды сатып алу жəне əзiрлеумен тiкелей байланысты iссапар
шығындары.
4. Қойманың тұрақты жұмысшыларына ақы төлеудi қоспағанда, қоймадағы
тиеу, түсiру жəне буып – түю жөнiндегi шығындар.
5. Жабдықтаушы жəне делдал ұйымдарға төленген комиссиялық сыйақы.
6. Қорларды сатып алумен тiкелей байланысты басқа шығындар.
№ 2 Халықаралық бухгалтерлiк есеп стандарттарына сəйкес тарифтiң артық
төленген сомаларын қайтару жəне сол сияқты түзетулер көлiк – дайындау
шығындарының сомасынан шегерiледi.
Егер қорлардың талдамалық есебiн жоспарлы – есептiк бағасы бойынша
жүргiзсе, онда олардың нақты өзiндiк құны осы бағалар бойынша құннан
плюс – минус нақты өзiндiк құнның есептiк бағасы бойынша құннан айытқуынан
құралады. Бұл бағаларды субъектiнiң өзi келiсiм бағасының негiзiнде көлiк
- əзiрлеу шығындарының жоспарлы мөлшерiн ескере отырып дайындайды. Көлiк -
əзiрлеу шығындары немесе жұмсалған материалдарға қатысты ауытқулар
материалдық құндылықтардың шығысына келiсiм немесе есептiк бағалар бойынша
көрсетiлген шоттарға ай сайын есептен шығарылады. Көлiк - əзiрлеу
шығындарының немесе ауытқулардың процентi олардың ай басындағы мен ай
iшiнде келiп түскендерiнiң сомасын материалдардың ай басындағы қалдығының
жəне келiсiм бағасы бойынша келiп түскен материалдардың сомасын бөлiп,
алынған нəтиженi 100-ге көбейту жолымен анықталады. Есептеп шығарылған
процент бойынша көлiк əзiрлеу шығындарын немесе ауытқуды тиiстi шоттарға
есептеп шығарады. Материалдар түрлерi немесе топтарының шығын көлемiнде
олар бойынша көлiк əзiрлеу шығындарының немесе ауытқудың процентiн табу
керек болса жəне жеткiзушiлермен тұрақты байланыс болған кезде бухгалтерлiк
есептiң деректерi бойынша өткен айлардағы проценттiң қолданылуы мүмкiн.
Қосалқы бөлшектердi талдамалық шотта олардың келiсiлген бағасы
бойынша машиналардың түрлерiне байланысты жiктей отырып, жалпы сомасы
бойынша есепке алады. Қосалқы бөлшектердiң үлкен номенклатурасының болуына
байланысты олардың есебi бухгалтерияда келiсiлген бағалар бойынша жалпы
сомасы мен топтары жəне машина түрлерi бойынша жүргiзiледi. Қоймада əрбiр
қосалқы бөлшекке карточка ашылады. Қосалқы бөлшектердiң жекелеген түрлерi
олардың саны мен құны бойынша есепке алынады.
Қоймадағы материалдық қорларды есепке алуды материалдық жауапты
адамдар немесе олардың келiсiмiмен жұмысын атқаратын есепшiлер
материалдарды есепке алу үшiн арналған карточкаларында жүргiзедi.
Материалдардың əрбiр номенклатуралық номерiне жекелеген карточкалар
ашылады, содан соң ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйiнде
берiледi.
Қойма меңгерушiсi материалдарды есепке алуға, олардың карточкаларын
жүргiзуге, құжаттардың тiзiмдерiн жасауға жəне қойма есеп кiтабының
қалдықтарын шығаруға мiндеттi.
Алған карточкаларда қоймашы материалдардың сақталатын орнын
(стеллаждар, ұялар) сипаттайтын реквизиттердi толтырады. Карточкаларға
жазбалар құжаттардың негiзiнде жазылады.
Сандық – сомалық есеп негiзiнде қоймада жəне бухгалтерияда материалдық
құндылықтардың əрбiр номенклатуралық нөмiрiне сандық – сомалық есептiң
карточкалары ашылады. Материалдық қорлардың қозғалысы жөнiндегi құжаттың
əрбiр дерегi карточкаға жазылады. Ай соңында карточкалардың жиыны
шығарылып, олар жылдық, сорттық, айналымдық ведомосына көшiрiледi. Мұндай
кезiнде қосарланған есеп жүргiзiледi. Ол өте кең ауқымды жəне талдамалық
есептегi жазулар санын арттырады.
Сальдолық (жедел бухгалтерлiк) əдiс. Материалдық құндылықтардың
есебін қойма меңгерушісі жүргізеді. 1 қаңтарда бухгалтерия материалдардың
қоймадағы есебінің М17 нысандағы карточкаларын ашады. Мұндай әрбір
номенклатуралық нөмірге 1 қаңтардағы қалдық сандық өлшеммен енгізіледі.
Карточкалар тiзiлiм бойынша қойма меңгерушiсiне берiледi, ол келiп түскен
материалдық құндылықтарға кiрiс құжатын толтырады жəне шығыс құжаттарына
сəйкес оларды босатады. Бұл ретте ол кiрiс пен шығысты карточкада
натуралдық көрсеткiшпен бөлiп көрсетiп, əрбiр жазба операциясынан кейiн
қалдығын шығарады. Қойма есебi карточкаларының жүргiзiлуiн бухгалтерия
қадағалайды. Операциялардың жазылуы мен қалдықтардың шығарылуын тексерудi
бухгалтерия қызметкерi қол қою арқылы растайды. Тексеру қойма
меңгерушісінің бухгалтерияға бастапқы құжаттардың табыс етуімен ұштасады.
Өткізілетін құжаттардың деректері М18 нысанындағы құжаттарды қабылдау -
өткізу тізіліміне енгізіледі, бұл жерде олардың нөмірі мен саны
көрсетіледі. Тізілім құжаттарды қоса отырып, бір данада жасалады. Егер
қоймалар кеңсе жайдан алыс жерде болса, онда карточкалардың дұрыс
толтырылуына бақылау орталық бухгалтерияда жүзеге асырылады. Мұндай
жағдайда қойма меңгерушісі белгіленген мерзімдегі ай соңындағы
материалдардың қалдық ведомосын екі дана етіп жасап, бухгалтерияға
өткізеді. Ведомос санды өлшеммен есепті айда қозғалысқа түскен материалдар
бойынша ғана жасалады. Ай соңында бухгалтариядан материалдардың қалдық
есебінің кітабы қоймаға беріледі. Қойма меңгерушісі оған материалдар есебі
карточкасынан қалдықтарды көшіреді. Бұл əдiс кезiнде:
• Бухгалтерлiк есеп жедел есепке негiзделедi жəне онымен тығыз
байланысты болады;
• Қоймадағы жəне бухгалтериядағы есептi жедел салыстыру, демек есептi
айда жiберiлген көлiктердi жою мүмкiндiгi туындайды;
• Есептiк бағаларды қолдану ай сайын қорлардың орташа құнын анықтау
жөнiндегi қиын жұмыстарды жояды.
Бұл түгендеу жүргізуді жеңілдетеді және есептің жедел функцияларын
күшейтеді, құжаттарды өңдеу және есептік тіркемелердің жағдайын жақсарту
бойынша компьютерлік техниканы қолдану мүмкіндігін кеңейтеді. Қорлардың
талдамалық есебінің синтетикалық есебінен қалуына жол берілмейді.
Сальдолық әдіске тән қасиет – қорлардың сандық есебі тек қоймада
жүргізіледі. Бухгалтерияда қорлар сомалық өлшеммен сақталатын жері бойынша
және әрбір шот немесе қорлар тобы бойынша ескеріледі.
Материалдық есеп берулер əдiсi қоймада санақта тұрған материалдардың
барлық номенклатурасы бойынша ай сайын жасалады. Өткен айдың материалдық
есептемесiнен есептi айдың басына көшiрiледi, содан кейiн түсiмдер мен
шығыстар туралы алғашқы құжаттардың алдын ала топтастырылған деректерi
негiзiнде материалдық жауапты адамдар кiрiс түсiм көздерi бойынша, ал
шығыстарды материалдарды пайдалану багыты бойынша толтырады. Материалдардың
ай соңындағы қалдығы есептеу жолымен анықталады.
Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгiленген
нормасынан жоғары немесе тең болса, онда қойма меңгерушiсi бұл туралы
жабдықтау бөлiмiне хабарлауы тиiс. Бұл мақсатта қорлардың белгiленген
нормаларынан нақты қалдық қорының ауытқушылығы туралы дабыл анықтамасы
қолданылады. Ол нақты қалдық қордың белгiленген қалдықтарынан ауытқушылығын
бақылау үшiн жəне қозғалыссыз жатқан қалдыққа бақылау жасау үшiн
қолданылады. Анықтаманы бiр дана етiп қойма меңгерушiсi(қоймашы)
материалдарды есепке алу карточкасының деректерi бойынша жасайды.
Анықтамаға деректердi енгiзудiң өлшемдерiн субъектiнiң материалдық –
техникалық жабдықтау бөлiмi белгiлейдi.
Бухгалтерияға берер алдында жазбалардың дұрыстығы жəне карточкадағы
қалдықтардың шығарылуы қойманың өзiнде тiкелей тексерiледi. Материалдық
құндылықтардың қозғалысын рəсiмдейтiн құжаттарды бухгалтер қоймадағы
Құжаттарды қабылдау - өткiзу тiзiмiнiң негiзiнде қабылдайды.
Жетiспеушiлiктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың
қызметiндегi тəртiп бұзушылықтар туралы, сондай – ақ iрiктеп тексерулер мен
өткiзiлген нұсқамалардың нəтижелерi туралы бухгалтерияның қызметкерi бас
бухгалтерге хабарлауы тиiс.
Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан материалдардың қалдықтарын есепке
алатын кiтабын қоймашыға бередi, оған қойма меңгерушiсi материалдарды
есепке алу карточкасындағы қалдықтарын көшiрiп жазады. Мұнан кейiн
деректердi салыстырып тексеру үшiн материалдық босалқы қорлардың есептiк
топтары бойынша жəне бүтiндей алғанда кiтап бойынша жиынын бухгалтерияға
қайтарады.
Бухгалтерлік есеп тәжірибесінде барлық аналитикалық жіктеу шоттарның
дебеті мен кредитіндегі айналым сомаларының жнағы синтетикалық жинақтау
шоттарының дебеті мен кредиті айналым сомасының жинағымен бірдей болуы
керек. Яғни аналитикалық жіктеу шоттары синтетикалық жинақтау шоттарының
құрамында жүргізілетіні есеп тәжірибесіне енген. Синтетикалық шот деп-
жинақтаушы, ал аналитикалық шот деп – жіктеуші шоттарды айтады.
Синтетикалық шоттарды – баланстық шоттар деп те атайды. Баланстық
шоттардағы қалдыққа сай бухгалтерлік баланс жасалынады.
Синтетикалық және аналитикалық шоттар арасында тығыз экономикалық
байланыс орнаған. Синтетикалық жіктеу шоттарындағы мәліметтерді кеңінен
пайдалану арқылы ұйымдардағы әрбір құндылықтардың, мүліктер мен негізгі
құралдардың, тауарлы материалдық қорлардың, есеп беруге, есеп айырысуға,
өндірілген өнімдер, тауарлар, алынған міндеттемелер мен несиелер жекелеген
түрлері бойынша мәліметтер алып, экономикалық және қаржылық тұрғыдан талдау
жұмыстарын жүргізуге болады.
Дт Материалдар Кт
Бастапқы қалдық 80 000 2) 45 000
1) 95 000 3) 55 000
Айналым жинағы 95 000 100 000
Соңғы қалдық 75 000
Келтірілегн синтетикалық шот бойынша ұйымның қолда бар
материалдарының жалпы сомасын ғана көруге болады. Қолда бар осы
материалдарың қандай жекелеген түрдерден тұратындығын, қалайша
өзгеретіндігін, бұлардың санының қаншалығын білу үшін аналитикалық жіктеу
шоты қажет.
Сонымен, синтетикалық жинақтау және аналитикалық жіктеу шоттары
арасындағы өзара байланыс негізінде мына төмендегідей қорытындыға келуге
болады.
1) Синтетикалық жинақтау шотындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz