Шағын және орта кәсіпкерлік туралы ақпарат

Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

Бөлiм 1 Кәсiпкерiктiң мәнi мен мазмұны ... ... ... ... ... ..5

1.1 Кәсiпкерлiк туралы түсiнiк ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Кәсiпкерлiк iстi мемлекеттiк реттеудiң құқықтық
негiздерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9

Бөлiм 2 Кәсiпкерлiк қызмет үшiн қажеттi құқықтық
жағдайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18

2.1 Кәсiпкерлiк iстi мемлекеттiк тiркеу және
лицензиялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2 Кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiн құқықтық жағынан қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.3 Кәсiпкерлiк қызметке заңсыз кедергi жасағаны үшiн жауаптылық түрлерi ... ... ... ... ... ... ... ... ..25

Бөлiм 3 Қазақстан Республикасындағы кәсiпкерлiктi
жетiлдiру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ...28

3.1 Шағын және орта кәсiпкерлiктiң дамуы ... ... ... 28
3.2 Шағын және орта кәсiпкерлiктiң дамуындағы кедергiлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
3.3 Шағын және орта кәсiпкерлiктi дамытудағы шетелдiк тәжiрибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47

Пайдаланған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49

Республика экономикасының маңызды бағыттарының бiрi болып табылатын кiсiпкерлiк iстiң өндiрiстi басқару құрылымында оң өзгерiстер болып жатыр. Кәсiпкерлiк адамның тапқырлық және iскерлiк қасиеттерiнiң барынша көрiнiп өзiне қызмет етуiне мүмкiндiк бередi.; мұндай қасиеттер болмайынша толыққанды нарықтық экономиканың да болуы мүмкiн емес. Сондықтан да соңғы көздерi еркiн әрекет, батыл iс –қимылды қажет етеiн кәсiпкерлiк iске көп көңiл бөлiнуде. Кәспкерлiктi дамыту үшiн субъектiлердiң белгiлi – бiр дәрежеде еркiндiгi мен құқығы, шаруашылық қызметтiң бағытын таңдауда ерiктiгi, қабылданатын шешiмдерге одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдiлiктiлiктiң болуы қажет. Кәсiпкерлiк iстi ұйымдастыру, кәсiпкерлiк әлеуметтiк тапта құру үшiн мемлекет оған құқықтық жағынан қолайлы жағдайлар жасауы керек. Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 4 шiлдедегi «жеке кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау және қорғау» туралы заңында кәсiпкерлiктiң субъектiлерiн тiркеу процедуралары барынша жеңiлдетiлiп, жарғылық қорға деген талап азяды. Мысалы: бұрын тiркеу үшiн кәсiпкерлiк оншақты түрлi құжаттар жинауы керек едi, оған әрине ақша да, уақыт та аз кетпейтiн. Жаңа заң бойынша жағдай кәсiпкердiң пайдасына қарай өзгерiп отыр: бекiтiлген үлгi бойынша өтiнiш тек қана «әдiлет» басқармасына берiледi, бекiтiлген жарғының бiреуi бойынша жұмыс iстеуге келiсiм берiледi және тiркегегенi үшiн есептi көрсеткiштiң екi есесiндей мөлшерiнде салық төленедi. «Әдiлет»басқармасы үш күннiң iшiнде кәсiпкердiң мекемесi тiркелгенi туралы кәсiпкердың өзiне және статистика органдарымен салық инспекциясына қажеттi ақпараттар беруге мiндеттi.

1. «Қазақстан Республикасының жеке кәсiпкерлiктi қолдау мен қорғау»туралы заң. 1992жыл. «Егемен Казақстан»18тамыз
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi. Алматы1994жыл
3. Қазақстан Республикасының «Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк реттеу» туралы заңы.1997жыл 19маусым
4. Қазақстан Республикасының Президентiнiң «Кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiне мемлекеттiк кепiлдiктi жүзеге асыру үшiн бойынша қосымша шаралар туралы жарлығы».
5. «Егемен Қазақстан»1997жыл 25 желтоқсан
6. «Егемен Қазақстан» 1997жыл 23 қыркүйек
7. «Егемен Қазақстан» 1997жыл 13 наурыз
8. «Егемен Қазақстан» 1997 жыл 19 наурыз
9. «Егемен Қазақстан» 1997 жыл 28 мамыр
10. «Қазақстан заңдары» журнал 1998жыл N2
11. «Қазақстан Заңдары» журнал 1998 N7
12. «Қаржы қаражат» журнал 1998жыл N1
13. «Қаржы қаражат» журнал 1998жыл N6
14. «Қаржы қаражат» журнал 1998жыл N1
15 Бисенғазиев М.Б., Хамитов А.Ш. «Кәсiпкерлiк негiздерi» Орал 2001ж
16 О.Сәбден, А.Тоқсанова «Шағын кәсiпкерлiктi басқару» Алматы «Бiлiм»2002ж
17 О.Сәбден «XXI ғасырға қандай экономикамен кiремiз» Алматы 1997ж
18 Бердалиев К.Б. «Қазақстан экономикасымен басқару негiздерi» Алматы 2001ж
19 Нұрғалиев. Қ.Р. «Қазақстан экономикасы» Алматы1999ж
20 «Предприниметельство и право сборник нормативных актов» Алматы 1998ж
21 Порохов Е.В. «Правовые основы предпринимательство в РК» Алматы.2001ж
22 Лапуста.М.Г. «Предпринимательство» учебник. М.2001
23 ОкаевК.О., Смагулова Н.Т. и др «Предпринимательство в РК» Алматы 1999ж
24 Мамыров Н.К. Смагулова Н.Т. и др. «Основы предпринимательства» Алматы 1997ж
25 Нұсиитов А. «Теория рыночной экономики: предпринимательский аспект» Алматы 2002
26 Тоқсанова А. «Развтия малого предпринимательства концептуальный подход с позиций менеджмента» Алматы
27 «Основы предпринимательстельской деятельности»финансовый менеджмент Власовой В.М. Москва 2002ж

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кiрiспе---------------------------- ----------------------------------- ------
-----3

Бөлiм 1 Кәсiпкерiктiң мәнi мен мазмұны----------------------5

1.1 Кәсiпкерлiк туралы түсiнiк.--------------------------5
1.2 Кәсiпкерлiк iстi мемлекеттiк реттеудiң құқықтық
негiздерi.------------------------- ----------------------9

Бөлiм 2 Кәсiпкерлiк қызмет үшiн қажеттi құқықтық

жағдайлар-------------------------- -------------------18

1. Кәсiпкерлiк iстi мемлекеттiк тiркеу және
лицензиялау------------------------ -------------------18
2. Кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiн құқықтық жағынан қамтамасыз ету---
----------------------------------- --22
3. Кәсiпкерлiк қызметке заңсыз кедергi жасағаны үшiн жауаптылық
түрлерi---------------------------- ------25

Бөлiм 3 Қазақстан Республикасындағы кәсiпкерлiктi
жетiлдiру жолдары ----------------------------------- 28

1. Шағын және орта кәсiпкерлiктiң дамуы------------28
2. Шағын және орта кәсiпкерлiктiң дамуындағы кедергiлер------------
---------------------------------35
3. Шағын және орта кәсiпкерлiктi дамытудағы шетелдiк тәжiрибе------
----------------------------------- ------39

Қорытынды ----------------------------------- --------------------47

Пайдаланған әдебиеттер тiзiмi----------------------------- -------49

Кiрiспе

Республика экономикасының маңызды бағыттарының бiрi болып табылатын
кiсiпкерлiк iстiң өндiрiстi басқару құрылымында оң өзгерiстер болып жатыр.
Кәсiпкерлiк адамның тапқырлық және iскерлiк қасиеттерiнiң барынша көрiнiп
өзiне қызмет етуiне мүмкiндiк бередi.; мұндай қасиеттер болмайынша
толыққанды нарықтық экономиканың да болуы мүмкiн емес. Сондықтан да соңғы
көздерi еркiн әрекет, батыл iс –қимылды қажет етеiн кәсiпкерлiк iске көп
көңiл бөлiнуде. Кәспкерлiктi дамыту үшiн субъектiлердiң белгiлi – бiр
дәрежеде еркiндiгi мен құқығы, шаруашылық қызметтiң бағытын таңдауда
ерiктiгi, қабылданатын шешiмдерге одан туындайтын нәтижелерге
тәуекелдiлiктiлiктiң болуы қажет. Кәсiпкерлiк iстi ұйымдастыру, кәсiпкерлiк
әлеуметтiк тапта құру үшiн мемлекет оған құқықтық жағынан қолайлы жағдайлар
жасауы керек. Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 4 шiлдедегi жеке
кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау және қорғау туралы заңында кәсiпкерлiктiң
субъектiлерiн тiркеу процедуралары барынша жеңiлдетiлiп, жарғылық қорға
деген талап азяды. Мысалы: бұрын тiркеу үшiн кәсiпкерлiк оншақты түрлi
құжаттар жинауы керек едi, оған әрине ақша да, уақыт та аз кетпейтiн. Жаңа
заң бойынша жағдай кәсiпкердiң пайдасына қарай өзгерiп отыр: бекiтiлген
үлгi бойынша өтiнiш тек қана әдiлет басқармасына берiледi, бекiтiлген
жарғының бiреуi бойынша жұмыс iстеуге келiсiм берiледi және тiркегегенi
үшiн есептi көрсеткiштiң екi есесiндей мөлшерiнде салық төленедi.
Әдiлетбасқармасы үш күннiң iшiнде кәсiпкердiң мекемесi тiркелгенi туралы
кәсiпкердың өзiне және статистика органдарымен салық инспекциясына қажеттi
ақпараттар беруге мiндеттi.
Республика президентiнiң шағын кәсiпкерлiктi дамытуға мемлекеттiк
қолдануды күшейту және жандандыру жөнiндегi шаралар туралы жарлығында
материалдық өнiм өндiрумен айналысатын кәсiпкерлiк субъектiлерiне салық
пен кеден салығын салу саласында жеңiлдiктер қолдану, жер жағдайы қолайсыз
жерлермен экологиялық қолайсыз аудандарда өндiрiстiк қызметпен айналысып
жатқан кәсiпорындар үшiн аумақтық жеңiлдiктер енгiзу, олардан табыс
салығын мүлдем ұстамау көзделген; алыс ауылдарда өндiрiстiк қызметпен
айналысатын шағын кәсiпорындарды ынталандыру үшiн табыс салығынан босату
туралы айтылған. Кәсiпкерлiктiң дамуы үшiн оның құқықтық базасы және
әлеуметтiк – экономикалық шарттары қалануы керек. Кәсiпкерлiк қызметтi
ұйымдастырудың құқықтық базасы болмайынша, оны қолдайтын, бақылайтын
органдар болмайынша оны жүзеге асыру мүмкiн емес. Осындай Республикамызда
кәсiпкерлердiң құқықтық экономикалық мәнiн терең түсiнуге Қазақ КССР – ғы
шаруашылық қызмет еркiндiгi мен кәсiпкерлердың дамуы туралы заңның
қабылдануы жол ашты.

Бөлiм 1 Кәсiпкерлiктiң мәнi мен мазмұны.

1. Кәсiпкерлiк туралы түсiнiк.

Кәсiпкерлiк – ежелден келе жатқан адамдардың iскерлiк белсендiлiгi,
қабiлетi. Ол оның дамуы орта ғасырдан басталады: көпестер , саудагерлер,
қолөнер қызметкерлерi. Кәсiпкерлiктiң алғашқы дамуында кәсiпкер құрал –
жабдықтарға иелiк ете отырып, өздерi сол кәсiпорында қолдап жұмыс iстеген.
16 ғасырдың ортасынан бастап акционерлiк капитал пайда болды, акционерлiк
қоғамдар құрыла бастады.Мысалы: 1554 жылы Англия сауда компаниясы, 1660
жылы Ост – Индия сауда компаниясы, 17 ғасырдың аяғында акционерлiк банктер
iске қосылды.
Ресейде, Қазақстанда кәсiпкерлiк ерте заманнан келедi. Қазақстанның
көшпелi шаруашылық жағдайында кәсiпкерлiк еркiн дамыған жоқ. Ресейде Петр 1
патшалық ету кезiнде кәсiпкерлiк ерте дамыды, бiрақ крепостной қоғам
тежедi. Капитализмнiң дамуымен кәсiпкерлiкте дамыды. 1861 жылғы
революциядан кейiн Қазақстанда темiр жол құрылысы, ауыр өнеркiсп салалары
орын алды. Кәсiпкерлiктiң субъектiсi болып -жеке адамдар сонымен бiрге
заңды тұлғалар, бiрiккен серiктестер, арендалық ұжым, ашық және жабық
акционерлiк қоғамдар, шаруашылық ассоциациялар, әр түрлi бiрлестiктер және
корпорациялар болады.
Кәсiпкерлiк дегенiмiз - белгiлi бiр iстi iстей бiлу. Iс iстеу
адамның белсендiлiгi. Белсендiлiк және iскерлiк адамдардың мiнез – құлқы
типтерiмен байланысты болады. Олар адамның еркiн өмiр сүру түрi болып
табылады. Кәсiпкерлiк қабiлеттiлiк адамдардың ерекше таланттылығы. Оны
түсiну үшiн кәсiпкердiң 4 функциясын түсiну керек.
1. Кәсiпкер барлық ресурстарды: жер, капитал және
еңбектi өнiм өндiру процесiне қосу ынтасын өз жауапкершiлiгiне алады, яғни
өнiрiстiң қозғаушы кұшi, себебi iстеген iсi пайда беретiнiне сенедi.
2. Кәсiпкер өндiрiс процесiне барлық негiзгi шешiмдердi
өз қолына алады және кәсiпорынның iс бағытын айқындайды.
3. Кәсiпкер – бұл жаңашыл, коммерциялық негiзде
жаңа тауар өндiрудi, жаңа технологияны енгiзу, кәсiпкерлiктi ұйымдастырудың
жаңа формаларын енгiзуге аянбай жұмыс iстейтiн кiсi.
4. Кәсiпкер – бұл тәуекелге баратын кiсi. Тәуекелге
бару үшiн iстелетiн iстң егжей тегжейiн айқын талдап қорытындысында не
болатынын бiлген жөн. Кәсiпкер тек тек қана өз уақыты, еңбегiн, iс –
қабiлеттiлiгiн тәуекелге салмайды, сонымен бiрге өндiрiске кеткен өзiнiң
және өзiнiң серiктестерiнiң немесе акционерлердiң қаржыларын тәуекелге
салады. Кәсiакерлiк iстiң қозғаушы күшi мол пайда табу. Кәсiпкерлiк табысты
пайда деп атайды, ол зиян да болуы мүмкiн. Кәсiпкер өндiрiстiң негiзгi үш
факторын iске қосып өзi төртiншi болып ресурс иелерiне төлем төлеудi
қамтамасыз етедi: жұмыс күшiне еңбек ақы, капиталға пайыз, жер иелерiне
рента, кәсiпкерлерге кәсiпкерлiк пайда. Социализм мен капитализмнiң
экономикалық айырмашылығы: бiрiншiсiнде жұмыс күшiнiң өндiрген қосымша
құны бүкiл қоғам мүддесiне жұмсалады, ал екiншiсiнде – қосымша құн үшке
бөлiнедi: пайызға, рентаға және кәсiпкерлiк пайдаға қоғамның өндiрген таза
пайдасын осылай бөлудi қамтамасыз етi үшiн мемлекеттiк органдар құрылады,
оны қорғауға полиция, қарулы күштер ұйымдастырылады. Қазақстанда қоғамдық
мешiкке негiзделген экономиканың және меншiк экономикасына ауысуы ұзақ
мерзiмдi, ақыл – ой парасатты жұмысқа негiзделген экономиканың күрделi
шараларды қолдануды талап етедi. Жаңа қоғамның негiзiне тұрақты, тиiмдi
құру үшiн кәсiпкерлер табын даярлау керек.Кәсiпкерлiк қабiлетi қаражаты
бар тапты құру үшiн бiрiншi бiлiм керек, екiншi өкiмет экономикалық
саясатын түбегейлi қайта қарауы қажет. Елдiң болашақ тағдырын кәсiпкерлер
шешедi және олар өз елiнiң гүлденуiне аянбай жұмыс iстейтiн, өзiнiң де
пайдасын табатын, бiлiктi де iскер азаматтар болуы керек. Аш – жалаңаш елде
кәсiпкер де, халық та болмайды. Нарықтық экономикада кәсiпкердiң басты
мiндетi барлық экономикалық ресурстарды жұмысқа қосу және тиiмдi
пайдалану. Осы арқылы жұмыссыздық жойылады, инфляция тежеледi, баға
тұрақтанады.
Кәсiпкерлiк – бұл пайда табуға бағытталған қызмет. Оның мазмұны
өнiмге, жұмысқа ,қызметке сұранысты табу немесе қалыптастырудан және
сәйкесiнше тауарлар, жұмыстар, қызметтердi тауар ретiнде сату арқылы
қанағаттандырудан тұрады. Кәсiпкерлiк бұл пайда табуға бағытталған өзiндiк
шаруашылық қызметтiң өндiрiстiк немесе коммерциялық негiзгi түрi. Оны өз
атынан тұрақты, яғни жүйелi негiзде өзiн тәуекелге тiге кәсiпкерлер деп
аталатын заңды және жеке тұлғалар жүзеге асырады.Бизнес кәсiпкерлiктен гөрi
кеңiрек ұғым болып табылады. Себебi кез – келген сферадағы бiр кезектiң
коммерциялық мәмiлелердi жүзеге асыратын , пайда табуға бағытталған қызмет
бизнеске жатады. Кәсiпкерлiк қызмет – жаңа идеяларды iске асырумен
байланысты тәуекелдi өз еркiмен мойнына алуға дайын болу. Кәсiпкердiң
пайдасын акйиялардын алынатын девидент, депозиттер бойынша пайыз, жер үшiн
жалгерлiк төлемнен тұратын меншiк иесiнiң табысынан айырып бiлу қажет.
Кәсiпкер ол өз жауапкершiлiгiмен басын қауiп пен қатерге және
тәуекелге тiге отырып, қызмет ететiн нарықтың дербес агентi. Кәсiпкер болу
үшiн капиталдың иесi болу шарт емес, кәсiпкердiң басты капиталы ақша, еңбек
қаруы және еңбек заты емес, ол оның интеллектiсi мен тұтынушы
психологиясын бiлуi. Сонымен бiрге кәсiпкерлiктi менеджменттен, ал
кәсiпкердi менеджерден айырып бiлу қажет. Менеджер – бұл кәсiпкердiң алдына
қойған мiндеттердi шешудi ұйымдастыратын жалдамалы жұмыскер. Ол өз әрекетi
үшiн мүлiктiк жауапкершiлiкке ие болмайды.
Белгiлi американдық экономист Роберт Хизрач кәсiпкерлiктiң мәнiн
былай анықтайды: Кәсiпкерлiк – бұл құны бар қандай да бiр жаңа нәрсенi
құру үрдiсi, ал кәсiпкер – бұл осыған бар уақыты мен күшiн жұмсайтын,
өзiнiң мойнына барлық қаржылық, психологиялық және әлеуметтiк
тәукелдiлiктi алатын және сыйлыққа ақша және қол жеткiзгенiне қанағаттану
алатын адам.Ал Питер Друкер кәсiпкерлiк қызметтiң теоретикалық негiзi
Иозеф Шумпетердiң линамикалық теңсiздiгiнiң экономикалық теориясы табылады
деп санайды. И. Шумпетер адамның қызметiнiң мынадай мотивтерiн атап
көрсетедi:
❖ Кеңшiлiк пен билiктi сезiну мүмкiндiгiн беретiн өзiндiк және
меншiк империяны негiздеу арманы.
❖ Жеңiске жетемiн деген сенiм
❖ шығармашылық қуанышы.Бұл қоғам үшiн ең пайдалы мотив
Сонымен кәсiпкердiң негiзгi сипаттамалары мыналар болып табылады:
❖ кәсiпкер өзi құратын немесе сатып алатын кәсiпорынға
өзiнiң меншiктi құралдары мен уақытын салады.Кәсiпкер жаңалық
енгiзушi болып табылады, ол техникада, өндiрiс үрдiсiнде, немесе
өткiзу әдiстерiнде жаңа бiр нәрсенi жасайды. Ол әрдайым өз iсiн
кеңейтуге және пайданы көбейтуге ұмтылады. Кәсiпкер
ұйымдастырушылық қабiлетке ие және iстi тиiмдi жүргiзудiң
алғашқы негiзi ерекше және iске жақсы асырылған идея болып
табылатынын басқарудан гөрi жақсы түсiнедi. Кәсiпкер бұл ең
алдымен өзiнiң кәсiпкерлiк қызметiн ұйымдастырушы. Ұйымдастыру –
бұл мақсатты анықтау, ресурстарды бөлу және оларды мақсатқа жету
үшiн пайдалана бiлу. Ұйымдастыру - бұл мiндеттi қалыптастыра
бiлу, оны тiкелей орындаушыға жеткiзу және орындалуын бақылау.
Ұйымдастыру ол шешiмдi қабылдай бiлу, мiндеттемелер мен
жауапкершiлiктi бөлiстiре бiлу және жоспарлау, басқару, талдау
болып табылады. Кез – келген бизнестiң сәттi болуы кәсiпкерлiк
сферасын сәттi таңдауға, нарықтық стратегияны және оны жүзеге
асырудың тиiмдi тактикасын дұрыс анықтауға байланысты. Бұл басқа
фирмалардағыдай старттық капитал мен күш жұмсауы жағдайында фирма
жоғары iскерлiк деңгейге шығаруға және нарықта алға басуға
мүмкiндiк бередi.

2. Кәсiпкерлiк iстi мемлекеттiк реттеудiң құқықтық негiздерi.

Кәсiпкерлiкпен айналысу үшiн ең алдымен оған экономикалық жағдай керек.
Олар: нарыққа тауар, қызметтер ұсыну, тауарлардың ,қызметтердiң алуан
түрлерi, тұтынушылардағы ақша қаражат көлемi, яғни олардың сатып алу
қабiлеттiлiгi, жұмыс орнының және жұмыс күшiнiң артық – кемдiгi; еңбек ақы
қорының артық кемдiгi; несие беретiн мекемелердiң ақша ресурстары болуы
керек т.б. Кәсiпкерлiкпен айналысу үшiн нарықтың инфрақұрылымы болуы
керек: банктер, шикiзат, материалдар, құрал – жабдықтар сатушылар, заң,
бхгалтерлiк т.б. қызмет көрсететiн органдар; еңбекке орналастыру агенттгi;
оқу орындары; жарнама ; көлiк, сақтандыру, байланыс, ақпарат т.б.
мекемелерi.
Кәсiпкерлiк iспен айналысу үшiн екiншi әлеуметтiк жағдай керек.
Кәсiпкерлiктi ұйымдастыру және қалыптастыру үшiн тұтынушыларда тауар
сатып аларлық қаражаты болуы , олардың тауарға қызметке деген талғамы,
төлем қабiлеттiлiгi бар сұранысы болуы шарт. Оған қоғамның рухани даму
дәрежесi және дiни нормалар ықпалын тигiзедi. Әлеуметтiк жағдай әр бiр
адамның жұмыс орнындағы жағдайы, еңбек ақы мөлшерiмен байланысты.
Кәсiпкер өз iсiне шын берiлген және одан қанағат алуы парыз. Ол
әлеуметтiк мәселелерге белсендi бет алып араласып, жағдай жасауы тиiс:
денсаулық сақтау, жұмыс орнын жасақтау, еңбек ақы мөлшерiн қадағалау және
т.б. .Кәсiпкерлiктi жасақтау және оны дамыту үшiн кадрларды оқыту, бiлiм
дәрежесiн, мамандығын көтеруге көңiл бөлу, кәсiпркелер даярлауды тұрақты
қадағалау.
Кәсiпкерлерге үшiншiден құқықтық жағдай жасауы керек. Ең бастысы
кәсiпкерлiк iстердi реттейтiн заңдар болуы шарт.Оған мыналар жатады:
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi, салық туралы заңдар, шағын
және орта бизнестi қолданатын органдар, меншiкке құқықтық заңдар т.б.
Қазақстанда кәсiпкерлiктiң құқықтық түрлерiнiң проблемасын
С.И.Климкиннiң еңбегiнде толығырақ талдап қорытылған заңды тұлға ретiнде
құрылмай - ақ жеке кәсiпкерлiк қызметтерi шағын кәсiпкерлiктiң ұйымдық –
құқықтық түрлерiнiң бiрi болып табылады. Мұндай түрдегi кәсiпкерлiктiң
ерекшелiгi азаматтардың бастамалық қызметiнiң олардың жеке меншiктерiнде
негiзделуiнде және өз мағынасы бойынша коммерциялық болып табылады.
Алғашқы рет Жеке еңбек қызметi туралыКСРО заңы жеке кәсiпкерлiкке кең жол
ашып бердi, бiрақ нарықтың механизмның болмауымен қоғамдық меншiк
жағдайындағы ол үлкен серпiлiске ие бола алмады. Қазақстан Республикасының
Жеке кәсiпкерлiктi қорғау және қолдау көрсету туралы 1992 жылғы 4
шiлдедегi заңы жеке кәсiпкерлiктi реттейтiн негiзгi құқықтық құжат болып
табылады.
Қазiргi жағдайда Қазақстан Республикасында мынадай ұжымдық құқықтық
кәсiпкерлiктер жұмыс iстейдi: шаруашылық серiктестiктер, командиттiк
серiктестiк, шектелген жауапкершiлiгi және қосымша жауапкершiлiгi бар
қоғамдар, өндiрiстiк кооперативтер, унитарлы кәсiпорын. Экономикада әр
түрлi заңды тұлғалар қызмет әстейдi, олар ерекшелiктерiмен салалық құрамда
болушылығымен, мамандану дәрежесiмен, ұйымдастыру тәсiлiмен, механизация
және автоматизация ерекшелiктерiмен, ұйымдастыру құқықтық формалармен т.б.
бөлiнедi. Заңды тұлғалар мекемелердiң көп түрлi болуы кез – келген
мемелекеттiң экономикасының тиiмдi қызмет ету негiзiн құрайды. Заңды мекеме
кәсiпорын деп саналады, егер ерекше мүлiктер болса, өзiнiң мүлкiмен алған
мiндеттемеге жауап бере алатын болса, өзiнiң меншiктi ресурсымен айналымға
шыға алатын болса, өз атынан талап қоя алатын және сотта жауапкершiлiктi
өзiне ала алатын болса;
Азаматтық кодекс бойынша заңды тұлғалар үш негiзгi құқықтық формаға
бөлiнедi:
❖ Заңды тұлғалар немесе оның мүлiктерiне құрылтайшылардың яғни
қатынасушылардың құқығы негiзiнде
❖ Заңды тұлғалардың экономикалық қызметке құқықтылығы
❖ үйымдастыру құқықығы негiзiнде
Құрылтайшылардың заңды тұлғаларға немесе оның мүлкiне қандай құқық
сақталатындығына байланысты заңды тұлғалар үш топқа бөлiнедi:
❖ Заңды тұлғаларға оның құрылтайшыларының мiндеттемелiк құқығымен
оларға; шаруашылық серңктестiктер және қоғамдар, өндiрiстiк және
тұтыну кооперативтерi;
❖ Заңды тұлғаларға оның құрылташылары мүлiкке меншiктiк
құқығымен оның мемлекеттiк және муниципалды унитарлық
кәсiпорын;
❖ Заңды тұлғаларға оның құрылтайшылары ешқандай мүлiктiк
құқықтары жоқ. Оларға қоғамдық, дiни ұйымдар, қайырымдылық және
басқа да қорлар, заңды тұлғалар бiрлестiгi, одақтар кiредi.
Заңды тұлғалар мақсаттарына байланысты мына екi категориялық ұйымдардың
бiрiне кiредi:
❖ Коммерциялық
❖ Коммерциялық емес.
Коммерциялық мекемеге өзiнiң iс – әрекеттерiнде негiзгi мақсаты пайда
табуға бағытталған заңды тұлғалар кiредi.Коммерциялық мекемелер шаруашылық
сенрiктестiктер және қоғамдар, өндiрiстiк кооперативтер, мемелекеттiк және
муниципалдық формаларында құрылады.
Коммерциялық емес мекемелер өздерiнiң алдына пайда тауып оны
қатынасушыларға бөлудi көздемейдi. Коммерциялық емес заңды тұлғаларға
тұтынушылар кооперативтерi, қоғамдық дiни бiрлестiктер, меншiк иелерi
қаржыландыратын қайырымдылық және басқа да қорлар жатады. Олардың
кәсiпкерлiк iспен шоғылдануы тек жарғыдағы көрсетiлген мақсаттармен
байланысты.
Жаңадан құрылған кәсiпорындарға заңдылық жоспар маңызды. Ол
кәсiпорынның ұйымдастыру формасы, меншiк түрi көз қарасынан оның құқықтық
статусын анықтайды. Бұл бөлiм мынадай сұрақтарға жауап бередi: кәсiпорынның
заңдылық формасы қандай? Не себептен осы заңдылық форма қабылданды,
кәсiпорынның құрылтайшысы кiм? Сонымен бiрге кәсiпорынның тiркелу жөнiнде
мәлiмет, яғни қайда, қашан және кiм тiркеу жүргiзген? Тiркеу куәлiгiнiң
номерi, оған қосымша кәсiпорынның заңды адресi көрсетiледi.
Нарықтық экономика барлық әлеуметитiк экономикалық процестердi
бүкiл қоғам үшiн және оны әр бiр азаматы үшiн автоматты реттей алмайды.
Нарықтық экономика елдiң табысын әдiл бөлмейдi, еңбек ету құқығына кепiлдiк
бермейдi, қоршаған ортаны сақтауға көңiл бөлмейдi және тұрғындардың
қорғансыз бұқара топтарын қолдай алмайды. Жеке бизнес жоғары дәрежелi пайда
бермейтiн халық шаруашылығы салаларына капиталын салмайды, ал мемлекет
үшiн, қоғам үшiн қажет болса да. Нарықтық экономика көптеген әлеуметтiк
экономикалық мәнi бар актуалды проблемаларды шешпейдi. Ол мәселелер тек
қана мемлекеттiк iс болып саналады .Қорытып айқанда ез –келген елдiң
экономикасы бiр қалыпты даму үшiн мемлекет қолынан келетiн жағдайлардың
бәрiн жасауы керек. Қазiргi созылып кеткен экономикалық дағдарыс
өндiрiстiң өрескел төмендегенiн инфляция, қоғамдағы әлеуметтiк паразылық
т.б. қолайсыз жағдайлар , мемлееттiң экономиканы реттеудiң жете
бiлмеушiлiгiнен, өзiне жүктелген функцияларды атқара алмайтындығынан
көрсетедi. Мемлекетке негiзгi мынадай функциялар жүктеледi.
1. Құқықтың негiздi жасақтау; мемлекет меншiк
құқығын анықтайтын, кәсiпкерлiк iстi реттейтiн , өнiмнiң сапасын қамтамасыз
ететiн т.б. заңдар жасақтап қабылдайды. Мемлекет құқықтық негiздер
көмегiмен кәсiпкерлiк iс субъектiлерiнiң қарым -қатынастарын реттейдi.
2. Елде қажеттi құқықтық тiртiптi және мемлекеттiк қауiпсiздiктi
қамтамасыз ету үшiн мемлекет әрбiр азаматтың, барлық қоғамның
нарықтық экономикасы субъектiлерiнiң құқығымен қауiпсiздiгiн
қамтамасыз ету керек. Егер мемлекет бұл функцияны орныдай алмаса,
ол жағдайда елде қылмыстық iс – әрекеттер өрiс алады: қылмыстық
iстер, мафия, каррупция, парақорлық т.б. жағымсыз құбылыстар
кәсiпкерлiк iске, жалпы елдiң экономикасына апатты әсер етедi.
3. Экономиканы тұрақтандыру, яғни экономиканы тұрақты дамыту, ол
үшiн макроэкономикалық оптималды көрсеткiштерге жету: жалпы ұлттық
өнiм, iшкi ұлттық өнiм , таза ұлттық өнiм, ұлттық табыс, инфляция
деңгейi және жұмыссыздық, бюджеттiң жетiспеушiлiгi т.б. Ол үшiн
мемлекет қолда бар барлық рыногтар мен әдiстемелердi фискалдық
финанс – несие, ғылыми техникалық және инвестицялық саясат арқылы
iске асыру керек. Егер мемлекет экономиканы тұрақтандыруға көңiл
бөлмесе, аудармаса, ол кәсiпкерлiк iске жағдай туғызбайды,
әлеуметтiк жағдайлар нашарлайды т.б.
4. Әлеуметтiк қорғауды және әлеуметтiк кепiлдiктi қамтамасыз ету .
Мемлекет әлеуметтiк саясатты белсендi түрде жүргiзуге мiндеттi.
Оның мәнi мынада: жұмыс iстейтiндерге минималды еңбек ақылармен ,
кәрiлiк және мүгедектiкпенциялармен, жұмыссыздарға жәрдем ақымен
қамтамасыз етуге кепiлдiк, тұрмыс жағдайы өте нашар жандарға көмек
көрсету, инфляциямен байланысты белгiленген табыс алатындардың
табысын индексациялау т.б. Мемлекет бұл саясатты жүргiзу
нәтижесiнде барлық азаматтарға минималды күнкөрiс деңгейiн
қамтамасыз етiп отырса халықтың наразылығы да болмайды.
5. Бәсекелестiктi қорғау.Нарықтық экономика жағдайында бәсекелестiк –
негiзгi реттеу инструментi .Бәсекелестiк – барлық сферасында
прогрестiң негiзi, ол тауар өндiрушiлердi ғылым жетiстiктерiн
өндiрiске енгiзiп, өнiм сапасын арттыруға, өнiмнiң өзiндiк құнын
төмендетуге ынталандырады. Сондықтан мемлекет бәсекелестiктi
қорғауы тиiс. Бәсекелес жағдайда тұтынушы – қожа, нарық – агент, ал
кәсiпорын оның құлы болып табылады. Ал монополия жағдайында
тұтынушы қожалықтан , құлдыққа ауысады. Кәсiпкерлiкке үлкен
құқықтық статус берiлуiмен бiрге шаруашылық сферасының әр түрлi
салаларында жауапты мiндеттер жүктелген.
Кәсiпкерлiкте мемелкеттiк реттеуду кәсiпорын құру, кейбiр
кәсiпкерлiк iс түрлерiн лицензиялау тәртiбi және осы ережелердi бұзғаны
үшiн жаапкершiлiгi құралады. Тiркелмеген кәсiпорынның табыстары сот арқылы
өндiрiлiп жергiлiктi бюджетке берiледi. Кәсiпкерлiк iстiң қажеттi жағдайы
оның лицензиялануы.Кейбiр кәсiпкерлiк iске лицензия беру тәртiбi және
жауапкершiлiгi арнайы заң актiлерiмен тағайындалады. Мысалы, тауар
биржалары туралы заңмен лицензия беру тәртiбi, жинақтау және оның күшiн
тоқтату тауарлық биржаларды лицензиялау ережесiмен анықталады.
Орталық немесе ұлттық банк коммерциялық банктердiң кредиттiк iске
берiлген лицензияны иелену құқығынан айыра алады. Шаруашылық
субъектiлерiнiң монополиялық iс – әрекеттерiн тежеу және ескерту мақсатында
кәсiпкерлiктi мемлкеттi к реттеудың құқықтық, ұйымдастыру негiзi құралған.
Оның басты органы монополияға қарсы мемлкеттiк комитет органдары. Мемлкет
баға және тарифтерi реттеуi бойынша қабылданған норматиытiк акттердi
бұзғаны үшiн мемлкеттiк тәртiптi бұзған ретiнде жауапты болады. Өнiмдi
стандарттау, сертификациялау туралы заңдарды бұлжытпай орындауға жауапты.
Салық туралы заңдарды орындамағаны және бұзғаны үшiн кәсiпкерлiк жеке
жауапкершiлiгi бар. Ондай тәртiп бұзғандарға салық санкциясы қолданылады.
Кәсiпкерлердiң құқығын қорғау негiзiнен арбитраждық сотқа жүктелген, кей
жағдайда сот арқылы жүзеге асады. Арбитраждық сот кәсiпкерлердiң өзара
дауын қарайды, ол шартты мiндеттемелердi орындамағаны немесе толық
орындамағаны үшiн, сонымен басқару сферасындағы дауларды шешедi. Арбитражды
соттар жүйесiне Қазақстанның жоғарғы арбитраждық соты кiредi. Уақытша ереже
бойынша аралық сот жұмыс iстейдi. Бұл сотқа iстi беру екi жақтың келiсiмi
бойынша реттеледi. Аралық соттың қаулысы ықтиярсыз орындалуы мүмкiн.
Қазақстан Республикасындағы кәсiпкерлiк iс заңы актiлерiмен реттеледi, онда
кәсiпкерлердiң әр түрлi шаруашылық iстердегi басқару қатынастары мемлкеттiк
кәсiпкерлiк iстi реттеу шегiнде анықталады, онда мiндеттер мен тиым салу
туралы ережелер көрсетiледi. Бұл ережелердi бұзу әкiмшiлiк жауапкершiлiкке
әкеледi. Көпшiлiк жағдайда бұл жауапкершiлiкке айып алынады, ол жергiлiктi
бюджетке түседi. Кәсiпкерлердiң берiлген мiндеттерi мен құқықтары мен
қосымша көптеген жауапкершiлiктердiң iшiнде әлеуметтiк экономикалық маңызы
бар түрлерi: қызметкерлердiң еңбек құқығын бұзғаны үшiн меншiк иелерi
алдындағы жауапкершiлiктердi атаған жөн. Кәсiпкердiң арасындағы даулар
арбитраждық, кейде екi жақтың келiсiмi бойынша аралық сот арқылы шешiмiн
табады. Кәсiпкерлiк iстi ұйымдастыру, кәсiпкерлiк әлеуметтiк тапты құру
үшiн мемлкет оған экономикалық әлеуметтiк және құқықтық қолайлы жағдай
жасауы керек.

Бөлiм 2 Кәсiпкерлiк қызмет үшiн қажеттi құқықтық жағдайлар.

1. Кәсiпкерлiк iстi мемлкеттiк тiркеу және лицензиялау.

Кәсiпкер өзiнiң шаруашылық iсiн бастамас бұрын әуелi мемлекттiк тiркеуден
өтiп , кәсiпкерлiк қызметтi жүргiзу туралы арнайы рұқсат қағаз алады.
Кәсiпкердi мемлекеттiк тiркеу ешкiмнiң келiсiмiн алмай – ақ жүргiзiледi
және оларды қалалық, аудандық мемлекеттiк статистика органдарында
шаруашылық жүргiзу субъектiлерi ретiнде есепке кояды. Кәсiпкердi тiркеу
кезiнде тiркеу карточкасында заң тиым салған қызмет түрiн көрсеткен жағдай
да ғана тiркеуден бас тартады. Бұл орайда тiркеу органы кәсiакерге
қызметтiң бұл түрiне тиым салатын нақты заң актiсiн көрсетiп, жазбаша
түсiндiрiледi. Заңды тарап құрмай мынадай кәсiпкерлiк iстi жүзеге асырушы
адамдар мемлекеттiк тiркеуден босатылад:
1. Еңбек, шаруа және жалгер шаруашылығы құрамында
жүзеге асыратын болса;
2. Мердiгерлiк шарт және азаматтық құқықтық сипаттағы
бiр жолғы жұмыс орындайтын болса;
3. Өзiне қарасты мүлктi, шеттен әкелiнген өнеркәсiп
және азық – түлiк тауарларын көтерме сауда және бөлшек сауда жемiсiмен
бiрге осы мақсатқа арнайы бөлiнген орындарында және коммиссиялық дүкендер
арқылы сатумен айналысатын болса;
4. Жұмыс атқару мен қызмет көрсетуден тапқан
табысы жылына 100мың теңгеден аспайтын кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыратын
азаматтар мемлекеттiк тiркеуден босатылады. Қазақстан Республикасының
министрлер кобинетi бұл тiзбенi толықтыруға құқылы, Кәсiпкерлердiң
мемлекеттiк тiркеуден өтпей қандай да болсын қызмет етуiне тиым салынады.
Заңды тарап құрмай кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыратын азаматтар өз
таңдауы бойынша потент сатып алу негiзiнде мемлекеттiк алдында қаржы
мiндеттемелерiн орындауға құқылы. Потент азаматты шаруашылық жүргiзушi
субъект ретiнде мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiкте және осы потентте
көзделген кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға құқық беретiн лицензия да
болып табылады. Потенттер беру тәртiбiн және потенттiк алым сомасын
Қазақстан Республикасының Министлер кабинетi белгiлейдi.
Тiркеу белгiленген үлгiдегi тiркеу карточкасы негiзiнде жүргiзiледi, оны
кәсiпкер тiркеу органына бередi. Карточканы жеке кәсiпкер өзi келiп
көрсетедi не почта арқылы жiбередi.
Кәсiпкерлерге заңды тараптарға арналған тiркеу карточкесiнде заңды
тараптың атауы, оның ұйымдық түрi, құрылтайшылар мен меншiк иелерi туралы
мәлiметтер, заңды тараптың ораналасқан жерi, және оның мекен жайы,
кәсiпкерлiк қызмет түрi,заңды тараптың органы көрсетiледi. Карточкаға заңды
тараптың құрылтайшылары қол қояды, ал оның қолы арнайы мөр мен бекiтiледi.
Егер құрылтайшылар заңды тараптар болса, онда карточкаға олардың басшылары
қол қояды. Егер құрылтайшылар нақты тараптар болса онла қойылған қолдың
растығы немесе натиалдық тәтiппен куәландырылады.
Мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiк әiспкерге өтiнiш жасаған кезден
бастап он күн iшiнде өзi табыс ететiн тiркеу карточкасы негiзiнгде және
мемлекеттiк тiркеу үшiн тiркеу алымын төлеген жағдайда берiледi. Қайта
тiркеу және тiркеу куәлiгiн қайтадан беру үшiн бастапқы алымының
жартысындай алым төленедi .Егер карточка дұрыс толтырылған болса және алым
төленсе тiркеуден бас тартуға тиым салынады. Егер кәсiпкер өтiнiш берген
күннен бастап, белгiленген мерзiмде тiркелмеген болса немесе оны тiркеуден
бас тартса тiркеушi орган тұрған жердегi халық сотына жүгiнуге құқығы бар.
Сот тiркеу үшiн белгiленген мерзiмнiң өтiп кеткенiн анықтап шешiм шығарады,
оған сәйкес кәсiпкер тiркелген деп танылады, ал тiркеудi жүргiзген орган
сот шешiмiн алған кезден бастап үш күн iшiнде кәсiпкерге тiркеу туралы
куәлiк беруге мiндеттi. Тiркеушi орган кәсiпкердi тiркеген соң мемлекеттiк
қадағалау мен бақылау органдарына :салық инспекциясы, санитарлық, өрт,
техникалық,экологиялық қадағалау органдарына және басқа да тиiстi
органдарға шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң пайда болғаны туралы
хабарлайды. Лицензиялауға жататын кәсiпкерлiк қызмет түрлерiн және оның
тәртiбiн Қазақстан Республикасының жоғарғы кеңесi белгiлейдi. Лицензияны
уәкiлдiк берiлген мелекеттiк орган мүдделi субъектiнiң арызы бойынша арыз
берiлген күннен бастап бiр ой мерзiмнен кешiктiрмей бередi. Банктер мен
кәсiпкерлiк қызметiнiң арасындағы қатынас шарттық сипатта болады. , банк
қызметi үшiн төленетiн ақы, банк операциялары бойынша коммиссиялық сый ақша
шамасы, олар берген кредиттер бойынша процнттiк нарықтар тараптардың
келiсiмiмен анықталады. Кәсiпкерлер несие есеп айырысу қызметiн және
кассалық қызметi үшiн банктi өзi дербес таңдап алады, өз қалауы бойынша бiр
немесе бiрнеше шетелдiк банктерде, банк операцияларының барлық түрi бойынша
счеттар, валюталық счеттар да ашуына болады.Кәсiпкерлер банктердегi
счеттарындағы ақшалай қаражатқа дербес иелiк етiп, шарттасушылар мен қолма
– қол да, нақты ақшасыз да ұлттық валютамен де, шетелдiк валютамен де есеп
айырысады. Кәсiпкерлер қызмет көрсететiн банктердегi ақша қаражаттарын
қолайлы кез –келген түрде: нақты ақшалай қаражатпен, чектермен,
вексельдермен, өзге де төлем құжаттарымен, талап етуi бойынша кедергiсiз
ала алады. Банк қызметiн пайдаланушының ақша беру талабын орындамаған
жағдайда банк оған кейiнге қалдырған әрбiр күнi үшiн берiлген соманың 0,5
процентi мөлшерiнде өсiм төлейдi. Осы аталған мемлекеттiк тiркеу мен
лицензиялық және банк қызметтерi Қазақстан Республикасының Кәсiпкерлiктi
қолдау және қорғау туралы заңында қарастырылған.

2. Кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiн құықтық жағынан қамтамасыз ету.

Көптеген экономикалық – әлеуметтiк және саяси мәселелердi шешуге
қабiлеттi болғандықтан кәсiпкерлiктiң нарықтық экономикеадағы маңызы зор.
Экономикалық әдебиеттерге зерттеу жүргiзу экономиканың бұл ерекше секторын
өндiрiстiк дамыған елдерде де рөлiнiң күшейгендiгiн және мемлекет
тарапынан үнемi қолдау табатындығын көрсетедi. Мұндай қолдаудың қатарына
шағын кәсiпкерлiктi дамытуға бағытталған қаржылық несие мен салық салу
саясаты жатады. Бұл елдердегi шағын кәсiпкерлiктi дамыту үшiн мемлекет
тарапынан көрсетiлетiн қаржы несиелiк көмек тармақталған экономикалық
дамыған тетiктерге негiзделген.
Кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiн құқықтың қамтамасыз ету мақсатымен
жеке кәсiпкерге мынадай құқықтырды жүзеге асыру мүмкiндiгiне кепiлдiк
берiледi:
1. Қазақстан Республикасының заң актiлерiне қайшы
келмейтiн кәсiпорындардың кез – келген түрiн құра алады.
2. мемлекеттiң кәсiпорындардың мүлкiн, өзге де мүлiктi
және соларға байланысты мүлiктiк құқықтарды толық немесе iшiнара сатып алу.
Құрылыстар мен ғимараттарға және аяқталмаған құрылыстарға меншiк құқығы
көшкен кезде Қазақстан Республикасының жер кодексiнде белгiленген
тәртiппен, жеке жағдайда жер учаскесiн иелену құқығы да , пайдалану құқығы
да осы обьектiлермен бiрге көшедi
3. Заңды негiзде алынған өз мүлкiмен басқа
шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қызметiне қатысуға құқығы бар.
4. Талаптардың келiсiмi бойынша заңды
талаптармен азаматтарлың мүлкiн пайдалануға құқығы бар.
5. Қазақстан Республикасы заңдарына қайшы келмейтiн
өзгедей жағдайлармен қанша қызметтер болса да жалдауға және жұмыстан
шығаруға құқылы.
6. Еңбек ақы төлеу түрлерiнiң жүйесi мен мөлшерiн
және жалданып жұмыс iстейтiн адамдар табысының басқа да түрлерiн белгiлеуге
құқығы бар.
7. Шаруашылық жүргiзу бағдарламасын қалыптастру,
өнiм берушiлер мен өндiрiлген өнiмдi, тұтынушыларды таңдап алу шарттық
негiзде жұмыстар атқарып мемлекеттiк қажеттер үшiн өнiм беру және
тауарларға бағаларды, нарықтарды, тарифтердi дербес белгiлеуге құқығы бар
8. Кәсiпорынның ақшалай қаражатын сақтау, есеп
айырысу несиуе және касса операцияларының барлық түрiн жүргiзу үшiн
банктерден есеп ашуға құқылы
9. Кәсiпкерлiк қызметтен түскен пайданың немесе
табыстың салықтар және басқа мiндеттi төлемдер төлеуден кейiн қалған
бөлiнген еркiн жұмсауға құқылы
10. Кәсiпкерлердiң өз таңдауы бойынша әртүрлi
әлеуметтiк қамсыздандыру және әлеуметтiк қамсыздандыру жүйелерiн
пайдалануға құқылы.
11. Өзiнiң құқықтары мен заңды мүдделерiне қысым
жасайтын мемлкеттiк және басқа да органдардың әрекетiне белгiленген
тәртiппен шағым жасауға құқылы
12. Сыртқы экономикалық қатынастарға қатысу және
валюта операцияларын жасау.
Қазақстан Республикасының заңдарын қайшы
келмейтiн, кәсiпкерлiк қызметке байланысты өзге де жұмыстар жүргiзуге
құқығы бар . Кәсiпкерлер өзi шығарған, сондай – ақ сырттан сатып алған өз
тауарларын дербес белгiлейтiн бағалар бойынша немесе шарттық негiзде
өткiзедi. Кәсiпкерлер өндiрген тауардың бағасын мемлекеттiң тiкелей
реттеуiнiң кәсiпкер рыноктағы өз монополиялық жағдаын терiс ниетпен
пайдаланған ретте жол берiледi. Монополиялық көтерiңкi бағаларға жол бермеу
мақсатында мемлекеттiк бағалар белгiлеу монополияға қарсы заңдарда
көзделген тәртiппен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында нарықтық
экономиканың негiзiн салу көптеген кәсiпорындардың құрылуымен жалғасып
келедi. Кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдаудың тиiстi бағдарламасында қаржылық
салық төлеу қатынастарын реттеуге көмек болатын бiрқатар заңдылықтар мен
нормативтi актiлер қабылданды. Бiрақ соған қарамастан кәсiпкерлiк iс
елiмiздiң экономикасының ерекше секторы ретiнде әлi қалыптасқан жоқ. Оның
негiзгi себептерiнiң бiрi – кәсiпорындарың дамын ынталандыратын тармақты
қаржы жүйесiнiң құрылмағандығы, қазiргi әрекет етiшi салық жүйесi де шағын
кәсiпкерлiктiң дамуын тежейтiн факторға айналып отыр.
Қазiргi қалыптасқан несие беру саясатын
жағдайында шағын кәiпкерлердiң тиумдi несиелер алутiптi мүмкiн болмай
қалды. Несие берiлгеннiң өзiнде, ол жоғарғы пайызбен қысқа мерзiмге
берiледi, себебi банктер кәсiпкер өкiлдерiне, сәтсiздiк қаупi зор
болғандықтан сенiмсiздiктiң қарайды. Сондықтан кәсiпорындардың қызмет
жағдайымен iрi кәсiпорындардың қызмет жағдайымен теңестiрiп тәуекелдiлiкпен
жоғалту қаупi бар жоғары ортада өмiр сүруiн жеңiлдетi үшiн мемлекеттiк
қолдаудың кешендi де жүйелi бағдарламасы қажет.
Бұл бағдарлама мақсатты бюджеттiк
қаржыландырудан бастап мемлекеттiк қаржыландыру институттары мен
шетелдердегi сияқты түрлi қаржы бағдарламалар жүйесiн, банктер және арнайы
коммерциялық қаржыландыру ұымдары арқылы әр түрлi несие алуды қамтитындай
болуға тиiстi. Салықтық сипаттағы шаралардың iшiнен төмендегiлердi атауға
болады:
❖ Шағын кәсiпорындарды алғашқы 2-3 жыл бойынша пайдаға деген
салықтан толығымен босату, одан кейiнгi 4-5 жылда бiрқатар
жеңiлдiктер беру.
❖ Прогрессивтi салық жүйесiн қалыптастыру
❖ Салықтың кейбiр түрлерi мысалы, қосылған құнға, табыс
салығына жеңiлдiктер беру.
❖ Инновациялық кәсiпкерлiктi дамыту үшiн төмендетiлген салық
мөлшерлемесiн белгiлеу.
❖ Жеделдетiлген амортизация тәртiбiне енгiзу
❖ Салық салынбайтын пайда резервiн жасауға ынталандыратындай
салықтық жеңiлдiктер.
Сонымен кәсiпорындар санының өсiп , инфрақұрылымның дамуы мен
мемлекет тарапынан қажеттi қолдау тапқанда ғана кәсiпкерлiк қызмет нарық
алдындағы өз мiндеттерiн жүзеге асырады.

3. Кәсiпкерлiк қызметке заңсыз кедергi жасағаны үшiн жауаптылық түрлерi.

Кәсiпкерлердiң құқықтары мен мүдделерiн заңсыз бұзғаны үшiн жауаптылықтың
мынадай түрлерiн қарастырамыз;
1. Мемлекеттiк органдар не лауазымды адамдар
еркiн кәсiпкерлiктi қызметтi жүзеге асыруын мүмкiн болмауына, оның
көлемiн, жекелегн түрлерiнiң таралу саласын шектеуге және кәсiпкерлiк үшiн
өзге де кедергiлерге апарып соғатын әрекеттерi үшiн осындай органдар мен
лауазымды адамдар заң актiлерiмен белгiленген жауаптылықты болады. Егер
кәсiпкерлiк қызметтi шектеу жөнiндегi әрекеттер Қазақстан Республикасының
заң актiсiнде тiкелей айтылған немесе оларға рұқст берiлген болса
жауаптылық қолданылмайды.
2. Мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың
заңға негiзделмеген, кәсiпкерлiк қызметтi шектейтiн тиымдары жарамсыз
болып табылады және орындалмайды.Кәсiпкерлiк қызметтерiне заңсыз кедергi
жасалуы салдарынан шаруашылық жүргiзушi субъектiлерге келген барлық шығын,
аталған субъектiлердiң талаптары бойынша алынбай қалған кiрiстi қоса сот
тәртiбiмен толық өтелiп алынады. Егер заңсыз әрекеттi мемлекеттiк органдар
немесе лауазымды адамдар жасаған болса, шығын тиiстi бюджет қаражаты
есебiнен төленедi.
3. Мемлекеттiк органдар немесе лауазымды
адамдар кәсiпкерлiк қызметке кедергi жасайтын әрекеттер яғни тiркеуден
негiзссiз бас тарту, тiркеу туралы куәлiк беру мерзiмiн бұзу, тиiстi
кәсiпкерлiк қызметтi жүзегеасыру онсыз мүмкiн болмайтын жағдайда жер
учаскесiн бөлудi негiзсiз келiстру, кәсiпкерлiк қызметтi толық немесе
iшiнара негiзсiз тоқтату немесе тоқтата тұру және өзге де жағдайлар жасаған
кезде өтелуге тиiс шығындар көлемiне шаруашылық жүргiзушi субъект осы
қызметтi ойдағыдай жүзеге асырған кезде алуына болатын пайда қосылады.
4. Мемлекетiк орган немесе оның лауазымды
адамы кәсiпкерлiк қызметтi тексерудiң белгiленген тәртiбiн бұзған жағдайда
яғни қажеттiлiк болмаса да құжаттарды алып қою, материалдық құндылықты
тiзiмге алу, өнiрiстi тоқтатып қою, артық анықтамалар мен түсiнiктер жасау,
негiзсiз сауалдар қою және өзге де жағдайлар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.