Шығыс Қазақстан облыстық газетінің қалыптасу, даму кезеңдері (1931 – 2004 жж.)

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ: Қолжазба құқығында

ҚАСЫМОВ АЙТМҰХАМБЕТ ҚАСЫМҰЛЫ

Шығыс Қазақстан облыстық

газетінің қалыптасу, даму кезеңдері

(1931 - 2004 жж. )

10. 01. 10 - журналистика

Филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін

дайындалған диссертацияның

авторефераты

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2007

Жұмыс әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің мерзімді баспасөз кафедрасында орындалды

Ғылыми жетекші: филология ғылымдарының докторы Б. Ө. Жақып

Ресми оппоненттер:

Жетекші ұйым:

Диссертация 2007 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті жанындағы филология ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14А. 02. 22 диссертациялық кеңесінің мәжілісінде қорғалады.

Мекен жайы: 050038, Алматы қаласы, әл-Фараби даңғылы, 71, ҚазҰУ

Диссертациямен әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ғылыми кітапханасында танысуға болады .

Автореферат 2007 жылы таратылды.

Диссертациялық кеңестің

ғалым хатшысы,

филология ғылымдарының докторы,

профессор З. Бисенғали

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Зерттеу жұмысы 1931-38 жылдары «Жұмысшы» деген атпен Риддер қаласында, 1939 жылдан бері Өскемен қаласында «Социалистік Алтай», «Большевик Алтая», «Алтай большевигі», «Коммунизм туы» деген атпен шыққан, 1990 жылдан бері «Дидар» деген атпен шығып келе жатқан Шығыс Қазақстан облыстық қазақ газетінің қалыптасу, даму кезеңдеріне арналады. Сол кездері облыс аумағында жарық көрген орыс және қазақ тілді басылымдарға да шолу жасалады. Ғылыми еңбекте қазақ журналистикасының тағдыры мен тарихына тікелей қатысты, дүние қойнауына сіңіп бара жатқан көптеген мәліметтер мен деректер, оқиғалар мен тағдырлар анықталып, алғаш рет ғылыми айналымға енгізілді. Аталған басылымның қалыптасуы және даму кезеңдеріндегі тақырыптық, мазмұндық, жанрлық ерекшеліктері мен тарихи сабақтастығы жайлы өзіндік пікірлер айтылып, тұжырымдар жасалады.

Тақырыптың өзектілігі. Еліміз егемендігін алып, тәуелсіз мемлекет болған соң, рухани саладағы басты міндеттің бірі - «жұп-жұқа» тарихымызды түгендеп, толықтырып, еңсемізді тіктеп, өркениетті елдер қатарынан лайықты орнымызды табу. Бұл зерттелуге тиіс мәдени мұраның маңызды бір саласы қазақ журналистикасының тарихы болуға тиіс. Қазақ журналистикасы тарихында игерілмей, ғылыми ой елегінен өткізілмей келе жатқан тақырып әлі көп. Соның бір парасы - баспасөзге, оның ішінде жергілікті басылымдар тарихына қатысты іздеу, табу, саралау, жүйелеу, тұжырымдау және табылған жаңалықты жариялау, ғылыми айналымға түсіру жұмыстары.

«Шығыс Қазақстан облыстық газетінің қалыптасу, даму кезеңдері» атты ғылыми жұмыс зерттеліп отырған аймақ басылымдарының тарихын өз деңгейінде ғылыми тұрғыдан қарастырып және оның журналистика тарихындағы алар орнын нақты айқындау мақсатынан туған. Әр кезеңдегі облыстағы қоғамдық-саяси оқиғаларға да баға бере кету зерттеу барысында назардан тыс қалған жоқ.

Қазақ баспасөзінің дамуына елеулі үлес қосқан Шығыс өңірі баспасөзінің жан-жақты зерттелуі жалпы ұлттық баспасөз тарихының жаңа беттерін парақтап, өткеніміздің бар-жоғын сараптап, журналистиканың даму бағыттарын бүгінгі күннің көзқарасымен зерделеу үшін де аса қажет. Облыстық, өлкелік журналистиканың қалыптасу кезеңдері мен даму жолдарын саралау және аймақтағы қазақ газеттеріне тән ортақ заңдылықтарды іздестіру журналистика ғылымында көп зерттелмеген және зерттеуді қажет ететін тақырыптардың бірі. Осы тұрғыдан келгенде диссертанттың таңдап алған тақырыбы өзекті.

Зерттеу нысанына айналып отырған Шығыс Қазақстан облыстық «Дидар» газетінің алғашқы бастауы болып саналатын Риддерде 1931 жылдан шыға бастаған «Жұмысшы» газетінің дүниеге келуіне сол кездегі ең алғашқы қазақ жұмысшы табының Шығыстағы Риддер қаласындағы ірі өндіріс орындарында ең көп шоғырлануы тікелей әсер етті деуге негіз бар. Мұрағаттан Риддер комбинатына жергілікті ұлт өкілдерін қабылдау (коренизация) саясатының да болғанын, өлкелік партия комитетінің Риддерде қазақ газетін ашу қажеттігі жөніндегі арнайы шешім қабылдағанын айғақтайтын құжаттарды кездестіруге болады [1] . 1937 жылы сол Риддерде жеке қазақ активін жинап, жиналыс өткізгені үшін «халық жауы» ретінде атылып кеткен газеттің алғашқы редакторы Мақсұт Тайшыбаев өз заманында қазақ жұмысшыларының сол өңірдегі жолбасшысына айналған, қоғамдық-саяси істерге белсене араласқан талантты журналист, жазушы болған адам.

Еліміздің тәуелсіздік алуы мен ел экономикасының жаңаша сипатта дамуы, меншіктің жеке түрінің қалыптасуы, елдегі саяси және экономикалық өзгерістерге орай қазақ тіліндегі басылымдар да жаңа ахуалға тап болып отыр. «Дидар» газетінің соңғы жылдардағы жарияланымдары мен жинақтаған тәжірибелерін ғылыми айналымға түсіру, басылымда қызмет еткен журналистердің шығармашылығы, газет ісіне араласқан авторлардың белсенділігі, мерзімді баспасөз ісінің негізгі процестері жайлы ой қорытылып, тұжырым жасау да зерттеліп отырған тақырыптың өзектілігін танытады.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақ баспасөзінің тарихын зерттеу еңбектерінің әр жылдары елімізде жарық көргені аз емес. ХХ ғасырдың екінші жартысында Т. Амандосов [2], Х. Бекхожин[3], Х. Бекхожин, С. Қозыбаев, С. Матвиенко[4], Б. Кенжебаев, Т. Қожакеев [5], Ү. Субханбердина [6] сияқты белгілі ғалымдар кеңестік баспасөздің тарихын зерделеді. Заман талабына байланысты бұл ғалымдардың зерттеулерінде кеңестік газеттер тарихы партия мен Кеңес өкіметінің көзқарасы тұрғысынан қарастырылады. Дегенмен, қазақ баспасөзінің қалыптасу және даму тарихы құнды деректер негізінде, жүйелі түрде сипатталады.

Жоғарыда көрсетілген авторлар өз еңбектерінде қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Семей өңіріндегі баспасөз тарихына қатысты мәселелерге біршама терең тоқталған, сонымен қатар кейбір еңбектердің библиографиялық шолу, анықтама сипатында екенін де айтқан жөн.

Семей өңіріндегі баспасөз тарихының бірқатар мәселелері қазіргі «Семей таңы» қалалық газетінің редакторы Р. Молдашеваның 2003 жылы қорғалған диссертациялық жұмысында қарастырылады [7] .

Кеңес кезінде орыс тіліндегі газет-журналдардың көпшілігі реттеліп, библиографиясы жасалып, материалдары ғылыми айналымға түскенімен өзінің бастауын 1917 жылы Өскеменде шыққан «Голос Алтая» басылымынан алатын бүгінгі Шығыс Қазақстан облыстық «Рудный Алтай» газеті жайлы толыққанды ғылыми зерттеу болған жоқ. Газет тарихына қатысты мұрағаттық құжаттарды жинақтау, өзіндік ой түю талпыныстары көбінесе газеттің 2003 жылы атап өтілген 85 жылдық мерейтойына қатысты ғана жасалған[8] . Осы диссертация тақырыбына арқау болып отырған Шығыс Қазақстан облыстық қазақ газетінің тарихы жайлы да жарық көрген мардымды материалдардың болмағанын айтқан жөн. «Дидар» газетінің әр кезеңдегі тарихына шолу жасаған авторлардың бір тобы - басылымның өзінде ұзақ жылдар еңбек еткен журналистер және жергілікті авторлар.

Белгілі журналистер Б. Исабековтың «Жұмысшы дастаны», Б. Әбілдиновтың «Ұшқан ұя», К. Сақабаевтың «Алғашқы редактор», Қ. Байкеновтың «Ұмытылмас күндер», Қ. Қамбаровтың «Сол жылдарда», З. Ыбыраевтың «Алтай айнасы», Ш. Машрафиннің «Газет маған не берді?», Д. Әшімхановтың «Сол бір жыл», З. Баяновтың «Алғашқы қадам» атты естелік материалдарында газетте әр кездері қызмет еткен журналистер, әдебиетшілер мен ақындар шығармашылығы туралы, сол кезеңдерде басылым алдына қойылып отырған міндеттер жайлы жан-жақты ой қозғалған, «Жұмысшы» газетінің алғашқы редакторы М. Тайшыбаевтың өмірі мен қызметі жайлы диссертанттың бір тарихи зерттеу еңбегі жарық көрген [9] .

Шығыс өңірі басылымдарының қалыптасу және даму тарихының зерттелуі жалпы ұлттық баспасөзіміздің тарихын түгендеу үшін ғана емес, бүгінгі қазақ журналистикасының даму бағыттарын өз деңгейінде айқындау, әрі жүйелеу үшін де қажет. Шығыс Қазақстан облыстық газетінің пайда болуы, дамуы мен қалыптасу жолдарын көрсету және бұл тақырыпты кең ауқымда зерттеу ісі әлі қолға алынбаған. Аталған басылымның тарихы мен онда еңбек еткен белсенді де қарымды қаламгерлер мұрасы диссертациялық жұмыс ретінде алғаш рет жазылып отыр.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Аймақ басылымдарының тарихы арқылы қазақ баспасөзінің қалыптасу кезеңдері мен даму жолдарын анықтау, қазақ газеттеріне тән ортақ заңдылықтар мен байланыстарын іздестіру және өндірісті Шығыс өңіріндегі ұлттық баспасөздің өзіндік даму бағытын, қалыптасу ерекшелігін сараптау, олардың жалпы қазақ баспасөзінің дамуына қосқан үлесін айқындау зерттеудің негізгі мақсаты болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттерді шешу көзделді:

облыстағы басылымдардың қалыптасу тарихын толық зерттеу; 1930 жылдардың басындағы ұлттық жұмысшы табының өндірістегі жағдайы мен олардың қазақ тіліндегі басылымға зәрулігін анықтау; Кеңес өкіметінің соғыс жылдарындағы, соғыстан кейінгі халық шаруашылығын қалпына келтіру кезеңдеріндегі (1939-1953 жылдар) газеттердің қызметіне, тақырыптың өзгешеліктеріне талдау жасау; 50-ші жылдардың екінші жартысынан 80-ші жылдардың соңына дейінгі аралықтағы газеттердің ұстанған бағытын ашу, олардың жарияланымдарының жанрлық, стильдік, тілдік ерекшеліктерін нақтылай көрсету; облыстық газеттегі жарық көрген мақалалар арқылы Шығыс өңірі журналистерінің шығармашылықтарына тән белгілерді жіктеп көрсету және олардың шеберлік қырларын ашу; «Дидар» (1990-2004) газетінің бүгінгі таңдағы тәжірибелері мен жаңашылдық ізденістерін дәйекті деректемелер негізінде топтастыру.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. 1. Диссертациялық жұмыс ең алдымен Шығыс Қазақстан облыстық газетінің дүниеге келуін, қалыптасуы мен дамуын, жалпы тарихын тұңғыш рет зерттеу нысанына айналдыруымен маңызды. Зерттеудің басты ғылыми жаңалығы осында.

2. «Дидар» газетінің 75 жылдан астам тарихын жан-жақты қарастыра отырып, түрлі атаумен шыққан басылымның мазмұны мен сипатын, шығармашылық мұрасын әр қырынан бағамдау, тың мұрағаттық деректерді ғылыми айналымға енгізу жаңа ғылыми ізденістерге бастау болып, баспасөз тарихын зерттеуге елеулі үлес болып қосылды.

3. ХХ ғасыр басында облыста жарық көрген өзге де қазақ және орыс басылымдарының тарихына да шолу жасалып, сол кездегі облыстағы ақпараттық кеңістік жайлы мағлұматтар бір жүйеге келтірілді.

4. Кеңес өкіметінің өркендеу кезінде заман талабына орай аты өзгеріп отырған басылымның қызметі, шығармашылық ерекшелігі, оның дамуындағы негізгі өзгешеліктер мен проблемалар кезең-кезеңмен жеке-жеке жүйеленді.

5. Жаңа ХХІ ғасырдағы облыстық газеттердің ертеңгі даму жолдары мен шешетін проблемаларын белгілеу, бұқаралық ақпарат құралдарын бүгінгі нарық жағдайында маркетинг пен менеджмент арқылы басқару мәселелері қарастырылды.

Зерттеу тәсілдері. Зерттеу жұмысы барысында тарихи талдау, салыстыру, жүйелеу әдістері қолданылды.

Зерттеу жұмысының нысаны. Шығыс Қазақстан облыстық газетінің пайда болу, қалыптасу, даму кезеңдерін, жалпы газеттің тарихын облыстың әр кезеңдегі тыныс-тіршілігін де танып отыратындай қоғамдық үрдістермен сабақтастыра, ғылыми тұрғыдан сараптап, талдау зерттеу жұмысының негізгі нысанын көрсетеді.

Диссертацияның деректік көзі ретінде Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясы Орталық кітапханасының, Қазақстан Республикасы Ұлттық кітапханасының, Шығыс Қазақстан облыстық кітапханасының қорларында сақталған, Қазақстан Республикасы Президентінің архивінен, Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік архивінен, Солтүстік Қазақстан және Шығыс Қазақстан облыстық архивтерінен алынған облыстық газетте қызмет істеген журналистердің өмірі мен қызметіне қатысты тарихи түпнұсқа құжаттар, деректік маңызы бар мәліметтер мен облыстық газет тігінділеріндегі сан алуан мақалалар зерттеу жұмысының өзегі болды.

Тақырып деректемелерінің негізгі бір тобы - газетте әр жылдары қызмет істеген Б. Исабеков, Б. Әбілдинов, Қ. Байкенов, Қ. Сақабаев, Қ. Қамбаров сияқты баспасөз ардагерлерінің естеліктері. Олар облыстық газеттің қалыптасуы мен даму жолындағы игілікті істер, кездескен қиындықтар жайлы, қызметтес журналистер туралы көптеген тың деректер негізінде сыр шертеді. Зерттеу нысанының қыр-сырын ашу үшін қажетті жерлерде көз көргендердің осындай естеліктері пайдаланылды.

Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізі. Облыстық газеттің пайда болуы, қалыптасуы мен дамуын зерттеу барысында Шығыс Қазақстан облысының мерзімді баспасөзіне байланысты негізгі деректердің барлығы қамтылды. Қазақ әдебиеттану ғылымына, баспасөз тарихы мен теориясына елеулі үлес қосқан А. Байтұрсынов, Ғ. Мүсірепов, Б. Кенжебаев, З. Қабдолов, Т. Кәкішев, Р. Бердібаев, Қ. Бекхожин, Ш. Елеукенов, Ж. Ысмағұлов, С. Қирабаев, С. Қасқабасов, Ж. Дәдебаев, Н. Омашев, Қ. Әбдезұлы, Б. Майтанов, З. Бисенғали, С. Қозыбаев, Б. Жақып, Д. Ысқақұлы және т. б. көрнекті ғалымдардың еңбектері ғылыми дәйек ретінде пайдаланылды. Сонымен бірге журналистиканың, публицистиканың әралуан мәселелеріне қатысты келелі пікірлерін білдірген Т. Амандосов, Т. Қожакеев, Ш. Нұрғожина, Ғ. Ибраева, А. Мектеп, Н. Қуантайұлы, Р. Жақсылықбаева, Ж. Әлмашұлы, Т. Бейісқұлов, К. Қамзин, Қ. Аллаберген еңбектері, газет бизнесінің теориясын талдап, ғылыми зерттеу нысанына айналдырған С. М. Гуревич, Т. Болдинг, В. А. Шандра, В. А. Аграновский сияқты ғалым-журналистердің зерттеу еңбектерін негізге алдық.

Жұмыстың ғылыми-тәжірибелік мәні. Зерттеу жұмысының нәтижелерін жоғары оқу орындарының журналистика факультеттерінде жүргізілетін «Қазақ баспасөзінің тарихы», «Журналистік шеберлік», «Журналистикаға кірісіпе» тәрізді жалпы курстар бойынша оқылатын дәрістер, семинар мен тәжірибелік сабақтарды өткізу барысында пайдалануға болады.

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар.

1. ХХ ғасырдың 20-жылдарының соңы мен 30-жылдарының басындағы қоғамдық-саяси, әлеуметтік жағдайларға, сол кездегі облыстағы ақпараттық кеңістікке шолу жасау және Шығыс Қазақстан облыстық қазақ газетінің дүниеге келуіне әсер еткен алғышарттарды анықтау.

2. Газеттің көпшілікке белгісіз болып келген алғашқы редакторы, жекелей қазақ активін өткізгені үшін «халық жауы» ретінде атылып кеткен М. Тайшыбаев, басылымның одан кейінгі журналист-басшылары Т. Баймұратов, Б. Исабековтың шығармашылығына, белсенді қоғамдық қызметтеріне арнайы кезеңдік талдаулар жасап, дәуір шындығын бейнелеудегі олардың журналистік шеберліктерін айқындау.

3. Облыстық басылымның соғыс жылдарындағы, соғыстан соңғы халық шаруашылығын қалпына келтіру кезеңіндегі газеттің материалдық-техникалық базасына, қаржы-қаражаттың әлеуетіне, штаттық құрылымына назар сала отырып, сол кездегі газет жарияланымдарының тақырыптық, проблемалық өзгешеліктеріне талдау жасау.

4. Елуінші жылдардың соңынан ел тәуелсіздігіне дейінгі кезеңдегі газет материалдарының түрлік, стильдік, тілдік ерекшеліктерін, сипатын талдау және сол кездегі қоғамдық-саяси ахуалымен тығыз байланыста зерделеу.

5. Өндірісі мол шоғырланған аймақтағы газет бетінде өнеркәсіп тақырыбын көтеру үрдісі, әр кезеңдегі сабақтастығы, осы тақырыпқа бейімделе жазатын газет қызметкерлерінің тәжірибесін барынша толыққанды көрсету. Болашақта осы өндірістік журналистика тәжірибесін дербес зерттеу тақырыбына айналдыруға әбден болады.

6. Тәуелсіздік дәуіріндегі әлеуметтік өзгерістер кезеңіндегі облыстық газеттің жаңашылдық даму үрдістерін жүйелеп, тұжырымдай талдау.

Зерттеу жұмысының жариялануы мен сыннан өтуі. Диссертациялық жұмыстың негізгі нәтижелері мен қорытындылары Қазақстан Республикасы Білім және ғылым саласындағы қадағалау және аттестаттау комитеті бекіткен ғылыми басылымдар мен халықаралық және республикалық конференциялар жинақтарында жарық көрді.

Зерттеу жұмысы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті журналистика факультетінің мерзімді баспасөз, журналистика тарихы, телерадиожурналистика, баспа ісі және редакциялау, халықаралық журналистика кафедраларының бірлескен мәжілісінде талқыланып, қорғауға ұсынылды.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан тұрады. Жұмыстың соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалар берілген.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Кіріспеде диссертация тақырыбының өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеттері, ғылыми жаңалығы, зерттеу нысаны, тәсілдік негіздері, теориялық және әдіснамалық негіздері баяндалады. Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар анықталады.

Бірінші бөлім «Кеңестік дәуірдегі облыстық газеттің қалыптасу жолдары» деп аталады. Онда бүгінгі Шығыс Қазақстан облыстық қазақ газетінің бастауы болып саналатын Риддер қалалық «Жұмысшы» газетінің сол кезде қалыптасып келе жатқан қазақ жұмысшы табының ордасына айналуы, облыс орталығы Өскеменге көшіріліп, аттары өзгерген облыстық газет жарияланымдарының кеңестік дәуірдің әр кезеңдеріндегі атқарған ролі, алар орны айқындалып, оның тақырыптық, жанрлық, стильдік ерекшеліктері өзара салыстыра, сабақтастыра отырып зерттеледі. Бөлім үш бөлімшеден тұрады.

«Жұмысшы» газеті - Өскемен өңіріндегі алғашқы ұлттық басылым (1931-1939) » деп аталатын алғашқы бөлімшеде өткен ғасырдың отызыншы жылдарының басында республикада атағы дүрілдеп тұрған аса ірі өнеркәсіп орталығы Риддерге жан-жақтан жұмыс іздеп келіп жатқан қазақтардың жайы, өкіметтің сол кездегі кәсіпорындарға жергілікті ұлт өкілдерін қабылдау (коренизация) саясаты туралы, алғашқы ұлттық жұмысшы табы қалыптаса бастаған Риддер қаласына қазақ тілінде шығатын газеттің қажеттілігін туғызғаны сол кездегі мұрағаттық құжаттарға, ақпарат көздерінің деректеріне сүйене отырып саралай зерттеледі.

Орталығы Семей болған бұрынғы Шығыс Қазақстан облысының орыс ұлты басым Өскемен өңірінде бұрын-соңды қазақ тілінде ешқандай газет болмағандықтан, мұндағы тұңғыш қазақ газеті - «Жұмысшыны» шығарған алғашқы редактор Мақсұт Тайшыбаевтың өмірі мен қызметі, газет ашудағы қиындықтар, сталиндік қуғын-сүргіннің жергілікті жердегі ызғары мен кесапаттары толығырақ баяндалады.

Өлкелік партия комитеті бұған дейін де аударма жұмысымен айналысып, «Колхоздардың ішкі тәртібі», «Ауыл шаруашылығы артелінің үлгілі уставы» сияқты кітапшаларды қазақшалаған, шағын мақала, өлеңдер жазып, басылымдармен байланыста болып жүрген Ақмола қаласы прокурорының көмекшісі Мақсұт Тайшыбаевты Алматыға шақыртып алады. Сонымен, республиканың Шығыс өңірінде тұңғыш ашылмақ қазақ газетінің алғашқы редакторы 1931 жылғы 1-қыркүйекте еліміздегі аса ірі өндіріс өңірінің бірінен саналатын Риддерге келіп, қыруар дайындық жұмыстарын жүргізе отырып, сол жылғы 24-қазанда «Жұмысшы» аталған қазақ газетінің бірінші санын жарыққа шығарады.

«Жұмысшы» алғашында қалалық «Риддерский рабочий» газетінің бес күнде екі рет шығатын қазақша беті ретінде жарық көріп жүрді де, жаңа жылдан бастап жеке шаңырақ көтерді. «Қазақ совет баспасөзінің тарихында жаңа бетбұрыс тудыру, оған қалың бұқараны жұмылдыру, олардың ішінен тілшілер, жазушылар шығару үлкен күрес, айтыс-талас үстінде жүзеге асырылды»[10] . Дайын тұрған ешқандай базасы жоқ, не бір тілшісі жоқ, «газет шығарасың» деген партия тапсырмасымен соқа басы келген М. Тайшыбаевқа бұл шаруа оңай болған жоқ.

«Жұмысшының» тігінділерін ақтара отырып, газеттің сол кезде қалыптасып келе жатқан қазақ жұмысшы табының әділдік іздер ордасына, қуат берер, рухын көтерер байрағына айналғанын, ондағы батыл жазылған материалдардан комбинатта еңбек етіп жүрген қандастарымыздың біршама мүшкіл халін елестетуге болады, «Өзім», «Тілші», «М», «Мақсұт», «Қорғасын» деген псевдонимдермен шыққан «Тентегімнен мәнтөрім, мәнтөрімнен мелитсиям сорақы», «Бассыздық па, батырлық па?», «Аты өшкір Әндіреев», «Ұлы орысшылдық па, жергілікті ұлтшылдық па» деген сын материалдары осы күнге дейін өзінің өміршеңдігін жоғалтпаған.

Мақсұт - туыстық жағынан Мағжан Жұмабаевпен туған бажа болған. Қызылжар қаласының атақты байы Шоқан Тастеміровтың үлкен қызы Зейнеп - Мағжанның жары болса, кіші қызы Нағимаға Мақсұт үйленген.

Тайшыбаев сондай-ақ, сол кездегі облыс орталығы - Семейдегі ҚазАПП-тың төрағасы Тұрлыхан Қасеновпен шығармашылық байланыста, Сәкен Сейфуллинмен, Сәбит Мұқановпен таныс болған.

Әкесінің көзіндей сақтап жүрген екі кітапшаны біз қазіргі кезде Алматыда тұрып жатқан Роза Мақсұтқызынан алып, таныстық.

1934 жылы Семей облыстық баспаханасынан шыққан «Екпінді еңбек» деп аталатын бір кітап - Қазақстан кеңес жазушыларының тұңғыш съезі қарсаңында жарық көрген Шығыс Қазақстан облысындағы Кеңес жазушыларының шығармалар жинағы екен.

Кітапқа алғысөз жазған Рақым көркем әдебиеттің жалпы әдебиеттен, газет хабарларынан өзгешелігін түсіндіре келіп жинаққа шығармалары енген жас жазушыларға алдағы уақытта шығармашылық табыстар тілейді. Сонымен, бұл жинаққа Еркебайұлы Қайрылқанның «Жер - еңбек», Тұрғамбайұлы Ахметжанның «Жұман мен Жүніс», Тұрлыхан Қасенұлының «Оспан комсомол» атты көлемді өлеңдері, Сармұрзаұлы Ғайсаның «Темір қызғанда» әңгімесінен үзінді, Тайшыбайұлы Мақсұттың «Қас дұшпанның қылығы» атты жазылып жатқан кітабынан үзінді берілген.

Бұл кітапшадағы Мақсұттың әңгімесі ауқымы кең үзінді, романның тараулары сияқты. Қолжазба күйінде болса да оның көлемді шығармалары болды деген ойды оның қызы - Роза Тайшыбаева-Сужикованың естелігі дәлелдей түседі.

Мақсұттың өлең өлкесіне қалам тартып, қолтаңба қалдырған ақындығы да бар екен. Оны жазушылардың Семей секциясы 1932 жылы бастырып шығарған «Колхоз егісі» деген топтама өлеңдер жинағындағы «Жұмысшылар, қолың бер» деген туындысынан көруге болады . . .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.