Көлік қызметіндегі негізгі сервис элементтерін зерттей отырып, қызмет сапасының деңгейін, оны басқару мәселелерін анықтау нәтижесінде қызмет сапасын жетілдіру жолдары
КІРІСПЕ 3
1 ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ПСИХОЛОГЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ 5
1.1 Жоба сапасы және оны басқару қағидалары 5
1.2 Cапаны басқару қажеттілігі және сапа менеджменті жүйесі 9
2 «ҚАЗАҚСТАН ТЕМІР ЖОЛЫ» ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫ» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНДАҒЫ САПА МӘДЕНИЕТІНІҢ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ ДЕҢГЕЙІН ТАЛДАУ 13
2.1 «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ.ның құрылымы және оның қызметін экономикалық талдау 13
2.2 Жолаушылар тасымалындағы қызмет көрсетуді басқару 20
3 ЖОЛАУШЫЛАРДЫ ТАСЫМАЛДАУ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ САПА МӘДЕНИЕТІНІҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОБАСЫ ЖӘНЕ ШАРАЛАРЫ 23
3.1 Теміржол көлігі саласындағы жобаларды басқару ерекшеліктері 23
3.2 Жолаушыларды тасымалы қызметінің сапасын жетілдіру жобасы 25
ҚОРЫТЫНДЫ 29
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 31
1 ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ПСИХОЛОГЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ 5
1.1 Жоба сапасы және оны басқару қағидалары 5
1.2 Cапаны басқару қажеттілігі және сапа менеджменті жүйесі 9
2 «ҚАЗАҚСТАН ТЕМІР ЖОЛЫ» ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫ» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНДАҒЫ САПА МӘДЕНИЕТІНІҢ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ ДЕҢГЕЙІН ТАЛДАУ 13
2.1 «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ.ның құрылымы және оның қызметін экономикалық талдау 13
2.2 Жолаушылар тасымалындағы қызмет көрсетуді басқару 20
3 ЖОЛАУШЫЛАРДЫ ТАСЫМАЛДАУ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ САПА МӘДЕНИЕТІНІҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОБАСЫ ЖӘНЕ ШАРАЛАРЫ 23
3.1 Теміржол көлігі саласындағы жобаларды басқару ерекшеліктері 23
3.2 Жолаушыларды тасымалы қызметінің сапасын жетілдіру жобасы 25
ҚОРЫТЫНДЫ 29
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 31
Қазақстан Республикасы президентінің «Қазақстан – 2030» халыққа жолдауында мемлекет эконмикасының ұзақмерзімді даму стратегиялық бағыттарының бірі көлік деп аталған.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Жолаушылар теміржол көлігі Қазақстандағы теміржол тасымалдарының 60%-дан астам көлемін жүзеге асыратын аймақтық және аймақаралық қатынастардағы маңызды көлік түрі болып табылады. Қазіргі таңда көлік қызметтері саласындағы тасымалдау процесін ұйымдастыру мен жүзеге асыруда өзгерістер туындап, нәтижесінде тасымалдау процесінің ресурс үнемдегіш және ақпараттық технологияларын қолдану, мемлекет ішінде сауда қатынастарын дамыту және көлік түрлерінің арасындағы бәсекелестікті күшейту жүзеге асырылуда.
Көлікті басқару бұл тауарды басқарумен қатар қызмет көрсетуді басқаруды да қажет ететін күрделі процесс. Сондықтан теміржол жолаушылар тасымалы қызметінің сапасын арттыру үшін сапа мәдениетінің басқарудың тиімді жүйесін қалыптастырып, әртүрлі ғылыми бағыттардағы көзқарастарды қолдана білу керек, яғни сапа мәдениетінің басқаруда оны ұйымның барлық салаларымен ұштастыра отырып, кәсіпорын мақсатына жетудің тиімді жолдарын жетілдіру – алға қойылған талаптардың бірі. Сонымен қатар, қазіргі таңда жолаушылар тасымалы қызметіндегі сапа мәдениетінің жақсарту жолындағы мәселелер теміржол саласының дамуына кері әсерін тигізеді.
Қазақстанның теміржол көлік жүйесінің әлемдік көлік жүйесіне кірігуі, қазіргі заманға сай перспективалы ұлттық теміржол көлік инфрақұрылымын құру, транзиттік әлеуетті дамыту және оны тиімді пайдалану, көлік процестерінің ең жоғары тиімділігіне қол жеткізу сияқты мақсаттарға жету үшін алдымен мемлекетішілік теміржол кешеніндегі жолаушыларға қызмет көрсету сапасын басқарудағы мәселелерді шешу қажеттігі туындайды.
Жолаушыларды тасымалдау қызметіндегі сапа мәселесін талқылай отырып, оны басқару процесін және жетілдіру шараларын қарастыру зерттеу жұмысының өзекті бағыты болып саналады.
Курстық жұмыстың мақсаты – көлік қызметіндегі негізгі сервис элементтерін зерттей отырып, қызмет сапасының деңгейін, оны басқару мәселелерін анықтау нәтижесінде қызмет сапасын жетілдіру. Курстық жұмыстың мақсатына cәйкес келесідей міндеттерді жүзеге асыру керек:
- жоба сапасын ұтымды басқару мақсатында жобаларды және жобас сапасын басқарудың теориялық және әдістемелік аспектілерін зерттеу;
- кәсіпорынның құрылымын анықтап, компанияның қызмет жағдайына экономикалық талдау жүргізу арқылы компаниядағы қызмет көрсету сапасын басқару процесін сипаттау;
- жолаушыларды тасымалдау қызметіндегі сапа мәдениетінің жетілдіру жобасы ұсыну, жобаны жүзеге асыру мүмкіндіктерін сипаттап, күтілетін нәтижелерді айқындау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ «Жолаушылар тасымалы» АҚ – ның жолаушылар тасымалы жөніндегі «Оңтүстік» аймақтық филиалы болып табылады.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Жолаушылар теміржол көлігі Қазақстандағы теміржол тасымалдарының 60%-дан астам көлемін жүзеге асыратын аймақтық және аймақаралық қатынастардағы маңызды көлік түрі болып табылады. Қазіргі таңда көлік қызметтері саласындағы тасымалдау процесін ұйымдастыру мен жүзеге асыруда өзгерістер туындап, нәтижесінде тасымалдау процесінің ресурс үнемдегіш және ақпараттық технологияларын қолдану, мемлекет ішінде сауда қатынастарын дамыту және көлік түрлерінің арасындағы бәсекелестікті күшейту жүзеге асырылуда.
Көлікті басқару бұл тауарды басқарумен қатар қызмет көрсетуді басқаруды да қажет ететін күрделі процесс. Сондықтан теміржол жолаушылар тасымалы қызметінің сапасын арттыру үшін сапа мәдениетінің басқарудың тиімді жүйесін қалыптастырып, әртүрлі ғылыми бағыттардағы көзқарастарды қолдана білу керек, яғни сапа мәдениетінің басқаруда оны ұйымның барлық салаларымен ұштастыра отырып, кәсіпорын мақсатына жетудің тиімді жолдарын жетілдіру – алға қойылған талаптардың бірі. Сонымен қатар, қазіргі таңда жолаушылар тасымалы қызметіндегі сапа мәдениетінің жақсарту жолындағы мәселелер теміржол саласының дамуына кері әсерін тигізеді.
Қазақстанның теміржол көлік жүйесінің әлемдік көлік жүйесіне кірігуі, қазіргі заманға сай перспективалы ұлттық теміржол көлік инфрақұрылымын құру, транзиттік әлеуетті дамыту және оны тиімді пайдалану, көлік процестерінің ең жоғары тиімділігіне қол жеткізу сияқты мақсаттарға жету үшін алдымен мемлекетішілік теміржол кешеніндегі жолаушыларға қызмет көрсету сапасын басқарудағы мәселелерді шешу қажеттігі туындайды.
Жолаушыларды тасымалдау қызметіндегі сапа мәселесін талқылай отырып, оны басқару процесін және жетілдіру шараларын қарастыру зерттеу жұмысының өзекті бағыты болып саналады.
Курстық жұмыстың мақсаты – көлік қызметіндегі негізгі сервис элементтерін зерттей отырып, қызмет сапасының деңгейін, оны басқару мәселелерін анықтау нәтижесінде қызмет сапасын жетілдіру. Курстық жұмыстың мақсатына cәйкес келесідей міндеттерді жүзеге асыру керек:
- жоба сапасын ұтымды басқару мақсатында жобаларды және жобас сапасын басқарудың теориялық және әдістемелік аспектілерін зерттеу;
- кәсіпорынның құрылымын анықтап, компанияның қызмет жағдайына экономикалық талдау жүргізу арқылы компаниядағы қызмет көрсету сапасын басқару процесін сипаттау;
- жолаушыларды тасымалдау қызметіндегі сапа мәдениетінің жетілдіру жобасы ұсыну, жобаны жүзеге асыру мүмкіндіктерін сипаттап, күтілетін нәтижелерді айқындау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ «Жолаушылар тасымалы» АҚ – ның жолаушылар тасымалы жөніндегі «Оңтүстік» аймақтық филиалы болып табылады.
1. «Қазақстан – 2030» даму бағдарламасы. 1997 ж.
2. Разу М.Л., Воропаев В.И., Якутин Ю.В. и др. Управление проектами и программами: 17-модульная программа для менеджеров «Управление развитием организации». Модуль 8. – М.: «ИНФРА-М», 1999. – 392 с.
3. A guide to the project management body of knowledge (PMBOK® Guide) 2000 Edition © 2000 Project Management Institute, Newton Square, USA.
4. Мазур И.И., Шапиро В.Д., Ольдерогге Н.Г. Управление проектами: Учебное пособие / Под общ. ред. И.И.Мазура. 2-е изд. – М.: «Омега-Л», 2004.- 664 с.
5. Александрова Т.В., Голубев С.А., Колосова О.В. и др. Управление инновационными проектами: Учебное пособие в 2-х частях / Под общ. ред. проф. И.Л. Туккеля – Спб: СПбГТУ, 1999. – 100 с.
6. Walker Anthony. Project management in construction: 4th ed. Oxford: Blackwell Science, 2002. – 289 p.
7. Заренков В.А. Управление проектами: Учебное пособие. – М.: Изд-во АСВ; СПб.: СПбГАСУ, 2005. – 312 с.
8. Товб А.С., Ципес Г.Л. Управление проектами: стандарты, методы, опыт. 2-е изд. – М.: ЗАО «Олимп – Бизнес», 2005. – 240 с.
9. Кремнев Г.Р. «Управление производительностью и качеством». 17-модульная программа для менеджеров «Управление развитием организации». Модуль 5. – М.: «ИНФРА-М», 1999. – 376 с.
10. Шапиро В.Д. Управление проектами.- СПб.: ДваТри, 1996. - 610с.
11. Салимова Т.А. Управление качеством: Учебник по специальности «Менеджмент организации». 2-е изд. – М.: «Омега-Л», 2008. – 414с.
12. Дж. Родни Тернер. Руководство по проектно – ориентированному управлению: Пер. с англ. / Под общ. ред. В.И.Воропаева – М.: Издательский дом Гребенникова 2007.- 552 с.
13. Миронов М.Г. Управление качеством: Учебное пособие.- М.:ТК Велби Изд-во Проспект, 2006. – 288 с.
14. Нысанбаев С.Н., Урузбаева Н.А., Садыханова Г.А. Управление качеством: Учебное пособие. – Алматы: Қазақ университеті, 2000. – 112 с.
15. Аванесов Е.К. Японская модель устойчивого роста – основа пересмотра стандарта ISO 9004// Методы менеджмента качества.- 2005.- №10.- С.9-12.
16. Альжанова Н.Ш. Методология проектирования и концепция международных стандартов серии ИСО 9000 // Вестник КазНУ.Серия экономическая. – 2006. - №5. – С. 84-89.
17. Окрепилов В.В. Управление качеством: 2-е изд. доп. и перераб. – М.:ОАО «Издательство Экономика», 1998. – 435 с.
18. Шеремет В.В., Павлюченко В.М., Шапиро В.Д. Управление инвестициями в 2-х томах. Т2. – М.: Высшая школа, 1998.- 512 с.
19. Қазақстан Республикасы. 2001 ж. 8 желтоқсанында қабылданған Заң, №266-11 - Темір жол көлігі туралы // Егеменді Қазақстан 10 желтоқсан 2001 жыл
20. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамының 2006 ж. 12 наурызында «Самұрық» мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі қазақстандық холдингі» акционерлік қоғамымен бекітілген жарғысы.
21. Парамзин В. Направления исследований при создании новых локомотивов // Транспорт и коммуникации Казахстана: Магистраль. – 2008. - №7. – С.17-19.
22. Мамаева Т.Б. Управление пассажирскими перевозками: Учебное пособие.- Карагандинский государственный технический университет. – Караганда: Изд-во КарГТУ, 2008. – 99 с.
23. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамының 2008 жылға арналған жылдық есебі.
24. www.railways.kz
25. Баймухамбетова М.К. Пассажирские перевозки в системе желенодорожного транспорта РК и экономические аспекты их развития. Диссертация соискание ученой степени кандидата экономических наук.Алматы, 2007.С.45-46; С.53-58;
2. Разу М.Л., Воропаев В.И., Якутин Ю.В. и др. Управление проектами и программами: 17-модульная программа для менеджеров «Управление развитием организации». Модуль 8. – М.: «ИНФРА-М», 1999. – 392 с.
3. A guide to the project management body of knowledge (PMBOK® Guide) 2000 Edition © 2000 Project Management Institute, Newton Square, USA.
4. Мазур И.И., Шапиро В.Д., Ольдерогге Н.Г. Управление проектами: Учебное пособие / Под общ. ред. И.И.Мазура. 2-е изд. – М.: «Омега-Л», 2004.- 664 с.
5. Александрова Т.В., Голубев С.А., Колосова О.В. и др. Управление инновационными проектами: Учебное пособие в 2-х частях / Под общ. ред. проф. И.Л. Туккеля – Спб: СПбГТУ, 1999. – 100 с.
6. Walker Anthony. Project management in construction: 4th ed. Oxford: Blackwell Science, 2002. – 289 p.
7. Заренков В.А. Управление проектами: Учебное пособие. – М.: Изд-во АСВ; СПб.: СПбГАСУ, 2005. – 312 с.
8. Товб А.С., Ципес Г.Л. Управление проектами: стандарты, методы, опыт. 2-е изд. – М.: ЗАО «Олимп – Бизнес», 2005. – 240 с.
9. Кремнев Г.Р. «Управление производительностью и качеством». 17-модульная программа для менеджеров «Управление развитием организации». Модуль 5. – М.: «ИНФРА-М», 1999. – 376 с.
10. Шапиро В.Д. Управление проектами.- СПб.: ДваТри, 1996. - 610с.
11. Салимова Т.А. Управление качеством: Учебник по специальности «Менеджмент организации». 2-е изд. – М.: «Омега-Л», 2008. – 414с.
12. Дж. Родни Тернер. Руководство по проектно – ориентированному управлению: Пер. с англ. / Под общ. ред. В.И.Воропаева – М.: Издательский дом Гребенникова 2007.- 552 с.
13. Миронов М.Г. Управление качеством: Учебное пособие.- М.:ТК Велби Изд-во Проспект, 2006. – 288 с.
14. Нысанбаев С.Н., Урузбаева Н.А., Садыханова Г.А. Управление качеством: Учебное пособие. – Алматы: Қазақ университеті, 2000. – 112 с.
15. Аванесов Е.К. Японская модель устойчивого роста – основа пересмотра стандарта ISO 9004// Методы менеджмента качества.- 2005.- №10.- С.9-12.
16. Альжанова Н.Ш. Методология проектирования и концепция международных стандартов серии ИСО 9000 // Вестник КазНУ.Серия экономическая. – 2006. - №5. – С. 84-89.
17. Окрепилов В.В. Управление качеством: 2-е изд. доп. и перераб. – М.:ОАО «Издательство Экономика», 1998. – 435 с.
18. Шеремет В.В., Павлюченко В.М., Шапиро В.Д. Управление инвестициями в 2-х томах. Т2. – М.: Высшая школа, 1998.- 512 с.
19. Қазақстан Республикасы. 2001 ж. 8 желтоқсанында қабылданған Заң, №266-11 - Темір жол көлігі туралы // Егеменді Қазақстан 10 желтоқсан 2001 жыл
20. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамының 2006 ж. 12 наурызында «Самұрық» мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі қазақстандық холдингі» акционерлік қоғамымен бекітілген жарғысы.
21. Парамзин В. Направления исследований при создании новых локомотивов // Транспорт и коммуникации Казахстана: Магистраль. – 2008. - №7. – С.17-19.
22. Мамаева Т.Б. Управление пассажирскими перевозками: Учебное пособие.- Карагандинский государственный технический университет. – Караганда: Изд-во КарГТУ, 2008. – 99 с.
23. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамының 2008 жылға арналған жылдық есебі.
24. www.railways.kz
25. Баймухамбетова М.К. Пассажирские перевозки в системе желенодорожного транспорта РК и экономические аспекты их развития. Диссертация соискание ученой степени кандидата экономических наук.Алматы, 2007.С.45-46; С.53-58;
Мазмұны
Кіріспе
3
1 Жобаларды басқарудың психологялық аспектілері 5
1.1 Жоба сапасы және оны басқару қағидалары
5
1.2 Cапаны басқару қажеттілігі және сапа менеджменті жүйесі
9
2 Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы акционерлік қоғамындағы сапа
мәдениетінің басқарудың қазіргі деңгейін талдау
13
1. Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы АҚ-ның құрылымы және оның
қызметін экономикалық талдау
13
2. Жолаушылар тасымалындағы қызмет көрсетуді басқару
20
3 жолаушыларды тасымалдау қызметіндегі сапа мәдениетінің жетілдіру жобасы
және шаралары 23
1. Теміржол көлігі саласындағы жобаларды басқару ерекшеліктері
23
2. Жолаушыларды тасымалы қызметінің сапасын жетілдіру жобасы 25
Қорытынды
29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
31
Кіріспе
Қазақстан Республикасы президентінің Қазақстан – 2030 халыққа
жолдауында мемлекет эконмикасының ұзақмерзімді даму стратегиялық
бағыттарының бірі көлік деп аталған.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Жолаушылар теміржол көлігі
Қазақстандағы теміржол тасымалдарының 60%-дан астам көлемін жүзеге асыратын
аймақтық және аймақаралық қатынастардағы маңызды көлік түрі болып табылады.
Қазіргі таңда көлік қызметтері саласындағы тасымалдау процесін ұйымдастыру
мен жүзеге асыруда өзгерістер туындап, нәтижесінде тасымалдау процесінің
ресурс үнемдегіш және ақпараттық технологияларын қолдану, мемлекет ішінде
сауда қатынастарын дамыту және көлік түрлерінің арасындағы бәсекелестікті
күшейту жүзеге асырылуда.
Көлікті басқару бұл тауарды басқарумен қатар қызмет көрсетуді басқаруды
да қажет ететін күрделі процесс. Сондықтан теміржол жолаушылар тасымалы
қызметінің сапасын арттыру үшін сапа мәдениетінің басқарудың тиімді жүйесін
қалыптастырып, әртүрлі ғылыми бағыттардағы көзқарастарды қолдана білу
керек, яғни сапа мәдениетінің басқаруда оны ұйымның барлық салаларымен
ұштастыра отырып, кәсіпорын мақсатына жетудің тиімді жолдарын жетілдіру –
алға қойылған талаптардың бірі. Сонымен қатар, қазіргі таңда жолаушылар
тасымалы қызметіндегі сапа мәдениетінің жақсарту жолындағы мәселелер
теміржол саласының дамуына кері әсерін тигізеді.
Қазақстанның теміржол көлік жүйесінің әлемдік көлік жүйесіне кірігуі,
қазіргі заманға сай перспективалы ұлттық теміржол көлік инфрақұрылымын
құру, транзиттік әлеуетті дамыту және оны тиімді пайдалану, көлік
процестерінің ең жоғары тиімділігіне қол жеткізу сияқты мақсаттарға жету
үшін алдымен мемлекетішілік теміржол кешеніндегі жолаушыларға қызмет
көрсету сапасын басқарудағы мәселелерді шешу қажеттігі туындайды.
Жолаушыларды тасымалдау қызметіндегі сапа мәселесін талқылай отырып,
оны басқару процесін және жетілдіру шараларын қарастыру зерттеу жұмысының
өзекті бағыты болып саналады.
Курстық жұмыстың мақсаты – көлік қызметіндегі негізгі сервис
элементтерін зерттей отырып, қызмет сапасының деңгейін, оны басқару
мәселелерін анықтау нәтижесінде қызмет сапасын жетілдіру. Курстық жұмыстың
мақсатына cәйкес келесідей міндеттерді жүзеге асыру керек:
- жоба сапасын ұтымды басқару мақсатында жобаларды және жобас сапасын
басқарудың теориялық және әдістемелік аспектілерін зерттеу;
- кәсіпорынның құрылымын анықтап, компанияның қызмет жағдайына
экономикалық талдау жүргізу арқылы компаниядағы қызмет көрсету
сапасын басқару процесін сипаттау;
- жолаушыларды тасымалдау қызметіндегі сапа мәдениетінің жетілдіру
жобасы ұсыну, жобаны жүзеге асыру мүмкіндіктерін сипаттап, күтілетін
нәтижелерді айқындау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі Қазақстан темір жолы Ұлттық
компаниясы АҚ Жолаушылар тасымалы АҚ – ның жолаушылар тасымалы жөніндегі
Оңтүстік аймақтық филиалы болып табылады.
Зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негізіне сервистік
қызметтерді басқару саласындағы шетел және Қазақстан ғалымдарының ғылыми
еңбектері жатады. Сонымен қатар, республикалық және мемлекетаралық деңгейде
қабылданған нормативтік актілер мен заңдар, соның ішінде, мемлекеттің
әлеуметтік және тұрақты экономикалық дамуы процесінің ажырамас бөлігі болып
саналатын теміржол көлігіндегі сервис тиімділігінің арттыру бағыттарын
анықтайтын Қазақстан 2030 даму стратегиясы, 2001 жылдың 11 маусымында
қабылданған Ұлттық көлік саясаты туралы Үкіметтің қаулысы кіреді.
Зерттеудің ақпараттық негізі ретінде Қазақстан Республикасының
статистика жөніндегі Агенттігінің деректерді және ҚТЖ ҰК АҚ
басқармасының есептік мәліметтерін және нормативтік - құқықтық актілерін,
кәсіпорынның интернет желісіндегі ресми сайтындағы мәліметтер қарастыруға
болады.
Курстық жұмыс құрылымы кіріспеден, 3 тараудан тұратын негізгі
бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан
тұрады.
1 Жобаларды басқарудың психологялық аспектілері
1.1 Жоба сапасы және оны басқару қағидалары
Жобаларды басқарудың маңызды функцияларының бірі сапа мәдениетінің
басқару болып табылады. ХХ ғ. сапа мәдениетінің басқару сферасында эволюция
болды. Дүниежүзілік нарықтардағы бәсекелестіктің күшеюі себебінен
компаниялар тұтынушылардың ұсынылған тауар сапасына деген талаптарына көп
көңіл бөле бастады.
Сапа - бұл белгілі бір обьектінің нақты қажеттіліктерді қанағаттандыру
қабілеті болып табылатын ерекше сипаттамаларының тұтас жиынтығы. Бұл
қажеттіліктерге пайдаланылу сипаттамалары, функционалдық жарамдылығы,
сенімділігі, қауіпсіздігі, қоршаған ортаға әсері, экономикалық, эстетикалық
және мәдени-тарихи талаптары сияқты аспектілер енеді.
Сапа мәдениетінің басқарудың заманауи көзқарасына келесілер кіреді.
• сапаға жобаның барлық қатысушылары тапсырыс берушіден уақытша
жұмысшыларға дейін жауапты болады;
• сапа тұтынушыларға бағытталуы қажет;
• адамдар сапалы тауар өндіргісі келеді;
• сапа жобаның инициация сатысында басталады және жоба аяқталғанға
дейін жоспарлануы қажет;
• жоба барысында туындаған дефектілер анықталып, жойылуы керек.
• сапа мәдениетінің басқару, дефектілерді жою бойынша шараларын
құжат түрінде рәсімдеу міндетті;
• сапалы тауар қаржыны үнемдейді және бизнестің дамытуға
мүмкіндік береді.
Жобадағы сапа мәдениетінің басқару негізгі үш фазадан тұрады және олар
бір мезгілде орындалуы қажет.
Сапа мәдениетінің жоспарлау:
• тұтынушылардың сұраныстарын анықтау;
• тұтынушы жағынан тауарға ерекше талаптарын анықтау.
Сапа мәдениетінің қамтамасыз ету:
• бағалау критерийлерін таңдау;
• процесс мүмкіндіктерін бағалау;
• процесті жақсарту.
Сапа мәдениетінің бақылау:
• сапа мәдениетінің бағалау;
• сапа және жоспарлау бойынша шараларды түзету.
Егер жобаны жүзеге асыруда уақыт, шығын және сапа шектері алдын ала
бекітіліп қадағаланған болса, жоба сәтті болып саналады.
Жоба сапасын жоспарлау жүзеге асырылып жатқан нақты жобада қолданылатын
стандарттар мен нормативтерді таңдау болып табылады. Жобаны басқару
жоспарына жоба нәтижесінің және жоба процестерінің сапасын қамтамасыз етуге
қажетті шаралары да кіреді.
Сапа мәдениетінің жоспарлау жоба архитекторы және жоба басқарушысының
бірігуімен жобаны жоспарлау процесінің бір бөлімі ретінде жүзеге асырылады.
Жоба сапасын жоспарлау барысында жобаны басқарудың сапасын бақылау
бойынша жобаны аудиторлық тексеру жоспары, мониторингті анкеталар формалары
және басқарушылық есеп сияқты шаралар ұйымдастырылуы немесе құжаттар
шығарылуы мүмкін. Басқарушылық есеп және мониторинг анкеталарыныың
формалары сапа мәдениетінің басқару жүйесінің құжаттарына қосылған үлгілер
арқылы анықталады. Нақты жобаның орындалуы құжаттарда көрсетілген
параметрлердің нақтылығын, өзгерісін талап етуі мүмкін. Жобаны жүзеге
асыруды бақылау аудит, монторинг және экспертиза сияқты әртүрлі формаларда
жоспарлы және жүйелі түрде орындалады.
Сапа мәдениетінің жоспарлау нәтижесінде сапа жоспары пайда болады.
Сапа жоспарына тексеру шараларын өткізу процедураларының мазмұндалуы
міндетті түрде кіруі керек. Сонымен қатар оған жеке күрделі процестердің
карталары мен тексеру парақтары да кіруі мүмкін .
Сапа мәдениетінің қамтамасыз ету деп сапаға деген алдын ала анықталған
талаптарға сәйкестендіру мақсатында жобаны жүзеге асыру барысында жиі
тексеруді атайды. Сапа мәдениетінің қамтамасыз ету алдында бекітілген сапа
жоспары, технологиялық карта, тексеру парақтарына сүйене отырып жүзеге
асырылады.
Сапа мәдениетінің қамтамасыз ету жоспарлы және жоспардан тыс тексеруде,
нұсқау және басқа да бақылау, сынақтан өткізу шаралары жобаның немесе оның
өнімінің сапасын арттырудың негізі болып табылады.
Сапа мәдениетінің бақылау – бұл жоба бойынша қызметтің нақты
нәтижелерін стандартқа, талапқа сәйкестігін анықтау мақсатында сапа жағынан
нақты және потенциалды сәйкессіздік себептерін жою жолдарын анықтау.
Жоба сапасын бақылау процесіне келесілер кіреді:
• жоба құжаттамасының әзірленуін бақылау;
• құрал-жабдықтарды және материалдарды жеткзіуді бақылау;
• бастапқы инспекция;
• сынаққа дайындығын тексеру;
• метрологиялық бақылау, бақылау-өлшеу аппаратураларын тексеру;
• қоймалау және сақтауды тексеру;
• инспекцияның, сынақтың жүргізілу тәртібін бақылау;
• жарамсыз құрал – жабдықтар және материалдарды анықтау;
• түзету әрекеттері;
• сапа мәдениетінің қамтамасыз ету бойынша тіркеу;
• мамандар көмегімен ревизия жүргізу.
1 сурет. Сапа мәдениетінің бақылау әдістері мен түрлерінің сыныпталуы
Сапа мәдениетінің басқарудың қазіргі заманғы концепциясы келесі негізгі
қағидалардан тұрады:
cапа – бұл жобаны басқарудың бір функциясы емес, жобаның ажырамас
бөлігі;
cапа өндірушінің емес, тұтынушының сұранысынан туындайды;
сапа мәдениетінің нақты жоғарлату үшін жаңа технологиялар қажет;
сапа мәдениетінің ұйымның барлық жұмысшыларының көмегімен ғана
арттыруға болады;
сапа мәдениетінің басқарудағы саясат ұйым саясатының негізгі бөлігі
болуы қажет [2].
Жоба сапасын басқару барысында келесідей функциялар орындалады:
1. жоба өнімінің және жеке элементтерінің сапасын жоспарлау;
2. кадрларды дайындау және еңбек жағдайын ұйымдастыруды қарастыра отырып,
жоба командасын құру;
3. құрылысқа дайындық, яғни мердігер ұйымдардың біліктілігі сапасын
белгіленген деңгейде қамтамасыз ету;
4. материалды – техникалық қамтамасыз ету жүйесін дайындау;
5. қол жеткізілген сапа деңгейін ағымдағы бақылаудан және бағалаудан
өткізу, соның ішінде технологиялық процестерге және өндірістік
операцияларға ішкі, операциялық және қабылдау бақылауларын, сонымен
қатар, инспекциялық бақылау жүргізу.
6. жобаны басқару деңгейлері арасында ақпараттарды жинақтау, өңдеу және
тарату жүйесімен қатар ақпараттық жабдықтандыру:
7. технологиялық процестерді метрологиялық және геодезиялық қамтамасыз
ету.
Жобаны басқару шегіндегі сапа менеджменті – бұл жоба клиенттерінің жоба
мен оның өнімінің сапасына деген күтілімдері мен қажеттіліктерінің
орындалуына бағытталған іс-әрекеттер жиынтығы, түрлері мен әдістер жүйесі
[11].
Жоба сапасы мен жоба өнімі сапасының қарым-қатынасын келесі мысалдармен
көрсетуге болады:
1. Жоба жұмыстарының шарттағы мерзім бойынша орындалуын
персоналды шамадан тыс жүктеу арқылы асырылса, ол
технологиялық процестер қателіктерінің көбеюіне ғана емес,
сонымен қатар жоба тобының моралды климатының нашарлауына
әкеліп соқтырады.
2. Жоба жұмыстарының шарттағы мерзім бойынша орындалуы тексеру
іс-шаралары мен бақылау жүргізуді тездету арқылы жүзеге
асырылса, бұл міндетті түрде анықталмаған сәйкессіздіктер
санының көбеюіне алып келеді.
Жоба сапалы деп танылады, егер жоба соңында алынған өнім немесе белгілі
нәтиже келесідей сипатта болса:
спецификацияға сәйкес, яғни техникалық талаптарға сай;
тағайындалған талапқа сәйкес;
клиенттердің талаптарына жауап беретін;
клиенттің қажеттілігін қанағаттандыру.
Обьект немесе өнім жоба негізі болып саналатын жазбаша талаптарға сай
құрылады. Бұл талаптар негізінен клиенттің талаптарын және функционалдық,
жүйелік және барлық деталды қамтитын талаптарды сипаттай отырып, жобаның
бірнеше деңгейлерінде қалыптасуы мүмкін. Спецификация жобаның өмір циклына
қажетті болып табылатын жоба уақытына және құнына талаптарды анықтайды,
сонымен қатар жоба өнімі сай келетін сервис деңгейін анықтау үшін
параметрлер орнатады. Жоба объектісі немесе өнімінің сипаттамаларына қол
жетерліктей, сенімді, жөндеуге жарамды болуы жатады.
Тағайындалған талапқа сәйкестігі объектінің пайдалануға берілгеннен
кейінгі ол қалай тағайындалған болса, сол деңгейде қолданылады.
Клиенттің талаптарына сәйкестігі. Жоба өнімі клиенттер ұсынған
талаптарға жауап беруі керек. Бұл негізінен әрбір тұтынушының жоба өнімі
туралы не ойлайтынымен анықталады.
Клиенттің қажеттілігін қанағаттандыру. Егер жоба нәтижесі болып
саналатын объектіні тұтынушы қолданғаннан кейін өзінің қажеттілігін
қанағаттандырса, ол бұл өнімді тағы да пайдалануға тырысады, яғни белгілі
ұйым үшін пайда да түседі [12].
Жобаларды басқару сапасын қамтамасыз ету жүйесі кез келген жобаның
іске асырылуы барлық жоба қатысушыларының және бірінші ретте тапсырыс
берушінің қажеттіліктерін, мақсаттарын, талаптарын қанағаттандыру үшін
қажет.
Жоба сапасын басқаруды қамтамасыз етудің негізгі процестері:
• Жоба сапасын жоспарлау – жоба бойынша жұмыстардың атқарылуы
барысында негізге алынатын сапа стандарттарының ретін және осы
стандарттардың талаптарын қамтамасыз етуге қажет іс-шараларды
анықтау.
• Жоспарланған іс-шаралардың орындалуы – жоба сапасын қамтамасыз
ету бойынша жобаның орындалу процесінде жоспарланған іс-
шараларды жүзеге асыру.
• Жобаның орындалу сапасын анықтау – жобаның өткізілуі және сапа
мәдениетінің қамтамасыз ету бойынша іс-шаралардың орындалуын
арнайы жоспар және жүйе негізінде бақылау. Бұл бақылау аудит,
мониторинг, экспертиза сияқты әртүрлі формада жүзеге асырылады
[8].
Жоба сапасын басқаруды қамтамасыз ету жүйесін құру келесілерге
негізделеді:
• Компанияда жоба сапасын қамтамасыз етудің негізгі мақсаттарын
анықтайтын сапа саясаты әзірлену керек.
• Сапа мәдениетінің қамтамасыз етудің негізгі әдістерін және сапа
мәдениетінің қамтамасыз ету жүйесінің құжаттық құрылымын
анықтайтын сапа бойынша басқарма құру міндетті.
• Компанияда сапа мәдениетінің басқару жүйесінің құрамды бөлігі
ретінде жобаларды басқару технологиясын енгізу керек.
1.2 Cапаны басқару қажеттілігі және сапа менеджменті жүйесі
Сапа мәдениетінің басқару қажеттілігі XX ғ. ортасында ҒТР-дің
қалыптастыру процесіне әсер ететін факторлар санының көбеюімен байланыс
тудырады.
Сапасыз өнімді шығару немесе қызмет ұсыну тек тұтынушыларға ғана кері
әсерін тигізбейді, сонымен қатар фирманың заңды жауапкершілігін күшейтіп,
осы сферадағы мемлекеттік реттеуді күшейтуді туғызады. Сапа мәдениетінің
басқару қажеттілігі – бұл кәсіпорынға да керек қажеттілік, себебі сапасыз
өнім шығару өндірушіге тікелей шығындар әкеледі. Сапа мәдениетінің кешенді
басқару теориясының негізін салушы А. Фейгенбаумның бағалауы бойынша кез
келген тіпті жақсы ұйымдастырылған кәсіпорындарда 15%-дан 40%-ға дейінгі
қуаттылық тиімді қолданылмайды. Олар өз ішінде жасырын фабрика құрады,
бұл құрылым жарамсыз тауарларды қайта жасау, кемшіліктерді түзету,
сынақты және бақылауды қайталау, тұтынушының жарамсыз тауарын ауыстыратын
өнімнің қосымша топтамасын шығару [14].
Жоғары сапалы өнімді өндіруді немесе қызмет ұсынуды қамтамасыз етуге
байланысты тұтынушының талаптарына сәйкес оған жетуге бағытталған
кәсіпкерлікті басқару қажет.
Сапа мәдениетінің басқару деп сапаға қойылған талаптарды қанағаттандыру
үшін және сонымен қатар процесті басқаруға бағытталған және өндірістің
қанағаттанарлық емес жұмыс істеу себептерін жоюға қолданылатын жедел
сипаттың қызметі және әдістерін айтамыз. Қазіргі уақытта сапа мәдениетінің
жалпы басқарудың қажеттілігі туындаған. Алғаш рет бұл жүйе Жапонияда пайда
болды, сосын АҚШ-та және Батыс Европада үлкен мәнге ие болып, кең тарала
бастады, мысалы Францияда ол Ғаламдық сапа тұжырымдамасы деген атқа ие
болды [15].
Сапа мәдениетінің жалпы басқаруды кәсіпорынның қазіргі заманға сай
жүйені қолдана отырып, кез келген жұмысшылардың қатысуымен, яғни бүкіл ұйым
көмегімен жүргізіп жатқан кәсіпкерлігінің үздіксіз жақсаруы ретінде түсіну
қажет.
Өнім немесе қызмет сапасын басқарудың сәтті жүзеге асуы үшін келесі
қағидаларды басшылыққа алу қажет:
1. Кәсіпорынның стратегиялық мақсаттарының арасынан сапа бірінші
орынға қойылуы қажет;
2. Тұтынушыларға бағдарлану;
3. Кез келген жұмысшы тұтынушы және жеткізуші болып табылады.
Кәсіпорынға жұмыс істеушінің әрбірінде сыртқы және ішкі
тұтынушысы бар;
4. Тұтынушылар мен жеткізушілерді сапа бағдарламасына
қатыстыру[16].
Сапа жүйесі - өндірілетін өнім немесе көрсетілетін қызмет сапасын жалпы
басқару үшін қажет процестер мен ресурстардың, әдістемелердің, ұйымдық
құрылымдардың жиынтығы. Сапа жүйесі өнімнің өмірлік циклының барлық
сатыларын қамту қажет және оны сапа ілгегі деп атайды. Сапа ілгегі-
әртүрлі кезеңдерде, яғни қажеттіліктерді анықтаудан оларды қанағатандыруды
бағалауға дейін сапаға әсер ететін өзара тәуелді кәсіпкерлік түрлерінің
моделі. Әдетте оны ұсақ кезеңдерге бөледі: маркетинг, нарықты іздеу және
зерттеу, жобалау және техникалық талаптарды өңдеу, өнім өңдеу, материалды-
техникалық жабдықтау, өндіретін процестерді дайындау және өңдеу, өндіріс,
бақылау, сынақ және тексеріс өткізу, орау және сақтау, өнімді өткізу және
бөлу, монтаж және пайдалану, техникалық көмек және қызмет көрсету,
қолданудан кейінгі пайдаға асыру [17].
Әсер ету сипаты бойынша сапа ілгегі кезеңдерін үш бағытқа бөлуге
болады: сапа мәдениетінің қамтамасыз ету, сапа мәдениетінің басқару және
сапа мәдениетінің жақсарту.
Сапа мәдениетінің қамтамасыз ету өнімнің сапа бойынша белгілі
талаптарды қанағаттандыру сапа ілгегінің кез келген кезеңінің орындалуына
жағдай туғызатын жоспарланған және жүйелі өткізілетін іс – шаралар
жиынтығы.
Өнім немесе қызмет сапасын басқару оперативті сипат қызметін және
әдістерді көрсетеді. Оларға процестерді басқару, өнімдегі, өндірістегі
немесе сапа жүйесіндегі әртүрлі сәйкессіздікті анықтау және осы
сәйкессіздіктерді және олардың пайда болу себептерін жою. Сапа мәдениетінің
басқару үлгісіне бақылау карталары көмегімен технологиялық процестің
статистикалық реттеуді алуға болады. Бұл әдіс кемістіктер мен ауытқулардың
пайда болуы туралы ескертуге мүмкіндік береді, сонда оны болған ауытқулар
бойынша сапа мәдениетінің басқарумен байланысты әдіс деп саналады
Әрдайым өнім сапасын жақсарту мақсаты мыналар болуы мүмкін:
- өнім параметрлерін жақсарту;
- дайындау сапасының тұрақтылығын көтеру;
- шығындарды азайту.
Бүгінгі таңда кәсіпорындар өз кәсіпкерлігін оңтайлы жүргізу арқылы
көбірек пайда табуға бағыт алған және бұл нарықтық экономикалық заңды
тұрғыда тұр. Бірақ осы мақсатқа жетуге құралдармен әдістер тұтынушылар,
қоғам және мемлекет мүддесіне қарама – қайшы болмау керек. Нәтижесінде
кәсіпорындар мақсаты қаншалықты тұтынушы қажеттілігіне бағытталу керек
болса, соншалықты жалпы ұлттық, мемлекеттік мүдделерге де бағытталуы керек.
Бүкіл батыстық тәжірибе көрсеткендей, керісінше жағдайда фирманың болашағы
болмайды [2].
Кез келген шаруашылық жүргізуші субъекті өзінің мақсатын, міндеттерін
және стратегиясын құру кезінде сонымен қатар оларды жүзеге асыру құралдары
мен жолдарын таңдауда өндірілетін өнімнің және өнім тиісті адамдардың
әлеуметтік тобының тағайындауын анықтау қажет, сонымен бірге сапа өте жақсы
болуы, баға тауар-аналогтың немесе бәсекелес тауардың бағалары жоғары
болмауы керек, ал өнім өндірісі қоршаған ортаны қорғау және нұсқаулықты
орындау бойынша заңның сақталуын есептеумен бірге жергілікті ұлттың
ресурстарға негізделуі қажет.
Төмен шығындар кезіндегі жоғары сапа өндіріске әрдайым жоғары пайда
береді, бірақ жалақыларға, материалдар мен шикізаттарға отын және энергияға
шығындарды қысқарту есебінен шығындарды азайту өнім сапасының төмендеуімен
тепе-тең.
Пайданы максималдауға сапа мәдениетінің оңтайлы басқаруда келесі
беталыстар бар болғанда мүмкіндік туады: максималды сапа кезіндегі өнімнің
максималды бағасы, төмен өзіндік құн және төмен сату бағасы жағдайындағы
өндірістің және өткізудің максималды мүмкін көлемі, өзіндік құнының
төмендеуін тудыратын шығындардың азаюы.
Бұл жағдайда кәсіпорынның сапа мәдениетінің басқаруда экономикалық
механизмнің жақсару бойынша бағамен ұштастырылуындағы күші өнімнің бәсекеге
қабілеттілігін анықтайды. Өнімнің немесе қызметтің бәсекеге қабілеттілігін
кәсіпорын басшылары және оның өндіріспен айналысатын барлық бөлімшелері
бақылап отыруы қажет.
Сонымен қатар, технология қарқындылығы ғылыми-техникалық шығармашылық
деңгейі, жаңашылдықтың материалдық – техникалық базасы, ғылыми –
техникалық ақпараттардың толықтығы өнім сапасы көрсеткіштері болып
табылатын кәсіпорынның ғылыми – техникалық әлуетінің стратегиясының
ұштастырылуына және сызықтар мен цехтар саны, жұмысшылар кәсібилігі мен
саны, кәсіпорын масштабы мен қаржылық жағдайы сияқты ресурстық әлует
стратегиясы көрсеткіштерінің сәйкестігіне тәуелді.
Сапа мәдениетінің басқаруды ұйымдастыру тиімділігі көбінесе
менеджерлердің басқару процесінде қолданатын әдістеріне тәуелді. Ұлттық
және халықаралық деңгейдегі бәсекенің шиеленісуі барлығын жаңадан
статистикалық әдіске көңіл бөлуіне соқтырды. Статистикалық әдістер өнім
сапасын оңтайлы басқарудың маңызды шарты, сонымен қатар өндірістік
үдерістердің тиімділігі мен өнім сапасын арттырудың құралы болып саналады
[9].
1949 жылы Жапонияда талдаудың статистикалық әдістерін қолдана бастады.
Дәл осы жылы жапондық ғалымдар мен инженерлер одағы сапа мәдениетінің
статистикалық бақылауды және өнеркәсіптегі статистикалық әдістерді қодану
талдауымен айналысатын сапа мәдениетінің зерттеу үшін арнайы топ құрды.
Исикава Хаору қиындықтар дәрежесі бойынша статистикалық әдістерді
келесідей үш категорияға бөлді:
1. Қарапайым статистикалық әдіске “7 қағида” кіреді:
- Парето диаграммасы;
- Себеп – салдарлық талдау;
- Бақылау парағы;
- Гистограмма;
- Стратификация;
- Сейілту диаграммасы;
- График және бақылау картасы.
Бақылау парағы (тексеру кестесі) белгілі оқиғалар туғанда тікелей жұмыс
орнында толтырылатын өзіндік бланкілерді көрсетеді. Бақылау парағын әзірлеу
кезінде келесі қадамдар орындалады:
1) қандай оқиға бақыланатынын нақтырақ белгілеу;
2) деректерді жинау ағымына сәйкес кезең туралы келісу;
3) толтыруға анық және жеңіл болатын форманы жасау (формада графалар
мен бағандар айқын көріну және дерек енгізуге жеткілікті орын болу керек);
4) ешнәрсені бұрмаламай мәліметтерді үнемі және әділ жинау.
Мезгілдік қатар (сызықты график) бақыланып отырған деректердің белгілі
бір уақыт аралығындағы өзгерісі барысын көрсететін ең қарапайым тәсіл. Ол
деректерді көрнекі көрсетуге арналған, яғни оны тұрғызу мен қолдануда өте
қарапайым. Нүктелер қандай тәртіппен жиналса, сондай тәртіпте графикке
енгізіледі.
Парето диаграммасы сапа мәдениетінің басқару кезінде туындаған
мәселелерді шешу үшін тиімді шешім таңдау, нәтижені бақылау немесе
туындаған мәселенің себебін, негізін анықтау мақсатымен барлық мәселелер
немесе жағдайлардың салыстырмалы маңыздылығын көрсету қажет болғанда
қолданылады.
Себеп – салдарлы диаграммасы нақты мәселелер немесе жағдайлардың бүкіл
мүмкін себептерін зерттеу және бейнелеу қажет кезде қолданылады.
Гистограмма бағаналы график көмегімен әрбір категорияда зоналық
бірліктердің бөлінуін зерттеу және көрсету қажеттігінде пайдаланылады.
Сейілту диаграммасы егер бір айнымалы өзгергенде басқа бір айнымалы
мөлшеріне әсерін көрсету және осы екі айнымалы мөлшерлерінің арасындағы
байланыс туралы ұйғарымды тексеру үшін қажет.
Бақылау картасы процестің статистикалық реттеуге жататынын анықтау үшін
кездейсоқ өзгерістердің әсерінен процесте қанша ауытқу және төтенше
жағдайлар немесе жеке іс-әрекеттерге қаншалықты міндетті екенін белгілеу
қажет болған кезде қолданылады.
2 Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы акционерлік қоғамындағы сапа
мәдениетінің басқарудың қазіргі деңгейін талдау
1. Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы АҚ-ның құрылымы және
оның қызметін экономикалық талдау
Қазіргі таңда темір жол көлігі Қазақстан Республикасының өндірістік
құрылымының ең маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қазақстанның
географиялық жағдайлары, аумақтың кеңдігі, өндірістің шикізаттық құрылымы
және өндіруші күштерді орналастыру, автокөліктік инфрақұрылымның
дамымағандығы темір жол көлігін экономикада ерекше маңызды етеді.
Еуропа мен Азияның тоғысында орналасқан Қазақстанның көлік
потенциалы: жер үсті жолдары қатынасы желісінің негізгі үлесі автомобиль
және темір жолдарға сәйкесінше 88,4 және 14,0 мың км, әуе трассаларының
ұзындығы - 61 мың км құрайды. 1000 шаршы км аумақтағы көлік желісінің
тығыздығы: 5,1 км темір жолды, 32,4 км қатты төсемді автомобиль жолдарын,
1,5 км ішкі су жолдарын құрайды.
Қазақстанның 90 жылдардың басында жасаған нарықтық экономикаға деген
таңдауы және басталған реформалар көлік жұмысының жағдайын және көлік
қызметтеріне деген сұраныстың сипатын өзгертті.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алған жылдардан бастап Қазақстан
темір жол көлігінің дамуын шартты түрде үш кезеңге бөлуге болады.
Бірінші кезең 1992-1996 жылдар аралығын қамтыды және саланың КСРО-ның
таралу салдарына және мүлдем жаңа экономикалық жағдайларға бейімделуін
негізге алды.
Екінші кезеңнің 1997-2001 жылдар аралығында маңызы үш қазақстандық
магистралды өзінде біріктірген, саланың ары қарай дамуына негіз салған,
бірінші қазақстандық теміржол кәсіпорны Қазақстан темір жолы
республикалық мемлекеттік кәсіпорнының құрылуы мен дамуы болды. Қазақстан
темір жолы республикалық мемлекеттік кәсіпорны Қазақстан Республикасы
Үкіметінің Қазақстан Республикасы темір жолдарының кәсіпорындарын қайта
құру туралы 1997 жылғы 31 қаңтардағы №129 қаулысымен республикалық
мемлекеттік кәсіпорындарды: Алматы темір жолының басқармасын, Тың темір
жолының басқармасын, Батыс Қазақстан темір жолының басқармасын қосу жолымен
құрылды. Біріктірудің мақсаты - тасымалдау процесін басқару құрылымын
оңтайландыру және артық буындарды тарату, темір жол саласының қаржылық-
экономикалық жағдайын арттыру болып табылды.
Үшінші кезеңде 2001 жылдан бастап осы уақытқа дейін саланы қайта
құрылымдау басталды, яғни Қазақстан темір жолы Ұлттық компания ЖАҚ
құрылуы осы реформалардың жүзеге асырылуының бастамасы болды. Олар
еліміздің теміржол көлігін қазіргі заманға сай әрі жоғары тиімді салаға
айналдыруға бағытталған және әлемдік тасымалдау жүйесіне үйлесімді кіре
отырып, дамыған нарықтық, бәсекелестік жағдайында тұтынушылардың
талаптарына барынша сәйкес келетін кәсіпорын дәрежесіне жеткізу болды.
Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы жабық акционерлік қоғамын
құру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 15 наурыздағы
№310 қаулысымен "Қазақстан темір жолы" Ұлттық компаниясы" жабық акционерлік
қоғамы құрылды. Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес 2004 жылғы 2 сәуірде ҚТЖ ҰК ЖАҚ-
ты ҚТЖ ҰК АҚ-қа қайта тіркеу жүргізілді.
ҚТЖ ¥К АҚ Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникация
министрлігіне есеп береді, ол Темір жол көлігі туралы 2001 жылғы 8
желтоқсандағы №266-11 Қазақстан Республикасының заңына сәйкес уәкілетті
орган ретінде темір жол көлігі саласындағы мемлекеттік саясатты іске
асырады, Қазақстан Республикасындағы көлік кешенінің қызметін үйлестіреді,
реттейді және бақылайды [19].
ҚТЖ ҰК АҚ магистральдық темір жол желісінің операторы функциясын
орындау, темір жол көлігімен жолаушылар мен жүктерді тасымалдау тәрізді
қызмет түрлерін жүзеге асырады. Аталған қызмет тиісінше Темір жол көлігі
туралы, Табиғи монополиялар туралы Қазақстан Республикасының заңдарымен
реттеледі [20].
Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының
басқару органдары:
а) Жоғарғы органы − Акционерлердің жалпы жиналысы;
б) Басқару органы − Директорлар кеңесі;
в) Атқарушы органы – алқалық (Басқарма);
г) Бақылаушы органы − ішкі аудит қызметі.
Қоғамның атқарушы органы − Басқарма алқалық орган болып табылады.
Басқарма қоғам қызметінің заңнамалық актілер және жарғыға сәйкес Қоғамның
басқа органдары мен лауазымдық тұлғаларының құзіретіне жатқызылмаған кез
келген мәселелері бойынша шешімдер қабылдауға құқылы.
Басқарма акционерлердің жалпы жиналысының және Қоғамның директорлар
кеңесінің шешімдерін орындауға міндетті (В қосымшасы).
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6 ақпандағы №145
қаулысымен бекітілген 2004-2006 жылдарға арналған темір жол көлігін қайта
құру бағдарламасына сәйкес қызметті қамтамасыз етуші кәсіпорындар - жол,
вагондар және локомотивтер жөндеу жөніндегі кәсіпорындар ҚТЖ ¥К АҚ-тың
негізгі қызметінен бөлініп, жекешелендірілді. Бұл бағдарлама нәтижесінде
жолаушылар тасымалы шаруашылығына қатысушылардың ұйымдастырушылық жағынан
бөлінуі темір жол саласында вокзал шаруашылығы, техникалық қызмет көрсету
және жөндеу, жүк және жолаушылар тасымалы бойынша табыстар мен шығыстар
жөнінде жеке есеп жүргізулеріне мүмкіндік берді. Бұл жолаушылар
шаруашылығының тұтастай жандануына септігін тигізді. Сонымен қатар, қайта
құрылымдау бағдарламасы барысында жолаушылар қозғалысын қамтамасыз ететін
локомотивті тарту және магистралды темір жол желілер қызметтеріне тарифтер
есептеліп, қолданылды [21].
Темір жолдар көптеген мемлекеттер үшін негізгі транспорт түріне айналды
және оған келесі сипаттамалар тән:
- қозғалыстың қауіпсіздігі мен сенімділігі, мысалы Токио – Осака
бағытындағы темір жол көлігі 1964 жылдан бері жол апатына ұшырамаған,
сонымен қатар, ауа райына байланысты жол қиындықтары болған жағдайда
да пойыздар график бойынша жүріп отырады.
- жоғары көлемді тасымалдау қабілеттігі, яғни екі бағытты теміржол
желілері тәулігіне 300-500 мың жолаушыларды тасымалдауға қабілетті;
- жоғары үнемділік және тиімділік;
- жол жүру жылдамдығы нақты 200 кмсағ.болып есептелсе, 700 км-ге
дейінгі ара қашықтықтағы жол жүру жылдамдығы өте жоғары;
- бір түнді жұмсау арқылы, яғни өндірістік мерзімді шығындамай, толықтай
жайлылықты қамтамасыз ете отырып, 2000-3000 км қашықтықтағы жол жүру;
- халықаралық стандарттарға сәйкес шығарылған қазіргі кездегі
пойыздардың экологиялық таза болуы, яғни қоқыстар, қалдықтар арнайы
құралдарға жиналады;
- тұтастай автоматтандыруға жақсы жағдайлардың болуы, яғни пойыздардың
қозғалысын реттеуді бір өлшемде жүзеге асыруға болады;
- энергияның кез келген түрін қолдана беру қабілеттілігі;
- жайлылық пен қызмет көрсету түрлерінің кең көлемде болуы, соның
ішінде, әңгімелесуге арналған салондар, видеобарлар, телефон
байланысы, жеке автокөлікті пойызбен жеткізу мүмкіндігі [22].
2 сурет. Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы АҚ-ның құрылымы
Қазіргі таңда ҚТЖ ¥К АҚ-тың тасымалдау процесінде темір жол
саласының функциональдық тұтастығын және басқарылуын қамтамасыз етуге
бағытталған холдингтік құрылымы бар. Самұрық мемлекеттік активтерді
басқару жөніндегі қазақстандық холдингі акционерлік қоғамы ҚТЖ ҰК АҚ-
тың жалғыз акционері болып табылады, ол корпоративтік басқару жүйесін
жетілдіру, бюджеттің ашықтығын арттыру міндеттерін шешеді және белсенді
акционер ретінде әрекет ете отырып, ҚТЖҰК АҚ-тың оперативтік жұмысына
араласпай, оның қызметін директорлар кеңесі арқылы басқарады.
Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының еншілес
компанияларының негізгі қызметтері (Г қосымшасы):
"Локомотив" АҚ – тарту жылжымалы құрамның көрсететін қызметі, пойыздық
және маневрлік жұмыс кезінде қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету және
локомотивтердің жұмысын техникалық ұйымдастыру.
"Қазтеміртранс" АҚ – вагон паркін басқару, ҚР аумағындағы басқа
мемлекеттерге тиесілі вагондарды есепке алу, теміржол көлігімен жүктерді,
оның ішінде, арнайы және әскери жүктерді, қауіпті жүктерді тасымалдау,
жүктерді тасымалдауды жоспарлау мен теміржол әкімшіліктерімен экспорттық,
импорттық және транзиттік жүктерді тасымалдау жоспарларын белгіленген
тәртіппен келісу және вагондарды беру немесе әкету жөніндегі қызметтерді
көрсету, жолдар мен стансалар жұмысының біртұтас технологиялық процестерін
әзірлеуге қатысу.
"Локомотивтік сервис орталығы" АҚ- қолданыстағы локомотивтердің
техникалық жағынан кедергісіз және тұрақты жұмысын қамтамасыз ету
жөніндегі қызметтерді көрсету, локомотивтерді жанар-жағармай
материалдарымен қамтамасыз ету және маймен, сумен, құммен жабдықтау, темір
жол жылжымалы құрамын жөндеуді және техникалық қызмет көрсетуді жүзеге
асыру.
"Қазтранссервис" АҚ – жүктерді контейнерлермен және жүк вагондарымен
тасымалдауды жоспарлау, темір жол әкімшіліктерімен жүктерді контейнерлермен
және жүк вагондарымен тасымалдауды жоспарлауды белгіленген тәртіппен келісу
және контейнерлерді, оның ішінде қауіпті жүктерді тасу үшін қолданылатын
арнаулы контейнерлерді жөндеуді жүзеге асыру.
"Кедентранссервис" АҚ – тиеу-түсіру жұмыстары, кран жұмыстары, жүктерді
тасымалдау, сонымен қатар, брокерлік қызметтерді көрсету, жүктерді кедендік
рәсімдеу және сақтау.
"Жолаушылар тасымалы" АҚ – республикалық, қала маңдық және халықаралық
қатынастарда теміржол жолаушылар тасымалын, багаж тасымалын, жүк багажын
және пошталық жөнелтілімдерді ұйымдастыру және қамтамасыз ету. Көрсетілетін
қызметтердің сапасы мен уақытылы жүзеге асырылуын қадағалау.
"Көліктік сервис орталығы" АҚ – қоғамның балансында тұрған негізгі
жолдар торабы қызметін кеңейтуді ұйымдастыру.
"Алматы вагон жөндеу зауыты" АҚ – жылжымалы темір жол құрамын әзірлеу
және жөндеу, жылжымалы темір жол құрамы үшін негізгі жабдықтың тораптарын
қосалқы бөлшектерді өндіру және қалпына келтіру.
"Темір жолжылу" АҚ – темір жол көлігі ұйымдарының, өзге заңды
тұлғалардың және тұрғын халықтың жылу және электр энергиясына сұранысын дер
кезінде және сапалы қамтамасыз ету, қатты және сұйық отынды сатып алу және
іске асыру.
"Теміржолсу" АҚ – ауыз суды және техникалық суды жеткізуге теміржол
көлігі кәсіпорындарының сұраныстарын уақытылы және сапалы қамтамасыз ету,
сумен жабдықтау жүйелеріне және санитарлық-техникалық құрылғыларға
техникалық қызмет көрсету.
"Транстелеком" АҚ – темір жолдың бөлінген арнайы орындарында, сондай-ақ
басқа барлық рұқсат етілген жерлерде талшықты оптикалық және мыс кабельдік
байланыс желілерін,жүргізу әрі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1 Жобаларды басқарудың психологялық аспектілері 5
1.1 Жоба сапасы және оны басқару қағидалары
5
1.2 Cапаны басқару қажеттілігі және сапа менеджменті жүйесі
9
2 Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы акционерлік қоғамындағы сапа
мәдениетінің басқарудың қазіргі деңгейін талдау
13
1. Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы АҚ-ның құрылымы және оның
қызметін экономикалық талдау
13
2. Жолаушылар тасымалындағы қызмет көрсетуді басқару
20
3 жолаушыларды тасымалдау қызметіндегі сапа мәдениетінің жетілдіру жобасы
және шаралары 23
1. Теміржол көлігі саласындағы жобаларды басқару ерекшеліктері
23
2. Жолаушыларды тасымалы қызметінің сапасын жетілдіру жобасы 25
Қорытынды
29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
31
Кіріспе
Қазақстан Республикасы президентінің Қазақстан – 2030 халыққа
жолдауында мемлекет эконмикасының ұзақмерзімді даму стратегиялық
бағыттарының бірі көлік деп аталған.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Жолаушылар теміржол көлігі
Қазақстандағы теміржол тасымалдарының 60%-дан астам көлемін жүзеге асыратын
аймақтық және аймақаралық қатынастардағы маңызды көлік түрі болып табылады.
Қазіргі таңда көлік қызметтері саласындағы тасымалдау процесін ұйымдастыру
мен жүзеге асыруда өзгерістер туындап, нәтижесінде тасымалдау процесінің
ресурс үнемдегіш және ақпараттық технологияларын қолдану, мемлекет ішінде
сауда қатынастарын дамыту және көлік түрлерінің арасындағы бәсекелестікті
күшейту жүзеге асырылуда.
Көлікті басқару бұл тауарды басқарумен қатар қызмет көрсетуді басқаруды
да қажет ететін күрделі процесс. Сондықтан теміржол жолаушылар тасымалы
қызметінің сапасын арттыру үшін сапа мәдениетінің басқарудың тиімді жүйесін
қалыптастырып, әртүрлі ғылыми бағыттардағы көзқарастарды қолдана білу
керек, яғни сапа мәдениетінің басқаруда оны ұйымның барлық салаларымен
ұштастыра отырып, кәсіпорын мақсатына жетудің тиімді жолдарын жетілдіру –
алға қойылған талаптардың бірі. Сонымен қатар, қазіргі таңда жолаушылар
тасымалы қызметіндегі сапа мәдениетінің жақсарту жолындағы мәселелер
теміржол саласының дамуына кері әсерін тигізеді.
Қазақстанның теміржол көлік жүйесінің әлемдік көлік жүйесіне кірігуі,
қазіргі заманға сай перспективалы ұлттық теміржол көлік инфрақұрылымын
құру, транзиттік әлеуетті дамыту және оны тиімді пайдалану, көлік
процестерінің ең жоғары тиімділігіне қол жеткізу сияқты мақсаттарға жету
үшін алдымен мемлекетішілік теміржол кешеніндегі жолаушыларға қызмет
көрсету сапасын басқарудағы мәселелерді шешу қажеттігі туындайды.
Жолаушыларды тасымалдау қызметіндегі сапа мәселесін талқылай отырып,
оны басқару процесін және жетілдіру шараларын қарастыру зерттеу жұмысының
өзекті бағыты болып саналады.
Курстық жұмыстың мақсаты – көлік қызметіндегі негізгі сервис
элементтерін зерттей отырып, қызмет сапасының деңгейін, оны басқару
мәселелерін анықтау нәтижесінде қызмет сапасын жетілдіру. Курстық жұмыстың
мақсатына cәйкес келесідей міндеттерді жүзеге асыру керек:
- жоба сапасын ұтымды басқару мақсатында жобаларды және жобас сапасын
басқарудың теориялық және әдістемелік аспектілерін зерттеу;
- кәсіпорынның құрылымын анықтап, компанияның қызмет жағдайына
экономикалық талдау жүргізу арқылы компаниядағы қызмет көрсету
сапасын басқару процесін сипаттау;
- жолаушыларды тасымалдау қызметіндегі сапа мәдениетінің жетілдіру
жобасы ұсыну, жобаны жүзеге асыру мүмкіндіктерін сипаттап, күтілетін
нәтижелерді айқындау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі Қазақстан темір жолы Ұлттық
компаниясы АҚ Жолаушылар тасымалы АҚ – ның жолаушылар тасымалы жөніндегі
Оңтүстік аймақтық филиалы болып табылады.
Зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негізіне сервистік
қызметтерді басқару саласындағы шетел және Қазақстан ғалымдарының ғылыми
еңбектері жатады. Сонымен қатар, республикалық және мемлекетаралық деңгейде
қабылданған нормативтік актілер мен заңдар, соның ішінде, мемлекеттің
әлеуметтік және тұрақты экономикалық дамуы процесінің ажырамас бөлігі болып
саналатын теміржол көлігіндегі сервис тиімділігінің арттыру бағыттарын
анықтайтын Қазақстан 2030 даму стратегиясы, 2001 жылдың 11 маусымында
қабылданған Ұлттық көлік саясаты туралы Үкіметтің қаулысы кіреді.
Зерттеудің ақпараттық негізі ретінде Қазақстан Республикасының
статистика жөніндегі Агенттігінің деректерді және ҚТЖ ҰК АҚ
басқармасының есептік мәліметтерін және нормативтік - құқықтық актілерін,
кәсіпорынның интернет желісіндегі ресми сайтындағы мәліметтер қарастыруға
болады.
Курстық жұмыс құрылымы кіріспеден, 3 тараудан тұратын негізгі
бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан
тұрады.
1 Жобаларды басқарудың психологялық аспектілері
1.1 Жоба сапасы және оны басқару қағидалары
Жобаларды басқарудың маңызды функцияларының бірі сапа мәдениетінің
басқару болып табылады. ХХ ғ. сапа мәдениетінің басқару сферасында эволюция
болды. Дүниежүзілік нарықтардағы бәсекелестіктің күшеюі себебінен
компаниялар тұтынушылардың ұсынылған тауар сапасына деген талаптарына көп
көңіл бөле бастады.
Сапа - бұл белгілі бір обьектінің нақты қажеттіліктерді қанағаттандыру
қабілеті болып табылатын ерекше сипаттамаларының тұтас жиынтығы. Бұл
қажеттіліктерге пайдаланылу сипаттамалары, функционалдық жарамдылығы,
сенімділігі, қауіпсіздігі, қоршаған ортаға әсері, экономикалық, эстетикалық
және мәдени-тарихи талаптары сияқты аспектілер енеді.
Сапа мәдениетінің басқарудың заманауи көзқарасына келесілер кіреді.
• сапаға жобаның барлық қатысушылары тапсырыс берушіден уақытша
жұмысшыларға дейін жауапты болады;
• сапа тұтынушыларға бағытталуы қажет;
• адамдар сапалы тауар өндіргісі келеді;
• сапа жобаның инициация сатысында басталады және жоба аяқталғанға
дейін жоспарлануы қажет;
• жоба барысында туындаған дефектілер анықталып, жойылуы керек.
• сапа мәдениетінің басқару, дефектілерді жою бойынша шараларын
құжат түрінде рәсімдеу міндетті;
• сапалы тауар қаржыны үнемдейді және бизнестің дамытуға
мүмкіндік береді.
Жобадағы сапа мәдениетінің басқару негізгі үш фазадан тұрады және олар
бір мезгілде орындалуы қажет.
Сапа мәдениетінің жоспарлау:
• тұтынушылардың сұраныстарын анықтау;
• тұтынушы жағынан тауарға ерекше талаптарын анықтау.
Сапа мәдениетінің қамтамасыз ету:
• бағалау критерийлерін таңдау;
• процесс мүмкіндіктерін бағалау;
• процесті жақсарту.
Сапа мәдениетінің бақылау:
• сапа мәдениетінің бағалау;
• сапа және жоспарлау бойынша шараларды түзету.
Егер жобаны жүзеге асыруда уақыт, шығын және сапа шектері алдын ала
бекітіліп қадағаланған болса, жоба сәтті болып саналады.
Жоба сапасын жоспарлау жүзеге асырылып жатқан нақты жобада қолданылатын
стандарттар мен нормативтерді таңдау болып табылады. Жобаны басқару
жоспарына жоба нәтижесінің және жоба процестерінің сапасын қамтамасыз етуге
қажетті шаралары да кіреді.
Сапа мәдениетінің жоспарлау жоба архитекторы және жоба басқарушысының
бірігуімен жобаны жоспарлау процесінің бір бөлімі ретінде жүзеге асырылады.
Жоба сапасын жоспарлау барысында жобаны басқарудың сапасын бақылау
бойынша жобаны аудиторлық тексеру жоспары, мониторингті анкеталар формалары
және басқарушылық есеп сияқты шаралар ұйымдастырылуы немесе құжаттар
шығарылуы мүмкін. Басқарушылық есеп және мониторинг анкеталарыныың
формалары сапа мәдениетінің басқару жүйесінің құжаттарына қосылған үлгілер
арқылы анықталады. Нақты жобаның орындалуы құжаттарда көрсетілген
параметрлердің нақтылығын, өзгерісін талап етуі мүмкін. Жобаны жүзеге
асыруды бақылау аудит, монторинг және экспертиза сияқты әртүрлі формаларда
жоспарлы және жүйелі түрде орындалады.
Сапа мәдениетінің жоспарлау нәтижесінде сапа жоспары пайда болады.
Сапа жоспарына тексеру шараларын өткізу процедураларының мазмұндалуы
міндетті түрде кіруі керек. Сонымен қатар оған жеке күрделі процестердің
карталары мен тексеру парақтары да кіруі мүмкін .
Сапа мәдениетінің қамтамасыз ету деп сапаға деген алдын ала анықталған
талаптарға сәйкестендіру мақсатында жобаны жүзеге асыру барысында жиі
тексеруді атайды. Сапа мәдениетінің қамтамасыз ету алдында бекітілген сапа
жоспары, технологиялық карта, тексеру парақтарына сүйене отырып жүзеге
асырылады.
Сапа мәдениетінің қамтамасыз ету жоспарлы және жоспардан тыс тексеруде,
нұсқау және басқа да бақылау, сынақтан өткізу шаралары жобаның немесе оның
өнімінің сапасын арттырудың негізі болып табылады.
Сапа мәдениетінің бақылау – бұл жоба бойынша қызметтің нақты
нәтижелерін стандартқа, талапқа сәйкестігін анықтау мақсатында сапа жағынан
нақты және потенциалды сәйкессіздік себептерін жою жолдарын анықтау.
Жоба сапасын бақылау процесіне келесілер кіреді:
• жоба құжаттамасының әзірленуін бақылау;
• құрал-жабдықтарды және материалдарды жеткзіуді бақылау;
• бастапқы инспекция;
• сынаққа дайындығын тексеру;
• метрологиялық бақылау, бақылау-өлшеу аппаратураларын тексеру;
• қоймалау және сақтауды тексеру;
• инспекцияның, сынақтың жүргізілу тәртібін бақылау;
• жарамсыз құрал – жабдықтар және материалдарды анықтау;
• түзету әрекеттері;
• сапа мәдениетінің қамтамасыз ету бойынша тіркеу;
• мамандар көмегімен ревизия жүргізу.
1 сурет. Сапа мәдениетінің бақылау әдістері мен түрлерінің сыныпталуы
Сапа мәдениетінің басқарудың қазіргі заманғы концепциясы келесі негізгі
қағидалардан тұрады:
cапа – бұл жобаны басқарудың бір функциясы емес, жобаның ажырамас
бөлігі;
cапа өндірушінің емес, тұтынушының сұранысынан туындайды;
сапа мәдениетінің нақты жоғарлату үшін жаңа технологиялар қажет;
сапа мәдениетінің ұйымның барлық жұмысшыларының көмегімен ғана
арттыруға болады;
сапа мәдениетінің басқарудағы саясат ұйым саясатының негізгі бөлігі
болуы қажет [2].
Жоба сапасын басқару барысында келесідей функциялар орындалады:
1. жоба өнімінің және жеке элементтерінің сапасын жоспарлау;
2. кадрларды дайындау және еңбек жағдайын ұйымдастыруды қарастыра отырып,
жоба командасын құру;
3. құрылысқа дайындық, яғни мердігер ұйымдардың біліктілігі сапасын
белгіленген деңгейде қамтамасыз ету;
4. материалды – техникалық қамтамасыз ету жүйесін дайындау;
5. қол жеткізілген сапа деңгейін ағымдағы бақылаудан және бағалаудан
өткізу, соның ішінде технологиялық процестерге және өндірістік
операцияларға ішкі, операциялық және қабылдау бақылауларын, сонымен
қатар, инспекциялық бақылау жүргізу.
6. жобаны басқару деңгейлері арасында ақпараттарды жинақтау, өңдеу және
тарату жүйесімен қатар ақпараттық жабдықтандыру:
7. технологиялық процестерді метрологиялық және геодезиялық қамтамасыз
ету.
Жобаны басқару шегіндегі сапа менеджменті – бұл жоба клиенттерінің жоба
мен оның өнімінің сапасына деген күтілімдері мен қажеттіліктерінің
орындалуына бағытталған іс-әрекеттер жиынтығы, түрлері мен әдістер жүйесі
[11].
Жоба сапасы мен жоба өнімі сапасының қарым-қатынасын келесі мысалдармен
көрсетуге болады:
1. Жоба жұмыстарының шарттағы мерзім бойынша орындалуын
персоналды шамадан тыс жүктеу арқылы асырылса, ол
технологиялық процестер қателіктерінің көбеюіне ғана емес,
сонымен қатар жоба тобының моралды климатының нашарлауына
әкеліп соқтырады.
2. Жоба жұмыстарының шарттағы мерзім бойынша орындалуы тексеру
іс-шаралары мен бақылау жүргізуді тездету арқылы жүзеге
асырылса, бұл міндетті түрде анықталмаған сәйкессіздіктер
санының көбеюіне алып келеді.
Жоба сапалы деп танылады, егер жоба соңында алынған өнім немесе белгілі
нәтиже келесідей сипатта болса:
спецификацияға сәйкес, яғни техникалық талаптарға сай;
тағайындалған талапқа сәйкес;
клиенттердің талаптарына жауап беретін;
клиенттің қажеттілігін қанағаттандыру.
Обьект немесе өнім жоба негізі болып саналатын жазбаша талаптарға сай
құрылады. Бұл талаптар негізінен клиенттің талаптарын және функционалдық,
жүйелік және барлық деталды қамтитын талаптарды сипаттай отырып, жобаның
бірнеше деңгейлерінде қалыптасуы мүмкін. Спецификация жобаның өмір циклына
қажетті болып табылатын жоба уақытына және құнына талаптарды анықтайды,
сонымен қатар жоба өнімі сай келетін сервис деңгейін анықтау үшін
параметрлер орнатады. Жоба объектісі немесе өнімінің сипаттамаларына қол
жетерліктей, сенімді, жөндеуге жарамды болуы жатады.
Тағайындалған талапқа сәйкестігі объектінің пайдалануға берілгеннен
кейінгі ол қалай тағайындалған болса, сол деңгейде қолданылады.
Клиенттің талаптарына сәйкестігі. Жоба өнімі клиенттер ұсынған
талаптарға жауап беруі керек. Бұл негізінен әрбір тұтынушының жоба өнімі
туралы не ойлайтынымен анықталады.
Клиенттің қажеттілігін қанағаттандыру. Егер жоба нәтижесі болып
саналатын объектіні тұтынушы қолданғаннан кейін өзінің қажеттілігін
қанағаттандырса, ол бұл өнімді тағы да пайдалануға тырысады, яғни белгілі
ұйым үшін пайда да түседі [12].
Жобаларды басқару сапасын қамтамасыз ету жүйесі кез келген жобаның
іске асырылуы барлық жоба қатысушыларының және бірінші ретте тапсырыс
берушінің қажеттіліктерін, мақсаттарын, талаптарын қанағаттандыру үшін
қажет.
Жоба сапасын басқаруды қамтамасыз етудің негізгі процестері:
• Жоба сапасын жоспарлау – жоба бойынша жұмыстардың атқарылуы
барысында негізге алынатын сапа стандарттарының ретін және осы
стандарттардың талаптарын қамтамасыз етуге қажет іс-шараларды
анықтау.
• Жоспарланған іс-шаралардың орындалуы – жоба сапасын қамтамасыз
ету бойынша жобаның орындалу процесінде жоспарланған іс-
шараларды жүзеге асыру.
• Жобаның орындалу сапасын анықтау – жобаның өткізілуі және сапа
мәдениетінің қамтамасыз ету бойынша іс-шаралардың орындалуын
арнайы жоспар және жүйе негізінде бақылау. Бұл бақылау аудит,
мониторинг, экспертиза сияқты әртүрлі формада жүзеге асырылады
[8].
Жоба сапасын басқаруды қамтамасыз ету жүйесін құру келесілерге
негізделеді:
• Компанияда жоба сапасын қамтамасыз етудің негізгі мақсаттарын
анықтайтын сапа саясаты әзірлену керек.
• Сапа мәдениетінің қамтамасыз етудің негізгі әдістерін және сапа
мәдениетінің қамтамасыз ету жүйесінің құжаттық құрылымын
анықтайтын сапа бойынша басқарма құру міндетті.
• Компанияда сапа мәдениетінің басқару жүйесінің құрамды бөлігі
ретінде жобаларды басқару технологиясын енгізу керек.
1.2 Cапаны басқару қажеттілігі және сапа менеджменті жүйесі
Сапа мәдениетінің басқару қажеттілігі XX ғ. ортасында ҒТР-дің
қалыптастыру процесіне әсер ететін факторлар санының көбеюімен байланыс
тудырады.
Сапасыз өнімді шығару немесе қызмет ұсыну тек тұтынушыларға ғана кері
әсерін тигізбейді, сонымен қатар фирманың заңды жауапкершілігін күшейтіп,
осы сферадағы мемлекеттік реттеуді күшейтуді туғызады. Сапа мәдениетінің
басқару қажеттілігі – бұл кәсіпорынға да керек қажеттілік, себебі сапасыз
өнім шығару өндірушіге тікелей шығындар әкеледі. Сапа мәдениетінің кешенді
басқару теориясының негізін салушы А. Фейгенбаумның бағалауы бойынша кез
келген тіпті жақсы ұйымдастырылған кәсіпорындарда 15%-дан 40%-ға дейінгі
қуаттылық тиімді қолданылмайды. Олар өз ішінде жасырын фабрика құрады,
бұл құрылым жарамсыз тауарларды қайта жасау, кемшіліктерді түзету,
сынақты және бақылауды қайталау, тұтынушының жарамсыз тауарын ауыстыратын
өнімнің қосымша топтамасын шығару [14].
Жоғары сапалы өнімді өндіруді немесе қызмет ұсынуды қамтамасыз етуге
байланысты тұтынушының талаптарына сәйкес оған жетуге бағытталған
кәсіпкерлікті басқару қажет.
Сапа мәдениетінің басқару деп сапаға қойылған талаптарды қанағаттандыру
үшін және сонымен қатар процесті басқаруға бағытталған және өндірістің
қанағаттанарлық емес жұмыс істеу себептерін жоюға қолданылатын жедел
сипаттың қызметі және әдістерін айтамыз. Қазіргі уақытта сапа мәдениетінің
жалпы басқарудың қажеттілігі туындаған. Алғаш рет бұл жүйе Жапонияда пайда
болды, сосын АҚШ-та және Батыс Европада үлкен мәнге ие болып, кең тарала
бастады, мысалы Францияда ол Ғаламдық сапа тұжырымдамасы деген атқа ие
болды [15].
Сапа мәдениетінің жалпы басқаруды кәсіпорынның қазіргі заманға сай
жүйені қолдана отырып, кез келген жұмысшылардың қатысуымен, яғни бүкіл ұйым
көмегімен жүргізіп жатқан кәсіпкерлігінің үздіксіз жақсаруы ретінде түсіну
қажет.
Өнім немесе қызмет сапасын басқарудың сәтті жүзеге асуы үшін келесі
қағидаларды басшылыққа алу қажет:
1. Кәсіпорынның стратегиялық мақсаттарының арасынан сапа бірінші
орынға қойылуы қажет;
2. Тұтынушыларға бағдарлану;
3. Кез келген жұмысшы тұтынушы және жеткізуші болып табылады.
Кәсіпорынға жұмыс істеушінің әрбірінде сыртқы және ішкі
тұтынушысы бар;
4. Тұтынушылар мен жеткізушілерді сапа бағдарламасына
қатыстыру[16].
Сапа жүйесі - өндірілетін өнім немесе көрсетілетін қызмет сапасын жалпы
басқару үшін қажет процестер мен ресурстардың, әдістемелердің, ұйымдық
құрылымдардың жиынтығы. Сапа жүйесі өнімнің өмірлік циклының барлық
сатыларын қамту қажет және оны сапа ілгегі деп атайды. Сапа ілгегі-
әртүрлі кезеңдерде, яғни қажеттіліктерді анықтаудан оларды қанағатандыруды
бағалауға дейін сапаға әсер ететін өзара тәуелді кәсіпкерлік түрлерінің
моделі. Әдетте оны ұсақ кезеңдерге бөледі: маркетинг, нарықты іздеу және
зерттеу, жобалау және техникалық талаптарды өңдеу, өнім өңдеу, материалды-
техникалық жабдықтау, өндіретін процестерді дайындау және өңдеу, өндіріс,
бақылау, сынақ және тексеріс өткізу, орау және сақтау, өнімді өткізу және
бөлу, монтаж және пайдалану, техникалық көмек және қызмет көрсету,
қолданудан кейінгі пайдаға асыру [17].
Әсер ету сипаты бойынша сапа ілгегі кезеңдерін үш бағытқа бөлуге
болады: сапа мәдениетінің қамтамасыз ету, сапа мәдениетінің басқару және
сапа мәдениетінің жақсарту.
Сапа мәдениетінің қамтамасыз ету өнімнің сапа бойынша белгілі
талаптарды қанағаттандыру сапа ілгегінің кез келген кезеңінің орындалуына
жағдай туғызатын жоспарланған және жүйелі өткізілетін іс – шаралар
жиынтығы.
Өнім немесе қызмет сапасын басқару оперативті сипат қызметін және
әдістерді көрсетеді. Оларға процестерді басқару, өнімдегі, өндірістегі
немесе сапа жүйесіндегі әртүрлі сәйкессіздікті анықтау және осы
сәйкессіздіктерді және олардың пайда болу себептерін жою. Сапа мәдениетінің
басқару үлгісіне бақылау карталары көмегімен технологиялық процестің
статистикалық реттеуді алуға болады. Бұл әдіс кемістіктер мен ауытқулардың
пайда болуы туралы ескертуге мүмкіндік береді, сонда оны болған ауытқулар
бойынша сапа мәдениетінің басқарумен байланысты әдіс деп саналады
Әрдайым өнім сапасын жақсарту мақсаты мыналар болуы мүмкін:
- өнім параметрлерін жақсарту;
- дайындау сапасының тұрақтылығын көтеру;
- шығындарды азайту.
Бүгінгі таңда кәсіпорындар өз кәсіпкерлігін оңтайлы жүргізу арқылы
көбірек пайда табуға бағыт алған және бұл нарықтық экономикалық заңды
тұрғыда тұр. Бірақ осы мақсатқа жетуге құралдармен әдістер тұтынушылар,
қоғам және мемлекет мүддесіне қарама – қайшы болмау керек. Нәтижесінде
кәсіпорындар мақсаты қаншалықты тұтынушы қажеттілігіне бағытталу керек
болса, соншалықты жалпы ұлттық, мемлекеттік мүдделерге де бағытталуы керек.
Бүкіл батыстық тәжірибе көрсеткендей, керісінше жағдайда фирманың болашағы
болмайды [2].
Кез келген шаруашылық жүргізуші субъекті өзінің мақсатын, міндеттерін
және стратегиясын құру кезінде сонымен қатар оларды жүзеге асыру құралдары
мен жолдарын таңдауда өндірілетін өнімнің және өнім тиісті адамдардың
әлеуметтік тобының тағайындауын анықтау қажет, сонымен бірге сапа өте жақсы
болуы, баға тауар-аналогтың немесе бәсекелес тауардың бағалары жоғары
болмауы керек, ал өнім өндірісі қоршаған ортаны қорғау және нұсқаулықты
орындау бойынша заңның сақталуын есептеумен бірге жергілікті ұлттың
ресурстарға негізделуі қажет.
Төмен шығындар кезіндегі жоғары сапа өндіріске әрдайым жоғары пайда
береді, бірақ жалақыларға, материалдар мен шикізаттарға отын және энергияға
шығындарды қысқарту есебінен шығындарды азайту өнім сапасының төмендеуімен
тепе-тең.
Пайданы максималдауға сапа мәдениетінің оңтайлы басқаруда келесі
беталыстар бар болғанда мүмкіндік туады: максималды сапа кезіндегі өнімнің
максималды бағасы, төмен өзіндік құн және төмен сату бағасы жағдайындағы
өндірістің және өткізудің максималды мүмкін көлемі, өзіндік құнының
төмендеуін тудыратын шығындардың азаюы.
Бұл жағдайда кәсіпорынның сапа мәдениетінің басқаруда экономикалық
механизмнің жақсару бойынша бағамен ұштастырылуындағы күші өнімнің бәсекеге
қабілеттілігін анықтайды. Өнімнің немесе қызметтің бәсекеге қабілеттілігін
кәсіпорын басшылары және оның өндіріспен айналысатын барлық бөлімшелері
бақылап отыруы қажет.
Сонымен қатар, технология қарқындылығы ғылыми-техникалық шығармашылық
деңгейі, жаңашылдықтың материалдық – техникалық базасы, ғылыми –
техникалық ақпараттардың толықтығы өнім сапасы көрсеткіштері болып
табылатын кәсіпорынның ғылыми – техникалық әлуетінің стратегиясының
ұштастырылуына және сызықтар мен цехтар саны, жұмысшылар кәсібилігі мен
саны, кәсіпорын масштабы мен қаржылық жағдайы сияқты ресурстық әлует
стратегиясы көрсеткіштерінің сәйкестігіне тәуелді.
Сапа мәдениетінің басқаруды ұйымдастыру тиімділігі көбінесе
менеджерлердің басқару процесінде қолданатын әдістеріне тәуелді. Ұлттық
және халықаралық деңгейдегі бәсекенің шиеленісуі барлығын жаңадан
статистикалық әдіске көңіл бөлуіне соқтырды. Статистикалық әдістер өнім
сапасын оңтайлы басқарудың маңызды шарты, сонымен қатар өндірістік
үдерістердің тиімділігі мен өнім сапасын арттырудың құралы болып саналады
[9].
1949 жылы Жапонияда талдаудың статистикалық әдістерін қолдана бастады.
Дәл осы жылы жапондық ғалымдар мен инженерлер одағы сапа мәдениетінің
статистикалық бақылауды және өнеркәсіптегі статистикалық әдістерді қодану
талдауымен айналысатын сапа мәдениетінің зерттеу үшін арнайы топ құрды.
Исикава Хаору қиындықтар дәрежесі бойынша статистикалық әдістерді
келесідей үш категорияға бөлді:
1. Қарапайым статистикалық әдіске “7 қағида” кіреді:
- Парето диаграммасы;
- Себеп – салдарлық талдау;
- Бақылау парағы;
- Гистограмма;
- Стратификация;
- Сейілту диаграммасы;
- График және бақылау картасы.
Бақылау парағы (тексеру кестесі) белгілі оқиғалар туғанда тікелей жұмыс
орнында толтырылатын өзіндік бланкілерді көрсетеді. Бақылау парағын әзірлеу
кезінде келесі қадамдар орындалады:
1) қандай оқиға бақыланатынын нақтырақ белгілеу;
2) деректерді жинау ағымына сәйкес кезең туралы келісу;
3) толтыруға анық және жеңіл болатын форманы жасау (формада графалар
мен бағандар айқын көріну және дерек енгізуге жеткілікті орын болу керек);
4) ешнәрсені бұрмаламай мәліметтерді үнемі және әділ жинау.
Мезгілдік қатар (сызықты график) бақыланып отырған деректердің белгілі
бір уақыт аралығындағы өзгерісі барысын көрсететін ең қарапайым тәсіл. Ол
деректерді көрнекі көрсетуге арналған, яғни оны тұрғызу мен қолдануда өте
қарапайым. Нүктелер қандай тәртіппен жиналса, сондай тәртіпте графикке
енгізіледі.
Парето диаграммасы сапа мәдениетінің басқару кезінде туындаған
мәселелерді шешу үшін тиімді шешім таңдау, нәтижені бақылау немесе
туындаған мәселенің себебін, негізін анықтау мақсатымен барлық мәселелер
немесе жағдайлардың салыстырмалы маңыздылығын көрсету қажет болғанда
қолданылады.
Себеп – салдарлы диаграммасы нақты мәселелер немесе жағдайлардың бүкіл
мүмкін себептерін зерттеу және бейнелеу қажет кезде қолданылады.
Гистограмма бағаналы график көмегімен әрбір категорияда зоналық
бірліктердің бөлінуін зерттеу және көрсету қажеттігінде пайдаланылады.
Сейілту диаграммасы егер бір айнымалы өзгергенде басқа бір айнымалы
мөлшеріне әсерін көрсету және осы екі айнымалы мөлшерлерінің арасындағы
байланыс туралы ұйғарымды тексеру үшін қажет.
Бақылау картасы процестің статистикалық реттеуге жататынын анықтау үшін
кездейсоқ өзгерістердің әсерінен процесте қанша ауытқу және төтенше
жағдайлар немесе жеке іс-әрекеттерге қаншалықты міндетті екенін белгілеу
қажет болған кезде қолданылады.
2 Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы акционерлік қоғамындағы сапа
мәдениетінің басқарудың қазіргі деңгейін талдау
1. Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы АҚ-ның құрылымы және
оның қызметін экономикалық талдау
Қазіргі таңда темір жол көлігі Қазақстан Республикасының өндірістік
құрылымының ең маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қазақстанның
географиялық жағдайлары, аумақтың кеңдігі, өндірістің шикізаттық құрылымы
және өндіруші күштерді орналастыру, автокөліктік инфрақұрылымның
дамымағандығы темір жол көлігін экономикада ерекше маңызды етеді.
Еуропа мен Азияның тоғысында орналасқан Қазақстанның көлік
потенциалы: жер үсті жолдары қатынасы желісінің негізгі үлесі автомобиль
және темір жолдарға сәйкесінше 88,4 және 14,0 мың км, әуе трассаларының
ұзындығы - 61 мың км құрайды. 1000 шаршы км аумақтағы көлік желісінің
тығыздығы: 5,1 км темір жолды, 32,4 км қатты төсемді автомобиль жолдарын,
1,5 км ішкі су жолдарын құрайды.
Қазақстанның 90 жылдардың басында жасаған нарықтық экономикаға деген
таңдауы және басталған реформалар көлік жұмысының жағдайын және көлік
қызметтеріне деген сұраныстың сипатын өзгертті.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алған жылдардан бастап Қазақстан
темір жол көлігінің дамуын шартты түрде үш кезеңге бөлуге болады.
Бірінші кезең 1992-1996 жылдар аралығын қамтыды және саланың КСРО-ның
таралу салдарына және мүлдем жаңа экономикалық жағдайларға бейімделуін
негізге алды.
Екінші кезеңнің 1997-2001 жылдар аралығында маңызы үш қазақстандық
магистралды өзінде біріктірген, саланың ары қарай дамуына негіз салған,
бірінші қазақстандық теміржол кәсіпорны Қазақстан темір жолы
республикалық мемлекеттік кәсіпорнының құрылуы мен дамуы болды. Қазақстан
темір жолы республикалық мемлекеттік кәсіпорны Қазақстан Республикасы
Үкіметінің Қазақстан Республикасы темір жолдарының кәсіпорындарын қайта
құру туралы 1997 жылғы 31 қаңтардағы №129 қаулысымен республикалық
мемлекеттік кәсіпорындарды: Алматы темір жолының басқармасын, Тың темір
жолының басқармасын, Батыс Қазақстан темір жолының басқармасын қосу жолымен
құрылды. Біріктірудің мақсаты - тасымалдау процесін басқару құрылымын
оңтайландыру және артық буындарды тарату, темір жол саласының қаржылық-
экономикалық жағдайын арттыру болып табылды.
Үшінші кезеңде 2001 жылдан бастап осы уақытқа дейін саланы қайта
құрылымдау басталды, яғни Қазақстан темір жолы Ұлттық компания ЖАҚ
құрылуы осы реформалардың жүзеге асырылуының бастамасы болды. Олар
еліміздің теміржол көлігін қазіргі заманға сай әрі жоғары тиімді салаға
айналдыруға бағытталған және әлемдік тасымалдау жүйесіне үйлесімді кіре
отырып, дамыған нарықтық, бәсекелестік жағдайында тұтынушылардың
талаптарына барынша сәйкес келетін кәсіпорын дәрежесіне жеткізу болды.
Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы жабық акционерлік қоғамын
құру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 15 наурыздағы
№310 қаулысымен "Қазақстан темір жолы" Ұлттық компаниясы" жабық акционерлік
қоғамы құрылды. Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес 2004 жылғы 2 сәуірде ҚТЖ ҰК ЖАҚ-
ты ҚТЖ ҰК АҚ-қа қайта тіркеу жүргізілді.
ҚТЖ ¥К АҚ Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникация
министрлігіне есеп береді, ол Темір жол көлігі туралы 2001 жылғы 8
желтоқсандағы №266-11 Қазақстан Республикасының заңына сәйкес уәкілетті
орган ретінде темір жол көлігі саласындағы мемлекеттік саясатты іске
асырады, Қазақстан Республикасындағы көлік кешенінің қызметін үйлестіреді,
реттейді және бақылайды [19].
ҚТЖ ҰК АҚ магистральдық темір жол желісінің операторы функциясын
орындау, темір жол көлігімен жолаушылар мен жүктерді тасымалдау тәрізді
қызмет түрлерін жүзеге асырады. Аталған қызмет тиісінше Темір жол көлігі
туралы, Табиғи монополиялар туралы Қазақстан Республикасының заңдарымен
реттеледі [20].
Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының
басқару органдары:
а) Жоғарғы органы − Акционерлердің жалпы жиналысы;
б) Басқару органы − Директорлар кеңесі;
в) Атқарушы органы – алқалық (Басқарма);
г) Бақылаушы органы − ішкі аудит қызметі.
Қоғамның атқарушы органы − Басқарма алқалық орган болып табылады.
Басқарма қоғам қызметінің заңнамалық актілер және жарғыға сәйкес Қоғамның
басқа органдары мен лауазымдық тұлғаларының құзіретіне жатқызылмаған кез
келген мәселелері бойынша шешімдер қабылдауға құқылы.
Басқарма акционерлердің жалпы жиналысының және Қоғамның директорлар
кеңесінің шешімдерін орындауға міндетті (В қосымшасы).
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6 ақпандағы №145
қаулысымен бекітілген 2004-2006 жылдарға арналған темір жол көлігін қайта
құру бағдарламасына сәйкес қызметті қамтамасыз етуші кәсіпорындар - жол,
вагондар және локомотивтер жөндеу жөніндегі кәсіпорындар ҚТЖ ¥К АҚ-тың
негізгі қызметінен бөлініп, жекешелендірілді. Бұл бағдарлама нәтижесінде
жолаушылар тасымалы шаруашылығына қатысушылардың ұйымдастырушылық жағынан
бөлінуі темір жол саласында вокзал шаруашылығы, техникалық қызмет көрсету
және жөндеу, жүк және жолаушылар тасымалы бойынша табыстар мен шығыстар
жөнінде жеке есеп жүргізулеріне мүмкіндік берді. Бұл жолаушылар
шаруашылығының тұтастай жандануына септігін тигізді. Сонымен қатар, қайта
құрылымдау бағдарламасы барысында жолаушылар қозғалысын қамтамасыз ететін
локомотивті тарту және магистралды темір жол желілер қызметтеріне тарифтер
есептеліп, қолданылды [21].
Темір жолдар көптеген мемлекеттер үшін негізгі транспорт түріне айналды
және оған келесі сипаттамалар тән:
- қозғалыстың қауіпсіздігі мен сенімділігі, мысалы Токио – Осака
бағытындағы темір жол көлігі 1964 жылдан бері жол апатына ұшырамаған,
сонымен қатар, ауа райына байланысты жол қиындықтары болған жағдайда
да пойыздар график бойынша жүріп отырады.
- жоғары көлемді тасымалдау қабілеттігі, яғни екі бағытты теміржол
желілері тәулігіне 300-500 мың жолаушыларды тасымалдауға қабілетті;
- жоғары үнемділік және тиімділік;
- жол жүру жылдамдығы нақты 200 кмсағ.болып есептелсе, 700 км-ге
дейінгі ара қашықтықтағы жол жүру жылдамдығы өте жоғары;
- бір түнді жұмсау арқылы, яғни өндірістік мерзімді шығындамай, толықтай
жайлылықты қамтамасыз ете отырып, 2000-3000 км қашықтықтағы жол жүру;
- халықаралық стандарттарға сәйкес шығарылған қазіргі кездегі
пойыздардың экологиялық таза болуы, яғни қоқыстар, қалдықтар арнайы
құралдарға жиналады;
- тұтастай автоматтандыруға жақсы жағдайлардың болуы, яғни пойыздардың
қозғалысын реттеуді бір өлшемде жүзеге асыруға болады;
- энергияның кез келген түрін қолдана беру қабілеттілігі;
- жайлылық пен қызмет көрсету түрлерінің кең көлемде болуы, соның
ішінде, әңгімелесуге арналған салондар, видеобарлар, телефон
байланысы, жеке автокөлікті пойызбен жеткізу мүмкіндігі [22].
2 сурет. Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы АҚ-ның құрылымы
Қазіргі таңда ҚТЖ ¥К АҚ-тың тасымалдау процесінде темір жол
саласының функциональдық тұтастығын және басқарылуын қамтамасыз етуге
бағытталған холдингтік құрылымы бар. Самұрық мемлекеттік активтерді
басқару жөніндегі қазақстандық холдингі акционерлік қоғамы ҚТЖ ҰК АҚ-
тың жалғыз акционері болып табылады, ол корпоративтік басқару жүйесін
жетілдіру, бюджеттің ашықтығын арттыру міндеттерін шешеді және белсенді
акционер ретінде әрекет ете отырып, ҚТЖҰК АҚ-тың оперативтік жұмысына
араласпай, оның қызметін директорлар кеңесі арқылы басқарады.
Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының еншілес
компанияларының негізгі қызметтері (Г қосымшасы):
"Локомотив" АҚ – тарту жылжымалы құрамның көрсететін қызметі, пойыздық
және маневрлік жұмыс кезінде қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету және
локомотивтердің жұмысын техникалық ұйымдастыру.
"Қазтеміртранс" АҚ – вагон паркін басқару, ҚР аумағындағы басқа
мемлекеттерге тиесілі вагондарды есепке алу, теміржол көлігімен жүктерді,
оның ішінде, арнайы және әскери жүктерді, қауіпті жүктерді тасымалдау,
жүктерді тасымалдауды жоспарлау мен теміржол әкімшіліктерімен экспорттық,
импорттық және транзиттік жүктерді тасымалдау жоспарларын белгіленген
тәртіппен келісу және вагондарды беру немесе әкету жөніндегі қызметтерді
көрсету, жолдар мен стансалар жұмысының біртұтас технологиялық процестерін
әзірлеуге қатысу.
"Локомотивтік сервис орталығы" АҚ- қолданыстағы локомотивтердің
техникалық жағынан кедергісіз және тұрақты жұмысын қамтамасыз ету
жөніндегі қызметтерді көрсету, локомотивтерді жанар-жағармай
материалдарымен қамтамасыз ету және маймен, сумен, құммен жабдықтау, темір
жол жылжымалы құрамын жөндеуді және техникалық қызмет көрсетуді жүзеге
асыру.
"Қазтранссервис" АҚ – жүктерді контейнерлермен және жүк вагондарымен
тасымалдауды жоспарлау, темір жол әкімшіліктерімен жүктерді контейнерлермен
және жүк вагондарымен тасымалдауды жоспарлауды белгіленген тәртіппен келісу
және контейнерлерді, оның ішінде қауіпті жүктерді тасу үшін қолданылатын
арнаулы контейнерлерді жөндеуді жүзеге асыру.
"Кедентранссервис" АҚ – тиеу-түсіру жұмыстары, кран жұмыстары, жүктерді
тасымалдау, сонымен қатар, брокерлік қызметтерді көрсету, жүктерді кедендік
рәсімдеу және сақтау.
"Жолаушылар тасымалы" АҚ – республикалық, қала маңдық және халықаралық
қатынастарда теміржол жолаушылар тасымалын, багаж тасымалын, жүк багажын
және пошталық жөнелтілімдерді ұйымдастыру және қамтамасыз ету. Көрсетілетін
қызметтердің сапасы мен уақытылы жүзеге асырылуын қадағалау.
"Көліктік сервис орталығы" АҚ – қоғамның балансында тұрған негізгі
жолдар торабы қызметін кеңейтуді ұйымдастыру.
"Алматы вагон жөндеу зауыты" АҚ – жылжымалы темір жол құрамын әзірлеу
және жөндеу, жылжымалы темір жол құрамы үшін негізгі жабдықтың тораптарын
қосалқы бөлшектерді өндіру және қалпына келтіру.
"Темір жолжылу" АҚ – темір жол көлігі ұйымдарының, өзге заңды
тұлғалардың және тұрғын халықтың жылу және электр энергиясына сұранысын дер
кезінде және сапалы қамтамасыз ету, қатты және сұйық отынды сатып алу және
іске асыру.
"Теміржолсу" АҚ – ауыз суды және техникалық суды жеткізуге теміржол
көлігі кәсіпорындарының сұраныстарын уақытылы және сапалы қамтамасыз ету,
сумен жабдықтау жүйелеріне және санитарлық-техникалық құрылғыларға
техникалық қызмет көрсету.
"Транстелеком" АҚ – темір жолдың бөлінген арнайы орындарында, сондай-ақ
басқа барлық рұқсат етілген жерлерде талшықты оптикалық және мыс кабельдік
байланыс желілерін,жүргізу әрі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz