Ерекше қорғауға алынған территориялар
Мазмұны
1. Кіріспе: Ерекше қорғауға алынған территориялар.
2. Қорықтар . табиғи лаборотория.
3. Қазақстандағы қорықтар.
4. Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру.
5. Қорықшалар.
а) Мемлекеттік табиғат ескерткіштері.
б) Тірі табиғат ескерткіштері.
в) Мемлекеттік қорғалымдар.
6. Биосфералық қорықтар.
7. Биосфераны қорғаудың «Қызыл кітабы».
8. Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Кіріспе: Ерекше қорғауға алынған территориялар.
2. Қорықтар . табиғи лаборотория.
3. Қазақстандағы қорықтар.
4. Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру.
5. Қорықшалар.
а) Мемлекеттік табиғат ескерткіштері.
б) Тірі табиғат ескерткіштері.
в) Мемлекеттік қорғалымдар.
6. Биосфералық қорықтар.
7. Биосфераны қорғаудың «Қызыл кітабы».
8. Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Кіріспе.
Ерекше қорғауға алынған территориялар.
Халық санының өсуіне байланысты барлық негізгі табиғи бірлестіктердің бөліктерін бастапқы түрінде сақтап қалудың маңызы артып отыр. Тек адам қолымен өзгерілмеген бірлестіктер болғанда ғана адамның жасаған, оларды болдырмауға мүмкіндік туады.
Кез – келген мемлекеттің ерекше қорғалатын табиғи территорияларды құрып, дамыту стратегиясы негізгі екі міндеттің орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:
1. оның территориясындағы барлық негізгі географиялық аймақтар мен өңірлердің табиғи эталондардың барынша толық көрсетілуі;
2. жүйелі топтастырылған деңгейдегі биологиялық ресурстарды, топырақты енгізе отырып, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін және микроорганизмдерді сақтау;
Мұны арттыру үшін ең дұрыс шара – қорықтар мен ұлттық парктерді ұйымдастыру болып табылады.
Табиғатты қорғаудың маңызды формаларының бірі – ерекше қорғауға алынған территориялар. Осындай территориялардың түрлері көп: қорықтар, қорғалымдар, табиғат ескерткіштері, ұлттық және табиғат саябақтары, ботаникалық бақтар, биосфералық резерваттар.
Қорықтар- табиғатты қорғаудың бір түрі. Қазіргі кезде қорықтық территориялар Жер шарының шамамен 1,6 – 2,0% - ын құрайды. Дүние жүзіндегі ең ірі ұлттық саябақ Гренландияда. Оның ауданы шамамен 7 млн. гектар; Ботсванадағы рталық Калахари резерваты: 5,3 млн. гектар; Вуд – Баффало (Канада) - 4,5 млн. гектар; Үлкен Гобий қорғаны (Монғолстан) – 4 млн. гектар.
Қазақстанда екі ұлттық бақ құрылған: Баянауыл және Алтынеміл.
Қорықтар – толық қорғаудың жетілдірілген түрі, себебі, оған табиғи комплекске кіреді де табиғат ресурстарын шаруашылықта пайдалануға рұқсат берілмейді.
Белгілі бір шаруашылық жұмыстарын жүргізе отырып, табиғаттың ерекше объектілерін қорғауға алынған жүйені ұйымдастыру түрі қорғалымдар болып табылады.
Табиғи тіршілік орталарын қорғаудың әр түрлі формаларының ішінен қорықтардың орны ерекше. Себебі, қорықтар алуантүрлілікті қамтамасыз ететін маңызды звено болып табылады. Бірақ, ХХ ғасырдың екінші жартысында «қорық - өзгермеген табиғаттың эталоны» деген принцип бұзылып отыр. Атмосфераның өндірістік улы қосылыстармен, радиациялық ластану, олардың тасымалдануы – біздің планетамыздың кез – келген бөлігіне міндетті түрде әсер етеді.
Ерекше қорғауға алынған территориялар.
Халық санының өсуіне байланысты барлық негізгі табиғи бірлестіктердің бөліктерін бастапқы түрінде сақтап қалудың маңызы артып отыр. Тек адам қолымен өзгерілмеген бірлестіктер болғанда ғана адамның жасаған, оларды болдырмауға мүмкіндік туады.
Кез – келген мемлекеттің ерекше қорғалатын табиғи территорияларды құрып, дамыту стратегиясы негізгі екі міндеттің орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:
1. оның территориясындағы барлық негізгі географиялық аймақтар мен өңірлердің табиғи эталондардың барынша толық көрсетілуі;
2. жүйелі топтастырылған деңгейдегі биологиялық ресурстарды, топырақты енгізе отырып, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін және микроорганизмдерді сақтау;
Мұны арттыру үшін ең дұрыс шара – қорықтар мен ұлттық парктерді ұйымдастыру болып табылады.
Табиғатты қорғаудың маңызды формаларының бірі – ерекше қорғауға алынған территориялар. Осындай территориялардың түрлері көп: қорықтар, қорғалымдар, табиғат ескерткіштері, ұлттық және табиғат саябақтары, ботаникалық бақтар, биосфералық резерваттар.
Қорықтар- табиғатты қорғаудың бір түрі. Қазіргі кезде қорықтық территориялар Жер шарының шамамен 1,6 – 2,0% - ын құрайды. Дүние жүзіндегі ең ірі ұлттық саябақ Гренландияда. Оның ауданы шамамен 7 млн. гектар; Ботсванадағы рталық Калахари резерваты: 5,3 млн. гектар; Вуд – Баффало (Канада) - 4,5 млн. гектар; Үлкен Гобий қорғаны (Монғолстан) – 4 млн. гектар.
Қазақстанда екі ұлттық бақ құрылған: Баянауыл және Алтынеміл.
Қорықтар – толық қорғаудың жетілдірілген түрі, себебі, оған табиғи комплекске кіреді де табиғат ресурстарын шаруашылықта пайдалануға рұқсат берілмейді.
Белгілі бір шаруашылық жұмыстарын жүргізе отырып, табиғаттың ерекше объектілерін қорғауға алынған жүйені ұйымдастыру түрі қорғалымдар болып табылады.
Табиғи тіршілік орталарын қорғаудың әр түрлі формаларының ішінен қорықтардың орны ерекше. Себебі, қорықтар алуантүрлілікті қамтамасыз ететін маңызды звено болып табылады. Бірақ, ХХ ғасырдың екінші жартысында «қорық - өзгермеген табиғаттың эталоны» деген принцип бұзылып отыр. Атмосфераның өндірістік улы қосылыстармен, радиациялық ластану, олардың тасымалдануы – біздің планетамыздың кез – келген бөлігіне міндетті түрде әсер етеді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
1. Ғ. Сағымбаев. «Экология негіздері». Алматы, 1995 жыл.
2. «Қазақ Совет Энциклопедиясы». Алматы, 1980 жыл.
3. Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева «Экология». Алматы - «Экономика», 2002 жыл.
4. З.М. Модахметов, А.М. Ғазалиев, С.Д. Фазылов «Экология негіздері». Қарағанды, 2002 жыл.
5. Ғ.С. Ғарапова, Н.М. Жақынбаева «ЖОО арналған оқулық – тест. География».Алматы, 2005 жыл.
1. Ғ. Сағымбаев. «Экология негіздері». Алматы, 1995 жыл.
2. «Қазақ Совет Энциклопедиясы». Алматы, 1980 жыл.
3. Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева «Экология». Алматы - «Экономика», 2002 жыл.
4. З.М. Модахметов, А.М. Ғазалиев, С.Д. Фазылов «Экология негіздері». Қарағанды, 2002 жыл.
5. Ғ.С. Ғарапова, Н.М. Жақынбаева «ЖОО арналған оқулық – тест. География».Алматы, 2005 жыл.
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
1. Кіріспе: Ерекше қорғауға алынған территориялар.
2. Қорықтар – табиғи лаборотория.
3. Қазақстандағы қорықтар.
4. Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру.
5. Қорықшалар.
а) Мемлекеттік табиғат ескерткіштері.
б) Тірі табиғат ескерткіштері.
в) Мемлекеттік қорғалымдар.
6. Биосфералық қорықтар.
7. Биосфераны қорғаудың Қызыл кітабы.
8. Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Кіріспе.
Ерекше қорғауға алынған территориялар.
Халық санының өсуіне байланысты барлық негізгі табиғи
бірлестіктердің бөліктерін бастапқы түрінде сақтап қалудың маңызы артып
отыр. Тек адам қолымен өзгерілмеген бірлестіктер болғанда ғана адамның
жасаған, оларды болдырмауға мүмкіндік туады.
Кез – келген мемлекеттің ерекше қорғалатын табиғи территорияларды
құрып, дамыту стратегиясы негізгі екі міндеттің орындалуын қамтамасыз етуі
тиіс:
1. оның территориясындағы барлық негізгі географиялық аймақтар мен
өңірлердің табиғи эталондардың барынша толық көрсетілуі;
2. жүйелі топтастырылған деңгейдегі биологиялық ресурстарды,
топырақты енгізе отырып, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін және
микроорганизмдерді сақтау;
Мұны арттыру үшін ең дұрыс шара – қорықтар мен ұлттық парктерді
ұйымдастыру болып табылады.
Табиғатты қорғаудың маңызды формаларының бірі – ерекше қорғауға
алынған территориялар. Осындай территориялардың түрлері көп: қорықтар,
қорғалымдар, табиғат ескерткіштері, ұлттық және табиғат саябақтары,
ботаникалық бақтар, биосфералық резерваттар.
Қорықтар- табиғатты қорғаудың бір түрі. Қазіргі кезде қорықтық
территориялар Жер шарының шамамен 1,6 – 2,0% - ын құрайды. Дүние жүзіндегі
ең ірі ұлттық саябақ Гренландияда. Оның ауданы шамамен 7 млн. гектар;
Ботсванадағы рталық Калахари резерваты: 5,3 млн. гектар; Вуд – Баффало
(Канада) - 4,5 млн. гектар; Үлкен Гобий қорғаны (Монғолстан) – 4 млн.
гектар.
Қазақстанда екі ұлттық бақ құрылған: Баянауыл және Алтынеміл.
Қорықтар – толық қорғаудың жетілдірілген түрі, себебі, оған табиғи
комплекске кіреді де табиғат ресурстарын шаруашылықта пайдалануға рұқсат
берілмейді.
Белгілі бір шаруашылық жұмыстарын жүргізе отырып, табиғаттың ерекше
объектілерін қорғауға алынған жүйені ұйымдастыру түрі қорғалымдар болып
табылады.
Табиғи тіршілік орталарын қорғаудың әр түрлі формаларының ішінен
қорықтардың орны ерекше. Себебі, қорықтар алуантүрлілікті қамтамасыз ететін
маңызды звено болып табылады. Бірақ, ХХ ғасырдың екінші жартысында қорық -
өзгермеген табиғаттың эталоны деген принцип бұзылып отыр. Атмосфераның
өндірістік улы қосылыстармен, радиациялық ластану, олардың тасымалдануы –
біздің планетамыздың кез – келген бөлігіне міндетті түрде әсер етеді.
2. Қорықтар – табиғи лаборотория.
Биосфера – қоғам байлығы ол қашанда жер бетінде тіршіліктің қайнар
бұлағы. Қазақ жерінде тәуелсіз мемлекет орнату онай шаруа емес екендігін
халық сезеді. Мемлекет тәуелсіздігі табиғи ресурстарға тікелей байланысты
екенін қазақ елі жақсы біледі. Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану ісі
мемлекетіміздің дамуының бірінші жағы. Ал биосфера компоненттерін қорғау
тәуелсіз мемлекетіміздің дамуының екінші жағы. Осы екі міндетті комплексті
түрде шешу нәтижесінде еліміздің бай табиғаты бұрынғыдан да гүлденіп, ол
өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы дамыған алдыңғы қатарлы тәуелсіз мемлекетке
айналдырып жібереді. Осы кезде жер қойнауынан алуан түрлі қазба байлығы,
мұнай, газ өндіріліп сан мыңдаған кәсіпорындағы қайтадан өрлеу үстінде.
Биосферада қазынасы сарқылмайтын дүние емес. Оның адам игілігі үшін
ұзақ мерзім пайдалану үшін өсіп-өнуі үшін адамның қамқорлығын керек етеді.
Айналаны қоршаған орта тазалығы, орман-тоғай, қазба байлықтар, су байлығы,
жануарлар дүниесі мен өсімдіктер әлемі ғалым биологтар назарында тұрған
басты мақсаттың бірі. Табиғи ресурстарды рационалды түрде пайдалану, оны
қорғау-өте күрделі мәселе. Ол үшін ең алдымен адам мен биосфера арасындағы
өзара қатынасты дұрыс шешу, биосфера байлдығын ысырапсыз пайдалануға ат
салысу, оның байлығын арттыра түсу ісіне қатынасу, күтіп-баптау шараларының
дұрыс жолға қойылуы керек етеді. Бір сөзбен айтқанда биосферадағы
экологиялық-биологиялық тепе-теңдік бұзылмауға тиіс. Олардың табиғи
заңдылықтарын терең білуіміз керек. Бұл міндетті ойдағыдай шешуде табиғи
лаборотория –қорықтардың рөлі өте зор. Қорықтарда көп жылдар бойы
биосферада өтіп жататын өзгерістерге бақылау жүргізіліп, оның даму
заңдылықтары үрдістердің дамуына, келешегінде болжам жасалады (экологиялық
монитринг).
Онда болатын өзгерістерді зерттеу нәтижелеріне қарай алдын-ала
шамалауға болады. Сондықтан да қорықтар нағыз күрделі табиғи лаборотория
болып табылады. Биосфераның қорғауға алынған бұл аймағы ауа райы (климаты),
топырағы, өсімдіктер әлемі мен жануарлар дүниесі арасында бірнеше мыңдаған
жылдар бойы қалыптасқан биологиялық – химиялық байланыстарды сақтайды.
Қорықтар биосфера эталоны. Мұндайғы орман - тоғай жай алаған жайылым мен
шабындық, аң-құс, айдын-шалқар колдер, ағынды қатты өзендер мүмкіндігіне
қарай сол ежелгі әсем қалпында сақталынылуы тиіс. Қай заман болмасын,
қорықтарды ұйымдастыру күн тәртібінен ешқашан да түскен емес. Өйткені
биосфера байлықтарын қорғау, онда ғылыми - зерттеу жұмыстарын сондай-ақ,
биосфера компоненттерін қорғау жөніндегі үгіт - насихат экологиялық білім
және тәрбие беруді ұйымдастыруын жургізуде қорықтардың өте маңызды роль
атқаратыны белгілі. Осыған орай қорықтар ұйымдастыру бөлініп, Қазақстанның
шөл-шөлейтті аймақтарында үйір-үйірмен жайылып жүретін, бірақ кейіннен
мүлде азайып кеткен құландарды қорғап қалуда қорықтардың әсіресе Бадхыз
қорығының ролі өте зор болды. Сондай-ақ Барса –келмес қорығы да айтарлықтай
үлес қосты. Бүгінгі Бадхыз қорығында құландар саны көбейе түсуде. Барса –
келмес аралы жойылып кеткеннен кейін ондағы құландарды арнаулы ұшақтармен
Алтынемел ұлттық биосфера паркіне, Іле өзенінің жағасына әкелінді. Міне,
осы жерде олар жылдан – жылға өсіп көбеюде.
Қазақстанның бірнеше табиғи - географиялық аймақтары – солтүстігінен
өңтүстігіне қарай орманды дала, шөлейтті, шөлді өңірлерді қамтиды.
Қазақстан жерінде Д.И. Менделеев кестесіндегі химиялық элементтердің бәрі
дерлік кездесетін біздің республикамыз табиғи ресурстарға аса бай өлке.
Жоғарғы сатылы өсімдіктердің 5777 түрі, аңның 150, құстың 480, бауырмен
жорғалаушылардың 150, қос мекенділердің 12 түрі тіршілік ететін айтпай
кетуге болмайды. Бұл бай өлкені шын мәнінде табиғи байлықтарының қайнар
көзі деп ғалымдар бекерден – бекер айтпаған болар. Бірақ, бұл інжу -
маржандар қанша мол болғанымен, ол сарқылмайтын дүние емес екені кейінгі
кезде өзінен -өзі өне беретін зат емес. Сондықтан да оны пайдаланумен
бірге, ұқыпты түрде қорғап, байлығын молайта беруге барлық мүмкіндікті
жасау керек. Осы бағыттағы шаралардың бірі – жер жанатты деп орынды
аталып кеткен небір тамаша аймақтарды, өлкелерді, өңірлерді қорыққа
айналдыру керек екенін өмір көрсетіп отыр.
Бұл салада Қазақстан Республикасында соңғы жылдар ішінде қыруар
ғылыми –зерттеу жұмыстарын жүргізіп, келдік. 1962 жылы Қазақ ССР Жоғарғы
Советінің биосфераны қорғау заңы шықты. Мұнда табиғи ортаны көркейтудің
бірнеше нақты шаралары анық корсетілген. Олар – қорықтар, парктер,
заказниктер мен табиғат ескерткіштерді сақтау ережесі (1962). Сонымен бірге
1972 жылы Қазақ ССР мемлекеттік қорықтарының ережесі жарық көрді. Міне,
бұл көрсетілген құжаттарда қорықтар мен табиғат ескерткіштерін
ұйымдастырудың мақсаты мен міндеттері және биосфераны қорғау тәртібі айқын
көрсетілген. Қазақстан Республикасындағы қорықтардың жұмысын жақсартуына
үлкен көңіл бөлінген. Оған бұрынғы Қазақ ССР Министрлер Советінің соңғы
жылдары қабылдаған бірнеше арнаулы қаулы – қарарлары дәлел бола алады. 1969
жылы 9 шілдеде Наурызым мемлекеттік қорығының орманын қалпына келтіру мен
қорғау шаралары туралы, 1972 жылы 2 тамызда Қазақ ССР мемлекеттік
қорықтарының қызметін жақсарту шаралары туралы, 1976 жылы 12 шілдеде
Қазақ ССР- інде қорықтар жұмыстарын жақсарту туралы қаулылар жарыққа
шықты. Бұл шараларды өлкеміздегі қорықтардың ғылыми – ұйымдастырушылық
жұмыстарын жақсартуда зор маңызы болғанын айтпай кетуге болмайды.
Қазақстан Республикасының Қорықтарында қол жеткен табыстары мен орын алып
отырған кемшіліктерде олардың жоюдың нақты жолдары айқын көрсетілген.
Осы кезде Қазақстан Республикасы жерінде (1980 жылғы мәлімет
бойынша) 531 мың гектар алқапты алып жатқан 6 қорық (Ақсу-Жабағылы, Алматы,
Наурызым, Барсакелмес. Қорғалжын және Марқакөл) көлемі 4288 мың гектарға
жететін 50- дей аңшылық заказниктер, көлемі 3644 мың гектардай 26
зоологиялық және ботаникалық объектілер, қорғалатын заказниктер және 3
табиғат ескерткіштері бар. Олар (Павлодардағы Гусиный перелет, Шарын
бойындағы көне заманнан бері қарай жойылып кетпей өсіп - өніп келе жатқан
ағаштар, Іле Алатауындағы шыршалар). Қорғауға алынған учаскелерді, әсіресе,
қорықтарда, бұрын осы аймақты мекендеген, бірақ, соңғы жылдары саны азайып
кеткен жабайы хайуанаттар мен сирек кездесетін өсімдік түрлері есепке
алынған. Мұндай түрлердің, мәселен, Шығыс Қазақстанның далалық аймақтарында
өсімдіктердің 1600 түрі тек осы аймаққа тән болғандығын және сирек
кездесетінін айтуға болады. Ал Мұғалжар далалы ауданында 15 – ке жуық сирек
кездесетін эндемик өсімдіктер Бетпақдаладағы өсімдіктің 1800 түрінің 15 –
і, жуық сирек кездесетін эндемик өсімдіктер., Каспийдің оңтүстік
жағалауындағы өсімдіктердің 1800 түрінің 7 – і Республикамыздың басқа
жерлерінде кездеспейді. Сондай – ақ, Оңтүстік Алтайда өсімдіктердің 1740
түрі кездессе, оның 18 – і, Жоңғар Алатауында 2021 түрі кездессе, 58 –
і, Қаратауда 500 түрі өссе, оның 100 –і сол аймақтарға ғана тән сирек
кездесетін түрлер. Адамның үнемі қамқорлығымен аялы алақаны болмаса, мұндай
бағалы түрлердің биосферадан жойылып кетуі мүмкін екендігін естен шығаруға
болмайды. Сондай – ақ, қорықтар өзінің табиғи сұлу көрінісі мен онда
өсетін алып түрлердің ерекшеліктері мен де құнды. Қорықтардың кейбіреулері
ЮНЕСКО – ның жанындағы биосфераны қорғаудың халықаралық Одағының құрамына
Ақсу – Жабағлы қорығы. Оларда тек саны азайып кеткен, мүлде жойылып кеткен,
мүлде жойылып кету қаупі төнген хайуанаттар дүниесі мен аса бағалы
өсімдіктер әлемі ғана қамқорлыққа алынып қоймай, сонымен бірге Қазақстан
Республикасының ежелден бері әйгілі болған таңғажайып көрікті орындарының
бұрынғы атақ – даңқын арттыра беру мақсатында зор көлемді ғылыми – зерттеу
жұмыстары жүргізілуде.
Қазақстан Республикасының қорықтарында алдағы уақытта табиғи
ресурстарды пайдалану және олардың қайталанбас сұлулығын сақтаудың ғылыми
негізін жасау жөніндегі үлкен мақсат пен міндеттер тұр. Бұл мақсат пен
міндеттердің биосфера компоненттерін қорғап, оларды халық шаруашылығына
рационалды түрде пайдалану үшін зор маңызы бар. Бұл мақсат пен
міндеттердің Қазақстан Республикасы жағдайында да алып жатқан көкейтесті
екендігі аян. Көлемі 2,7 миллион шаршы километр жерді алып жатқан байтақ
өлке өзінің саялы да аялы қалың орман – тоғайы оның мекендеген сан түрлі
хайуанаттары, өзендерімен көрікті өлке. Қазақстан Республикасы
территориясында 34 -35 миллион гектар егін егуге, бау – бақша өсіруге
жарайтын құнарлы жер бар. 186 -187 миллион гектар шабындықтар мен
жайылымдықтар 22 миллион гектар орман (оның ішінде 4-5 миллион гектар аса
бағалы сексеуіл орманы бар). Д. И. Менделеевтің периодтық кестесінің барлық
элементтерін жинақтаған түрлі қазба байлықтардың ірі кен орындары, 11 мың
өзен, 7 мыңнан астам көлдер мен су қоймалары бар. Сондай – ақ, туған
өлкеміз менің Қазақстаным елім менің, алуан түрлі жан жануарларға өте бай.
Осымен биосфера қазыналарын көздің қарашағында сақтап, қорғауға Қазақстан
Республикасындағы жоғарыда айтылған Ақсу – Жабағлы, Алматы, Қорғалжын,
Наурызым, Марқакөл, Баянауыл, Үстірт, Алтын Еміл және т.б. қорықтардың
маңызы арасан зор. Ұлан – байтақ Қазақстан мемлекетінің территорияларында
келешекте де осындай табиғи қорықтар – лабороториялық көбейе берсе екен
деген ойдамын.
3. Қазақстан қорықтары.
Қазір Қазақстан территориясында төмендегі қорықтар жұмыс істейді.
Ақсу – Жабағлы. 1926 жылы құрылған, ертеден келе жатқан қорық. Талас
Алатауының солтүстік батыс бөлігін алып жатыр. Ауданы 73 мың гектар.
Территория құрамында тұрғын жерлер жоқ. Физико – географиялық
ерекшеліктеріне байланысты екі бөлікке бөлінеді. Бес өсімдік белдеулеріне
бір мыңнан астам өсімдіктер, құстардың – 130 дан астам түрлері,
сүтқоректілерден арқарлар, маралдар, суырлар және т.б. кіреді.
Барса – келмес. Арал теңізінің солтүстік бөлігінде Барса – келмес
аралында орналасқан. 1939 жылы құрылған. Аралдың ауданы 198 шаршы км.
Аралдың флорасында 130 – дан астам өсімдіктердің түрлері кіреді. Жануарлар
түрлері көп емес. Сүтқоректілердің алты түрі, амфибиялардың екі түрі және
құстардың 110 түрі тіршілік етеді. Олардың барлығы 1927 жылы сырттан
әкелінген сайғақтар, қарақұйрықтар, құландар, құм сарышұнағынан басқалары
аборигенді түрлер болып табылады.
Наурызым. 1931 жылы құрылған. Қостанай облысының Жетісу ауданында
орналасқан. Ауданы 100 мың гектар. Қорықта 151 құстардың, 25
сүтқоректілердің, рептилиялардың 5 түрі, амфибиялардың 2 және балықтардың
8 түрі кездеседі.
Алматы. 1934 жылы құрылған . Алматы облысының Шелек ауданында
орналасқан. Іле Алатауының тау жотасының топырақ жабыны альпілік өсімдіктер
жабыны бар таулы – шалғындық топырағына жатады. Өсімдіктердің 1300 түрінен
астамы кездеседі. Жануарлар әлеміне құстардың 200 түрі, сүтқоректілердің
62 түрі, амфибиялардың 3 түрі, рептилиялардың 16 түрі және балықтардың 8
түрі кездеседі.
Қорғалжын. 1958 жылы құрылған . Ауданы 237 мың гектар. Ақмола
облысы Қорғалжын ауданында орналасқан. Қорық Қорғалжын мемлекеттік қорықтық
аңшылық шаруашылығымен байланысты. Қорықтағы ғылыми – зерттеу жұмыстары
жүргізіледі. әсем Қорғалжын көлдерінің тізбегі қызғылт фламинго
популяцияларының тізбегі ұя салуының ең солтүстік орны болып табылады. Су
құстарының табиғи резерваты ретінде маңызы зор.
Марқакөл. 1976 жылы құрылған. 71 мың гектар территорияны алып
жатыр, оның 44 мың гектарын Марқа көлі алып жатыр.
Қорық территориясына Азутау жотасының оңтүстік беткейлері және
Күршім тау жотасының оңтүстігі кіреді. Марқакөл ойпатының өсімдіктер жабыны
өте бай және алуан түрлі. Оның құрамында жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің
бір мыңнан астам түрлері кіреді. Жануарлар дүниесі де өте бай, құстардың
232 түрі мекендейді, олардың 125 түрі ұя салады.
Бетпақ – дала. Сарысу өзені мен Балқаш көлінің арасында территорияда
орналасқан. Ол Қазақстанның төрт оңтүстік облыстарының территориясына
кіреді.
Қаратау (Қызылқұм) қорығы. Оңтүстік Қазақстан облысының Арыс және Шардара
аудандарының территориясында орналасқан. Көлемі 150,6 мың гектар.1990 жылы
Шымкент облыстық Атқару Комитетінің шешімімен құрылған. Қаратау қорығы
Қаратау тау жоталарының өте бай табиғатын қорғауға арналған. Мұнда
өсімдіктердің шамамен 1,5 мың түрлері кездеседі. Өсімдіктердің эндемик
түрлерінің саны бойынша Қаратау жоталары республикада бірінші орында тұр.
Үстірт. 1984 жылы құрылған. Ауданы 223,3 мың гектар. Маңғыстау облысында
орналасқан. Қызыл кітапқа енген шөл зонасының 12 түрлі аң мен құстарды
қорғау үшін құрылды.
Батыс Алтай. 1992 жылы құрылған. Ауданы 56 мың гектар. Шығыс Қазақстан
облысының, Глубокое ауданында орналасқан. Құстардың 131, түрі,
сүтқоректілердің 50 түрі, өсімдіктің 564, балықтардың 5 түрі кездеседі.
Алакөл.1998 жылы құрылған. Ауданы 20,7 мың гектар. Алматы ауданы, Алакөл
ауданында орналасқан. Атыраулы су батпақты ландшафтылары қорғалады.
Құстардың 283 түрі, сүтқоректілердің 40 түрі, өсімдіктің 323 түрі
кездеседі.
Қаратау қорығы. 2002 жылы жаңадан құрылған қорық.
4. Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру
Жер көлемі 2754 мың шаршы кеңістіктер ұлан - байтақ
жатқан Қазақстан Республикасындағы бары 10 қорық бар дегенге сенудің өзі
қиын.
Қазақстан Республикасындағы территорияларвының кейбір жерлеріне
қорық ұйымдастыруға қандай мүмкіншілік бар деген сауалға біраз тоқталып
өткенді мен жөн көрдім.
Жер құнарын, орманның әсем келбетін, өзендер мен көлдердің мөлдір
сәулетін, аңдар мен құстардың тіршілігін, өсімдіктер әлемі қымбат қазынадай
қадірлеп, қастерлеп, аялап сақтайтын қорықтар Қазақстан Республикасының
орманды – дала, дала, шөл және шөлейтті аймақтарда жоқтың қасы. Алтай,
Жоңғар, Қарқаралы тауларында, Ертіс, Орал, Сырдария, Іле өзендері
жағалауында да қорықтың болмауы жасырын нәрсе емес. Ғалым – биологтардың
назарын аударып отырған осы жайт. Өйткені, Қазақстан Республикасында тың
және тыңайған жерлерді игеру (1953) мен таулы, шөлді жерлерді мал
шаруашылығы үшін кеңінен пайдалануға байланысты қара құйрық, аққұрай,
орақтұмсық сияқты хайуанаттармен қатар, гүлтобылғы, қараған, қара
қандыағаш, дәрмене бидайықтың біраз түрлерінің қоры күрт төмендеп кеткені
ғалым – ботаниктерге белгі беріп отыр. Осындай бағалы жабайы жануарлар мен
өсімдіктер түрлерін, түрлі табиғат аймақтарындағы көрік, ландшафтылар
келбетін бірнеше мемлекеттік, тіпті дүние жүзілік маңызы бар қорықтар
ұйымдастыру бүгінгі таңда кезек күттірмейтін жайт. Ол туралы бұрынғы Қазақ
ССР Ғылым академиясының Табиғатты қорғау және оның ресурстарын рационалды
түрде пайдалану мәселесімен шұғылданатын ғылыми кеңесінің жылғы болған
арнайы отырысында кеңінен талқыланғаны туралы қолымызда ғылыми деректер
бар.
Бұл отырыста Қазақстанның ірі ғалым – биологтары қорықтар санын
көбейту және оларды ұйымдастыру және оларды ұйымдастыру жолдарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе: Ерекше қорғауға алынған территориялар.
2. Қорықтар – табиғи лаборотория.
3. Қазақстандағы қорықтар.
4. Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру.
5. Қорықшалар.
а) Мемлекеттік табиғат ескерткіштері.
б) Тірі табиғат ескерткіштері.
в) Мемлекеттік қорғалымдар.
6. Биосфералық қорықтар.
7. Биосфераны қорғаудың Қызыл кітабы.
8. Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Кіріспе.
Ерекше қорғауға алынған территориялар.
Халық санының өсуіне байланысты барлық негізгі табиғи
бірлестіктердің бөліктерін бастапқы түрінде сақтап қалудың маңызы артып
отыр. Тек адам қолымен өзгерілмеген бірлестіктер болғанда ғана адамның
жасаған, оларды болдырмауға мүмкіндік туады.
Кез – келген мемлекеттің ерекше қорғалатын табиғи территорияларды
құрып, дамыту стратегиясы негізгі екі міндеттің орындалуын қамтамасыз етуі
тиіс:
1. оның территориясындағы барлық негізгі географиялық аймақтар мен
өңірлердің табиғи эталондардың барынша толық көрсетілуі;
2. жүйелі топтастырылған деңгейдегі биологиялық ресурстарды,
топырақты енгізе отырып, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін және
микроорганизмдерді сақтау;
Мұны арттыру үшін ең дұрыс шара – қорықтар мен ұлттық парктерді
ұйымдастыру болып табылады.
Табиғатты қорғаудың маңызды формаларының бірі – ерекше қорғауға
алынған территориялар. Осындай территориялардың түрлері көп: қорықтар,
қорғалымдар, табиғат ескерткіштері, ұлттық және табиғат саябақтары,
ботаникалық бақтар, биосфералық резерваттар.
Қорықтар- табиғатты қорғаудың бір түрі. Қазіргі кезде қорықтық
территориялар Жер шарының шамамен 1,6 – 2,0% - ын құрайды. Дүние жүзіндегі
ең ірі ұлттық саябақ Гренландияда. Оның ауданы шамамен 7 млн. гектар;
Ботсванадағы рталық Калахари резерваты: 5,3 млн. гектар; Вуд – Баффало
(Канада) - 4,5 млн. гектар; Үлкен Гобий қорғаны (Монғолстан) – 4 млн.
гектар.
Қазақстанда екі ұлттық бақ құрылған: Баянауыл және Алтынеміл.
Қорықтар – толық қорғаудың жетілдірілген түрі, себебі, оған табиғи
комплекске кіреді де табиғат ресурстарын шаруашылықта пайдалануға рұқсат
берілмейді.
Белгілі бір шаруашылық жұмыстарын жүргізе отырып, табиғаттың ерекше
объектілерін қорғауға алынған жүйені ұйымдастыру түрі қорғалымдар болып
табылады.
Табиғи тіршілік орталарын қорғаудың әр түрлі формаларының ішінен
қорықтардың орны ерекше. Себебі, қорықтар алуантүрлілікті қамтамасыз ететін
маңызды звено болып табылады. Бірақ, ХХ ғасырдың екінші жартысында қорық -
өзгермеген табиғаттың эталоны деген принцип бұзылып отыр. Атмосфераның
өндірістік улы қосылыстармен, радиациялық ластану, олардың тасымалдануы –
біздің планетамыздың кез – келген бөлігіне міндетті түрде әсер етеді.
2. Қорықтар – табиғи лаборотория.
Биосфера – қоғам байлығы ол қашанда жер бетінде тіршіліктің қайнар
бұлағы. Қазақ жерінде тәуелсіз мемлекет орнату онай шаруа емес екендігін
халық сезеді. Мемлекет тәуелсіздігі табиғи ресурстарға тікелей байланысты
екенін қазақ елі жақсы біледі. Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану ісі
мемлекетіміздің дамуының бірінші жағы. Ал биосфера компоненттерін қорғау
тәуелсіз мемлекетіміздің дамуының екінші жағы. Осы екі міндетті комплексті
түрде шешу нәтижесінде еліміздің бай табиғаты бұрынғыдан да гүлденіп, ол
өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы дамыған алдыңғы қатарлы тәуелсіз мемлекетке
айналдырып жібереді. Осы кезде жер қойнауынан алуан түрлі қазба байлығы,
мұнай, газ өндіріліп сан мыңдаған кәсіпорындағы қайтадан өрлеу үстінде.
Биосферада қазынасы сарқылмайтын дүние емес. Оның адам игілігі үшін
ұзақ мерзім пайдалану үшін өсіп-өнуі үшін адамның қамқорлығын керек етеді.
Айналаны қоршаған орта тазалығы, орман-тоғай, қазба байлықтар, су байлығы,
жануарлар дүниесі мен өсімдіктер әлемі ғалым биологтар назарында тұрған
басты мақсаттың бірі. Табиғи ресурстарды рационалды түрде пайдалану, оны
қорғау-өте күрделі мәселе. Ол үшін ең алдымен адам мен биосфера арасындағы
өзара қатынасты дұрыс шешу, биосфера байлдығын ысырапсыз пайдалануға ат
салысу, оның байлығын арттыра түсу ісіне қатынасу, күтіп-баптау шараларының
дұрыс жолға қойылуы керек етеді. Бір сөзбен айтқанда биосферадағы
экологиялық-биологиялық тепе-теңдік бұзылмауға тиіс. Олардың табиғи
заңдылықтарын терең білуіміз керек. Бұл міндетті ойдағыдай шешуде табиғи
лаборотория –қорықтардың рөлі өте зор. Қорықтарда көп жылдар бойы
биосферада өтіп жататын өзгерістерге бақылау жүргізіліп, оның даму
заңдылықтары үрдістердің дамуына, келешегінде болжам жасалады (экологиялық
монитринг).
Онда болатын өзгерістерді зерттеу нәтижелеріне қарай алдын-ала
шамалауға болады. Сондықтан да қорықтар нағыз күрделі табиғи лаборотория
болып табылады. Биосфераның қорғауға алынған бұл аймағы ауа райы (климаты),
топырағы, өсімдіктер әлемі мен жануарлар дүниесі арасында бірнеше мыңдаған
жылдар бойы қалыптасқан биологиялық – химиялық байланыстарды сақтайды.
Қорықтар биосфера эталоны. Мұндайғы орман - тоғай жай алаған жайылым мен
шабындық, аң-құс, айдын-шалқар колдер, ағынды қатты өзендер мүмкіндігіне
қарай сол ежелгі әсем қалпында сақталынылуы тиіс. Қай заман болмасын,
қорықтарды ұйымдастыру күн тәртібінен ешқашан да түскен емес. Өйткені
биосфера байлықтарын қорғау, онда ғылыми - зерттеу жұмыстарын сондай-ақ,
биосфера компоненттерін қорғау жөніндегі үгіт - насихат экологиялық білім
және тәрбие беруді ұйымдастыруын жургізуде қорықтардың өте маңызды роль
атқаратыны белгілі. Осыған орай қорықтар ұйымдастыру бөлініп, Қазақстанның
шөл-шөлейтті аймақтарында үйір-үйірмен жайылып жүретін, бірақ кейіннен
мүлде азайып кеткен құландарды қорғап қалуда қорықтардың әсіресе Бадхыз
қорығының ролі өте зор болды. Сондай-ақ Барса –келмес қорығы да айтарлықтай
үлес қосты. Бүгінгі Бадхыз қорығында құландар саны көбейе түсуде. Барса –
келмес аралы жойылып кеткеннен кейін ондағы құландарды арнаулы ұшақтармен
Алтынемел ұлттық биосфера паркіне, Іле өзенінің жағасына әкелінді. Міне,
осы жерде олар жылдан – жылға өсіп көбеюде.
Қазақстанның бірнеше табиғи - географиялық аймақтары – солтүстігінен
өңтүстігіне қарай орманды дала, шөлейтті, шөлді өңірлерді қамтиды.
Қазақстан жерінде Д.И. Менделеев кестесіндегі химиялық элементтердің бәрі
дерлік кездесетін біздің республикамыз табиғи ресурстарға аса бай өлке.
Жоғарғы сатылы өсімдіктердің 5777 түрі, аңның 150, құстың 480, бауырмен
жорғалаушылардың 150, қос мекенділердің 12 түрі тіршілік ететін айтпай
кетуге болмайды. Бұл бай өлкені шын мәнінде табиғи байлықтарының қайнар
көзі деп ғалымдар бекерден – бекер айтпаған болар. Бірақ, бұл інжу -
маржандар қанша мол болғанымен, ол сарқылмайтын дүние емес екені кейінгі
кезде өзінен -өзі өне беретін зат емес. Сондықтан да оны пайдаланумен
бірге, ұқыпты түрде қорғап, байлығын молайта беруге барлық мүмкіндікті
жасау керек. Осы бағыттағы шаралардың бірі – жер жанатты деп орынды
аталып кеткен небір тамаша аймақтарды, өлкелерді, өңірлерді қорыққа
айналдыру керек екенін өмір көрсетіп отыр.
Бұл салада Қазақстан Республикасында соңғы жылдар ішінде қыруар
ғылыми –зерттеу жұмыстарын жүргізіп, келдік. 1962 жылы Қазақ ССР Жоғарғы
Советінің биосфераны қорғау заңы шықты. Мұнда табиғи ортаны көркейтудің
бірнеше нақты шаралары анық корсетілген. Олар – қорықтар, парктер,
заказниктер мен табиғат ескерткіштерді сақтау ережесі (1962). Сонымен бірге
1972 жылы Қазақ ССР мемлекеттік қорықтарының ережесі жарық көрді. Міне,
бұл көрсетілген құжаттарда қорықтар мен табиғат ескерткіштерін
ұйымдастырудың мақсаты мен міндеттері және биосфераны қорғау тәртібі айқын
көрсетілген. Қазақстан Республикасындағы қорықтардың жұмысын жақсартуына
үлкен көңіл бөлінген. Оған бұрынғы Қазақ ССР Министрлер Советінің соңғы
жылдары қабылдаған бірнеше арнаулы қаулы – қарарлары дәлел бола алады. 1969
жылы 9 шілдеде Наурызым мемлекеттік қорығының орманын қалпына келтіру мен
қорғау шаралары туралы, 1972 жылы 2 тамызда Қазақ ССР мемлекеттік
қорықтарының қызметін жақсарту шаралары туралы, 1976 жылы 12 шілдеде
Қазақ ССР- інде қорықтар жұмыстарын жақсарту туралы қаулылар жарыққа
шықты. Бұл шараларды өлкеміздегі қорықтардың ғылыми – ұйымдастырушылық
жұмыстарын жақсартуда зор маңызы болғанын айтпай кетуге болмайды.
Қазақстан Республикасының Қорықтарында қол жеткен табыстары мен орын алып
отырған кемшіліктерде олардың жоюдың нақты жолдары айқын көрсетілген.
Осы кезде Қазақстан Республикасы жерінде (1980 жылғы мәлімет
бойынша) 531 мың гектар алқапты алып жатқан 6 қорық (Ақсу-Жабағылы, Алматы,
Наурызым, Барсакелмес. Қорғалжын және Марқакөл) көлемі 4288 мың гектарға
жететін 50- дей аңшылық заказниктер, көлемі 3644 мың гектардай 26
зоологиялық және ботаникалық объектілер, қорғалатын заказниктер және 3
табиғат ескерткіштері бар. Олар (Павлодардағы Гусиный перелет, Шарын
бойындағы көне заманнан бері қарай жойылып кетпей өсіп - өніп келе жатқан
ағаштар, Іле Алатауындағы шыршалар). Қорғауға алынған учаскелерді, әсіресе,
қорықтарда, бұрын осы аймақты мекендеген, бірақ, соңғы жылдары саны азайып
кеткен жабайы хайуанаттар мен сирек кездесетін өсімдік түрлері есепке
алынған. Мұндай түрлердің, мәселен, Шығыс Қазақстанның далалық аймақтарында
өсімдіктердің 1600 түрі тек осы аймаққа тән болғандығын және сирек
кездесетінін айтуға болады. Ал Мұғалжар далалы ауданында 15 – ке жуық сирек
кездесетін эндемик өсімдіктер Бетпақдаладағы өсімдіктің 1800 түрінің 15 –
і, жуық сирек кездесетін эндемик өсімдіктер., Каспийдің оңтүстік
жағалауындағы өсімдіктердің 1800 түрінің 7 – і Республикамыздың басқа
жерлерінде кездеспейді. Сондай – ақ, Оңтүстік Алтайда өсімдіктердің 1740
түрі кездессе, оның 18 – і, Жоңғар Алатауында 2021 түрі кездессе, 58 –
і, Қаратауда 500 түрі өссе, оның 100 –і сол аймақтарға ғана тән сирек
кездесетін түрлер. Адамның үнемі қамқорлығымен аялы алақаны болмаса, мұндай
бағалы түрлердің биосферадан жойылып кетуі мүмкін екендігін естен шығаруға
болмайды. Сондай – ақ, қорықтар өзінің табиғи сұлу көрінісі мен онда
өсетін алып түрлердің ерекшеліктері мен де құнды. Қорықтардың кейбіреулері
ЮНЕСКО – ның жанындағы биосфераны қорғаудың халықаралық Одағының құрамына
Ақсу – Жабағлы қорығы. Оларда тек саны азайып кеткен, мүлде жойылып кеткен,
мүлде жойылып кету қаупі төнген хайуанаттар дүниесі мен аса бағалы
өсімдіктер әлемі ғана қамқорлыққа алынып қоймай, сонымен бірге Қазақстан
Республикасының ежелден бері әйгілі болған таңғажайып көрікті орындарының
бұрынғы атақ – даңқын арттыра беру мақсатында зор көлемді ғылыми – зерттеу
жұмыстары жүргізілуде.
Қазақстан Республикасының қорықтарында алдағы уақытта табиғи
ресурстарды пайдалану және олардың қайталанбас сұлулығын сақтаудың ғылыми
негізін жасау жөніндегі үлкен мақсат пен міндеттер тұр. Бұл мақсат пен
міндеттердің биосфера компоненттерін қорғап, оларды халық шаруашылығына
рационалды түрде пайдалану үшін зор маңызы бар. Бұл мақсат пен
міндеттердің Қазақстан Республикасы жағдайында да алып жатқан көкейтесті
екендігі аян. Көлемі 2,7 миллион шаршы километр жерді алып жатқан байтақ
өлке өзінің саялы да аялы қалың орман – тоғайы оның мекендеген сан түрлі
хайуанаттары, өзендерімен көрікті өлке. Қазақстан Республикасы
территориясында 34 -35 миллион гектар егін егуге, бау – бақша өсіруге
жарайтын құнарлы жер бар. 186 -187 миллион гектар шабындықтар мен
жайылымдықтар 22 миллион гектар орман (оның ішінде 4-5 миллион гектар аса
бағалы сексеуіл орманы бар). Д. И. Менделеевтің периодтық кестесінің барлық
элементтерін жинақтаған түрлі қазба байлықтардың ірі кен орындары, 11 мың
өзен, 7 мыңнан астам көлдер мен су қоймалары бар. Сондай – ақ, туған
өлкеміз менің Қазақстаным елім менің, алуан түрлі жан жануарларға өте бай.
Осымен биосфера қазыналарын көздің қарашағында сақтап, қорғауға Қазақстан
Республикасындағы жоғарыда айтылған Ақсу – Жабағлы, Алматы, Қорғалжын,
Наурызым, Марқакөл, Баянауыл, Үстірт, Алтын Еміл және т.б. қорықтардың
маңызы арасан зор. Ұлан – байтақ Қазақстан мемлекетінің территорияларында
келешекте де осындай табиғи қорықтар – лабороториялық көбейе берсе екен
деген ойдамын.
3. Қазақстан қорықтары.
Қазір Қазақстан территориясында төмендегі қорықтар жұмыс істейді.
Ақсу – Жабағлы. 1926 жылы құрылған, ертеден келе жатқан қорық. Талас
Алатауының солтүстік батыс бөлігін алып жатыр. Ауданы 73 мың гектар.
Территория құрамында тұрғын жерлер жоқ. Физико – географиялық
ерекшеліктеріне байланысты екі бөлікке бөлінеді. Бес өсімдік белдеулеріне
бір мыңнан астам өсімдіктер, құстардың – 130 дан астам түрлері,
сүтқоректілерден арқарлар, маралдар, суырлар және т.б. кіреді.
Барса – келмес. Арал теңізінің солтүстік бөлігінде Барса – келмес
аралында орналасқан. 1939 жылы құрылған. Аралдың ауданы 198 шаршы км.
Аралдың флорасында 130 – дан астам өсімдіктердің түрлері кіреді. Жануарлар
түрлері көп емес. Сүтқоректілердің алты түрі, амфибиялардың екі түрі және
құстардың 110 түрі тіршілік етеді. Олардың барлығы 1927 жылы сырттан
әкелінген сайғақтар, қарақұйрықтар, құландар, құм сарышұнағынан басқалары
аборигенді түрлер болып табылады.
Наурызым. 1931 жылы құрылған. Қостанай облысының Жетісу ауданында
орналасқан. Ауданы 100 мың гектар. Қорықта 151 құстардың, 25
сүтқоректілердің, рептилиялардың 5 түрі, амфибиялардың 2 және балықтардың
8 түрі кездеседі.
Алматы. 1934 жылы құрылған . Алматы облысының Шелек ауданында
орналасқан. Іле Алатауының тау жотасының топырақ жабыны альпілік өсімдіктер
жабыны бар таулы – шалғындық топырағына жатады. Өсімдіктердің 1300 түрінен
астамы кездеседі. Жануарлар әлеміне құстардың 200 түрі, сүтқоректілердің
62 түрі, амфибиялардың 3 түрі, рептилиялардың 16 түрі және балықтардың 8
түрі кездеседі.
Қорғалжын. 1958 жылы құрылған . Ауданы 237 мың гектар. Ақмола
облысы Қорғалжын ауданында орналасқан. Қорық Қорғалжын мемлекеттік қорықтық
аңшылық шаруашылығымен байланысты. Қорықтағы ғылыми – зерттеу жұмыстары
жүргізіледі. әсем Қорғалжын көлдерінің тізбегі қызғылт фламинго
популяцияларының тізбегі ұя салуының ең солтүстік орны болып табылады. Су
құстарының табиғи резерваты ретінде маңызы зор.
Марқакөл. 1976 жылы құрылған. 71 мың гектар территорияны алып
жатыр, оның 44 мың гектарын Марқа көлі алып жатыр.
Қорық территориясына Азутау жотасының оңтүстік беткейлері және
Күршім тау жотасының оңтүстігі кіреді. Марқакөл ойпатының өсімдіктер жабыны
өте бай және алуан түрлі. Оның құрамында жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің
бір мыңнан астам түрлері кіреді. Жануарлар дүниесі де өте бай, құстардың
232 түрі мекендейді, олардың 125 түрі ұя салады.
Бетпақ – дала. Сарысу өзені мен Балқаш көлінің арасында территорияда
орналасқан. Ол Қазақстанның төрт оңтүстік облыстарының территориясына
кіреді.
Қаратау (Қызылқұм) қорығы. Оңтүстік Қазақстан облысының Арыс және Шардара
аудандарының территориясында орналасқан. Көлемі 150,6 мың гектар.1990 жылы
Шымкент облыстық Атқару Комитетінің шешімімен құрылған. Қаратау қорығы
Қаратау тау жоталарының өте бай табиғатын қорғауға арналған. Мұнда
өсімдіктердің шамамен 1,5 мың түрлері кездеседі. Өсімдіктердің эндемик
түрлерінің саны бойынша Қаратау жоталары республикада бірінші орында тұр.
Үстірт. 1984 жылы құрылған. Ауданы 223,3 мың гектар. Маңғыстау облысында
орналасқан. Қызыл кітапқа енген шөл зонасының 12 түрлі аң мен құстарды
қорғау үшін құрылды.
Батыс Алтай. 1992 жылы құрылған. Ауданы 56 мың гектар. Шығыс Қазақстан
облысының, Глубокое ауданында орналасқан. Құстардың 131, түрі,
сүтқоректілердің 50 түрі, өсімдіктің 564, балықтардың 5 түрі кездеседі.
Алакөл.1998 жылы құрылған. Ауданы 20,7 мың гектар. Алматы ауданы, Алакөл
ауданында орналасқан. Атыраулы су батпақты ландшафтылары қорғалады.
Құстардың 283 түрі, сүтқоректілердің 40 түрі, өсімдіктің 323 түрі
кездеседі.
Қаратау қорығы. 2002 жылы жаңадан құрылған қорық.
4. Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру
Жер көлемі 2754 мың шаршы кеңістіктер ұлан - байтақ
жатқан Қазақстан Республикасындағы бары 10 қорық бар дегенге сенудің өзі
қиын.
Қазақстан Республикасындағы территорияларвының кейбір жерлеріне
қорық ұйымдастыруға қандай мүмкіншілік бар деген сауалға біраз тоқталып
өткенді мен жөн көрдім.
Жер құнарын, орманның әсем келбетін, өзендер мен көлдердің мөлдір
сәулетін, аңдар мен құстардың тіршілігін, өсімдіктер әлемі қымбат қазынадай
қадірлеп, қастерлеп, аялап сақтайтын қорықтар Қазақстан Республикасының
орманды – дала, дала, шөл және шөлейтті аймақтарда жоқтың қасы. Алтай,
Жоңғар, Қарқаралы тауларында, Ертіс, Орал, Сырдария, Іле өзендері
жағалауында да қорықтың болмауы жасырын нәрсе емес. Ғалым – биологтардың
назарын аударып отырған осы жайт. Өйткені, Қазақстан Республикасында тың
және тыңайған жерлерді игеру (1953) мен таулы, шөлді жерлерді мал
шаруашылығы үшін кеңінен пайдалануға байланысты қара құйрық, аққұрай,
орақтұмсық сияқты хайуанаттармен қатар, гүлтобылғы, қараған, қара
қандыағаш, дәрмене бидайықтың біраз түрлерінің қоры күрт төмендеп кеткені
ғалым – ботаниктерге белгі беріп отыр. Осындай бағалы жабайы жануарлар мен
өсімдіктер түрлерін, түрлі табиғат аймақтарындағы көрік, ландшафтылар
келбетін бірнеше мемлекеттік, тіпті дүние жүзілік маңызы бар қорықтар
ұйымдастыру бүгінгі таңда кезек күттірмейтін жайт. Ол туралы бұрынғы Қазақ
ССР Ғылым академиясының Табиғатты қорғау және оның ресурстарын рационалды
түрде пайдалану мәселесімен шұғылданатын ғылыми кеңесінің жылғы болған
арнайы отырысында кеңінен талқыланғаны туралы қолымызда ғылыми деректер
бар.
Бұл отырыста Қазақстанның ірі ғалым – биологтары қорықтар санын
көбейту және оларды ұйымдастыру және оларды ұйымдастыру жолдарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz